Franco Giovanni Battista

Transcript

1 Franco Giovanni Battista Antiquissima illustrissimorum Comitum Arci prosapia, atque ipsius origo privilegiorum, diplomatum, investiturarum, et aliorum iurium in tempora digestorum ( ). Haec omnia vetustate ex hominum memoria propemodum exciderant. Nunc vero conquisitis veterum monumentorum subsidiis comperiebat, atque e tenebris eruta assiduis vigiliis et laboribus in lucem conspectumque exactissima prodebat Ambrosius Francus Arcensis Arci 31 maii 1593 *** Subiecta sunt alia multa documenta ex authographis, vel authenticis in Tabulario, seu Archivo Castri Boni Consilii Tridenti existentibus descripta fideliter per me Fratrem Iospehum Hippolytum a Pergino eiusdem Tabularii revisorem, atque registratorem actualem. Tridenti Anno 1760.

2 2

3 Premessa del trascrittore Presento la trascrizione del manoscritto N. 231 della Biblioteca San Bernardino di Trento dei Frati Minori. Riguardo all autore del codice da cui fu tratta questa copia da me qui riprodotta, si deve tenere presente in primo luogo la sottoscrizione dell ultimo notaio, che traduco dal latino: Io Ambrogio Franco figlio del defunto magnifico signor Giovanni Franco d Arco, notaio pubblico con autorità imperiale, attesto, e confesso, che tutti i privilegi, diplomi, testamenti, codicilli, documenti dotali, lettere e le altre numerose memorie e documenti di qualunque genere contenuti in questo codice dall anno 1164 e fino al 1497, furono descritti e trascritti affinché fossero più facilmente fruibili e si potesse tornare ai loro originali, per la massima parte dall eccellentissimo dottore signor Giovanni Battista Franco mio fratello e in parte anche da me, tratti diligentemente e fedelmente dai loro originali e autentici e da alcuni esemplari manoscritti dagli egregi ed eccellenti notai signor Francesco Ischia, e Simone Varignano, i quali pure li desunsero dagli originali. Il tutto fu collazionato più volte e fu trovato concorde con gli autografi. In fede di ciò, mi sono sottoscritto di mano propria, con i notai soprascritti, e lo autenticai col mio solito segno notarile. Ultimo giorno di maggio Lode a Dio Ottimo Massimo ; e in secondo luogo l Animadversio, di mano del P. Ippoliti, realizzatore della copia che qui viene presentata, posta a pagina [II]: Sequentia documenta fideliter sunt a me Fratre Iosepho Hippolyto a Pergino Provinciae Minorum Reformatorum s. Vigilii alumno in conventu s. Bernardini extra Tridentum anno 1760, ex papyraceo Codice dominorum Comitum de Arco, qui a Ioanne Baptista Franco fuit conscriptus, et ab Ambrosio Franco illius fratre quibusdam marginalibus notis propria manu additis illustratus, et genealogia Comitum insignitus: quas notas et ego addidi, quibusdam exceptis nullius frugi. Advertas proinde velim, quod dies mensium in margine adnotati singulis documentis, debent intelligi vel intrante, vel exeunte ipso mense, prout in ipsis documentis videre est. Adverte insuper, quod notae illae, quae asterisco * signantur, fuerunt a me ipso additae vel ad correctionem alicuius erroris, vel ad illustrationem rerum etc. Sulla pagina [I] il P. Giangrisostomo Tovazzi ( ) fa questa annotazione: Codex omni cautela servandus in archivo Provinciae Tridentinae sancti Vigilii Fratrum Minorum Reformatorum. Più sotto scritta del P. Marco Morizzo ( ): Nota di 100 anni dopo. Il Codice è certamente prezioso, e da conservarsi gelosamente; ma anche stampandolo non ci andrebbe dell onor di nessuno, né de vescovi di Trento, né dei Conti d Arco. Nel contropiatto vi è questa nota del P. Teodorico Asson ( ): Una copia di questo Codice si trova nella biblioteca civica di Rovereto, compilata da: F. G. S. f., cioè fra Girolamo Sala francescano. Segue. Animadversio altera, di mano del P. Giangrisostomo Tovazzi. Chartaceum Codicem notariorum manibus authenticatum precario accepit ab ill.mo et excell.mo domino Iohanne Baptista S.R.I. Comite ab Arco noster Admodum Rev. P. Benedictus Bonellus de Cavalesio lector emeritus, ac definitor Generalis, a quo illum describendum obtinuit P. Iosephus Hippolytus. 3

4 Seguono notizie relative alla seconda parte del Codice contenente documenti tolti dall Archivio del principato, pure trascritti dall Ippoliti di cui il Tovazzi apporta qualche annotazione relativa alla vita e alle opere del medesimo trascrittore. *** Nel 1584 è stato stampato ad Arco un fascicolo con questo frontespizio: "Ioannes Guettus a Iudicharia Inci Privilegia et diplomata et quas investituras vocant, olim a Divis Romanorum imperatoribus, regibus, ac aliis Principibus illustrissimis Comitibus de Arco irrogata, et concessa. Nuperrime opera Ambrosii Franci è tenebris propemodum eruta, et Arci excussa. Si conosce una sola copia di quest edizione, ma mutila in fondo e della quale sopravvivono 24 carte 1. Il nostro manoscritto è completo di pagine 101 più 2 non numerate all inizio, formato cm 31x21. La copia stampata è dell anno 1584, quella di Ambrogio Franco del 1593, e contiene molte note marginali di Ambrogio Franco e del trascrittore P. Giuseppe Ippoliti, oltre che un numero sicuramente superiore di documenti trascritti. Nella trascrizione le note marginali le poniamo in nota; quelle del P. Ippoliti precedute da un asterisco, come sono nella copia che possediamo. Davanti al singolo documento abbiamo premesso un numero progressivo; così de Arco, de Arcu ecc. Il dittonghi ae, oe sono spesso ridotti a semplice e: rispetto la grafia del manoscritto che ho davanti. Il documento n. 6 è stato pubblicato dal P. Benedetto Bonelli in: Notizie istorico critiche intorno al B.M. Adelpreto, vol. II, Monauni, Trento 1762, pp ; Nel Codex Wangianus del Kink; cfr. anche Cretti Maria-Matteotti Mario, La chiesa di s. Tomaso, Riva 1998, pp *** Come dice il frontespizio, verranno pure trascritti i documenti dal n. 76 al 143, relativi ai signori d Arco, ma non contenuti nel manoscritto del Franco, bensì aggiunti dal P. Giuseppe Ippoliti e desunti dall archivio del principato vescovile di Trento. NB. I refusi sono del trascrittore, il quale è ben lieto di riparare se gli vengono segnalati dai cortesi lettori. P. Remo Stenico Biblioteca San Bernardino-Trento 2 1 *Cfr. però Aldo Chemelli, Trento nelle sue prime testimonianze a stampa, Trento 1975, pp Inizio della trascrizione venerdì 20 luglio

5 Frontespizio dell edizione di Arco del

6 1. Papiae, maii. Privilegium Friderici imperatoris concessum domino Ulrico, et domino Friderico fratribus filiis quondam domini Alberti de Arco, provisionis 24 librarum imperialium 3. Fridericus Dei gratia Romanorum imperator augustus omibus imperii nostri fidelibus praesentibus, futuris notum esse volumus, quod Nos fidelibus nostris Ulrico et Friderico de Arcu pro fideli servitio, quod nobis frequenter exhibuerunt, viginti quatuor libras imperialium 4 singulis annis concessimus, ita quod a quindecim diebus post festum s. Martini apud Laudum, vel alibi ubi nobis placuerit, et eis commodum fuerit, cum omni plenitudine recipiant. Ipsi autem nobis hominium fecerunt, et fidelitatem contra omnem hominem nobis iuraverunt, et omnes inimicos 5 nostros pro suis inimicis reputabunt, et nominatim veronenses, vicentinos, paduanos, et venetos. Cum vero opportunitas se nobis offeret de nostra terra aliqua, vel de feudo, eos investiemus: de praedictis viginti quatuor libris, quas interim a nobis habent, ab eis erimus absoluti. Huius rei testes sunt episcopus mantuanus, Guspianus cancellarius, Otho Pallatinus Camerae Comes, Gebehardus de Lupamberg, Marcoardus de Huriba, Gerardus de Assia, at alii quam plures. Datum Papiae apud Sanctum Salvatorem V kalendas iunii. 2. Arci, februarii Domini Odoricus et Fridericus de Arco fratres filii quondam domini Alberti investiunt quosdam de Naco de quibusdam locis apud Sanctum Andream. In Christi nomine. Die martis, que est duodecima kalend. februarii, in loco de Arcu infra castellum de Arcu, in praesentia horum hominum, quorum nomina subtus leguntur. Per lignum quod in suis tenebat manibus dominus Odelricus et dominus Fridericus fratres et filii quondam domini Alberti de Arcu investivere Isolanum de Nacu, et Albertum, et Achillem, et Riprandum fratres, patrem et filios per Albertum, et Achillem missos suo nomine, honorabiliter per feudum nominative de monte, qui nuncupatur Rota, iacente apud lacum, et apud s. Andream de Turbolis, similiter et de muta plaustrorum Salarotum, et de tribus olivis, quae iacent ibi prope, et de duobus ploi terrae in tribus petiis; prima petia iacet subtus robore, cui coheret a capite strata, a latere Brazollus 6 ; secunda ibi, cui coheret a capite via, ab altero Brazolus; tertia ibi, cui coheret a capite Brazollus, a latere Olverardus. Eo vero ordine fecerunt suprascriptam investituram honorabiliter per feudum, ut ipsi pater et filii, suique haeredes masculini et foeminini sexus (masculinis deficientibus) foemine habere debent in feudum et tenere. Ibi vero iuravere ipsi Albertus et Achilles ad Evangelia Dei fidelitatem praedictis dominis de suprascripto feudo contra omnem personam, nominatim de Rota et aliis rebus: salva fidelitate domini imperatoris, et suorum successorum dominorum, et quod debeant custodire semper ipsum locum Rotae et aedificium superpositum, ita ut si per guerram praedictis dominis, suisque haeredibus necesse fuerit, debeat aperiri, et in ipsis permanere, ipse locus Rotae, donec guerra erit. Et quocumque tempore inde transierint domini, securi et salvi esse debent, se et suos sine fraude ipsi vassalli intus suscipere si necesse fuerit, per pacem in ipsos suos vassallos redire debeat, et in perpetuum ita 3 Albertus de Arco: Ulricus, Fridericus. 4 Librae 24 imperiales faciebant ad minus tunc florenos 1200, nunc vero saltem Inimici domini imperatoris, argue hinc quanti Caesar faciebat dominos Arci. 6 *Supra hoc verbum scriptum est: semita. 6

7 tenere et custodire sicut superius dictum est. Factum anno Domini 1175, indictione octava. Interfuere Guilielmus de Maleng, Gualfestinus rubeus dictator, Bellonutus, et Riprandus Ceresia testes. Ego Guido qui et Bracius notarius imperatoris interfui et rogatus scripsi. 3. Arci, 1186 die 28 martii Investitura Alberti episcopi tridentini 7 in dominum Federicum, et dominum Odoricum fratres filios quondam domini Alberti de Arco. In Christi nomine. Die dominico, secundo exeunte mense martii. In Arco, in ponticello sacerdotum, in praesentia domini Conradi Vicedomini, et magistri Romani canonici Tridenti, et domini Arponis de Clesio, et domini Warimberti de Cagno, et domini Gislodii de Seiano, et domini Ribaldi de Buttezollis, et domini Butii 8 de Stenego et aliorum. In eorum praesentia dominus Albertus Dei gratia tridentinus episcopus per birettam quam in sua tenebat manu, investivit dominum Fridericum, et dominum Odulricum fratres de Arco de omnibus suis feudis, que tenebant ipsi ab episcopatu Tridenti, aut aliis pro eis, et de omni eo, quod ipsi fratres habebant et tenebant ab episcopatu Tridenti, iure et non iure eos ad rectum feudum investivit honorifice. Et ibi dominus Federicus et dominus Oldericus de Arco iuraverunt fidelitatem nobiliter, et libere dicto domino episcopo, et osculati sunt ab eo. Actum est hoc suprascripto die et loco anno Domini 1186, indictione quarta. Ego Zuco Sacri Palatii notarius rogatus interfui, et hanc cartam scripsi. 4. Romeni, 1191 die 10 augusti Pax inter dominos Fridericum et Udalricum de Arco fratres, et dominum Gumponem de Madrutio, et sententia domini Conradi episcopi tridentini. In nomine Domini. Dum dominus Conradus tridentinae sedis venerabilis episcopus resideret apud Romenum in Curta episcopali iuxta ecclesiam s. Thomae ad lites su controversias audiendas, deliberandas, et fine debito decidendas, ac determinandas, praesentibus et coram positis ibi domino Gerardo assessore suo, et iudice tridentinae Curiae, et domino Trucone iurisperito, et Cornelio canonico tridentini chori, domino Baldrico, et domino Petro iurisperitis, et Pruzo notario, domino Bertoldo vicedomino, Odolrico Comite de Flaun, Hezelino et Riprandino de Perzine, Henrico de Beseno, Oluradino de Oeno, Andrea de Telvo, Amelrigoto de Muntagnun, Boglieto de Verona, Arpone de Cleis dapifero, Frederico Pincerna, Zucone, Odolrico, Bertoldo, Artuico, et Grimoldo de Cagno, Henrico Huap, et nepote Henrico, atque Hermano de Livo, Rodegerio de Meze, Bozone de Stenico, Frederico de Civizano, Trintino et Odolrico germanis, Odolrico de Tuller, Warimberto de Arsio, et pluribus aliis. Confessi sunt Fedricus et Odolricus de Arcu ex una parte, et Gumpo de Madruzo ex altera parte sede omnibus maleficiis, iniuriis, offensionibus, et damnis inter se datis iurasse obedire, attendere, et stare praecepto domini episcopi invicem. Quas lites seu controversias maleficiorum, iniuriarum, offensionum et damnorum inter se datorum praefatus dominus episcopus decisit in infrascriptum modum per transactionem, videlicet Federicus et Odolricus germani de Arcu per se et suos servos et liberos et per 7 Albertus II, Salamoni episcopo tridentino suffectus, sex annorum pontificatum gessit, aedificavitque castellum Stenicum. NB. hoc recentiori manu additum videtur. 8 *melius Bozii. 7

8 totam suam partem, et per omnes, quos operari et disturbare poterint, bona fide sine fraude et datione sui aeris ex una parte, et Gumpo de Madruzo cum filiis Oprandino et Adelpreto per se, et per Gumpolinum suum filium et per totam suam partem et per suos liberos, et servos, et per omnes quos disturbare poterint bona fide sine fraude et datione sui aeris ex altera parte, ad praeceptum ipsius qui supra domini episcopi eis per dominum Baldricum de Tusculano factum per lignum, quod in manibus tenebat sub poena mille librarum promissa ab utraque parte per stipulationem sibi ad invicem, finem fecere inrevocabilem nominative de hominibus interfectis, et de omnibus maleficiis, iniuriis, damnis datis, et offensionibus usque in illam diem inter se ab utraque parte perpetratis invicem, eo tamen excepto, quod dominus episcopus eis dari aut dare preceperit, seseque nomine pacis sunt osculati. Ibique dominus Gumpo cum filiis Oprandino, et Adelpreto super Evangelia iurare voluerunt, quod in morte hominum suprascriptorum Fedrici et Odolrici de Arcu consilium neque operam dederant, hoc tamen excepto, quod interfectores in suam domum susceperant, et servaverant: quod sacramentum suprascripti Federicus et Odolricus germani eis remiserant. Sed quoniam secundum eorum confessionem interfectores, ut superius videlicet susceperant, et quia praefati Federicus et Odolricus germani de Arcu iuramentum eis a domino Gumpone sit remissum, se praeferentes iurare voluerunt, quod nullus suorum hominum, excepto eo, qui fuerat interfectus, offenderant vel... seu raubum fecerant domini Gumponi ab ea die in za, quo apud Drenam pacem fecerant. Iccirco iam dictus dominus episcopus Gumponi suo proprio ore precepit sub debito iuramenti, quo suo praecepto stare iuraverat, quatenus usque ad festum s. Andree proximum venturum ducentas libras bonorum denariorum veronensium spendibilium, et dehinc ad proximum festum Olive alias ducentas libras denariorum bonorum veronensium spendibilium domino Federico et Odolrico germanis dare vadiatur: quod et fecit, et Odolricus Othonis Richi fideiussorem se constituit cum stipulatione, sicut mos est tridentinae Curiae. Preterea super facto advocatiae, de qua inter suprascriptum dominum Odolricum ex una parte, et inter dominum Gumponem ex altera parte lis fuerat, idem saepedictus dominus episcopus talem sententiam protulit dicens: quia per dictos testes probatum est dominum Gandulphinum dedisse advocatiam, de qua lis est, domino Odolrico, et quia per alios testes probatum est dominum Odolricum per triginta annos ipsam advocatiam tenuisse et habuisse, et quia allodium Gandulphini fuit, et homines mutati sunt, non ideo amisit illud ius, quod habuit super terram allodii: iccirco condemno dominum Gumponem ut de cetero non inquietet dominum Odolricum de illa praedicta advocatia, atque ipsam advocatiam allodium esse pronuntio. Insuper etiam sicut superius suprascriptam finem et pacem eos fecisse, videlicet invicem sic suo corporali sacramento prestito eandem pacem et finem inviolatum et incorruptum habere et tenere et conservare iuravere in perpetuum; sicque praememoratus dominus episcopus sub destricto iuramenti et pene et obligationis et per suam authoritatem utrique parti praecepit eundem suprascriptum finem et pacem firmam habere, et tenere in perpetuum. Actum est hoc anno dominice nativitatis 1191, die sabati qui fuit quarto idus augusti, indictione nona. Ego Albertus a domini Federico Romanorum quondam imperatore serenissimo notarius factus interfui, et ex mandato ipsius qui supra domini episcopi hanc cartam pacis, finis, transactionis, et datae sententiae scripsi. 8

