Aktivitetet kreative dhe lojërat sociale për përshtatjen e fëmijëve 3-4 vjeç në kopsht. Shtator, 2014

Transcript

1 Aktivitetet kreative dhe lojërat sociale për përshtatjen e fëmijëve 3-4 vjeç në kopsht Shtator, 2014 Punoi: Remzije Krasniqi Ky raport është rezultat i punës së pjesëmarrësve që kanë vijuar trajnimin në kursin Hulumtimi në Veprim, i cili është zhvilluar në periudhën shtator 2014, në kuadër të Programit për Arsim Themelor i USAID-it. Ky trajnim dhe hartimi i raportit mbi hulumtimin në veprim nga mësimdhënësit janë fasilituar nga kryetrajnerët e programit Rajmonda Kurshumlia dhe Vllaznim Balidemaj. 1

2 Përmbledhje Në këtë punim, është paraqitur hulumtimi rreth ndikimit të aktiviteteve kreative dhe lojërave sociale në përshtatjen e fëmijëve 3-4 vjeç në kopsht. Përmes planifikimit dhe realizimit të këtyre aktiviteteve të planifikuara jam munduar t'i ndihmoj edukatoret dhe fëmijët se cilat aktivitete do të mund të ndikojnë në përshtatjen më të shpejtë të fëmijëve me kopshtin. Përzgjedhja e aktiviteteve dhe lojërave sociale është bërë në bashkëpunim me edukatoret e grupit dhe këshilltarin për edukim bazuar në përvojat e mëhershme, opinionet e prindërve dhe vëzhgimet e edukatoreve për fëmijë. Plani i veprimit në këtë punim ka përfshirë disa aktivitete të realizuara për fëmijë rezultatet e të cilave kanë qenë mjaftë pozitive të cilat kanë ndikuar në qetësimin dhe përshtatjen më të lehtë dhe të shpejtë të fëmijëve 3-4 vjeç në kopsht. Gjithashtu gjatë kësaj periudhe janë realizuar disa veprime për të mbledhur informata më shumë rreth fëmijëve si: fletënjohja për fëmijën e sjellur nga prindërit (Çka duhet të di edukatorja), pyetësor për prindërit, pyetësor për edukatore, vëzhgime ditore dhe biseda individuale me prindër për të kuptuar se cilat aktivitete dhe lojëra i përdorin për të qetësuar dhe përshtatur fëmijën me një ambient të ri përkatësisht me kopshtin. Nga ky hulumtim ka dalur si përfundim se angazhimi i fëmijëve në aktivitete kreative dhe lojëra sociale përmes lodrave, muzikës, përrallave, dramatizimit etj. ndihmon në përshtatjen sa më të lehtë dhe të shpejtë të fëmijëve në kopsht, përforcimin e fëmijës në aspekt emocional dhe social me kopshtin përkatësisht me edukatoret, fëmijët tjerë, lodrat dhe në përgjithësi me ambientin edukativ në kopsht. Po ashtu në hulumtim janë paraqitur disa rekomandime për prindër dhe edukatore, mënyra të ndryshme që mund të ndikojnë në përshtatjen e fëmijës në kopsht dhe përdorimin e këtyre metodave gjatë bashkëpunimit reciprok me prindër. Fjalët kyçe: Përshtatje, aktivitete kreative, lojëra sociale, fëmijëri e hershme, prindër, kopsht, etj. 2

3 Përmbajtja Përmbledhje 2-3 Hyrje Shqyrtimi i literaturës Metodologjia Planifikimi i hulumtimit Analiza dhe interpretimi Rekomandimet dhe përfundimi Burimet Shtojcat 3

4 Hyrje Përshtatja e fëmijës është një proces i cili nis me shkëputjen e fëmijës nga ambienti familjar dhe njohjen e pranimin e një ambienti të ri, në rastin konkret ambient përkujdesës dhe edukues ku edukatoret kujdesen për fëmijët të cilët janë afërsisht të një grupmoshe. Aktori i parë dhe i rëndësishëm është vetë fëmija që do të përshtatet në ambientin e ri përkujdesës dhe edukues. Pavarësisht karakteristikave zhvillimore të grupmoshës, çdo fëmijë ka karakteristikat e tij personale që përfshijnë mënyrat e reagimit ndaj situatave, sjelljet ndaj vetës dhe të tjerëve, nivelin aktual zhvillimor në raport me grupmoshën, mënyrën e përkujdesjes së deritanishme, format e mëhershme të socializimit, rutinat ditore, raportin dhe lidhjen me nënën, babain ose kujdestarët kryesor. Faktorët e lartëpërmendur dhe shumë të tjerë janë të rëndësishëm në krijimin e njohjës personale dhe familjare, pa njohurinë e të cilave përshtatja e fëmijës në kopsht mund të jetë e vështirë. Po ashtu ndikmi i prindërve apo familjarëve ose kujdestarëve të tjerë të fëmijës është thelbësor në përshtatjen e fëmijës me kopshtin. Mënyra se si fëmija ka marrë përkujdesje dhe edukim gjatë fëmijërisë së hershme në familje mund të manifestohet tek fëmija në kopsht. Procesi i përshtatjes është i vështirë nëse prindërit dhe kujdestarët e tjerë nuk janë ende gati për t u shkëputur nga fëmija dhe për të pranuar sigurinë e kopshtit në drejtim të përkujdesjes dhe veprimtarisë edukative. Gjëja e parë që prindërit apo kujdestarët të kenë parasysh është që për të përshtatur fëmijën në kopsht së pari prindërit duhet të përgatisin vetën e tyre. Faktorë tjetër dhe shumë të rëndësishëm janë personeli i kopshtit, me theks të veçantë rëndësinë dhe gadishmërinë e edukatoreve të grupit ku do qëndrojë fëmija. 4