9 , die 10 ianuarii Anno 1192, X ianuarii, Odoricus filius quondam Alberti de Arco una cum Albertino nepote ex sorore cognominato Mitifoco Vallis Camulorum possessor erat, et in feudum ab episcopo tridentino habebat decimam Bagolini, et aliorum in ea valle locorum, ut ex documento didici, quod quia vetustate corrosum, et mancum erat, hic referre non potui. Ambrosius Francus vidit, et testatus est Sancti Thomae, 1194, die 11 augusti Consecratio Sancti Thomae. Fundata fuit haec ecclesia, et dotata a domino Udalrico filio quondam domini Alberti de Arco. In Dei nomine. Anno Domini 1194, indictione 12, die 11 augusti Henrico domino imperatore regnante, et causa acquisitionis regni Siciliae in Apulia existente, atque domino Celestino Papa in Romana Cathedra praesidente, haec ecclesia a domino Odorico seniore de Arcu, inter Archum et Rippam nomine infirmorum fundata, et a domino Conrado Dei gratia illustri sanctae tridentinae ecclesiae episcopo hodie est consecrata ad honorem Dei, et Sanctissime Dei Genitricis Virginis Mariae, et Sanctissimae Sanctae Crucis, et ad honorem domini, et Sanctissimi Thomae martyris et episcopi Cantuariensis, et ss. Apostolorum, Sancti Ioannis Apostoli et Evangelistae et Sancti Zachariae, et sanctorum martyrum Stephani, Apollinaris, Caesarii, Vigilii, Laurentii, Vincentii, Innocentis, et sanctorum confessorum Corbiniani, Engleberti, et sanctae Euphemiae virginis. Et ibi praesentialiter suprascriptus dominus episcopus expresse considerans, et attendens quod misericordia superexaltat iudicium, et quod ille qui pater est totius misericordiae ait: misericordes estote si misericordiam consequi desideratis: ideoque intendens miserabilibus personis subvenire per se et suos successores et Ecclesia tridentina investivit praefatum dominum Odolricum, qui praefatum locum ad honorem Dei et suprascriptorum Sanctorum Dei construxerat, cum annulo quae tenebat in manu solemniter investivit de dicto loco et ecclesia memorata cum vase aquae, quae per antedictam domum labitur, et discurrit, cum plena et libera licentia et facultate accipiendi dictam aquam undecumque voluerit ad plenum usum et utilitatem suam, suorumque successorum, et dicti loci, et constructione unius molendini, et sufficiens dictae aquae, sine ipsius domini episcopi suorumque successorum vel alterius cuiusque personae contradictione, et cum plena et libera facultate et iurisdictione capulandi, pasculandi, buscandi, incidendi, et omnia alia et singula faciendi super plebatibus Arci, Rippae, Thenni, Naci, et iurisdictionibus ad dictos plebatus spectantibus et pertinentibus absque ulla dictorum plebatuum personae contradictione ipsum dominum Odoricum pro se 10 et dicto loco, et suis successoribus recipientem libere absolvens ab omni iugo dictorum plebatuum et habitatorum eorumdem, et absolutos esse pronuncians atque mandans. Quam investitionem idem dominus episcopus fecit in praedictum dominum Odolricum nomine quo supra tantum in vita eius, ita quod post ipsius decessum institutio ipsius rectoris ipsius loci ad ipsum dominum episcopum spectet, et spectare debeat pleno iure, cum alia conditione adiecta, quod dominus Odoricus et eius successores teneantur et debeant quamlibet personam infirmam de dictis plebatibus in dicto loco cum illis rebus, quas illa persona infirma ipsi loco prestare potuerit, recipere, et si qua ex illis personis nil habere au dare posset, ipsam nihilominus recipere teneantur, et secundum dicti loci facultatem et 9 *Hoc totum alia manu conscriptum est, et, uti videtur, ipsius Ambrosii Franchi. 10 *additum in margine alia manu: et suis haeredibus: quod manifeste contradicit sequentibus. 9

10 possibilitatem in dicto loco retinere, mandans ex nunc prout ex tunc omibus et singulis habitatoribus dictarum plebatuum praesentibus et futuris qualiter sub excommunicationis poena, in qua ex nunc incurrant, nullatenus audeant vel presumant dicti loci habitatores contra praedicte investitionis formam aliqualiter molestare. Retinens etiam in se praefatus episcopus iurisdictionem et arbitrium institruendi, et confirmandi in dicto loco sacerdotem vel clericum, qui infirmis, et servientibus dicti loci praesentibus et futuris officium faciat et ministret ecclesiastica Sacramenta. Et ibi persentialiter suprascriptus dominus episcopus veniam fecit et in perpetuum octo diebus ante et octo post dictae ecclesiae consecrationem omnibus et singulis ad dictum locum accedentibus, vel qui dicto loco de bonis sibi a Deo collatis elemosinas fecerint vel miserint decem annos de criminalibus, et omnnium venialium, et insuper fraudes poenitentiarum factarum sine fraude, vel per negligentiam, et qui fuerint in precepto ecclesiae, vel infra octo dies venerit, misericorditer relaxavit. Statuens etiam quod si quis offenderit aliquam personam eundo vel redeundo per totum tempus ad dictam ecclesiam, et maxime in his quindecim diebus, suprascriptus dominus episcopus eum et eos ex nunc prout ex tunc in scriptis excommunicavit, donec ad satisfactionem ecclesiae venerit plenariam et condignam. Insuper suprascriptus dominus episcopus suprascriptam ecclesiam in epsicopatu retinuit, et ab omni iugo plebatuum et plebanorum absolvit, et absolutam esse pronunciavit. Praetera idem dominus episcopus ipsi dominio Odolrico recipienti pro se et suis successoribus liberam licentiam et mandatum generale concessit corrigendi, et puniendi, excommunicandi, poenam et poenas iniungendi omnibus et singulis in dicto loco habitantibus tam sanis quam infirmis, et eos absolvendi authoritate propria quantenus casus occurrerit, et sibi videbitur expedire. Qui autem dominus Odolricus ob reverentiam Dei Patris, Beate Virginis Marie et Matris, et beati Thomae martyris et remedium anime, suorumque parentum, fecit dationem, traditionem, et investituram liberam et expeditam in praedictum dominum episcopum pro dicto loco et ecclesia recipientem ad refectionem infirmorum et sacerdotis sive clerici, et sanorum ibi existentium de omnibus bonis, quae ibi acquisiverat, et specialiter de duobus mansis quos tenebat Curlus de hominibus, et Rodegerius eius frater cum omnibus iuribus et iurisdictionibus, quas ab eo tenebant. Insuper adiunxit quatuor galetas olei, quas dabat ei Fedricus Theutonicus pro domo una quae iacet in Ripa apud Rigolium, uno capite via, uno latere apud Albertum de Gallicia, et apud Rigolium. Qui praefatus dominus Odolricus pro se, et suis successoribus et dicto loco pro recognitione dicte investitionis promisit omni anno in sacris s. Vigilii vel in octava dare, reddere, et prestare eidem domino episcopo et eius successoribus, vel massario s. Vigilii unam libram thuris, et nihil aliud. Ibi testes dominus Alneperius abbas s. Laurentii Tridenti, pre Vincentius archipresbyter de Arcu, presbyter Artonius, Corradus presbyter capellanus, et Odolricus capellanus, Albertus de Nago, Ioannes Clericus, Mussus de Dosso, Federicus de Civizano. Ego Riprandus notarius quondam domini Alberti tridentini episcopatus rogatus interfui, et hanc cartam scripsi. 7. Arci, 1200 die 23 decembris Investitura Conradi episcopi in dominum Odolricum filium quondam domini Federici de Arco de muta Turbulae et Rippae Fridericus I: [filii] Odelricus II, Fridericus II. 10

11 In Christi nomine. Die sabati nono exeunte mense decembris. In Arcu in choro s. Marie plebis Arci, in praesentia domini Magneti presbyteri, et Iacobini, et Martarelli, et Decazati de loco Mallesesini, et Gulielmi de Ripa, et Domalselli de Arco, et aliorum testium rogatorum. Ibique dominus Conradus Dei gratia tridentinae ecclesiae episcopus per birettam, quam in sua manu tenebat, investivit 12 dominum Odelricum de Arcu filium quondam domini Friderici ad rectum feudum et nomine recti feudi nominative de muta stratae Turbulae et Ripae tali modo, quod dictus dominus Odelricus, et sui haeredes de caetero nomine recti feudi accipiant et tollant, et habeant ad suam utilitatem in perpetuum de quaquaque soma onerata transeunte duodecim denarios veronensis monetae, et de unoquoque plaustro onerato tres soldos eiusdem monetae sine contradictione iam dicti domini Conradi episcopi, suorumque successorum, et cum sua defensione suorumque successorum, et ita promisit iam dictus dominus Conradus episcopus per se et per suos successores per stipulationem dicto domino Odelrico et suis heredibus perpetuo attendere et observare sub poena dulpli dictae mutae, secundum quod valuerit ad rectum feudum. Et insuper dictus Odelricus iuravit ad Dei Evangelia verbo dicti domini episcopi, et super animam eius per se et per suos successores praedictum feudum et investituram semper firmam habere et tenere nec contravenire: et ibi iuravit fidelitatem praedicto episcopo sicut vassallus domino, et ipse dedit iam dicti feudi verbum ei, ut intret in tenutam. Anno Domini millesimo ducentesimo, indictione tertia. Ego Salvatera notarius domini Friderici imperatoris interfui, et rogatus scripsi. 8. Sancti Nazarii Ripae, 1200, 11 octobris Generalis investitura omnium feudorum a Conrado episcopo irrogata domino Odorico filio quondam Friderici de Arco 13. In Christi nomine. Anno ab eius nativitate 1200, indictione 3, die 11 intrante mense octobris, in pertinentia Ripae iuxta ecclesiam sancti Nazarii in praesentia domini Arpi de Cleso, et domini Petri de Malusco iudicis, et domini Brixiani iudicis de Toscolano, domini Alberti mitifogi 14, domini Alberti de Stenico, domini Alberti de Bonvicino de Ripa, domini Gerardi de mala silice, Salvatere notarii, Iacobini de Regaiolo 15, et aliorum testium rogatorum 16. Ibidem in eorum praesentia dominus Conradus Dei gratia tridentinae ecclesiae episcopus per lignum, quod in sua manu tenebat, investivit dominum Odolricum filium quondam domini Federici de Arco ad rectum feudum, et nomine recti feudi nominative de omni eo, quod ipse dominus Odolricus iure, et non iure habet et tenet, et tollit, vel ipse habuit et tenuit et tolluit, seu sui antecessores aliquo tempore iure vel non iure habuere, et tenuere in toto episcopatu et Comitatu et Ducatu et Marchia tridentina. Ita quod iam dictus dominus Odolricus et sui haeredes sive successores habeant et teneant et possideant in futurum omnia suprascripta in perpetuum ad rectum feudum et nomine recti feudi sine omni contradictione iam dicti domini Conradi tridentini episcopi suorumque successorum, et cum omni sua suorumque successorum defensione. Et insuper praefatus dominus episcopus praecepit dicto domino Odolrico, ut ipse sua authoritate intret in possessionem et tenutam iam dicti feudi, et ibi confessus fuit iam dictus dominus episcopus, quod dictus dominus 12 Confirmat hanc investituram Philippus Romanorum rex anno Confirmatio Philippi regis mitifocorum familia in valle Camonica. 15 Ragaioli. 16 *Hoc documentum videtur compendiatum ex sequenti, omissis etc. 11

12 Odolricus fecerat iam ei fidelitatem 17, et dixit quod nollebat ut aliam faceret fidelitatem, et ei eam fidelitatem remisit. Et insuper dictus dominus Arpus de Cleso, dicto domino Conrado episcopo tridentino renuntiante omni suo iuri et omni legum auxilio, iuravit ad sancta Domini Evangelia per parabolam dicti domini Conradi tridentini episcopi, et super eius animam in omnibus et per omnia in integrum attendere et observare ut superius continetur omni occasione et exceptione remota: salva tamen dignitate praefati domini episcopi quod possit facere rationem dicto domino Odolrico de eo, si dominus Odolricus faceret superfluum. Et tamen quod dominus episcopus teneatur domino Odolrico in omnibus et per omnia ut superius locare. Et ibi dominus Odolricus per stipulationem promisit dicto domino Conrado episcopo adiuvare eum episcopum de guerra, quam habet cum tridentinis 18, et de omnibus aliis guerris, et discordiis, quae ei evenerint vel apparuerint pro facto episcopi in episcopatu et Comitatu, Ducatu et Marchia tridentina, expensis tamen domini episcopi, et episcopatus, quae deinceps ei evenerint, et pro hoc attendendo dictus dominus Odolricus investivit nomine pignoris iam dictum dominum Conradum episcopum de tanto suorum bonorum, quod valeat ter mille librarum bonorum denariorum veronensium, ita quod si non attenderet ut dictum est, quod dictus episcopus sua authoritate possit intrare in iam dictis bonis et uti et possidere et sibi satisfacere in ter mille librarum bonorum denariorum veronensium sine omni sua suorumque haeredum contradictione. Et ita per omnia ut dominus Odolricus fecit, iuravit attendere omni occasione, et exceptione remota. Et insuper dictus dominus episcopus ibi incontinenti per stipulationem promisit domino Odolrico, quod si oportebit quod Castrum Drenae guarniretur, resarcire de expensis illud, quod dominus Odolricus voluerit et congruum erit sine fraude 19. Actum est hoc totum cum stipulatione subnixa ab utraque parte. Ego Salvatera notarius domini Federici imperatoris omnibus et singulis interfui et me subscripsi. Ego Isachus notarius Sacri Palatii et a domino Henrico Romanorum imperatore confirmatus interfui rogatus, et hanc cartam scripsi. 9. Sancti Nazarii Ripae, 1200, 11 octobris Iura feudalia dominorum de Arco ab episcopo tridentino domino Odolrico filio quondam domini Friderici de Arco concessa post mortem domini Trentini soceri 20. In Christi nomine. Anno ab eius nativitate 1200, indictione 3, die 11 intrante mense octobris in pertinentia Rippae iuxta ecclesiam s. Nazarii: in praesentia domini Arpi de Cleiso, et domini Petri de Malusco iudicis, et domini Brexani iudicis de Toscolano, et domini Alberti mittefogi, domini Alberti de Stenico, domini Alberti de Boviano 21 de Ripa, domini Gerardi de Malexilice, Salvatere notarii, et Iacobini de Regaiolo de Maleynmo 22, et aliorum testium rogatorum. Ibique in eorum praesentia dominus Conradus Dei gratia tridentinae ecclesiae episcopus per lignum, quod in sua manu tenebat, investivit dominum Odolricum de Arco filium quondam domini Federici ad rectum feudum de omni toto, quod dominus Trentinus quondam Pater dominae 17 *Iuramentum fidelitatis fecerat anno 1198 die 2 novembris in ecclesia sancte Masencie de Magnano prope lacum sita Toblini, uti ex originali documento didici, quod habetur in Tabulario Castri Boni Consilii tridentini. 18 Episcopus bellum susceperat cum tridentinis. 19 Castrum Drenae illorum de Arco, fui emptum ab illis de Seiano anno 1175, die 14 octobris. 20 Confirmatio Philippi regis *Boviano supra Bonvicino. 22 Ragaioli de Maleynverno. 12