5 Parapërgatitjen e fëmijës për kalimin nga shtëpia në kopsht preferohet të bëhet para se të filloj kopshtin në nënyrë që fëmija të njihet se së shpejti do të takojë fëmijë të rinjë, një mjedis të ri dhe do të qëndrojë disa orë larg prindërve, e gjithë kjo mund të bëhet përmes lojërave, përrallave dhe bisedës nga ana e prindërve në momente kur fëmija është i qetë, ndihet i sigurtë dhe i përqëndruar. Angazhimi i fëmijës në aktivitete të lira dhe kreative që kërkojnë bashkëpunim, koncentrim dhe zhvillim të imagjinatës mund të ndikojnë pozitivisht që fëmija të kaloj sa më lehtë këtë fazë të përshtatjes me kopshtin. Loja është e domosdoshme për zhvillimin motorik, intelektual, psikologjik, të raporteve dhe për zhvillimin shoqëror: për fëmijën ajo është mënyrë për të realizuar, për të njohur mundësitë dhe kufijt e veta, për t i stimuluar situatat, për ta shfrenuar lirshëm fantazinë dhe për të plotësuar nevojën e vet natyrore për të lëvizur, të vrapojë. Esenca e saj edukative pranohet nga pedagogët ndërsa në nivelin botëror konsiderohet si një nga të drejtat e fëmijëve / Konventa Ndërkombëtare e të Drejtave të Fëmijëve, Neni 31/. Loja është mjet themelor që krijon mundësitë për hyrje në raporte mes të fëmijëve, është një mjet i domosdoshëm për çdo edukator përmes të cilit mund t i arrinë qëllimet edukative dhe pedagogjike. Përcaktimi im në hulumtimin e ndikimit të aktiviteteve kreative dhe lojërave sociale në përshtatjen e fëmijëve 3-4 vjeç në kopsht ka ardh si nevojë për të gjetur mënyra dhe metoda që do ndikojnë në përshtatje të fëmijëve në kopsht. Nga viti në vit ne kemi hartuar plane aktivitetesh në mënyrë që fëmijët të kenë më të lehtë kalimin e kësaj faze nga shtëpia në kopsht, dhe gjatë vëzhgimit dhe reflektimit të punës edukative së bashku me edukatore dhe këshilltarin për edukim kemi konstatuar se lojërat lëvizëse dhe aktivitetet kreative janë duke u pëlqyer më shumë fëmijëve dhe këto aktivitete po ndikojnë në disponimin pozitiv të fëmijëve gjatë qëndrimit në kopsht. Angazhimi im për të hulumtuar këtë çështje më ka mundësuar të gjejë më shumë informata për t u njohur më shumë rreth specifikave që dalin nga kjo fazë tranzicioni si 5

6 për fëmijët ashtu edhe për prindër dhe edukatore, kështu që planet e veprimit të cilat u ndërrmorrën gjatë kësaj kohe do të na shërbejnë si udhërrëfyes për grupet tjera të fëmijëve që do të vijojnë kopshtin për herë të parë. 6

7 Shqyrtimi i literaturës Studimet dhe faktet që bëhen dhe janë bërë në fushën e fëmijërisë së hershme tregojnë se një ndër fazat më të ndjeshme për fëmijën dhe prindërit është kalimi nga familja/shtëpia në kopsht. Po ashtu fokus i shumë studimeve dhe analizave që bëhen për këtë fazë është pikërisht sjelljet dhe reagimet e fëmijëve gjatë kalimit të kësaj faze shtëpi-kopsht, kur dihet se kjo fazë sjell jo pak shqetësime, frikë, pasiguri dhe ndjenja të përziera tek fëmijët dhe prindërit. Megjithatë të gjitha këto sjellje dhe reagime barten edhe tek kopshti përkatësisht tek edukatoret që do të vazhdojnë rrugëtimin e edukimit të fëmijëve të kësaj moshe. Më poshtë janë të paraqitura disa nga studimet dhe faktet që shumë autor kanë shkruar për vështirësitë e përshtatjes së fëmijës në kopsht. Për të gjithë fëmijët, përfshirë këtu edhe ata që dëshriojnë të hyjnë në kopsht, regjistrimi në këtë institucion është më tepër se hedhja e një hapi drejt një bote të re, të mbushur plotë me të panjohura në vetvete ankthe e dilema të panumërta, të cilat mund të ngjallin kujtimet e përvojave më të hershme të fëmijës. (Lefteri Selmani&Aurela Zisi, 2006) Të gjithë edukatoret e arsimit parashkollor që kanë pasur grup të parë, pra fëmijë të moshës 3-4 vjeç, janë dëshmitarë të një situate shumë të vështirë në ditët e para të ardhjes së tyre në kopsht. Por kjo nuk përjashtohet as në grupet e dyta dhe të treat, kur fëmijët vijnë për herë të parë në atë kopsht ose në atë grup, vijnë ng anjë kopsht tjetër, nga një rreth tjetër ose nga një vend tjetër. Për mësueset tashmë janë të zakonshme skenat e mëposhtme: fëmijë që qajnë me ngashërim kur ndahen nga prindërit, që provokojnë të vjellët, që nuk afrohen me të rriturit, fëmijë të dhunshëm, fëmijë që kanë probleme me të folurit në dialekte të ndryshme e që u frenon mënyrën e komunikimit. (Ermioni Hoxha Cekani, 2010) Por nuk ka si të jetë ndryshe. Kështu ndodh me fëmijët. Ndërkaq, asnjëherë nuk duhet të harrojmë se përshtypja e parë zgjat përgjithnjë, ndaj duhet të bëjmë përpjekje që kjo 7