13 Mabiliae 23 uxoris dicti domini Odolrici tempore habebat et tenebat, vel alii pro eo ubicumque essent, et inveniri possent, et de omnibus rationibus et actionibus ad illud pertinentibus, domino Odolrico recipiente investituram pro se et pro domina Mabilia uxore sua: ita quod dominus Odolricus et domina Mabilia et sui haeredes totum suprascriptum in perpetuum habeant et teneant et possideant et ad suam utilitatem ad rectum feudum et nomine recti feudi, feudum pro feudo, et alodium pro alodio, fictalicium pro fictalicio, libelarium pro libelario, sine omni contradictione dicti domini Conradi episcopi et suorum successorum, et cum omnia sua suorumque successorum defensione. Et insuper iam dictus dominus episcopus Conradus praecepit domino Odolrico, ut sua authoritate intret in possessione et tenuta pro se et uxore sua domina Mabilia de omnibus suprascriptis et de qualibet alia re pertinente ad suprascripta, vice omnium suprascriptarum rerum. Et ibi similiter in praedictorum praesentia dictus dominus Conradus episcopus per lignum quod in sua manu tenebat, investivit dictum dominum Odolricum de Arco ad rectum feudum, et nomine recti feudi, nominative de omni et toto eo, quod dominus Odolricus iure et non iure habet et tenet et colit, vel ipse habuit, et tenuit, et coluit, seu sui antecessores aliquo tempore iuire vel non iure habuere et tenuere in toto episcopatu, et Comitatu, et Ducatu, et Marchia tridentina, ita quod dominus Odolricus et sui haeredes sive successores habeant et teneant et possideant in futurum omnia suprascripta in perpetuum ad feudum, et nomine recti feudi sine omni contradictione iam dicti domini Conradi episcopi, suorumque successorum defensione. Et insuper praedictus dominus episcopus praecepit dicto domino Odolrico, ut ipse sua authoritate sit et intret in possessione et tenuta iam dicti feudi. Et ibi confessus fuit praescriptus dominus episcopus, quod dominus Odolricus fecerat iam ei fidelitatem, et dixit quod non volebat ut aliam faceret fidelitatem, et ei eam fidelitatem remisit. Actum est hoc cum stipulatione subnixa, et statim ibi in suprascriptorum praesentia incontinenti dominus suprascriptus episcopus Conradus promisit per stipulationem domino Odolrico suprascripto dare et solvere per se vel per suum certum nuncium ter mille libras bonorum veronensis monetae, scilicet mille libras hinc ad festum Sancti Ioannis Baptistae 24 proximum venturum, et alias mille libras hinc ad festum Sanctae Mariae cerialis proximum venturum, alias mille libras hinc ad festum Sancti Martini proximum venturum et inde ad unum annum, et totum illud plus, quod dominus Arpus de Cleso, et dominus Petrus de Malusco praeceperint et dixerint, omni occasione et exceptione remota, et omnium legum auxilio, per quod iam dictus dominus episcopus se tueri posset aut vellet, et per haec attendendo et observando dictus dominus episcopus investivit iam dictum dominum Odolricum nomine pignoris de toto eo et omni eo, quod praedictus episcopus vel episcopi episcopatus tridentini habent et tenent, et ad ipsum episcopum seu episcopatum pertinet in tota pertinentia et plebatu Arci, ita quod si dominus episcopus Conradus non solverit praedictos denarios, ut dictum est, quod dominus Odolricus valeat intrare sua authoritate in praedicto pignore et uti et possidere, et fruges habere, donec solverit praedictos denarios, frugibus non computatis in sorte, sine omni contradictione praedicti domini Conradi episcopi, suorumque successorum, et cum omni sua, suorumque successorum defensione, et similiter iam dictus dominus Conradus episcopus promsiit per stipulationem dicto domino Odolrico adiuvare eum de omnibus suis discordiis et guerris et negotiis et factis, quae habet et habuerit, et conservare et manutenere eum in omnibus suis possessionibus et tenutis et rebus, quas habet vel habuerit antea pro se et pro domina Mabilia uxore sua, seu pro hominibus suis 23 Domina Mabilia filia quondam domini Trentini de Gando uxor domini Odolrici de Arco. 24 *potius Evangelistae. 13

14 liberis et servis quocumque modo ipsi habebant, et tenebant, seu possidebant, vel in antea habuerint seu possederint; et pro hoc attendendo iam dictus dominus Conradus episcopus investivit nomine pignoris suprascriptum dominum Odolricum de toto eo et omni eo, quod dictus dominus Conradus episcopus vel episcopatus tridentinus habet in tota pertinentia et territorio Randenae, ita quod si non solverit, et non attenderit iam dictus dominus Conradus episcopus, ut dictum est, quod dominus Odolricus habeat et teneat illud donec dominus Conradus solverit dicto domino Odolrico alias tres mille libras bonorum denariorum veronensium redditibus non computatis in sorte. Et insuper praedictus dominus Arpus de Cleso dicto domino episcopo Conrado, omniumque legum auxilio, et suo iuri renunciante, iuravit ad Sancta Dei Evangelia per parabolam dicti domini Conradi episcopi, et super animam eius domini episcopi in omnibus et per omnia attendere et observare ut superius continetur omni occasione et exceptione remota, ita salva tamen dignitate praedicti domini episcopi quod possit facere rationem dicto domino Odolrico in omnibus et per omnia ut superius loquitur. Versa vice dominus praefatus Odolricus per stipulationem promisit dicto domino Conrado episcopo adiuvare eum dominum episcopum de guerra quam habet cum tridentinis 25, et de omnibus aliis guerris et discordiis quae evenerint vel apparuerint praedicto episcopo in episcopatu et Ducato, et Comitato, et Marchia tridentina, expensis tamen domini episcopi et episcopatus, quae deinceps ei evenerint, et pro hoc attendendo dictus dominus Odolricus investivit loco pignoris iam dicto domino episcopo de tanto suorum bonorum, quod valeat ter mille librae bonorum denariorum veronensis monetae. Itaque si non attenderit ut dictum est, quod dominus episcopus sua authoritate possit intrare in iam dictis bonis et uti et possidere, et sibi satisfacere de praedictis bonis in ter mille libris bonorum denariorum veronensium sine omni sua suorumque haeredum contradictione et ita per omnia ut dominus Odolricus fecit, iuravit attendere omni occasione et exceptione remota. Et insuper dictus dominus episcopus ibi incontinenti per stipulationem promisit domino Odolrico, quod si oportebit quod castrum Drenae 26 guarniretur, resarcire de expensis illud quod dominus Odolricus voluerit et congruum erit sine fraude. Actum est hoc totum ut supra dictum est ab utraque parte cum stipulatione subnixa. Ego Salvatera notarius domini Federici imperatioris his omnibus interfui, et me subscripsi. Ego Isachus notarius Sacri Palatii et a domino Henrico Romanorum imperatore confirmatus interfui rogatus, hanc cartam scripsi. 10. Tenni, 1205 die 21 septembris Colognae, 1205 die 23 septembris Vici Lomasii, 1205 die 2 octobris Gaudenti, 1205 diebus 2 et 3 octobris Syndicatus seu mandatum procuratorium hominum Cugorei, Stimiachae, Flavei, Dasyndi, Campi in Magnum de Faurio ad vendendum Castrum Comandoni. In Christi nomine. Anno a nativitate eius 1205, indictione octava, die martis XI exeunte mense septembris 27 in Theno in domo sacerdotum in praesentia domini Brixiani causidici de Tusculano, et domini Riprandi de domino Ponzone, et Marchariae, et 25 Bellum episcopi cum tridentinis. 26 Castrum Drenae. 27 die XI septembris exeunte= 21 settembre. 14

15 Calepini de domina Guerrera, et Dominici Balestrerii, et Viviani fabri de Theno, atque Othoboni filii quondam presbyteri Rambaldi, et aliorum complurium testium rogatorum. Ibique Pelegrinus de Cugoreo filius quondam Gavaci, et Otho de Gugoreo, et Personaldus, et Ioannes Tornarius de Campo, et Martinus de Aginolfo, et Cugeriaus, et Martinus filius quonndam Lanfranchini de Campo. Item postea die iovis 9 exeunte mense septembris... apud domum Alii quondam Pelegrini de Cologna, in praesentia domini Brixiani causidici de Tusculano, et Marchariae, et Ioannis et Facini de Dasindo, et Moscardi de Faurio, et Viviani fabri de Theno et aliorum complurium testium rogatorum. Ibique... Othobonus et Ioannes de Casa nova, et Riprandus, et Zambonus de Campo, et Costa, et gatta, et Bartholomaeus, et Manfredinus, et Dominicus, et Adam, Rambaldus, et Ioannes et Curtius et Albericus filius quondam fabri de Campo, et Marcius filius quondam Gauaci de Cugoreo. Item postea die dominico 2 intrante mense octobris in Nomasso in ecclesia plebis in praesentia domini Brixiani causidici de Tusculano, et Rufalcazi de Arco, et domini Riprandi de domino Panzone (sic), et Dominici Balestrerii, et Moscardi filii Magni, et aliorum testium rogatorum. Ibique Martinus de Campo, et Margaretus, et Ribaldus, et... de Campo, et Ioannes filius Belengani de Flaveo, et Curtus eius frater, et Vivianus de Flaveo, et Gualferius de Stimiaga, Civetonus de Flaveo, et Mayfredus, et Rugerius, et Tancredinus, et Fridricus, et Martinus de Flaveo, et Vitalis de s. Zenone, et Albertinus frater Morandi, et Martinus frater filius quondam Ruberti de Stimiaga, et Dominicus, et Buschus, et Otho, et Albertinus, et Pasqualinus de Stimiaga, et Vitalis de Dasindo, et Baiamattus, et Paganellus, et Arcusius, et Rivanus, et Ribaldus, et Ioannes de presbytero, et Barutius, et Malanottus, et Malfatus, et Zeno de Dasindo, et Mayfredinus, et Lanfrancus, et Ioannes et Martinus fil. quondam Bonetti, et Mayfredinus, et Henricus de Dasindo. Item postea eodem die in Nomasso in ecclesia s. Ioannis, in praesentia Brixiani causidici de Tusculano, et Rufalcazi de Arco, et Dominici Balestrerii, et Moscardi de Faurio, et aliorum complurium testium rogatorum. Ibique Marulus de Flaveo, et Ioannes et Albertinus eius filii, et Benedictus de Flaveo, et Fedricus, et Albertus eius frater, et Vivianmus, et Riprandus de Flaveo, et Vitalis Lodranus, Batillus de Stimiaga, et Martinus, et Facinus de Dasindo, et Mayfredinus de Campo, Vivianus et Martinus de Campo. Item postea die lunae tertio intrante mense octobris in Nomasso in ecclesia s. Ioannis, in praesentia Brixiani causidici de Tusculano, et Dominici Balestrerii, Calepini de domina Guerrera de Arco, et Facini et Moscardi de Faurio, et aliorum testium rogatorum. Ibique Dominicus de Flaveo frater Morulli, et Zuco de Flaveo, et Iacobinus, et Otholinus de Stimiaga, et Riprandus de villa de Flaveo, et Reda. Item postea in via publica apud Pontem Carare in praesentia domini Tusculani causidici, et Rufalcatii, et domini Odorici de Bolpesino, et Marchariae, et aliorum testium rogatorum. Ibique Carboncinus et Othobonus filii quondam Guife de Dasindo. Omnes isti suprascripti secundum quod erant, ut superius dictum est, per diversa loca, fecerunt et constituerunt Magnum de Flaurio suum syndicum, sive actorem, seu procuratorem, vel nuncium ad placitum sive placita, quod et quae intendunt facere, aut facere voluerint contra Riprandum et Odoricum, et Armanum, et Aldrighettum, et Gratiadeum, et Boninsegnam fratres de Campo, et specialiter ad petendum castrum Comandoni, sive possessionem ipsius castri in totum vel pro parte, et nominatim ad faciendam vendicionem, seu cessionem de praedicto castro de toto vel de parte domino Odorico de Arco cum omnibus actionibus et racionibus, et iure, quas, et quod habebant 15

16 vel habere poterant aliquo modo in praedicto castro, et quicquid fecerit seu dixerit stipulatione subnixa tam in agendo quam in vendendo, seu cedendo ut supra dictum est, firmam habere promiserunt, et contra non venire sub hypotheca suarum rerum. Et praedictus Pellegrinus de Cugoreo, et Martinus filius quondam Lanfranchini de Campo per se, et verbo Othonis de Cugoreo, et Personaldi, et Ioannis tornarii de Campo, et Martini de Aginolfo, et Engerini iuraverunt super suam animam, et super animam istorum, qui dederunt parabolam ad S. Dei Evangelia secundum quod supra dictum est in totum et per totum semper ratum et firmum habere, et numquam contravenire. Omnes vero alii suprascripti iuraverunt per se omnia praedicta firma habere, praeter Martinum et Facinum de Dasindo, et Mayfredinum filium quondam Negorboni, qui confessi fuerunt, quid iuraverant praedictum iusiurandum. Quibus omnibus peractis praedictus Magnus syndicus seu actor, aut procurator sive nuncius iuravit ad Sancta Dei Evangelia omnia suprascripta facere sine fraude. Ego Ioannes Sacri Palatii notarius interfui, et rogatus scripsi. 11. Veronae, 1205 die 8 octobris Domini Odorici quondam domini Friderici de Arco ab hominibus Flavei, Stimiachae, Dasyndi, Cugorei et Campi emptio castri Comandoni, nunc Spinetum vocatur. In Christi nomine. Anno a nativitate eius 1205 indictione octava, die sabbati octavo intrante mense octobris in civitate Veronae in domo domini Odorici de Arco in praesentia domini Gambarini iudicis, et domini Bonacursi iudicis de domino Enverardo pilipario, et domini Folchini iudicis de Verona, et domini Brixiani de Toscolano, et domini Firadroni 28 archipresbyteri de Salodio, et domini Arnoldi de Mezo, et Picii notarii de Malsesino, et Enrigeti notarii Veronae de ora s. Quirici, et Manentini de Poya, et Tancredini de Arco, atque Mili de Ronchono, et aliorum plurium testium rogatorum. Ibique Magnus de Faurio syndicus et procurator universitatis de Flaveo et Stimiaga, et Dasindo, et Cugoreo et Campo de uno et de alio, et hominum praedictarum universitatum de plebatu Nomassi, sicuti vidi et legi: et continetur in infrascripto a me Ioanne notario facto, investivit per se, et dictis universitatibus et hominibus dictarum universitatum nomine venditionis dominum Odoricum de Arco nominatim de omnibus iuribus et actionibus, quae et quas praedictus syndicus et universitates et earum homines habent vel aliquo modo habere possent in castro Comandoni, quod iacet in plebatu Nomassi 29, nominatim pro pretio quingentarum librarum bonorum denariorum veronensium, quas iam dictus Magnus syndicus et procurator venditor confessus fuit pro se et dictis universitatibus, et hominibus earum accepisse a iam dicto domino Odorico nomine certi et finiti pretii, eo renunciante pro se et iam dictis universitatibus, et earum hominibus exceptioni non dati, et non numerati, et non soluti pretii, et omni iuri, per quod iam dictus syndicus et universitates ullo modo possent se tueri. Tali modo fecit iam dictus Magnus syndicus et procurator praefatam investituram suo nomine, et nomine suprascriptarum universitatum et earum hominum in praenominatum dominum Odolricum de Arco, ut ipse dominus Odolricus et sui haeredes, aut cui dederint, habeant, et teneant perpetualiter ad proprium et ad alodium iam dictam vendicionem in futurum sine contradictione iam dicti Magni syndici et procuratoris et praedictarum universitatum et hominum earum: et si plus valeret, nomine donationis iam dictus dominus Odolricus inter vivos investivit, ita ut amplius revocari non possit, et renunciavit quod non possit dicere, quod donatio non valeat sine insinuatione, et quod 28 Tirachoni. 29 Castrum Comandoni in plebe Nomassi. 16