8 përshtypje të jetë sa më e mirë, në mënyrë që të realizohet më lehtë dhe më mirë përshtatja e fëmijëve me personelin e kopshtit dhe me mjedisin e ri. (Ermioni Hoxha Cekani, 2010) Ndarja e fëmijës nga mjedisi i mëparshëm mbart në vetvete edhe një fakt shumë të rëndësishëm për të: të kutpuarit se është një person me identitet dhe që u përket mjediseve të ndryshme. Jeta në kopsht, në lojëra dhe veprimtari të ndryshme bëhet pjesë përbërse e përvojave të fëmijës dhe ndihmon në zgjerimin e të kuptuarit të identitetit të tij. (Lefteri Selmani&Aurela Zisi,2006) Janë disa mënyra se si fëmija mund të reagojë në momentin kur fillon kopshtin: Protestimi- të qara, të bërtitura, kërkim i prindërve, shpërthime për të shkarkuar ankthin; Dëshpërimi- fëmija është i trishtuar, i plogët, struket në një cep të dhomës duke mbajtur objektin kalimtar; Agresivitet- reflekton ankthin e tij ndaj të tjerëve duke u bërë agresiv me ta. Indiferenca- fëmija mohon ndarjen dhe dhimbjen e shkaktuar prej saj. Madje mund të ndodhë që fëmija të ndihet keq edhe në aspektin shëndetësor dhe ky fakt mund të lidhet me vështirësitë e përshtatjes me kopshtin. Gjatë kësaj periudhe fëmija sikurse prindërit përjetojnë nivel më të shtuar të stresit dhe ankthit nga gjërat e panjohura dhe në këtë mënyrë organizmi i tyre arrinë të prodhojë më së shumti lëndë kimike të tipit kortizol etj. Të cilat në një masë të caktuar ndikojnë në ndryshimet që shfaq shëndeti i fëmijës suaj ditët e para në kopsht që mund të përcillet me simptoma të zakonshme si: kollë, sekrecione, dhimbje barku, dhimbje koke, dhimbje gjymtyresh.etj. (Burime nga interneti) 8

9 Metodologjia e hulumtimit Në këtë hulumtim është shfrytëzuar metodologjia e hulumtimit në veprim, që ka për qëllim të përcaktoj ndikimin e aktiviteteve kreative dhe lojërave sociale në përshtatjen e fëmijëve të grupmoshës 3-4 vjeç në kopsht. Përmes metodologjisë së hulumtimit në veprim janë shfrytëzuar disa plane veprimi, si: Plani i veprimit në javën e parë është bërë përmes aktivitetet kreative dhe lojërave sociale si: ngjyrosja e simbolit të grupit, vendosja e gjurmëve të fëmijëve, lojëra logjike me sajuese, me blloqe, etj. Plani i veprimit në javen e dytë është realizuar përmes aktivitete si: aktivitete psikomotorike, kërcimi me litar, trampolinë, dramatizim, muzikë, etj. Ndërsa në javën e tretë janë realizuar me lojëra në natyrë me rekuizita dhe lodra. Mbledhja e të dhënave nga prindërit është bërë përmes: Letra informative për fëmijën- Fletënjohja, pyetësorët për prindër, pyetësor për edukatore dhe vëzhgimi pedagogjik. Çështja Vështirësitë e fëmijëve të grupmoshës 3-4 vjeç në përshtatje me kopshtin Qëllimi i hulumtimit Përshtatja e fëmijëve 3-4 vjeç me ambientin e kopshtit, edukatoret, shoqërinë e re, lodrat etj. Qëllimi i këtij hulumtimi është që të gjenden mënyra të ndryshme që ndikojnë në përshtatjen sa më të lehtë të fëmijëve në kopsht, përkatësisht realizimi i aktiviteteve kreative dhe lojërave sociale që do të lehtësojë përshtatjen e fëmijës me kopshtin. 9

10 Pyetja e hulumtimit është: Çfarë ndikimi kanë AKTIVITETET KREATIVE DHE LOJËRAT SOCIALE në përshtatjen e fëmijëve të grupmoshës 3-4 vjeç në kopsht Konteksti i kopshtit dhe pjesëmarrësit: Hulumtimi në veprim është zhvilluar me fëmijë të grupmoshës 3-4 vjeç të institucionit parashkollor SOS Kopshti në Prishtinë. Në hulumtim morën pjesë 53 fëmijë, prej tyre 25 fëmijë janë përfshirë në hulumtim drejtëpërdrejtë dhe 27 në mënyrë indirekte dhe 4 edukatore përkatësisht 2 edukatore në një grup, dhe prindërit e fëmijëve që kanë dhënë opinonet tyre përmes pyetësorëve apo edhe takimeve individuale. Miqtë kritik të hulumtimit ishin: Bajram Shala-Këshilltar për edukim, Pranvera Nitaj- Edukatore, Nexhmije Bujupi-Edukatore, Teuta Mejkiqi- asistente e kopshtit. 10