17 non sit facta coram Praetore, vel iudice, et quod non excedat modum, et quod non sit facta cum solemnitate. Praeterea iam dictus Magnus syndicus et procurator dictarum universitatum et hominum earum promisit per satipulationem pro se et pro iam dictis universitatibus et earum hominibus iam dicto domino Odorico de Arco emptori et suis haeredibus, aut cui dederint iam dictam vendicionem ad proprium cum omnibus racionibus, actionibus, et iuribus ad eam pertinentibus ab omni impediente et contradicente persona defendere et guarentare sub poena dupli totius damni, quod aliquo tempore ei veniret, et pro dicto domino Odolrico iam dictus dominus Magnus sindicus praedictarum universitatum et earum hominum omnia suprascripta possidere maniefstavit, et ei parabolam dedit, ut sua authoritate ingrediatur et intret in possessione et tenuta de omnibus suprascriptis. Actum est hoc suprascripto loco, et die feliciter. Ego Ioannes Sacri Palatii notarius omnibus his suprascriptis interfui, et rogatus scripsi. 12. Sancti Danielis Veronae, 1209 die 19 augusti Otho Romanorum rex confirmat privilegium domini Friderici imperatoris domino Odorico filio quondam Friderici de Arco. Die martis quartodecimo exeunte mense augusti in episcopatu Veronae in pratis Sancti Danielis iuxta lacum Gardae. In praesentia domini Conradi Dei gratia episcopi spirensis, et regalis Aulae cancellarii, domini Henrici de Calendino regalis Aulae mariscalchi, domini Guielmi marchionis de Monte Ferrato, domini Henrici de Malineke, domini Marquoardi de Virech, Henrici de Constantia scribae regalis Aulae, domini Alberti Strutii de Cremona iudicis regalis Aulae, domini Brixiani causidici de Tusculano, domini Ziraconi archipresbyteri Salodii, domini Alberti Mittifogi, domini Martaris de Arcu et aliorum atque Ioannis de Theno, qui fuere rogati testes, et specialiter ad hoc convocati. Ibique coram domino Othone domina Ponta Romanorum rege semper augusto dominus Odelricus de Arcu filius quondam domini Federici petiit investitruram de suo recto feudo nomine recti feudi, quod feudum est de 24 libris imperialibus, quas ipse dominus Odelricus debet accipere et habere ab ipso domino rege vel a suis nunciis in festivitate s. Martini post 15 dies omni anno apud Laudum, vel alibi ubi ei domino rege placuerit, et opportunitas eidem domino Odelrico fuerit, secundum quod concessum fuit a quondam domino Federico Romanorum imperatore domino Frederico de Arcu patri dicti domini Odolrici, et domino Udelrico patruo eiusdem domini Odelrici, ut in quodam privilegio sigillato sigillo quondam piae memoriae domini Federici Romanorum imperatoris suprascripti continetur, ibi coram domino rege Othone ostenso et lecto, cuius tenor talis est: Fredericus etc. ut supra numero 1. legitur. Quod feudum et privilegium dictus dominus rex sua regali maiestate confirmavit excepto quod dictus dominus Odolricus non habeat veronenses, vicentinos, et paduanos et venetos tamquam inicmicos reputare, nisi a dicto domino rege fuerint inimicati. Et insuper dictus dominus Odolricus de Arcu incontinenti nobiliter iuravit fidelitatem nominato regi Othoni contra omnem hominem, sicut vassallus domino facit, et ipse dominus rex ipsum dominum Odelricum osculatus fuit pro iam dicto feudo. Actum est hoc anno a nativitate Domini M.CC.VIIII, indictione XII: Et ego... Sacri Palatii notarius interfui et rogatus, ac ex praecepto domini Othonis regis et voluntate hanc... 17

18 13. Arci, 1210 die 24 decembris (octavo exeunte decembris) Testamentum domini Odolrici filii quondam domini Friderici de Arco 30. In Christi nomine. Die veneris octavo exeunte mense decembris. Actum est hoc in Arco in domo Ruffacatii in praesentia dominorum Balderici, et Brixiani iudicum de Tusculano, Provedini archipresbyteri de Arcu, Petri et Pauli fratrum, Odelrici de Vulpasino, Pellegrini de Durento, Tebaldi scutiferi, Turchetti scolaris, Calepini eius fratris, Riprandi quondam... Ribaldi quondam Iaseppi de Arcu, Mulli caniparii, Simonette Francigenae, Alberti medici de Terratio, Aluichi teutonici et aliorum ad hoc specialiter testium rogatorum et vocatorum. Ibique dominus Odolricus filius quondam domini Friderici de Arco iacens infirmus in lecto, de qua infirmitate obiit, testamentum per nuncupationem condere proposuit. In primis filios suos Adelpretum et Riprandum impuberes sibi haeredes in omnibus bonis suis instituit, et eos ad invicem substituit tali modo, quod si quis illorum intra pubertatem decesserit, vel quocumque tempore post pubertatem decesserint sine filiis, commisit fidei illorum, et eos per fidei commissum rogavit, ut restituant haereditatem Federico fratri illius domini Odolrici. Ecclesiae sanctae Mariae de Arcu pro remedio animae suae, suorumque antecessorum XXV libras veronensium denariorum vel valens reliquit. Ecclesiae s. Adelpreti 31 de Campagna Arci centum solidos veronense reliquit. Ecclesiae s. Thomae et infirmis centum soldos veronenses reliquit. Marsilium de Dosso cum filiis suis et cum toto peculio suo, excepto eo, quod Marchariae dederat, liberos instituit Bonamfantem filiam quondam Maretti, et filium suum Gratianum cum toto peculio suo liberos instituit, si venerint in partem filiorum suorum: et si venerint in partem fratris sui Federici, et ei Federico placebit accipere Artusium et uxorem et filios pro contracambio, quod accipiat, et illo [illam] Bonamfantem et eius filiis dictis liberi sint, ut dictum est. Caresunam uxorem Marcariae cum filia et filiis suis liberos statuit, et eis totum peculium suum concessit si venerint in partem filiorum suorum. Bonacordum filium Raimundini, si venerit in partem filiorum suorum, liberum statuit et reliquit. Ibique Garimbertum de Cagno filiis suis iam dictis tutorem ordinavit, atque consitituit. Dominam Mabiliam 32 uxorem suam domnam et dominam donec voluerit esse cum filiis in domo sine marito, concessa sibi administratione domus, et omnium bonorum dictorum filiorum suorum instituit: ita tamen, quod dicta domina Mabilia consilio dicti tutoris administret et faciat, et dictus dominus tutor consilio dictae Mabiliae similiter faciat. Dominis Balderico et Brixiano iudicibus de Tusculano suprascriptis pro servitiis et laboribus et expensis, quae et quas sustinuerunt pro facto domus Arci, centum libras imperiales legavit: ita tamen quod de eis 100 libris terra ab eis vel ab aliis loco Tusculani ematur, et eam terram a filiis et a fratre dicti domini Odelrici in feudum teneant. Et confessus fuit dictus dominus Odolricus, quod imperaverat dictas centum libras eis dare in dictum modum. Et dixit et voluit dictus dominus Odolricus hoc esse suum ultimum testamentum et suam ultimam voluntatem, et iussit et voluit ut omnia suprascripta valeant iure testamenti vel iure codicillorum seu ultimae voluntatis, vel quocumque alio iure valere possit. Et si aliud testamentum aliquo tempore praeter istud fecit, illud irritavit et cassavit. Actum est hoc in suprascripta die et loco. Anno Domini 1210, indictione 13. Ego Aldeprandus Sacri Palatii notarius huic testamento interfui, et rogatus a testatore hoc scripsi. 30 Odoricus filius domini Friderici, filii domini Alberti: Adelpretus, Riprandus seu Riprandinus. 31 Ecclesia s. Adelpreti. 32 Domina Mabilia uxor domini Odorici fuit filia domini Trentini de Gaio vel de Gando. 18

19 14. Brindisi, 1221 die 27 februarii Privilegium Friderici II, qui dominos Arci Comites, et districtum Comitatum constituit 33. Fridericus II divina favente clementia Romanorum imperator semper augustus et rex Siciliae etc. Imperialis excellentiae dignitas tunc dignae laudis titulis rutilat, cum erga fideles suos et devotos favorabilem se exhibet et benignam, et eorum grata servitia non patitur inremunerata transire. Inde est, quod nos attendentes puram fidem et sinceram devotionem, quam Fridericus de Arco, et eius nepotes Adelpretus et Riprandinus ad nostram excellentiam exhibuerunt, et poterunt, praestante Domino, in posterum exhibere, ipsos et eorum haeredes ex eis legitime descendentes de largitate et benevolentia nostra honore et nobilitate Comitatus nobilitamus, et eos ex certa scientia de cetero nobiles Comites facimus, et constituimus ac si antiquitus ex antiquis et nobilibus Comitibus originem pertraxissent: liberantes eos et eorum legitimam generationem in perpetuum penitus eximentes ab omnibus angariis, perangariis, et ab omnibus oneribus rusticanis. Insuper investimus, damus, atque largimur, et imperiali authoritate confirmamus iam dictis Friderico et nepotibus eius Adelpreto, et Riprandino, et suis haeredibus generaliter et integraliter iurisdictionem et districtum, merum mixtumque imperium, rimania, banna, telonea, ripatica, et omnem publicam functionem totius Curtis et territorii castri Arci, Burgi, et villae de Turbulis, castri Drenae, et castri Spinedi, et omnium locorum, quae dictus Fridericus, et eius nepotes habent et tenent, vel in futurum habebunt, et omnium habitantium in praedictis terris et locis nunc et in futurum, et quicumque descendentes ex ipsis in montibus et planis, agris, pratis, pascuis, sylvis, venationibus, piscationibus, molendinis, ripaticis, cum omni iure et honore, ita quod liceat eidem Friderico et eius haeredibus, et suis nepotibus Adelpreto et Riprandino, eorumque haeredibus et cohaeredibus usque in infinitum praefatam iurisdictionem libere exercere in criminalibus et pecuniariis, ac liberalibus causis, in bannis auferrendis, in collectis ponendis, et in omnibus generaliter agendis quaecumque ad iurisdictionem et districtum, et ad alia praefata pertinent. Haec omnia suprascripta statuimus et facimus atque decernimus ex certa scientia et spontaneo motu: insuper volentes quae dubia sunt, vel quae a sapientibus in dubium possunt deduci, nos clara interpretatione manifesta facere, cum sit nobis datum legem condere, et interpretari, et maxime beneficia imperialia largissime exponere et interpretari; concessionem suprascriptam sic interpretamur, ut nedum verum utile dominium, sed honor et districtus utilis, et etiam merum imperium, et plenissima iurisdictio concessa sit, et esse videatur praedicto Friderico, suisque nepotibus Adelpreto, et Riprandino, eorumque haeredibus in praefatis terris et locis et pertinentiis, et personis in eis quandocumque habitantibus: et hanc interpretationem et expositionem ex certa scientia, et ex consilio procerum facimus, iniungentes, et statuentes, et etiam concedentes, ut sic in omnibus praesentibus, praeteritis, et futuris observetur. Statuentes et imperiali authoritate firmiter praecipientes, ut nulli unquam personae altae vel humili, ecclesiasticae vel saeculari licitum sit hanc nostrae donationis, atque concessionis et confirmationis paginam 33 *Hoc privilegium merito in dubium revocari potest. Nam certum est episcopos tridentinos habuisse iurisdictionem in Arco, et annno 1233 die 10 septembris Aldricus episcopus tridentinus investivit dominos Fridericum et Riprandum de Arco de eorum rectis feudis, et hi tamquam homines Casa Dei s. Vigilii iuraverunt illi fidelitatem contra omnes homines etc., tamquam de nobili macinata s. Vigilii etc. Insuper numquam in authenticis documentis Comites vocantur ante saeculum 15 etc. Profecto male consarcinatum est hoc documentum, nec singulae notae chronologicae verae sunt etc. 19

20 infringere, vel eis temeritatis ausu obviare: et si quis contra praedicta venire tentabit, mille libras puri auri persolvet, medietatem Camerae nostrae, aliam medietatem iniuriam passis. Ut autem haec nostra donatio, et concessio in perpetuum inviolabiliter observetur, praesentem paginam conscribi, et nostro sigillo iussimus communiri. Huius rei testes Albertus Sancta Magdenburgen S. E. archiepiscopus, Albertus tridentinus electus 34, Andreas Alpinus, Anselmus de Zustino, Riciardus Camer. s, Brixianus iudex, Gerardus de Ceruo et reliqui. Acta sunt haec anno Domini MCCXXI, indictione IX, imperante D. N. Friderico invictissimo Romanorum imperatore semper augusto et rege Siciliae anno Romani regni eius 9, in Sicilia 23, imperii vero eius Datum apud Brundusium 3 Cal. martii feliciter Ripae, 1243 die 14 februarii Investitura in dominum Riprandum de Arco nomine imperatoris de bonis domini Iacobi de Lizana. Anno Domini 1243, indictione prima die sabati 14 intrante februario in Ripa coram domino Oderico de Beseno, domino Armano de Campo, domino Azone de Castrobarco, domino Azolino iudice, Alberto iudice, domino Cognovito de Campo, domino Alberto de Campo, domino Bernardino de Condino, domino Iacobo Mitifoco 37, domino Silvestro de Lodrono, domino Seto de Ripa, Calocho de Tridento testibus rogatis etc. Dominus Sodegherius de Thito Potestas Tridenti et episcopatus per dominum Federicum imperatorem ita dixit: Cum dominus Riprandus de Arco sit fidelis domini imperatoris et suorum nunciorum, et Communis Tridenti, et Iacobus de Lizana et filii sint proditores domini imperatoris, et Communis Tridenti, et fidelium domini imperatoris, non tantum semel sed pluries, stando cum brixiensibus, et Comite de s. Bonifacio 38, et cum inimicis domini imperatroris facendo guerram hominibus de Tridento 39 et episcopatui, et Potestati tridentino cum brixiensibus; praenominatus dominus Sodegherius Potestas authoritate domini imperatoris et tamquam Potestas Tridenti et episcopatus et pro episcopatu investivit praedictum dominum Riprandum, atque datum fecit in se suisque haeredibus, et cui dederit, nominatim de cunctis mobilibus bonis et immobilibus suprascripti Iacobi de Lizana, et filiorum, quae habebant et tenebant sive possidebant antequam venissent contra dominum imperatorem, et ad societatem praedictorum et suprascriptorum, et quae modo tenent et possident, vel alius pro eis, ubicumque sint et inveniri poterunt in montibus et in plano in plebatu Lizanae tantum et non alibi, excepto eo toto, quod praedictus Potestas dedit domino Olderico de Beseno in Terragnuolo: et specialiter de tota terra, et possessionibus, et pratis, et boschis, et aqua, et de vineis, et arboribus, et castris, e de macinatis suis, et feudis, et allodiis, et decimis, et iure decimarum, et de fictis cum iure fictorum, et de toto hoc, pro quo fictus redditur, et de albergariis, et de omni iurisdictione, quam habebant sive habent faciendi racionem de aliqua persona in dicto 34 *Ex authenticis documentis constat, Albertum fuisse electum saltem sub initium anni 1220, et anno 1221 die 20 iunii erat in sua dioecesi. 35 *Hoc falsum est, nam adhuc erat annus primus imperii. 36 *Ex Muratorio in Annal. fuit coronatus rex Romanorum anno 1212 sub initium decembris. Coronam imperialem accepit Romae anno 1220 die 22 novembris. Investituram regni Siciliae habuit ab Innocentio III anno Iacobus Mitifocus filius quondam Alberti maternum genus a dominis de Arco trahebat. 38 vocabatur Richardus iste Comes. 39 Bellum in tridentinos. 20

21 plebatico, et de omni eo, quod pertinet vel pertinere posset aliquo tempore pro praedictis rebus omnibus, et de Comitatu, quod ipse Iacobus habebat in dicto plebatico: excepto quod non possit iudicare homines in personis iure Comitis: ita quod praedictus dominus Riprandus et eius haeredes, et cui dederint suprascripta omnia et singula, possit vendere, donare, pro anima iudicare cui voluerit ad suam voluntatem, et quod habeat et teneat, et inde quicquid voluerit faciat, et quod de cetero per aliquam personam non debeat molestari in aliquo de praedictis rebus omnibus: et fecit ei datum praedictus dominus Sodegherius Potestas de omni iure, racione, et actione, quod et quae habebant sive habent vel habere possent in dicto plebatico de praedictis rebus omnibus, ita ut sic possit agere, petere, et omnia facere ut ipsi facere poterant vel possent, et in omni loco ipsorum eum posuit. Et promisit praedictus dominus Sodegherius Potestas pro domino imperatore et pro episcopatu tridentino et tamquam Potestas supradicto domino Riprando et eius haeredibus, et cui dederint, praedicta omnia et singula defendere et expedire ab omni homine, aut ei totum damnum restituere, et ita constituit se hoc totum possidere, vel quasi, nomine ipsorum, et constituit eum procuratorem tanquam in rem suam, et praecepit ei in tenutam accipere sua propria authoritate. Et hanc investituram et datam eidem Riprando fecit praedictus dominus pro dicto domino imperatore et pro episcopatu tridentino, expeditam et rectum feudum, et pro recto et honorabili feudo, et ipsum per feudum investivit de praedictis rebus omnibus. Qui dominus Riprandus ibidem iuravit fidelitatem suprascripto domino Potestati pro episcopatu tridentino contra omnes personas, salva fidelitate suorum dominorum antiquorum; et pro damnis datis de domibus destructis, et molendinis combustis, et aliis rebus praedicto domino Riprando stando ad fidelitatem domini imperatoris similiter dominus Potestas dictam datam ed investituram fecit. Ego Albertus Agnellus notarius Sacri Palatii his omnibus interfui, et rogatus scripsi. 16. Tridenti, 1255 die 1... Investitura Egnonis episcopi tridentini in archipresbyterum Arci cuiusdam viridarii. Anno Domini 1255, indictione 8, die primo intrante... in Tridento apud castrum civitatis Tridenti, praesentibus domino Odolrico Tridenti decano, domino Odelrico Tridenti archidiacono, domino Aldrighetto de Castrobarco, domino Odolrico Panzera de Arco 40, domino Wilelmo de Belvederio, domino Nicolao quondam domini Gonselini de Tridento et aliis testibus. Ibique dominus Egno Dei gratia sanctae tridentinae ecclesiae venerabilis episcopus, cessionem, et investituram fecit et concessit in dominum Gratiadeum archipresbyterum ecclesiae sanctae Mariae plebis de Arco, et in dominum Wizardinum confratrem ipsius ecclesiae de Arco, et totius Capituli praenominatae ecclesiae, nominatim de uno suo horto et iam dicti episcopatus Tridenti iacente in territorio de Arco ubi dicitur in Broilo, secundum quod murus ipsius ecclesiae de Arco vadit, et praedicti fratres et Capitulum eiusdem ecclesiae habebant et tenebant in praedicto loco Broili: cui cohaeret ab una parte terra et possessio iam dictae ecclesiae de Arco, ab alia parte Broilum et terra episcopatus Tridenti, ab aliabus partibus terra et possessio praedictae ecclesiae de Arco: cum omnibus racionibus et actionibus, iuribus praedicto horto pertinentibus, ita ut de caetero iam dictus archipresbyter et Capitulum 40 Fridericus II filius Friderici I filii quondam Alberti. Mathildis uxor: Cunitia uxor Paridis de Lodrono 1264; Odoricus Pancera; Adelperius: Uxor Beatrix f.q. domini Crosnae Lendinariae familiae Trilaci; Fridericus III; Henricus Soga; Albertus canonicus Tridenti. 21

22 ipsius ecclesiae pro ipsa ecclesia de Arco 41 dictam datam et investituram habere et tenere et uti debeant secundum quod alia bona et possessiones eiusdem ecclesiae faciunt et facere possunt: dando eis dominum Odoricum Panzeram, qui eos pro ipsa ecclesia in tenutam et corporalem possessionem inducat. Et insuper praenominatus episcopus per se suosque successores dictis dominis archipresbytero et Wizardino, et vice sui Capituli ac suis successoribus promisit et convenit dictam datam et investituram in eis factam defendere et warentare et expedire ab omni potestate, et persona cum racione, et omnia suprascripta firma et rata habere, et non venire contra aliquo iure sub hypotheca bonorum episcopatus. Ego Iacobus de Taio domini Federici quondam imperatoris notarius interfui, et rogatus scripsi. 17. Tridenti, 1258 die 9 ianuarii Investitura Egnonis episcopi facta domino Henrico Sogae de Arco filio quondam domini Friderici de bonis Bertoldi de Dro rebellis. Anno Domini 1258, indictione prima, die mercurii nono intrante ianuario, in Tridento in domo sive castro domini Episcopi, praesentibus domino Iacobo Mitifoco, domino Liabardo de Caldario, domino Trentino filio quondam domini Othonis de Gando, domino Riprando domini Gonselini, domino Nicolao Bissoli et aliis testibus. Quia dignum ac iuri conveniens esse videtur, ut infideles de eorum perfidia pati debeant detrimentum, et fideles de eorum legalitate suscipiant profectum non modicum et honorem: quo circa dominus Egno Dei gratia tridentinus episcopus habens prae oculis qualiter Bertoldus de Gosselingo de Dro tanquam proditor proditoribus et infidelibus est nequissimus nequiter sociatus: et qualiter dominus Henricus Soga de Arco tanquam fidelis et legalitate laudandus servitia sanctae Matris Ecclesiae exercuit laudabiliter toto posse eidem domino episcopo devota obsequia impendendo, non immerite ipsi domino Henrico voluit debite providere. Quare idem dominus Egno episcopus fecit datam et investituram in manibus ipsius domini Henrici de omnibus bonis ipsius Bertoloti tam mobilibus quam immobilibus, quae habet in toto episcopatu tridentino tam in monte quam in plano: ita tamen quod ipse dominus Henricus ea bona tam mobilia quam immobilia ipsius Bertoloti de caetero ipse et eius haeredes habere et tenere, donare, pro anima iudicare, et omnem piam utilitatem facere tanquam de re sua. Insuper idem dominus episcopus promisit per stipulationem per se, et suos successores dicto domino Henrico et suis haeredibus de caetero praedicta bona a violentia defendere, et warentare: et dedit ei licentiam sua authoritate intrandi in tenutam et corporalem possessionem praedictorum bonorum. Ego Arnoldus notarius domini Federici Romanorum imperatoris interfui, et rogatus scripsi In castro Arci, 1264 die 31 maii Finis dotis factus a domina Cunitia uxore domini Parisii quondam Silvestri de Lodrono fratribus suis Odorico Panzerae, Adelperio, Henrico Sogae et Friderico filiis quondam domini Friderici de Arco. 41 *Anno 1251 pridie idus novembris Innocentius Papa IV sua Bulla confirmavit numerum canonicorum ecclesiae Sanctae Mariae de Archo a domino Gerardo episcopo tridentino prius determinatum, ut nempe computato archipresbytero essent decem, et non plures, aut pauciores etc Il Pigna fol. 183 fa menzione di Filippo d Arco. 22

23 In Christi nomine. Die sabati ultimo exeunte maio super castrum de Arco, in pallacio dominorum de Arco, in praesentia dominorum Iordani, et Bovulchini fratrum de Garduno, Ioannis iudicis de Cavedeno, magistri Venturani de Arco, Girardi de Cremona, Benevenuti Calcagni de Condino testium rogatorum. Ibi domina Cunitia filia quondam domini Federici de Arco uxor domini Parisii filii quondam domini Silvestri de Lodrono, una cum notitia ipsius domini Parisii fecit finem, et refutationem et pactum expressum seu datum de non petendo dominis Odorico Panzerae, Adelperio, Henrico, Federico fratribus eiusdem dominae Cunitiae filiis praedicti quondam domini Federici nominatim de omni haereditate et successione ac iudicamento et institutione, et iure sibi aliquo modo seu tempore competenti ex parte dicti quondam domini Federici patris dictae dominae Cunitiae, et dictorum fratrum suorum, seu quondam dominae Metheldae eorum matris, sive alicuius sui fratris olim, vel futuro mortui, sive haerede, et de omni eo, quod dictis suis fratribus dicere, seu aliquo modo unquam petere posset pro dictis haereditatibus, successionibus, institutionibus, et iudicamento seu iure. Hoc quidem fecit dicta domina Cunitia pro mille et centum libris bonorum denariorum veronensium parvulorum, et quatuor familiis de macinata, quas et quos confessa et manifesta fuit se a dictis suis fratribus recepisse nomine pro dicta fine et refutatione et dato, renuncians exceptioni etc. Promisit insuper dicta domina Cunitia stipulationibus praedictis suis fratribus verbo dicti sui viri, quod numquam impediet eos ultra quod dicta sunt, et semper tacita et contenta erit huic fini, refutationi et dato sub poena dupli totius damni et dispendii dictis fratribus incurrentis, et renuncians omni suo iuri authenticario et hypothecario. Iuravit insuper idem dominus Parisius super animam ipsius dominae Cunitiae, et ad eius instantiam, quod omnia suprascripta attendet et observabit perpetuo sub dicta poena, nec unquam deceptionem opponet. Ego Adelpretus de Lavinono notarius interfui, et rogatus scripsi, 19. Tridenti, 1265 die 27 ianuarii Investitura I, et donatio castri Restorii in plebe Blezii facta a domino episcopo Egnone domino Friderico III de Arco filio quondam domini Friderici II. Anno Domini 1265, indictione 8, die martis 5 exeunte ianuario, in Tridento in pallatio episcopatus, praesentibus domino Bono de Montorio iudice, Viviano eius fratre, Odorico Panzeria, Nicolao de Monata de Verona, Concio de Corba, et aliis testibus. Ibique dominus Egano Dei gratia episcopus Tridenti, considerans ea quae sibi et episcopatui, et hominibus sui episcopatus in pertinenciis Blecii fuerunt contraria per infideles et contrarios suos 43 de Stenego, Banallo et Campo, quod quotidie offendunt et ledunt ipsum dominum episcopum, et dictos homines de plebatu Blecii, et cum locus, qui dicitur Dossus Viduae, et nunc appellatur Resteure 44, qui iacet in dicto plebatu Blecii, maliciis ipsorum infidelium auxiliare possit, quam alia fortalitia ipsius domini episcopi commodius obviare, et ipsam terram Blecii ac homines ipsius plebatus et eorum bona ab ipsis inimicis et infidelibus ipsi domino episcopo illaesos conservare: et considerans etiam probitate et legalitate nobilis viri domini Federici de Arco, et quia dignum est bene agentibus pro meritis responderi; hinc est, quod idem dominus episcopus cum uno capucio, quem in suis tenebat manibus, nomine et vice recti feudi investivit dominum Iordanum de Garduno tanquam nuncium et procuratorem dicti domini Federici, ut in carta procuratoris manu Armanini notarii facta per me Arnoldum notarium visa et perlecta, et procuratorio nomine recipientem per se in se et suos 43 Bellum in Iudicaria citeriori contra Blezios. 44 Castrum Restauri. Domini Arci anno 1183 habebant castrum in plebe Blecii. 23

24 haeredes de ipso loco, dosso, munitione, et guardia ipsius loci Dossi Viduae, qui appellatur Restaure cum introitibus et exitibus superioribus et inferioribus eidem loco, munitioni, et guardiae pertinentibus, tali quidem modo, quod idem dominus Federicus, et eius haeredes ipsum locum, munitionem, et guardiam ad rectum feudum habeat teneat, et possideat, et exinde quicquid voluerit facere faciat tanquam de suo recto feudo sine aliqua contradictione suprascripti domini episcopi, eiusque successorum, eo tamen salvo, quod idem locus, munitio, et guardia per pacem et per guerram apertum esse debeat ipsi domino episcopo, et suis successoribus in suis opportunitatibus guarnitum, et non guarnitum ad ipsius domini episcopi beneplacitum voluntarie, et quod ipse dominus Federicus cum dicto loco. munitione, et guardia custodiet et conservabit praedictam terram Blecii, et homines ipsius terrae, et eorum bona, et quod ipsi homines Blecii cum personis et rebus, et in eorum necessitatibus refugium habeant ad dictum locum, et se possint et debeant incastellare se ibidem, ita tamen quod ipse dominus Federicus nec per se nec per aliquem de suis de ipso loco, munitione, guardia non offendet, nec offendere permittat aliquem praedictorum hominum de Blecio iurisdictionis ipsius domini episcopi et epicopatui pertinenti tum in personis quam in rebus ipsorum, et quod neminem euntem, stantem, vel redeuntem per districtum ipsius loci, munitionis, et guardiae non debeat nec audeat molestare, et quod semper erit et permanebit subditus et fidelis ipsius domini episcopi, et de sua parte, et fidelium et amicorum ipsius, et si contrafecerit, idem dominus Federicus cadere debeat a iure suo ipsius feudi, et libere deveniat ad ipsum dominum episcopum et episcopatum Tridenti. Promist namque idem dominus episcopus dicto domino Iordano procuratori, et procuratorio nomine recipienti pro ipso domino Federico pro se et suis haeredibus ipsum feudum defendere et guarentare, prout racio consimilis feudi postulat et requirit, dando sibi licentiam sua authoritate intrandi tenutam. Iuravit insuper dictus dominus Iordanus procurator et procuratorio nomine pro eo domino Federico et super eius animam fidelitatem ipsi domino episcopo pro ut vassalllus domino, et sicut in Sacramento fidelitatis vassallorum continetur. Ego Arnoldus notarius domini Federici Romanorum imperatoris interfui, et rogatus scripsi. 20. Arci, 1265 die 16 maii Concordium dominorum Odolrici Panzeriae, Adelperii, et Henrici Sogae fratrum de Arco cum Gislimberto et Nicolao de Lizana. In nomine Christi. Anno Domini eiusdem 1265, indictione 8, die 16 intrante maio, in canonica plebis Archi in ponticello plebis, in praesentia domini Gerardi de Perzino, et domini Iacobini de Garduno, et domino Venturani de Arco, et domini Federici filii quondam domini Federici de Arco et aliorum testium. Ibique tale fuit concordium et pactum inter dominum Gislembertum de Eno per se et per Nicolaum filium quondam Iacobini de Lizana, cuius dicebat se fore tutorem, et tutorio nomine pro eo ex una parte, et dominos Odolricum Panzeram, Adelperium, et Henricum Sogam filios quondam domini Federici de Arco ex altera, super venditione per ipsum dominum Gislembertum pro se et tutorio nomine per ipsum Nicolaum facta in dictum dominum Panzeram per se et fratres suos, ut continebatur in una carta facta per Thomasium notarium ut dicebatur, pro 450 libris veronensibus, videlicet quod dictus dominus Panzera et Henricus et Adelperius teneantur, et dare promiserunt dicto domino Gislemberto pro se et tutorio nomine pro ipso Nicolao in solutione, et pro parte solutionis suprascriptarum 450 librarum veronensium hic ad proximum festum Sanctae Mariae Cirialis 20 libras, et pro 24

25 quolibet anno ad dictum festum 20 libras usque ad solutionem dictarum 450 librarum, eo salvo, quod in quolibet tempore, quia ispi fratres domini Panzeria, Adelperius, et Henricus possent quiete et expedite possidere dictam emptionem, quod teneantur et debeant solvere superfluum de eo quod remansisset solvi de dicto debito solutis 20 libris pro computata solutione et summa dictorum 20 librarum solutarum pro terminis dictis in solutione dictarum 450 librarum. Quia ipsi fratres volendo possidere et tenere quiete, ut dictum est, quod tunc teneantur solvere et expedire defectum dictarum librarum pro terminis ad arbitrium et praeceptum domini Porcardi de Cagno. Item quod ipsae 28 librae, quas ipse dominus Panzera dat dicto domino Gislemberto nunc pro praesenti anno sint in donatione, videlicet in debito dictarum 450 librarum debeant computari. Ego Otho domini Conradi regis Siciliae notarius interfui, et rogatus scripsi. 21. Arci, 1265 die 23 augusti Divisiones bonorum quondam domini Riprandi de Arco filii quondam domini Udalrici II inter dominos Odoricum Panzeram, Adelperium, et Henricum fratres filios quondam domini Federici II de Arco. In nomine Christi. Anno Domini eiusdem 1265, indictione 8, die 9 exeunte augusto, in Arco, in domo domini Enrici filii quondam domini Federici, in praesentia domini Parisii de Lodrono, et domini Bevolchibni, et domini Zordani fratrum de Garduno, et Bartholomaei notarii de Gargnano, et Iacobini de Moneta brixiensis, modo habitatoris Tridenti, et Alexandri quondam Peramusii de Garduno, et aliorum testium. Ibique dominus Odoricus Panzera, Adelperius, et Henricus fratres filii quondam domini Federici de Arco volentes inter se dividere omnia bona et possessiones, et haereditates, quae et quas habebant communia, et communes, tres partes fecerunt, in una quarum posuerunt omnia infrascripta, quae per sortem venit suprascripto domino Henrico: in primis omnes homines de plebatu Lomassi tam per homines de colta, quam vassalli, et homines alii de iurisdictione quacumque, quos quondam dominus Riprandus habebat et possidebat vel quasi possidebat. Item omnes homines et singuli tam de colta, quam vassali vel alia qualibet conditione, quos praedictus dominus Riprandus habebat et tenebat vel quasi possidebat in plebatu Rendenae. Item omnes homines et singuli tam de colta quam vassali de alia qualibet conditione, quosque iam dictus dominus Riprandus habuit et tenuit vel possedit vel quasi possedit in plebatu Thioni. Item omnes homines et singuli tam de colta quam vassali seu qualicumque alia conditione, quosque dominus Riprandus superius nominatus habuit et possedit vel quasi possedit in plebatu de Bono. Item omnes decimae, et singulae, et iura decimationum quas et quae quondam dominus Riprandus saepedictus habebat et tenebat et possidebat vel quasi possidebat, vel fuit visus habere, tenere, et possidere vel quasi in plebatu Banali. Item omnes decimae et singulae et iura decimationum quas et quae quondam praelibatus dominus Riprandus habuit et tenuit et possedit, vel quasi possedit, vel visus fuit habere, tenere, et possidere in plebatu Lomassi. Item omnia ficta cum proprietate unde solvuntur, quae quondam dominus Fridericus pater suprascriptorum dominorum Panzerae, Adelperii, et Henrici habuit, et tenuit, et possedit vel quasi, sive visus fuit habere, et tenere, et possidere vel quasi in plebatu Lomassi. Item sequuntur alia quae omissa sunt, quae non faciunt ad rem nostram. Item praeter racionem et iurisdictionem quas quondam dominus Riprandus praedictus habebat in plebatu Randenae et in Prevoro cum Confaloneriis de Brixia. Item medium rivaticum de Turbulis, Item medietatem illarum rerum, quae 25