11 Planifikimi i hulumtimit Plani i veprimit 1: Aktivitete kreative modelimi me plastelin, ngjyrosje, lojëra logjike me sajuese dhe blloqe Në javën e parë janë realizuar aktivitete kreative dhe lojëra sociale në grup të fëmijëve me qëllim socializimi mes fëmijëve dhe lidhjen me grup. Po ashtu fëmijët kanë hulumtuar këndet edukative në dhomë duke përdoruar lodrat logjike të cilat kanë arritur t i ndajnë me fëmijët tjerë, mëgjithëse kjo moshë nuk arrin ende të ndajë lodrat me të tjerët pasi që është e shfaqur ndjenja egocentirike gjatë lojës që do të thotë secili dëshiron të luaj dhe ta ketë lodrën e tij të pëlqyer. Gjatë vëzhgimit të fëmijëve është vërejtur se angazhimi i fëmijëve në lojëra sociale dhe kreative ndikon në qetësimin e tyre dhe përshtatjen e lehtë me kopshtin, gjatë zhvillimit të lojërave fëmijët janë përqëndruar më gjatë në lojë, kanë përjetuar kënaqësi duke krijuar kështu miqësi dhe afërsi me njëri tjetrin. Mirëpo, jo të gjithë fëmijët kanë pranuar lehtë këto lojëra dhe aktivitete kreative, disa prej tyre kanë qëndruar jashtë grupit duke vëzhguar lojën apo luajtur individualisht. Aktivitete kreative, modelimi me plastelinë, ngjyrosje e simbolit të grupit, lojëra logjike me sajuese dhe blloqe 11

12 Plani i veprimit 2: Aktivitetet psikomotorike, dramatizim, muzikë dhe vallëzim Planifikimi i aktiviteteve dhe lojërave tjera është bërë duke pasur parasysh opinionet e prindërve dhe vëzhgimet që u realizuan gjatë kësaj kohe, edukatoret gjatë vëzhgimit kanë cekur se aktivitetet kreative dhe lojërat lëvizëse janë duke u pëlyqer më shumë fëmijëve dhe gjatë kësaj kohe vëmendja e tyre është më e përqëndruar në kopsht, nuk qajnë dhe nuk i kërkojnë prindërit. Prandaj gjatë kësaj jave janë realizuar aktivitete si dramatizim me kukulla, lojëra simbolike si roli i nënës dhe bebes, treni niset në kopsht për të marr fëmijët dhe lojërat psikomotorike që janë argëtuar shumë dhe i kanë qetësuar pothuajse çdo fëmijë, fëmijët janë lidhur më shumë emocionalisht me njëri tjeterin. Lojërat simbolike si dramatizim me kukulla, Treni niset në kopsht për të marrë fëmijët Aktivitete psikomotorike, kërcim me litarë me trampolinë, lojëra lëvizëse, zvarritja, rrëshqitja në topogan 12

13 Plani i veprimit 3: Aktivitete shoqërore në natyrë përmes lodrave dhe rekuizitave sportive Aktivitetet kreative dhe disa lojëra shoqërore janë praktikuar edhe jashtë dhomës së fëmijëve me qëllim që të përforcohet përshtatja e fëmijës me të gjithë ambientin që do ta rrethoj në kopsht. Këto aktivitete janë zhvilluar në oborr të kopshtit përmes lodrave dhe rekuizitave sportive të cilat ndikuan jashtëzakonisht shumë në qetësimin e fëmijëve. Të gjithë fëmijët janë ndier të relaksuar, pa ndonjë pengesë kanë luajtur jashtë me njëri tjetrin, kanë hulumtuar vendin dhe kanë organizuar lojëra të lira. Lojëra shoqërore në natyrë me rekuizita sportive 13

14 Analiza dhe interpretimi Hulumtimi në veprim ka filluar me grumbullimin e informatave nga prindërit për fëmijët e tyre që në ditën e parë të ardhjes së fëmijës në kopsht përmes një fletënjohje se çka duhet të di edukatorja për fëmijën në mnëyrë që të njihet disa nga karakteristikat e fëmijëve. Të dhënat e marra nga kjo fletënjohje tregojnë se prindërit njohin shumë karakteristika të fëmijëve dhe janë të gatshëm t i ndajnë ato me edukatoret. Këto të dhëna për fëmijët i kanë sjellur 20 prindër (prej 25 prindërve që janë në një grup), dhe përgjgijiet e tyre në pyetjen: Cilat janë anët e forta të fëmijës, prindërit janë shprehur se fëmijët e tyre janë: I/e Afërt, bashkëpunues, e/i kuptueshme, e gëzuar, realizon dëshirat e tij/saj, komunikues-e, ka mirëkuptim, i/e lëvizshëm, i/e shoqërushëm, inteligjent-e, komunikative, dëshirë për të mësuar, energjik-e, kurioz-e, i /e përqendruar, analitik-e, kreativ-e, i/e kujdesshëm, i/e qetë. Pastaj në pyetjen: Cilat janë pikat e ndjeshme të fëmijës, prindërit kanë treguar disa nga ndjeshmëritë e fëmijëve si: bërtima, gënjeshtrat, jo afërsia, tërheqja e gjerave me dhunë, marrja e lodrës me forcë, ngacmimi pa faj, hidhërimi i shpejt, nuk flen gjatë ditës, kërkon gjatë qarjes t i fshihen sytë, kur provokohet inatoset, kokëfortë, nervoz, fjetja në kopsht, tualeti i papastër, nuk flen nëse ka zhurmë, të pastrojë duart pasi të përlyhen, ndjeshmëri në situate të ndryshme, nuk i ndanë lodrat me të tjerët. Në pyetjen: Cilat janë lodrat dhe lojrat që pëlqejnë më shumë fëmijët prindërit kanë dhënë këto përgjegjie: kukullat, veturat, arti, lojrat me figura të ndryshme, të gjitha lojërat, vallëzimi, këndimi, topi, vrapimi, vetura të gjitha llojet, lojra me ujë, vizatim, ngjyrosje, rëra, kockat, librat me vizatime, rrëshqitja, luhatja, plastelinat, sajuese, loja me lodra, vallëzimi, këndimi, filmat vizatimor, ngjyrosja, loja me shokë. Ndërsa në pyetjen se cilat janë gjëra tjera të rëndësishme që duhet t i din njerëzit që interesohen për fëmijën, prindëtit kanë dhënë këto informata: mos të këmbëngulet në 14

15 gjëra si ushqim apo tjetër gjë, insiston në marrjen e lodrave tek të tjerët, njeh numrat, disa shkronja, ngjyrat, i njeh kafshët, njeh gjuhën angleze, hidhërohet nëse disa herë nuk kuptohet nga të tjerët, të jetë me i përkdhelur. Marrja e disa të dhënave për fëmijën individualisht nga prindërit ka ndihmuar shumë në përpilimin e planit të veprimit duke u bazuar në interesat dhe dëshirat e fëmijëve sa i përket zhvillimit të aktivitetve kreative dhe lojërave sociale. Po ashtu gjatë kësaj kohe fëmijët janë vëzhguar nga edukatoret se cilat lodra, rekuizita apo materiale fëmijët i përdorin më shumë dhe janë duke ndikuar në qetësimin e tyre dhe përshtatjen me kopshtin. Pas marrjes së informacioneve të para nga prindërit nga fletënjohja kam realizuar pyetësorin me prindër dhe edukatore për të marrë më shumë informacione rreth kësaj çështje. Pyetësori për prindër ishte anonim dhe iu përgjigjën 20 prindër nga 25 prindër të grupit të fëmijëve. Nga pyetësori dolën informata se si prindërit përdorin lojëra dhe aktivitete për t i qetësuar fëmijët kur ata ndihen të shqetësuar apo kur ndryshojnë vendin. Shumë nga aktivitetet që prindërit i kanë cekur janë realizuar në kopsht gjatë kësaj kohe, fëmijët i kanë pranuar shumë mirë dhe janë ndier të relaksuar gjatë lojërave dhe aktiviteteve. Aktivitetet e kësaj jave kanë zgjuar shumë interes tek fëmijët, sidomos përdorimi i rekuizitave psikomotorike, kërcimi në pajisje dhe vallëzimi me muzikë, gjatë kësaj kohe fëmiëjt kanë qenë shumë të relaksuar, nuk kanë qajtur, janë përfshirë në të gjitha lojërat, nuk kanë heizituar në përfshirje të lojërave. Zhvillimi i këtyre lojërave ka ndikuar që fëmijët për një kohë të harrojnë se janë larg prindërve apo të qajnë në mungesë të tyre. Pyetësori i dytë për prindër është realizuar pas dy jave të vijimit të fëmijëve në kopsht, pyetësori ka pasur gjithsej 10 pyetje të ndërlidhura kryesisht me përshtajen e fëmijës në kopsht dhe aktivitetet dhe lojërat që ndikojnë tek fëmiëjt në qetësimin dhe përshtatjen me ambientet e reja. 15

16 Më poshtë janë të paraqitura rezultatet nga pyetësorët e prindërve përmes grafikoneve: Pyetja 1 Pyetja 2 Pyetja 3 Pyetja 4 Pyetja 5 Pyetja 6 16

17 Pyetja 7 Në pyetjet që prindërit kanë pasur opsionin e përshkrimit të situatave të ndryshme për fëmijë ata janë përgjigjur kështu: Pyetja: Cilat lodra/ lojëra i përdorni për t i qetësuar fëmijët kur ata qajnë apo janë të padisponuar? Prindërit kanë dhënë këto përgjegjie: Filma vizatimor, loja me sajuese, leximi i përrallave, modelim me plastelinë, kukullat, topat, rrëshqitëse, Ipad, lodra vetura, kafshët lodra, vizatimi, biseda për tema interesante, etj. Në pyetjen se kur fëmija qan dhe nuk pajtohet si arrini t a qetësoni (ju lutem përshkruani mënyrën se si e qetësoni) prindërit janë përgjigjur kështu: Leximi i përrallave, loja me top, ja terheqi vëmendjen me diçka tjetër, komunikim dhe humor, bashkëbisedojmë përse qan dhe bashkarisht mundohemi të gjejm zgjidhje, me lodren e preferuar ose vizitë ne qender të lodrave, ndrrimin e ambientit, temës, me përkdhelje, shetitje në natyrë, me këngë për fëmijë, etj. Te qartesohet pak me teper (per lexuesit e punimi) si e keni verejtur qe aktivitet kane pasur sukses Duke u bazuar në përgjigjet e prindërve dhe vëzhgimet e edukatorëve gjatë kësaj periudhe prej 4 javësh fëmijët e grupit 3-4 vjeç janë duke u përshtatur shumë mirë me kopshtin, shumica e fëmijëve vijn me dëshirë në kopsht, nuk shfaqin sjellje protestuese 17

18 ndaj prindërve në mëngjes kur ndahen, përfshihen në aktivitete edukative dhe kanë përqëndrim gjatë aktiviteteve. Për dallim nga vitet e kaluara sa i përket kohëzgjatjes së kohës së përshtatjes me kopshtin në këtë vit fëmijët janë duke e kaluar më lehtë dhe më shpejt, kjo duke theksuar parapërgatitjen e fëmijëve nga prindërit që është bërë para se fëmijët të fillojnë kopshtin, përgatitja e edukatoreve për grupmoshën e fëmijëve dhe përshtatjen e aktiviteteve edukative që përkrahin fëmijët që këtë fazë ta kalojnë sa më mirë. 18