26 fuerunt auctae ad partem castri de Castellino 45, exceptis denariis. Item racionem pischeriae de Sarcha, et molendinum quondam domini Riprandi praedicti, et molendinum quondam domini Friderici, quae habebat in Turbulis. Item omnes nobiles vassalos, quos quondam dominus Riprandus suprascriptus habebat, vel visus fuit habere in plebatu Lomassi, Banali, Randenae, Thioni, et Boni. Item omnes homines de Rippa tam nobiles vassalos, quam vassalos de districtu personarum. Item vassalaticum quondam Ribaldi quondam Bondi de Ripa. Item vassalaticum Taloni. Item vassalaticum de Mitefocis, quod fuit dicti domini Friderici. Item vassalaticum Mariae quondam Festae de Ripa, et decima vinearum de Spineto quondam domini Riprandi praedicti. Item totum feudum quod tenebat quondam ser Pellegrinus de Stenico a quondam domino Riprando praedicto tam in hominbus quam in fictis et in decimis seu aliis rebus in plebatu Banali. Item omnia alia ficta, quae solvebantur quondam domino Riprando in praedicto plebatu Banali, quod sit feudum. Item vassalaticum de domo de Turbulis, quam tenent filii quondam domini Isolani de Naco: quae omnia suprascripta et singula pervenerunt in partem domino Enrico a suprascriptis dominis Oderico Panzeria et Adelperio fratribus eiusdem tam ex haereditate quondam domini Riprandi praedicti de feudis, quam in haereditate quondam domini Federici superius nominati tam in allodiis quam in feudis, ita quod iam dictus dominus Enricus omnia suprascripta et singula habeat et teneat et possideat sine contradictione suprascriptorum dominorum Odelrici Panzerae, et Adelperii, et ex iis quicquid voluerit facere faciat, quemadmodum omnes simul ante divisionem factam facere postuissent cum omnibus racionibus et actionibus et iuribus, et honoranciis pertinentibus ad omnia suprascripta et singula tam nominata quam innominata. Cetera erant vetustate corrosa. 22. Arci, 1266 die primo martii Iuramentum fidelitatis cuiusdam vassali domini Henrici Sogae filii quondam domini Friderici II de Arco. In Christi nomine. Anno Domini 1266, indictione 9, die primo intrante martio in plathea Arci ante domum Taloni, in praesentia domini Venturani de Arco, ser Gosselini de Stafora, Nic. eius nepotis, ser Abundi de Stafora, Grandi notarii, Albertini notarii, et Odolrici notarii testium et aliorum. Ibi dominus Paulus quondam domini Othonis Rubei de Dro iuravit fidelitatem domino Henrico quondam domini Friderici de Arco sicut eius homo de masnata, natus de ancilla et homine quondam domini Riprandi de Arco, et servire ei domino Henrico, et eius haeredibus de cetero cum rebus et persona pro se et eius haeredibus eidem domino Henrico et eius haeredibus et successoribus per eius hominem de masnata in perpetuum salvo eo, quod si habeat aliquid ius, non praeiudicet, quod hinc ad unum annum proximum et in diem ostendere debeat ipsi domino Henrico. Ego Henricus domini Corradi regis notarius interfui rogatus et scripsi. 45 *Hoc castrum legi in alio documento situm esse in Cuvalo, nempe prope Terlacum, et sequiori aetate vocatur Castelletum, ubi nobilis familia Busia, quae de Castelletto dicebatur, forte originem traxit. Attamen ex investitura episcopi Nicolai episcopi tridentini constat hoc Castellinum fuisse positum super montem Gardumi, proinde aliud de Castellinum positum olim in Cuvalo. 26

27 23. Tridenti, 1266 die 28 iulii Ripae, 1315 die 13 augusti Testamentum dominae Cubitosae filiae quondam domini Riprandi filii quondam domini Odorici de Arco 46. In Christi nomine. Anno Domini 1315, indictione 13, die 13 intrante augusto, Ripae sub domo Communis, praesentibus ser Ingelfredo, et Ioanne, et magistro Zanbono notario, et Paulo quondam domini Petri de Fulgaria de Arco, et aliis testibus. Ibique dominus Bonaventura de Scudelis de Tridento Vicarius Ripae, et totius Iudicariae pro nobilibus militibus dominis Gulielmo, et Aldrigetto de Castrobarco capitaneis dictae Iudicariae pro venerabili in Christo patre domino Enrico Dei gratia episcopo tridentino, dedit mihi Petro notario subscripto verbum, licentiam, et authoritatem hoc infrascriptum instrumentum exemplandi bona fide, cuius tenor talis est. In Christi nomine. Die mercurii quarto exeunte iulio in civitate Tridenti, in canipa magistri Bonomi canonici Tridenti, quae est apud plateam Communis Palatii Tridenti et fuit quondam magistri praesentibus domino Redolfo de Segonzano, domino Benvenuto presbytero filio Arnolfi de Teno, praedicto Arnolfo, Petro de Seiano, Delaito della Moma, qui fuit de Naco, nunc habitator in dicta civitate Tridenti, Bonaventura qui dicitur Calcagnitus, qui fuit de Ferraria, Belebono qui dicitur a Vacis, qui moratur apud platheam praedicti palatii, ser Nigro a Caseo, qui moratur in eadem Contrata, Coradino notario de Blezo, qui nunc moratur in praedicta civitate, Albertino filio Gardeli de Bolognano de plebatu Arci, Magnono de Ceniga filio magistri Centi eiusdem plebatus, et Sacrino notario filio Conteste de Arco, et aliis testibus rogatis etc. Ibique domina Cubitosa filia quondam domini Riprandi de Arco de episcopatu Tridenti sanae mentis constituta iacens in lecto, recordans humanam naturam cito labi, ne ab intestato decederet, de suis bonis tale statuit testamentum; in primis sic dixit: Relinquo et iudico pro anima mea, et parentum meorum, et specialiter pro anima mei patris domini Riprandi meam partem castri de Arco, prout consueverat esse quondam domini Riprandi praedicti mei patris, et omnes alias raciones, quas habeo et habere debeo in aliquibus castellis in episcopatu Tridenti, ex haereditate mei patris praedicta vel alia causa, seu quocumque iure, praeter partem meam castri de Drena cum omni iure et iurisdictione praedicto castro de Drena quocumque iure pertinenti: et praedictam partem relinquo memorabili loco ecclesiae Beati Vigilii patroni nostri de Tridento, tali vero ordine et modo, quod praedicta vendi non possint, donari, pignorari, dari, neque feudari, neque quocumque alio modo extra praefatam ecclesiam Tridenti alienari; et hoc dico et statuo propter reverentiam, quam habeo, et habui, et semper habebo in praefatam ecclesiam venerabilis loci, et non alienentur praedicta, et si alienata fuerint praedicta, ipso iure sit nulla, et nullum ius acquiratur eis vel ei, in quem seu quibus facta fuerit talis alienatio, et maxime nulla sit alienatio prae caeteris quae fieret, vel quae fieri posset de facto, etsi non de iure, in cognatos vel agnatos meos de Arco, cum meorum et mei inimici extiterint capitales: et si quocumque modo fieret alienatio extra ecclesiam Tridenti (Deus avertat) ipso iure alienator cadat a iure suo, et iura praedicta permaneant ecclesiae memoratae: et si de futuro fieret alienatio, Comites Tyrolenses habeant 48 et ad eos revertantur. Item lego et iudico pro anima mea et parentum meorum Fratribus Minoribus de Tridento et de Ripa XXV libras denariorum veronensium parvulorum de 46 Riprandus filius domini Odorici filii domini Friderici filii domini Alberti de Arco: Adelpretus II, Cubitossa. 47 In alio exemplari legitur: Spummpei. 48 Causa belli inter Comites Tyrolis et dominos Arci, vide infra sub anno 1276, 2 ianuarii. 27

28 meis bonis. Item lego et iudico fratribus Praedicatoribus de Tridento X libras veronensiun parvulorum de mei bonis. Item ecclesiae s. Mariae de Arco X libras veronensium parvulorum de meis bonis. Item ecclesiae s. Georgii post castrum Tridenti lego et iudico XXV libras veronensium parvulorum. Item lego et iudico domino Odorico archidiacono tridentino et suo fratri domino Dutimantio de Seiano pro damnis magnis eis per quondam dominum Riprandum meum patrem et per me datis et factis, et pro remedio animarum quondam praedicti mei patris, et meae, meam partem castelli de Drena, et relinquo et iudico eis praedictis de Seiano omnes alias iurisdictiones et actiones et iura, quas ego seu quod meus pater praedictus haberemus, seu visi sumus habere, vel quod nobis pertinere posset in dicto castro de Drena, seu de aliquo alio loco episcopatus Tridenti ubicumque reperiretur occasione venditionis seu datae vel impignorationis factae per quondam dominum Bartholomaeum patrem domini de Seiano, seu per quondam dominum Nicolaum, vel per aliquem alium dominum, seu dominos de Seiano. Item lego et iudico Osbetae Bastardae quondam domini Riprandi mei patris, quae moratur in Naco, centum libras denariorum veronensium parvulorum de meis bonis. Item lego et iudico Adelpreto meo fratri de CC libras denariorum veronensium parvulorum de meis et super meis bonis. Item lego et iudico Federico Spoletae de Arco totam illam rationem et rationes, quam et quas meus pater dominus Riprandus vel ego pro ipso haberemus, et visi eramus habere in domibus quondam domini Alberti de Ripa 51, quae possidebat quondam dominus Iacobus Mitifocus pater praedicti Federici Spoletae. In omnibus vero aliis meis bonis mobilibus et immobilibus ubicumque sint seu inveniri possint, instituo mihi haeredes scilicet dominos de domo Castrobarci, dominos castelli de Campi, dominos castelli de Madrutio, et dominos castelli de Seiano, et Varibertum filium domini Ioannis de Gaio propinquum meum 52, taliter quod praedicti domini de dictis castellis, et dictus Varibertus praedictam meam haereditatem in quinta parte pro rata dividere et habere debeant: et dico atque volo et praecipio quod praedicti mei haeredes suprascripta mea legata et iudicia de meis bonis solvere et attendere debeant: eo modo et conditione quod praedicti haeredes mei non donent, non vendant, non infeudare debeant, nec aliquocumque modo alienare aliquid vel aliqua, quae acquirent vel aquisiverint in praedicta mea haereditate in parentes, vel cognatos, vel agnatos meos de Arco, et si quis vendiderit, cadat a iure suo, et ad alios meos haeredes revertatur: et hanc alienationem inhibeo fieri in praefatos, cum meorum et mei capitales extiterint inimici, et exhaeredo filios quondam domini Federici de Arco parentes agnatos et cognatos meos, quia patrem meum quondam dominum Riprandum in carcere atque captivitate usque ad mortem suam detinuerunt 53, et me etiam suprascriptam fida custodia tenuerunt usque ad tempus evasionis meae. Et hoc volo esse ultimum testamentum, et meam ultimam voluntatem, et quod valeat iure testamenti, et iure ultimae voluntatis: et si non poterit valere iure testamenti, volo iure codicillorum vel causa mortis, seu quocumque modo testamentum et ultima voluntas melius valere poetst, hoc melius valeat, et teneat; et quodlibet testamentum et aliam ultimam voluntatem quocumque tempore et loco per me factum et factam, et testamentum factum, et donationem seu donationes, venditionem seu venditiones, vel aliam quamcumque alienationem, et maxime testamentum quod feci in castro de Arco, seu in 49 *supple ex alio exemplari:issoradi. 50 *supple ex dicto exemplari: bastardo. 51 Albertus, Iacobus Mitifocus, Fridericus Spoleta. 52 Ioannes de Gaio. Varibertus de Gaio propinquus dominorum de Arco. 53 Mors domini Riprandi filii quondam domini Udalrici de Arco in carcere. Vide infra. 28

29 terra, irrito, casso, et nullius valoris ac momenti pronuntio et iudico, quia quae feci, propter mortis timorem feci, et timens mortem, ne me interficerent cognati vel agnati mei praedicti de Arco, sicuti patrem meum quondam dominum Riprandum antedictum in captivitate et carcere interfecerunt 54. Praeterea dico et praecipio infrascriptis notarii, quod in dicto testamento ponere et scribere debeant quicquid iudex et sapiens homo plus et melius de iure dixerit atque consiliaverit valere et tenere; et de hoc eis verbum et licentiam concedo, et cuilibet habenti partem in dicta mea haereditate et testamento valenti cartam dicti testamenti, ei facere debeant et possint. Anno Domini 1266, decima 55 indictione. Ego Varinus de Bono notarius interfui rogatus et scripsi. Ego Pellegrinus notarius domini Conradi regis in concordio cum Varino suprascripto hoc testamentum interfui rogatus, scripsi, et me subscripsi. Ego Petrus notarius filius quondam domini Odorici notarii de Canipa Sacri Palatii hoc testamentum suprascriptum de evrbo licentia, et authoritate suprascripti Vicarii fideliter exemplavi, signum meum posui, et me subscripsi. 24. Arci, 1269 die 23 septembris Divisiones datiorum Arci, Ballini, et Turbularum inter dominos fratres de Arco. Anno domini 1269,indictione 12, die dominico 9 exeunte septembris in Burgo Arci, sub porticu domus domini Panzerae, in praesentia Bosselli de Pellaconibus, Henrici, Odulrici notarii de Canipa, Ribuldatii de Strayfora, Calapini de Ripa, et aliorum testium. Ibique dominus Odolricus Panzera, Adelperius, et Henricus fratres de Arco volentes facere divisionem de infrascriptis bonis, fecerunt tres partes inter se, et egerunt sortes. Una quarum partium venit domino Henrico: muta de Balino, accipiendo pro unaquaque somma 12 denarios veronenses, pro carrata urnae vini 3 solidos denariorum veterum, pro plaustro vini, et grani secundum quod plus quilibet feret valens ultra sommam grani, et urna vini accipiant, et tollant sine fraude, et pro unaquaque galleta olei et mellis 12 denarios veronenses, pro homine onerato unum denarium veronensem. De omnibus aliis rebus qualescumque sint vel fuerint, secundum quod valent ultra sommam grani accipiant et tollant. Item venit ipsi domino Henrico [cum] regula vinearum, terris et possessionibus de Runcmarzolio cum surgo custodiae castri Arci de Runcamarzolio. Item venit in parte domini Odolrici Panzerae muta de Arco cum regula vinearum, terris, et possessionibus de Burgo Arci, et cum surgo custodiae castri Arci de Burgo Arci, accipiendo de praedicta muta Arci ut supra scriptum est. Item venit in partem domini Adelperii muta de Turbulis accipiendo de praedicta muta ut supra scriptum est cum surgo de Ultrasarca custodiae castri Arci, et cum regula vinearum, terris et possessionibus de Ultrasarca. Et quilibet praedictorum fratrum steterunt contenti cum suis partibus, et dederunt uni alteri, atque cesserunt suum ius omne, et rationes, quae et quas habent in praedictis mutis, surgo, et regulis. Et si quis praedictorum fratrum acciperent de praedictis mutis ultra id, quod eis pertinet de ratione promiserunt dividere unus cum altero. Et si quis homo praedictorum fratrum tam in Burgo Arci et Ultrasarca et Runcmarzolio non attenderent regulas quisque in sua parte habet verbum pignorandi homines alterius fratris. Et omnes tres fratres corporaliter ad Sancta Dei Evangelia iurarunt praedictas partes semper in perpetuum firmas et ratas habere et tenere, et non contravenire, et facere suos homines attendere regulas sub hypotheca omnium suorum bonorum praesentium et futurorum, et dederunt uni alteri verbum et licentiam 54 Dominus Riprandus pater dominae Cobitosae in carcere interfectus. 55 *in alio exemplari verius dicitur: nona. 29

30 unusquisque ex sua authoritate intrandi tenutam et corporalem possessionem de suis partibus. Ego Barifaldus domini Enrici episcopi tridentini notarius interfui rogatus et scripsi. 25. Tridenti, 1272 die 27 martii Feudum Naci baronum de Castrobarco. Anno a nativitate Domini 1272, indictione 15, die veneris 5 exeunte martio. Tridenti sub porticu domus Dominici Facini hosterii, praesentibus dominis Maximiliano iudice de Tridento, Antonio iudice de Tarvisio, Bonaventura filio domini Boninsegnae de Aichebonis, Rubeo de Gardelis testibus, et aliis rogatis. Hoc est feudum quod dominus Bonifacius de Castrobarco habet a domino Maynardo Comite de Tyrolis, videlicet Comitatus de Nacu et de Turbulis de 82 galletis olei affictus perpetualis, quas percipere debet ab hominibus Naci, et vassallis cum tota hac iurisdictione, quod ipse dominus Bonifacius habet in Nacu et in Turbulis, et tota decima, quam habet in Murio et in toto territorio Murii, et quinque mansis terrae, quos habet in Murio, et medietas castri Pradaiae cum medietate castellanciae, et cum omni iure dictae medietati pertinente. Et totum podere quod fuit iam quondam domini Sodegerii in Murio et in Brentonico. Et medietas totius poderis, quod ipse dominus Sodegherius habebat in territorio de castro Cornu. Protestans ipse dominus Bonifacius, quod si quid aliud de veteri feudo inveniretur, quod in scriptis non dederit, cum ad praesens nihil aliud sciat, per hoc ei nullum praeiudicium generetur; et hoc dicit pro fidelitate facta praenominato domino de feudo praedicto. Ego Facinus de Bono Sacri Palatii notarius praedictis interfui, et rogatus scripsi. 26. Bulzani, 1272 die 27 augusti Investitura domini episcopi Egnonis de muta Ripae facta domino Odorico Panzerae. Anno Domini 1272, indictione 15, die V exeunte augusto, in Bozano, in pallatio episcopali, in praesentia Bartholomaei spisatoris 56, Matthaei det Bertoldi de Sarentina et aliorum etc. Ibique dominus Egno Dei gratia episcopus tridentinus investivit Simeonem spisatorem procuratorem domini Odolrici Panzeriae de Arcu nominatim de muta terrae de Ripa, et nomine et vice dicti domini Panzeriae recipientem, et pro eo ad colligendum et exigendum pro eo domino episcopo, et sua authoritate hic ad duos annos proximos, et ad ponendum mutarios et exigitores ad suam voluntatem dicti domini Panzeriae, et eum in suum locum posuit, et quod possit constringere omnes ad solvendum dictam mutam: et dicit praecipiendo omnibus hominibus de terra Ripae, ut de dicta muta dicto domino Panzeriae intendant, et obediant tanquam personae dicti domini Episcopi. Ego Zacheus Sacri Palatii notarius huic interfui, et rogatus scripsi. 27. Bulzani, 1271 die 12 septembris Investitura alia de eadem muta in eundem dominum Odoricum Panzeriam. Anno 1272, indictione 15, die lunae 12 intrante septembri in Bozano in pallatio episcopatus, in praesentia Friderici spistoris, et eius nepotis, Bartholomaei, Eberardi, et Mattaei servientium infrascripti domini episcopi et aliorum etc. Ibique dominus Egno Dei gratia tridentinae ecclesiae episcopus investivit Simeonem spisadrum procuratorem domini Olrici Panzerae de Arcu nomine, et vice pro eo, et datam fecit de muta de terra Ripae tali modo, quod dictus dominus Odoricus Panzera dictam mutam debeat habere et 56 *Di mano del Tovazzi: Spisator non est agnomen, sed ministerii titulus. 30

31 tenere et de ea facere quicquid velit usque ad duos annos proximos sine contradictione et molestatione dicti domini episcopi vel alterius personae: et quod possit dictus dominus Panzera constringere omnes homine ad solvendum dictam mutam et ponere mutadros et exigitores tanquam persona dicti domini episcopi. Promisit quoque dictus dominus episcopus dicto procuratori recipienti pro praedicto domino Odorico Panzera dictam investituram et datam, ut dictum est superius, de dicta muta firmam et ratam habere et tenere, et non contravenire per aliquam causam, et illam ei defendere et warentare ab omni impedienti persona. Insuper praecipiendo mandat dictus dominus episcopus omnibus hominibus de Ripa et aliunde, ut ei domino Panzerae intendant et obediant de dicta muta, et eum in aliquo non impediant, nec molestent sub rerum et personarum etc, Ego Zacheus Sacri Palatii notarius huic interfui, et rogatus scripsi. 28. Trameni super castrum Enticlari, 1275 die 18 decembris Instrumenta tria pacis inter Comitem Arci, et Comitem Goritiae et Tyrolis etc. Anno Domini 1275, indictione 3, die iovis 8 57 exeunte decembris in capella de Trameno super castrum Enteclari in pallatio, praesentibus domino Enrico de Marech, et domino Enrico de Matarago, domino Otho de Kunespergo, domino Conrado de Unsto, domino Ollino de Tablat, Campalerio de Bozano, et aliis testibus rogatis ad hoc etc. Ibique domini Maynardus et Adelpretus Comites Goritiae et Tyrolis, et ecclesiarum aquilegiensis, tridentinae, et brixinensis advocati fecerunt, constituerunt, atque ordinaverunt dominum Suicherium de Arso praesentem suum certum et specialem nuncium, et procuratorem in faciendo pactum, pacem, finem ac remissionem cum dominis Odolrico Panzera, Adelperio, et Enrico fratribus de Arcu de omnibus damnis datis, homicidiis, incendiis usque nunc factis et perpetratis per ipsos vel eorum amicos, et in faciendo dictam finem, refutationem seu resignationem praedictis dominis de Arcu de omni iure, et pacto, quod ipsi habent, vel aliquo modo habere possent in podere, et possessionibus quondam domini Riprandi de Arcu occasione vendicionis, donationis seu datae factae per dominum Sodegherium quondam domini Sodegherii de Teton 58 in praedictos dominos Comites 59, vel alio quocumque modo, et specialiter de castro Arci, macinatis, et decimis ipsius: et in dando et cedendo eisdem omne ius et pactum, raciones et actiones, quae et quas habent, vel aliquo modo habere in dictis locis et possessionibus quondam dicti domini Riprandi possent, tam de castris quam de aliis bonis, possessionibus, et macinatis, et promittendo reddere et restituere eisdem fratribus de Arcu omnia instrumenta, quae habent super praedictis iuribus, alioquin sint cassa et vana et nullius valoris et momenti: et in recipiendo pacem, finem, et remissionem ab ipsis dominis Adolrico Panzera, Adelperio, et Enrico fratribus de Arcu de omnibus 57 Cum scriptor videret hoc documentum praecedere debere sequentem, et ignoraret modum computandi dies exeuntis mensis, notam chronologicam seu diem immutavit. Censeo igitur hic ponendum die 13 exeunte, qui reapse fuit dies iovis, et 18 decembris iuxta praesentem morem: et sequenti documento restituendum die 8 exeunte, qui revera fuit dies martis, et 23 decembris, ut modo numeramus. Caetera quadrant. 58 *melius de Tito. 59 *hoc verbum censeo esse scriptoris arcensis additamentum, qui sui saeculi stylum in gratiam suorum dominorum adhibere voluit. Supra enim in hoc ipso documento Comites non nominantur. Censeo proinde hic legendum Fratres, loco Comites; et hunc titulum vel imperitia scriptoris fuisse ex originali perperam intellecto, vel ex assentatione [per cortigianeria] additum. Faciliter enim decipi potuit ob verbum abbreviatum, uti fieri consuevit, Fre, ex ositantia, vel praeventione, legendo Comites, loco Fratres. 31

32 damnis datis, homicidiis, et feritis usque nunc factis et perpetratis per ipsos vel eorum amicos, ac totum quicquid dictus procurator fecerit, seu dixerit in omnibus praedictis et circa praedicta se firmum et ratum habere et tenere promiserunt domini Comites sub obligatione omnium suorum bonorum praesentium et futurorum eidem procuratori pignori obligando, et pro eo se possidere manifestarunt: et dederunt mihi notario verbum et licentiam quolibet tempore meliorandi dictum instrumentum, complendi, et aliud faciendi secundum quod quilibet sapiens homo praeceperit quod sit plus utile et validum dictae procurationi. Ego Rolandus Sacri Palatii notarius interfui rogatus, et scripsi. 29. Turbularum, 1275 die 23 decembris Secundum pacis instrumentum Anno Domini 1275, indictione 3, die martis exeunte decembre in Portu de Turbulis, in praesentia fratrum Ioannis Guardiani Fratrum Minorum de Ripa, Gregorii eiusdem Ordinis, fratrum Alberti, qui fuit de Tridento, Petri qui fuit de Ripa Ordinis Fratrum Praedicatorum, domini Sinibaldi de castro Cornu, Zordani, Baudechini fratrum de Garduno, domini Adelpreti iudicis, Florii Rab. Rubei notarii de Scholis de Ripa, Blanchi filii domini Venturani medici, Ribaldatii de Stranfora.Alberti quondam domini Isolani de Nacu et aliis testibus etc. Ibique dominus Svicherius de Arso nuntius et procurator dominorum Maynardi, et Adelpreti Comitum Goritiae et Tyrolis, et ecclesiarum aquilegensis, tridentinae, et brixinensis advocatorum, ac procuratorio nomine pro eis, pro se, et omnibus eorum amicis, quos ipsi et quilibet ipsorum potest, seu possunt mittere vel trahere ex una parte, nec non et dominus Odolricus Panzera, Adelperius et Enricus fratres de Arcu pro sese et omnibus eorum amicis, quos ispi, vel quilibet ipsorum potest, seu possunt mittere vel trahere ex altera: ad honorem Dei, et Beatae Virginis Mariae. Salvo omni iure et honore Sanctae Romanae Ecclesiae, Beati Vigilii, domini episcopi tridentini, praedictae partes vicissim inter sese una pars alteri parti, intercedentibus osculis et amplexu fecerunt pacem, pactum, finem, et irrevocabilem remissionem de omnibus damnis datis, homicidiis, incendiis, feritis, et depraedationibus usque in praesentem diem datis, factis, et perpetratis inter praedictas partes vel eorum amicos. Promittentes dictae partes per stipulationem sibi ad invicem praedictam pacem, pactum, finem, et remissionem, et omnia et singula praedicta semper in perpetuum omni tempore firma et rata, seu firmam et ratam et validam habere, et tenere, et numquam aliqua causa seu racione contravenire sub poena librarum veronensium parvulorum, quae poena toties comitatur, quoties aliqua partium contrafecerit, et non attenderit: qua poena soluta vel non, ratis omnibus existentibus, nihilominus attendere et observare teneantur. Renunciantes legum dicenti, quod poena et sors simul et separatim exigi possit cum effectu, et Eple divi Adriani, et novae et veteri constitutioni et omni alii legis auxilio expresso et non expresso, quo vel quibus se tueri possent: et pro sic omnibus et singulis attendendis et observandis dictae partes sibi ad invicem obligarunt omnia eorum bona praesentia et futura pignori, et utraque pars pro altera se tenere, et possidere maniefstavit. Insuper dictae partes tactis Scripturis corporaliter ad s. Dei Evangelia iurarunt, et specialiter idem dominus Suicherius procurator, et procuratiorio nomine dictorum dominorum Maynardi, et Adelpreti Comitum, et super eorum animas: et dominus Odolricus Panzera praesentibus suis fratribus dominis Adelperio et Enrico, et eorum verbo per se et super eorum animas 60 * vie notam in praecdenti documentom et hic repone 8, prout etiam ex sequenti tertio instrumento fit certum. 32

33 praedcitam pacem, pactum, finem, et remissionem, et omnia et singula praedicta firmum et ratum, sei firma et rata omni tempore habere et tenere, et nulla ratione seu causa contravenire sub dicta poena. Et etiam idem dominus Suicherius per stipulationem promisit dictis fratribus, quod suo posse praedictos dominos Comites praedictam pacem, pactum, finem, et remissionem, et omnia et singula praedicta in omnibus faciet laudare, et confirmare. Ego Barifaldus quodam domini Egnonis episcopi tridentini et domini Ioannis Comitis s. Bonifacii notarius interfui rogatus, et scripsi. 30. In Tyroli castro, 1276 die 2 ianuarii Tertium pacis instrumentum. Die iovis 2 intrante ianuario, in Tyrolo, in praesentia domini Odorici de Tur, et domini Othi Abellini, et domini Reupreti de Kunispergio, et aliorum testium etc. Ibique dominus Maynardus Comes de Tyrolo pro se et vice et nomine sui fratris domini Alpreti Comitis Goritiae, pro se et eorum haeredibus laudaverunt, et confirmaverunt domino Suicherio de Arso procuratori dominorum de Arco recipienti procuratorio nomine pro ipsis mihi notario atque ratificavit illam pacem, finem, pactum et remissionem, ac etiam illam datam, donationem, cessionem, et resignationem, quae et quas Suicherius de Arso nuncius et procurator fecit cum dominis Odolrico Panzera, Adelperio, et Enrico fratribus de Arcu, et eidem datam, donationem, cessionem, et resignationem de omni iure et pacto, ratione, et actione quod et quae habent, vel aliquo modo habere possent in bonis et possessionibus quondam domini Riprandi de Arcu 61, et specialiter occasione venditae, et donationis factae per Sodegherium quondam Sodegherii de Tito, vel per dominam Cobitosam filiam quondam domini Riprandi, vel ab aliquo alio, vel aliquibus aliqua ratione seu causa, tam de castro Arci, quam de aliis castris, macinatis, decimis, et aliis possessionibus, prout continetur in cartis pacis, finis et remissionis, ac etiam datae, cessionis, et resignationis scripstis manu Barufaldi notarii anno Domini 1275, indictione 3, die martis 8 62 exeunte decembre, praedictus dominus Maynardus Comes per stipulationem promisit per se, et vice et nomine domini Alpreti Comitis dicto procuratori recipienti nomine dominorum fratrum de Arcu dictam confirmationem, pacem, finem, et remissionem, ac etiam datam et donationem, cessionem, et resignationem, et omnia et singula praedicta semper in perpetuum firma, et rata habere et tenere, et nulla ratione seu causa contravenire sub obligatione omnium suorum bonorum praesentium et futurorum dicto procuratori pignori obligatorum, et pro eo se tenere et possidere manifestavit. Insuper praedictus dominus Maynardus Comes laudavit et confirmavit praedicto domino Suicherio de Arso sicut procuratori pro dictis dominis de Arcu, et iuravit ad Sancta Dei Evangelia praedictam pacem et concordiam, et praedictus dominus Maynardus vult habere et tenere praedictum sacramentum supra suam animam firmum et ratum, et numquam contravenire nulla ratione seu causa sub obligatione omnium suorum bonorum, et suppellectilium dicti domini Maynardi Comitis. Anno Domini 1276, indictione quarta. Ego Villielmus quondam domini Ioannis de Verona domini Federici imperatoris notarius interfui rogatus et scripsi. 61 Causa belli inter Comites Tyrolis et dominos Arci vide supra testamentum dominae Cubitossae anno *en hic veram praecdentis documenti datam. 33

34 31. Oeniponti, 1284 die 5 iulii Investitura Maynardi Comitis Goritiae et Tyrolis in dominum Odoricum Panzeram, et Fridricum nepotem quondam domini Adelperii de bonis quondam domini Riprandi de Arco 63. Nisi scripturis et testibus gesta mortalium roborentur, cum tempore, quo fiunt, simul transeunt, et memoriae nomen perdunt. Ea propter nos Maynardus Tyrolis et Goritiae Comes, aquilegensis, tridentinae, et brixinensis ecclesiasum advocatus tenore praesentium recognoscimus profitentes, quod nobile viros Udalricum de Arco, et Zordanum de Garduno tanquam actores dominae Beatricis tutricis Friderici filii sui pro ipso Federico de Arco 64, praesentes de omnibus et singulis possessionibus, hominibus, honoribus, iurisdictionibus, et aliis bonis, que fuerunt quondam domini Richeprandi de Arco, et quae dominus Sodegherius de Teto quondam Potestas Tridenti emit ab ipso domino Richeprando, sive sint allodia sive feuda, ad rectum et legale feudum investivimus, et authoritate praesentium investimus pro se et haeredibus suis feudali titulo perpetuo possidendis. Promittentes pro nobis et haeredibus nostris et eos et haeredes eorum in praedictis defendere, et varentare cum ratione contra quoscumque qui eos pro ispis decreverint impulsare, et concedimus insuper ipsis universa et singula feuda antiqua, quae progenitores eorum a nobis et a nostris progenitoribus habuerunt pero se et haeredibus suis retione ractti et legalis feudi perpetuo possidenda. In cuius rei testimonium et robur praesentem paginam nostri sigilli munimine fecimus roborari. Testes sunt Henricus de Rotenburg, Iacobus Trautsen, Henricus de Durenstein milites, Ulricus de Tablach, Frisaunus de Bellundo, Arigus de Arso 65, Henricus et Ebhardus Purgravis, et alii plures. Actum et datum in Insprugc anno Domini 1284 quinto intrante iullio, indictione In castro Arci, 1298 die 25 iulii Testamentum domini Friderici filii quondam Adelperii de Arco. In Christi nomine. Anno Domini 1298, indictione 11, die 7 exeunte mense iulii, in castro Arci, in camera turris infrascripti testatoris, praesentibus domini Armano de Campo, Ramperto dicto Comite de Flaono, Pyrallo quondam domini Ribaldi de Arco, Georgio quondam domini Ottolini de Visiono, Gulielmo notario quondam domini Odocrici Macri de Arco, Martino Paia de Leudro, Odorico filio domini Armani praedicti, Tertio filio quondam domini Mayfredini de Tridento et Bartholoameo filio quondam domini Uberti de Brentonico testibus, et aliis rogatis, et ad infrascripta omnia specialiter convocatis. Ibique nobilis vir dominus Fridericus filius quondam domini Adelperii de castro Arci iacens infirmus in lecto suo, adhuc sanae mentis, licet aeger corporis, et recte loquens: cogitans quod multae sunt humanae sortes, quae nec dici nec numerari possint, et quod multis generibus hora mortis periculum metui potest, et quod nil certius morte, nil incertius hora mortis, et timens humanam fragilitatem, nolens ab inetstato decedere, nec posterius discessum de suis bonis aliqua discordia oriretur: volens nuncupativum seu per nuncupationem condere testamentum, sic dixit: In primis lego unam galletam olei ficti perpetualis ecclesiae s. Mariae de Arco 66, et volo quod ematur per I trentini occupano Limon, e Tremosine. Capr Adelperius filius domini Federici II, cuius uxor Beatrix de Trilaco et de Lendinaria: [filii] Argentarius; Fridericus III, uxor Flordiana de Castro Barco. 65 Suicherisu de Arso. 66 Legatum Sanctae Maria de Arco 34