19 Rekomandimet dhe përfundimi Realizimi i këtij hulumtimi në veprim fillimish ka bërë që të hulumtojë edhe më shumë rreth këtij shqetësimi që ne si kopsht e kemi çdo vit. Përshtatja me kopshtin është një ndër temat më të diskutuara në kopshte, nga prindërit, edukatoret dhe stafi edukativ dhe konsiderohet si një periudhë sa e ndjeshme po aq edhe sfiduese duke pasur parasysh se gjatë kësaj periudhe fillon ndërtimi i marrëdhënieve fëmijë, familje, kopsht, edukatore, etj. Sigurisht që është periudhë që mbahet në mend për përpjekjet dhe shqetësimet e dyanshme si për prindërit ashtu edhe për kopshtin. Parasëgjithash ky hulumtim do të më shërbejë si udhërrëfyes për prindër të rinjë që do të sjellin fëmijët në kopsht dhe për përgatitijen e edukatorëve në vitet në vazhdim se si të ja dalin sa më mirë sfidës në përshtatjen e fëmijëve me kopshtin. Por mbi të gjitha aktivitetet përkatësisht planet e veprimit të cilat u realizuan për këto javë kanë rezultuar me sukses tek fëmijët 3-4 vjeç të cilët po kalojnë fazën e përshtatjes së kopshtit lehtas dhe më shpejt në krahasim me vitet tjera. Mëgjithëse, faza e përshtatjes së fëmijëve kërkon kohë dhe përpjekje të vazhdueshme si nga edukatoret, stafi i kopshtit dhe prindërit, duke pasur parasysh grupmoshën e fëmijëve dhe specifikat e kësaj moshe angazhimi ynë përmes këtij hulumtimi ka dhënë shenja të mira se si mund të vazhdojmë punën edukative dhe se cilat aktivitete t i përdorim më shumë që të ndikojë në përshtatje të lehtë dhe të shpejt të fëmijëve me kopshtin. Mirëpo duhet cekur se vijimi i kopshtit nuk sjell vetëm vështirësi tek fëmijët dhe shqetësime tek prindërit por, edhe shumë përfitime, duke ditur se kopshti është një vend ku fëmijëve ju ofron mundësi bashkëveprimi me fëmijët tjerë, përfitim të shkathtësive të reja personale, sociale, pjekuri emocionale, pavarësi për jetën e përditshme, përfillje të rregullave ditore si në kopsht ashtu edhe në shtëpi të gjitha këto do të ndikojnë në përfitimin e shkathtësive për jetën. 19

20 "Fëmijët që ndjekin programin parashkollor me cilësi të lartë do të jenë të gatshëm të hyjnë në shkollë me aftësi të mira të para-leximit, fjalorë më të pasur dhe shkathtësi më të forta të matematikës elementare se sa ata që nuk e bëjnë", thotë Steven Barnett, PhD. Duke ditur se institucioni edukativ i kujdesit dhe edukimit në fëmijëri i realizon funksionet përmes një rutine të përcaktuar aktivitetesh ditore, përshtatja me këtë ritëm nuk është e lehtë për fëmijën nëse nuk ka parapërgatitje para se fëmija të fillon kopshtin. Në këtë pjesë doja të shtoja disa informata rreth çështjes shumë të diskutuar nga prindërit se kur përfundon koha e përshtatjes së fëmijëve me kopshtin! Në shumë shkrime, hulumtime dhe literaturë përshtatja me kopshtin nuk paraqitet si periudhë me momente të përcaktuara se kur përfundon apo kur mund ta qujmë përshtatjen në kopsht të përfunduar, pasi që çdo fëmijë ka karakteristikat dhe ritmin individual të zhvillimit dhe kohën e përshtatjes duhet ta përshtasim pikërisht sipas këtij ritmi, kërkesave, nevojave dhe interesave të fëmijës. Por, mund të themi parimisht se përshtatja është realizuar mirë si për prindërit ashtu edhe për fëmijën kur të dyja palët e shohin ambientin si të përshtatshëm. Kur fëmija fillon të ketë dëshirë apo të kërkon të shkojë në kopsht, nuk paraqet sjellje rezistente, flet me dëshirë për aktivitetet në kopsht, nuk shfaq sjellje varësie nga prindërit dhe kur prindërit kanë arritur të kontrollojnë nivelin e ankthit të arrijnë të jenë të qetë me ambientin ku fëmija vijon kopshtin mund të konsiderohet se fëmija po arrin përshtatje të plotë me kopshtin dhe ambientin e ri që e rrethon. Disa rekomandime për prindër: Bisedoni me fëmijën tuaj para se të filloni shkuarjen në kopsht duke i treguar se çka zhvillohet në kopsht, vendin se si duket, fëmijët që do të takojë, edukatoret etj. Vizitimi i kopshtit para se të filloj fëmija vijimin mund të jetë një njohje e fëmijës me rutinën dhe aktivitet e kopshtit, edukatoret, dhomën ku do të kaloj një pjesë të ditës, kjo vizitë do ta lehtësojë përshtatjen me kopshtin. Pasi të shkoni në shtëpi bisedoni pozitivisht për kopshtin, gjërat që keni parë aty, personat që keni takuar, objektin etj. 20

21 Para se të filloni kopshtin bëjeni ndërlidhjen e shumë gjërave me kopshtin, psh. kjo lodër apo pajisje është e njejtë si në kopsht, këto ngjyra janë të njejta sikurse dhoma e kopshtit, etj. Krijoni rutinën ditore në shtëpi, si: koha e ushqimit, fjetjes/ pushimit, lojës me lodra, aktiviteteve jashtë shtëpisë, televizionit, muzikës, etj., sepse kjo do të lehtësojë kalimin e fëmijës nga shtëpia në kopsht duke ditur se fëmijët mësojnë më mirë kur rutinat dhe oraret e përditshme janë të krijuara. Orari ditor apo rutina ditore fëmijëve ju ofron mundësi për të mësuar rreth rregullave, ndarjes së detyrave dhe konceptit të kohës. Para se fëmija të filloj kopshtin mundësoni fëmijës tuaj lojën me materiale të ndryshme në shtëpi, natyrë si: ngjyrosje në letër, lojë me plastelinë, lojë me kukulla, vetura, kafshë, blloqe etj. Po ashtu gjatë lojës në natyrë apo parqe të ndryshme lejoni fëmijën të takoj fëmijë të tjerë duke inkurajuar ndarjen e lodrave bashkë, komunikimin me fëmijë tjerë, tregoni se si duhet me radhë të luhet një lojë, etj. Përshtatja do të jetë më e lehtë nëse gradualisht filloni të leni fëmijën tuaj për një kohë të shkurtër me të afërmit tuaj, gjyshërit, apo miqët tuaj. Praktikoni këtë mënyrë duke filluar për një kohë të shkurtër deri sa ju shkoni në dyqan apo kryeni punë tjera duke vazhduar kohëzgjatjen çdo ditë e më shumë. Tregoni fëmijës suaj se ju do të ktheheni shumë shpejt dhe do ta merrni. Lexoni libra me përralla, dramatizoni ato me zëra dhe gjeste të ndryshme. Luani me rrobe të ndryshme, veshja, zhveshja, palosja nga vet fëmija apo përmes kukullave. Luani me instrumente muzikore apo krijoni tinguj me objekte të ndryshme, dëgjoni muzikë. Gjatë kohës së lojës në oborr apo parqe lejoni fëmijës hapësirë të lirë për të hulumtuar natyrën apo duke luajtur me rërë, baltë, ujë, ngjyra, etj. Përmes letrave, kartonëve dhe materialeve recikluese krijoni gjëra të ndryshme. Lejoni të vizatoj me ngjyra dhe laps. 21

22 Kufizoni kohën e fëmijës për televizor, kompjuter dhe pajisje tjera, për fëmijë të moshës 2-6 vjeç fëmija mund të ketë qasje jo më shumë se një orë në ditë. Lejoni fëmijës liri në lojë dhe veprimtari të ndryshme, pasi që kreativiteti i fëmijës suaj do të zhvillohet më mirë në qoftë se ju jepni fëmijës hapësirë për të luajtur në mënyrë të pavarur, për sa kohë që fëmija juaj është i sigurt. Mundohuni të mos i qëndroni fëmijës tuaj prapa duke e kontrolluar, lejoni fëmijën tuaj të ketë argëtim. Ju mund të ndihmoni apo ndërhyni vetëm nëse fëmija juaj ka nevojë për atë. Rekomandimet për edukatore Të krijojnë raporte të afërta dhe të ngrohta me çdo fëmijë. Të informohet për karakteristikat e secilit fëmijë dhe mënyrën se si fëmija dëshiron t i qaset. Të bashkëbisedojë dhe bashkëveprojë me prindërit dhe të krijojë besim në raportin reciprok. Të sigurojë ambient të këndshëm dhe të përshtatshëm për çdo fëmijë. Të përkrahë fëmijët në largimin e sjelljeve jo të mira në raport me fëmijët tjerë. Të ndihmojë fëmijët në mësimin dhe përdorimin e rregullave që sigurojnë një përshtatje të mirë në kopsht dhe qetësi gjatë veprimtarisë educative. Të vlerësoj anët pozitive të fëmijëve dhe mos të marrë parasysh veprimet jo të mira të tyre. Të njohin dhe përkrahin prirjet e fëmijëve psh. nëse fëmija pëlqen të udhëheq ndonjë aktivitet të u ipet përgjegjësi në kryerjen e kësaj detyre pasi që kjo do të ndikojë në qetësimin e tyre dhe përshtatjen me kopshtin. Të u jap mundësi që fëmijët vet të zgjedhin lojërat, lodrat dhe aktivitetet që pëlqejnë më shumë. 22

23 Burimet Koritnik M., 1995, 2000 Lojra, Botimi i tretë. Step by Step, A program for children and families, Creating inclusive classrooms, Washington DC, 1999 Hap pas hapi një program për fëmije dhe familje, Washington DC, Krijimi i klasave me fëmijë në epiqender/organizata Botërore e Burimeve Për Fëmijë Dr. Mato E. & Dr. Kamani P., UNICEF Tiranë 2000, Në kërkim të njhohjes-pedagogjia e projektit edukativ, Selmani L. & Zisi A. GEER. 2006, Konceptimi dhe organizimi i veprimtarisë mësimore - edukative në arsimin parashkollor. Prof. Dr, Temo S., Korçë, 2002, Psikologjia e aftësive, A është i aftë fëmija juaj? Për çfarë është i aftë?. Instituti veror 2005, Doracaku i mësuesve, Përse ne i përdorim aktivitetet kreative si mjete pedagogjike? KEDP, Botimi i III, 2005, Libri me udhëzime për situatat me nxënësin në qendër. Montesori M., Plejad 2009, Zbulimi i fëmijës, Manual i pedagogjisë shkencore për kopshtet dhe shkollën fillore, Hoxha Cekani E., Botimet Polis, 2010, Botimi i tretë, Libri i mësueses së arsimit parashkollor, Novara D., Milano, Italy, 2010, Dalla parte dei genitori, Strumenti per vivere bene il propio ruolo educativo. Grup autorësh, Tetor 2011, Ministria e arsimit, shkencës dhe teknologjisë, Standardet e zhvillimit dhe të mësuarit në fëmijëri të hershme 0-6 vjet, Save the children, 23

24 Tiranë, 2012, Fëmijët e lumtur ju bëjnë prindër të lumtur. Ju mund t ia dilni! Udhëzues për të qenë prind i suksesshëm i një fëmije parashkollor, Burime nga interneti: -shtator shtator shtator shtator shtator

25 Shtojca 1 Fletënjohje për fëmijën Çka duhet të di edukatorja për mua Emri im është: Pikat e forta të mia janë: Pikat e ndjeshme të mia janë: Më pëlqen të ha: Alergjitë apo nevoja të veçanta: Lodrat dhe lojërat që më pëlqejnë janë: 25

26 Gjëra tjera të rëndësishme që duhet të dinë njerëzit që interesohen për mua: Datë: Prindi: 26

27 Shtojca 2 PYETËSOR PËR PRINDËR 1. Sipas vëzhgimit dhe vlerësimit tuaj, a vjen fëmija me dëshirë në kopsht? Gjithmonë Shpeshherë Nganjëherë Asnjëherë 2. Ndaj personave që nuk i njeh apo ambienteve të reja si reagon fëmija? a. Përshtatet lehtë b. Nëse bisedohet paraprakisht me të e ka më të lehtë c. Nuk e ka problem përshtatjen d. Përshtatet me vështirësi e. Qan, bërtet, heziton 3. Gjatë kohës së lojës si e vlerësoni fëmijën tuaj në aspektin social? I shoqëruar I hareshëm I ndjeshëm I tërhequr Të tjera 4. Para se të filloj vijimin e kopshtit fëmija juaj a është shoqëruar apo ka pasuar kontakt me fëmijë tjerë? Gjithmonë Shpeshherë Nganjëherë Asnjëherë 27

28 5. Gjatë lojës me fëmijët tjerë a i ndan lodrat me dëshirë? Gjithmonë Shpeshherë Nganjëherë Asnjëherë 6. Cilat lojëra shoqërore apo aktivitete kreative e tërheqin më shumë fëmijën tuaj? 1. Lojërat lëvizëse 2. Vallëzimi 3. Kendimi 4. Leximi i përrallave 5. Lojërat në kompjutor/tablet/ IPad 6. Lojërat me kukulla, vetura, kafshë 7. Ngjyrosja, modelimi me materiale, 8. Të tjera (ju lutemi shenoni ndonjë lojë apo aktivitetet tjetër që pëlqen) 28

29 7. Sa kohë luan apo ka disponim të luaj gjatë lojës apo me një lodër? 15 min. 5 min. me ndërpreje Aspak 8. Cilat lodra/lojëra i përdorni për t a qetësuar fëmijë kur qan apo është i padisponuar? 9. Kur fëmija qan dhe nuk pajtohet si arrini ta qetësoni ( ju lutem e përshkruani mënyrën si e qetësoni)? 10. Ju lutem ndihuni të lirë të shtoni ndonjë informatë tjetër që ndikon në përshtatjen sa më të lehtë të fëmijës në kopsht! Shtojca 3 29

30 PYETËSOR PËR EDUKATORE 1. Sipas vëzhgimit dhe vlerësimit tuaj, fëmijët a vijnë me dëshirë në kopsht? Shëno numrin e fëmijëve në katrorë Gjithmonë Shpeshherë Nganjëherë Asnjëherë 2. Si reagon fëmija kur vjen në kopsht dhe ndahet nga prindërit? a. Përshtatet lehtë me edukatoret dhe grupin b. Nëse bisedohet paraprakisht me të e ka më të lehtë c. Nuk e ka problem përshtatjen d. Përshtatet me vështirësi e. Qan, bërtet, heziton 3. Gjatë kohës së lojës si bashkëveprojnë fëmijët mes vete? Shëno numrin e fëmijëve në katrorë Janë të shoqëruar Janë të hareshëm Janë të ndjeshëm Të tërhequr tërhequr Të tjera 5. Gjatë lojës fëmijët a i ndajnë lodrat me dëshirë? Shëno numrin e fëmijëve në katrorë 30

31 Gjithmonë Shpeshherë Nganjëherë Asnjëherë 6. Cilat lojëra shoqërore dhe aktivitete kreative që i pëlqejnë më shumë fëmijët? Shëno numrin e fëmijëve në katrorë 1. Lojërat lëvizëse 2. Vallëzimi 3. Kendimi 4. Leximi i përrallave 5. Lojërat në kompjutor/tablet/ IPad 6. Lojërat me kukulla, vetura, kafshë etj. 7. Ngjyrosja, modelimi me materiale, etj. 8. Të tjera (ju lutemi shenoni ndonjë lojë apo aktivitetet tjetër që pëlqen) 31

32 7. Sa kohë luajn apo kanë disponim të luajn gjatë lojës apo me një lodër? Shëno numrin e fëmijëve në katrorë 15 min. 5 min. me ndërpreje Aspak 8. Cilat lodra/lojëra kreative i përdorni për t i qetësuar fëmijët kur qajnë apo janë të padisponuar? 9. Kur fëmijët qajnë dhe nuk pajtohen si arrini t i qetësoni ( ju lutem e përshkruani mënyrën si i qetësoni)? 10. Sipas jush çka e tërheqë një fëmijë që të përshtatet në kopsht Ju lutem ndihuni të lirë të shtoni ndonjë informatë tjetër që ndikon në përshtatjen sa më të lehtë të fëmijës në kopsht! 32