35 infrascriptum meum haeredem una possessio, super qua, sive ex qua solvatur dicta galleta olei, vel quod assignetur per infrascriptum haeredem una de possessionibus praedicti mei haeredis habilis a praedictum fictum solvendum. Item lego X libras veronenses praedictae ecclesiae s. Mariae pro Missis celebrandis in remissione, et pro remissione peccatorum meorum. Item lego fratribus Minoribus prope Ripam decem libras veronensium, similiter pro Missis celebrandis. Item lego ecclesiae S. Thomae X libras veronensium. Item lego pauperibus Christi 100 libras denariorum veronensium in remissione peccatorum meorum, et animarum quondam patris et matris meae: et illos intelligo fore pauperes Christi, quos infrascriptus dominus Odolricus meus fide commissarius elegerit, et ex nunc prout ex tunc illos eligo, quos ipse duxerit eligendos. Item lego Thebaldo filio Todeschae filiae quondam domini Thomasii de Arco 200 libras veronensium de meis bonis. Item lego dominae Thofariae sorori meae naturali 150 libras veronenesium de meis bonis. Item lego Nicolao de Spinedo fratri meo naturali 150 libras veronensium de meis bonis. Item lego magistro Riprando physico 150 libras denariorum veronensium, de meis bonis. Item lego magistro Paci de Ripa 25 libras veronensium. Item lego dominae Flordianae uxori meae 1000 libras veronensium quas ab ea recepi in dotem 67. Item lego praedictae dominae Flordianae ultra praedictas dotes suas 500 libras veronensium denariorum de meis bonis. Item lego domino Odorico 68 consanguineo sive germano meo filio quondam domini Henrici de castro Arci omnia iura, omnesque iurisdictiones personales et reales, que vel quas habeo, vel habere possem, vel essem visus habere et tenere in castro Penede, et eius munitione, et pertinentiis dicti castri. Item lego praedicto domino Odorico filio quondam domini Henrici omnia iura, omnesque iurisdictiones personales et reales, quae et quas habeo, vel habere possem, vel visus essem habere et tenere in castro Restorii, et eius munitione, et pertinentiis dicti castri. Item lego dicto domino Odorico quondam domini Henrici de Arco omnia iura, omnesque iurisdictiones et actiones reales et personales, quae, et quas habeo, vel visus essem habere et tenere in castris Spinedi et Caramallae, et eorum munitionibus, et pertinentiis eorum. Item lego eidem domino Odorico omne ius, omnesque actiones reales et personales, et iura, et alia cuiuscumque generis sint, quae et quas habeo, vel habere possem in castro Arci, et tota eius munitione, et dosso praedicti castri usque in planitiem cum omni honore, et iurisdictione eisdem castris vel locis omnibus suprascriptis, et mihi testatori modo aliquo pertinente. Item lego libertatem Amencae meae ancillae filiae Riprandi quondam dominae Baladueris de Arco, eamque iubeo esse liberam, et civem romanam constituo, ut ab inde in antea possit facere et exercere quemadmodum quaelibet alia mulier facere posset. Item lego suprascripto domino Odorico consanguineo meo omnes meas macinatas, et alios omnes meos servos cuiuscumque generis sint, et qualitatis, cum peculiis ipsorum, quae et quas ubique locorum habeo, vel habere possem tam in masculis quam in foeminis. Item lego eidem domino Odorico omnes meos vassallos, omnesque iurisdictiones meas cuiuscumque generis sint tam in personis quam in rebus quoquo modo ad me spectantes, et in quolibet loco reales et personales, angarias et perangarias, et alios cuiuscumque generis sint. Item lego eidem domino Odorico omnes fictus, omnesque redditus, iura, et decimas percipiendas vel quasi, et alia mea bona cuiuscumque generis, quae et quas habeo vel habere possem in Valle Lagari et Brentonico, et eius pertinentiis, et in plebatu Naci, Bletii, Nomasii, Boni, Condini, Banalli, et Cavedeni, et eorum pertinentiis. Item laudo et confirmo quandam venditionem, quam feci domino Rampreto dicto Comiti de 67 Domina Flordiana uxor domini testatoris, filia quondam domini Friderici de castro Barco. 68 Henricus Soga: [filius] Odoricus. 35

36 Flaono de una domo iacente in burgo apud platheam Arci, cui domui cohaeret ab una parte et alia via, et de retro haeredes quondam ser Paganini, et ante via communis, et omne ius, quod haberem, vel si quid ad me spectaret in dicta domo eidem domino Rampreto lego. Item volo et iubeo, quod infrascripta haeres mea teneatur defendere bona, quae fuere quondam Bertholdi quondam domina Bellavederiis vendita per Riprandum eius fratrem, si ab emptoribus evincerentur de iure. Item laudo et confirmo quandam datam et venditionem factam Gulielmo quondam domini Raymundi de Arco de tribus petiis terrae, prima quarum arativa, aliae duae sunt vidatae: prima iacet ad Mognum: alia iacet in Roureda: tertia iacet in loco Peguniae etc., et omne ius, quod haberet in dictis petiis terrae, vel si quid ad me spectaret, eidem Gulielmo lego. Item volo, quod suprascripta omnia legata per me relicta solvantur per infrascriptam meam haeredem. Item ad omnia suprascripta legata persolvenda constituo dominum Odoricum suprascriptum meum fidecommissarium. Item infrascriptae meae filiae Gulielmae constituo tutorem suprascriptum dominum Odoricum donec ipsa pupilla pervenerit ad aetatem 12 annorum, et post ipsam aetatem 12 annorum, eundem dominum Odoricum constituo curatorem donec ipsa Gulielma pervenerit ad aetatem 25 annorum. Item in omnibus aliis meis bonis mobilibus, et immobilibus instituo mihi haeredem dictam dominam Gulielmam meam filiam: et si dicta mea filia Gulielma decesserit in pupillari aetate, vel postea quandocumque sine filiis sive liberis ex se descendentibus, eidem substituo pupillariter praedictum dominum Odoricum per fideicommissum. Etiam ipsam rogo, ut haereditatem meam praedictam per me eidem relictam restituat praedicto domino Odorico, et hoc volo quod sit meum testamentum ultimum, meaque ultima voluntas: et si non potest valere iure testamenti, volo quod valeat iure codicillorum: et si non potest valere iure codicillorum, volo quod valeat iure donationis causa mortis: et [si] non potest valere iure donationis causa mortis, volo quod valeat iure alterius cuiscumque ultimae voluntatis, qua melius valere poterit, et tenere de iure. Ego Antonius quondam Gerardini de Penzolo domini Lodoici Veronensis Comitis, et domini Henrici episcopi tridentini notarius una cum infrascripto Ioanne notario interfui, et rogatus scripsi. Ego Ioannes notarius domini Lodoici Veronensis una cum suprascripto Antonio omnibus suprascriptis de mandato et iussu suprascripti domini Federici interfui, et rogatus scripsi, meumque signum apposui ad robur omnium praedictorum. 33. In castro Stenici, 1302 die 6 septembris Investitura generalis Philippi episcopi tridentini omnium feudorum facta domino Odolrico filio quondam domini Henrici Soghae de Arco 69. In Christi nomine amen. Die iovis 6 septembris in castro Stenici in episcopali palatio, praesentibus nobilibus viris dominis Thadeo de Monte alto canonico Tridenti vicario venerabilis domini episcopi infrascripti 70, Alberto milite, nato olim domini Bonifacii de Castrobarco, religiosis viris Fratribus Conrado de la Rupta, Thomasino de Scanniis, et Bonaventurino de Lieltate de Mantua Ordinis Minorum eiusdem domini episcopi capellanis, testibus et aliis rogatis et vocatis. Venerabilis Pater dominus Frater 69 Henricus Soga filius domini Friderici II, filii domini Friderici I, filii domini Alberti: [filii eius].albertus, Odoricus IV, Beatrix. 70 NB. Additum hic recenti manu: Philippus Bonacoltius, et ut Pintius asserit, Arrivabenus, patria mantuanus, ex Ordine Minorum s. Francisci, ad sedem tridentinam assumptus anno 1289, sepultus in ecclesia s. Francisci Mantuae. Certavit cum Maynardo Tyrolis Comite, iniusto detentore iurium epsicopalium anno Rodulphus imperator de domo Nassau regalia ei concessit anno

37 Philippus Dei et apostolica gratia episcopus Tridenti nobilem virum dominum Odoricum natum olim domini Henrici Soghae de Arco tridentinae diocesis petentem humiliter et cum instantia requirentem, ac pro se suisque haeredibus recipientem de omnibus feudis, rebus, bonis, et iuribus, quae praefatus genitor, et antecessores ipsius domini Odorici, et quondam dominus Odoricus Panzera dictus avunculus, et Fridericus filius olim domini Adelperii consanguineus domini Odorici praefati, caeterique de domo illorum de Arco dudum a praedecessoribus ipsius domini episcopi, episcopatu, et ecclesia tridentina iuste ac racionabiliter tenuerunt, et quae ipse dominus Odoricus nunc tenet et possidet ad modum, conditionem, et formam, quibus genitor, antecessores avunculus, consanguineus praelibati, ac alii domini de domo praedicta, feuda ipsa, res, bona, et iura a praedictis praedecessoribus, epsicopatu, et ecclesia tenuerunt, per anulum, quem manu tenebat, iure feudi personaliter investivit, confirmans authoritate, qua fungitur, et admittens omnia privilegia, immunitates, et gratias non abrogatas, revocatas, et cassatas, quas Romani principes, et praedecessores praelibati praefatis genitori, antecessorinìbus avunculo, consanguineo, ipsique domino Odorico, et caeteris de domo praedicta iuste racionabiliter concesserunt. Factis igitur et receptis investitura et confirmatione praemissis, idem dominus Odoricus praedicto domino episcopo recipienti pro se, successoribus, episcopatu, et ecclesia praelibatis, corporaliter fecit, et praestitit fidelitatis debitae iuramentum ad modum, conditionem, et formam, quibus antecessores, et alii de domo praedicta, et ipse dominus Odoricus praedecessoribus, epsicopatui, et ecclesiae praemissis hactenus praestiterunt: promittens per se et suos haeredes sub debito praestiti iuramenti memorato domino episcopo recipienti nominibus, quibus supra, perpetuo facere, et observare ipsi domino episcopo, succesoribus, episcopatui, et ecclesiae memoratis omnia et singula, quae in capitulis fidelitatis habentur. Quo facto dictus dominus episcopus ad maiorem firmitatem et evidentiam gestae rei praenominatum Odoricum ad osculum pacis admisit, mandans de praedictis per me Bonum Ioannem notarium infrascriptum duo ipsius tenoris eiusdem instrumenta conscribi, unum scilicet patri utrique dandum. Ego Bonus Ioannes Bonandreae imperiali authoritate notarius, et scriba domini episcopi praelibati, investiturae, confirmationi, et omnibus suprascriptis praesens, mandato dicti Patris ea publice scripsi. 34. In castro Arci, 1308 die 12 novembris Testamentum dominae Guielmae filae quondam domini Federici IV, quondam domini Adelperii de Arco 71. In Christi nomine. Anno Domini 1308, indictione 6, die 12 novembris super castro de Arco, in camera turris eiusdem castri, praesentibus dominis Perothone archipresbytero plebis Arci, P. Bartholomaeo presbytero de Mantua nunc commorante Arci, Conto de Baxano clerico plebis praedictae Arci, Odorico clerico plebis praenominatae, Fieto iudice filio quondam domini Levami de Salodo, Gerardo de Marano de Brixia, Philippo notario filio quondam domini Bertholdi de Arco, Landino notario filio domini Heridelfredi notarii eiusdem loci, et Iachino notario nato domini Peterloni de Gargnano testibus et aliis ad hoc specialiter convocatis, et ab infrascripta domina Vilielma testatrice rogatis. Ibique nobilis domina domina Vilielma filia et haeres quondam nobilis viri domini Federici filii quondam domini Adelperii de castro Arci, per Dei gratiam sanae mentis, 71 Fridericus IIII filius Adelperii, uxor Flordiana de Castrobarco: ]filii] Bertoldus Philippus Gulielma. 37

38 licet corpore languens, volens per nuncupationem condere testamentum sine scriptis, tale nuncupativum condidit testamentum sic dicens: In primis lego ecclesiae, sive plebi de Arco X libras veronensium parvulorum pro remedio animae meae. Item lego et relinquo conventui Fratrum Minorum de Ripa 5 libras veronensium parvulorum pro remedio animae meae. Item lego et relinquo ecclesiae s. Stephani positae super dosso Arci 3 galletas olei pro remedio animae meae. Item lego et relinquo praedicto domino P. Bartholomaeo presbytero 40 solidos veronenes parvulos pro remedio animae meae. Item lego et relinquo dominae Beatrici filiae quondam domini Enrici de Arco cingulum meum argenteum cum marsupio meo de serico, quod est iuxta ipsum cingulum 72. Item lego et iudico Cunecae filiae quondam Bovefini de Nacu tunicam meam de viridi. Item lego et relinquo Blasiae filiae quondam Tedae de Albano guarnatiam meam de viridi suffultam de pellibus vulpinis. Item lego et relinquo dominae Flordiane 73 matri meae filiae quondam domini Federici de castro Barco x libras veronensium parvulorum et in ipsis X libris ipsam dominam Flordianam mihi haeredem instituo, et volo et iubeo ipsam fore tacitam et contentam de tota mea haereditate, vel placidia sibi debita iure naturae vel iure institutionis, vel bonorum subsidio, vel alio quocumque iure, et modo. Item dico et confiteor, quod dominus Odoricus filius quondam domini Henrici de Arco integraliter et plene mihi rationem reddidit de omnibus bonis meis, quae gessit et gerere debuit ratione administrationis tutelae meae, et de quod tanquam tutor, vel negotiorum gestor, vel pro tutore administravit bona mea tam in pupilari aetate, quam post pupillarem aetatem usque ad hunc praesentem diem, et reliqua mihi praestitit: et si reperiretur vel reperiri posset de iure vel de facto ipsum dominum Odoricum fore obligatum ratione dictae administrationis vel gestionis, vel aliquo quocumque modo, iure, causa, vel actione, totum illud quod reperiretur, vel in futurum reperiri poterit, ipsum mihi in aliquo obligatum fore vel fuisse, eidem domino Odorico lego et relinquo, praecipiendo omnibus meis haeredibus ex testamento vel ab intestato venientibus, ut de praedictis et quolibet praedictum ipsum nullatenus non impediant, vel molestent de iure vel de facto. In omnibus autem aliis meis bonis mobilibus et immobilibus, iuribus et actionibus mihi haeredem instituo dominum Gerardum 74 filiun suprascripti nobilis viri domini Odorici de Arco: et hoc volo esse meum testamentum, meamque ultimam voluntatem, et iure testamenti nuncupativi valere volo, et si non posset valere iure testamenti, volo quod valeat iure codicillorum, et si iure codicillorum valere non posset, volo quod valeat iure donationis causa mortis, et iure cuiuslibet alterius ultimae voluntatis, quam melius valere poterit et tenere. Ego Omobonus filius quondam domini Ioannis de Ripa imperiali authoritate notarius his omnibus etc. Ego Ioannes filius domini Almerici, et domini Laurentii Comitis notarius his etc. Ego Henricus filius quondam Mileti de Arco notarius Sacri Palatii omnibus et siongulis etc. 72 Domina Beatrix filia quondam domini Henrici Soghae de Arco. 73 Domina Flordiana filia quondam domini Federici de Castrobarco uxor domini Friderici filii quondam domini Adelperii de Arco, et nmater Guielmae testatricis. 74 Henricus Soga: Odoricus: Gerardus. 38

39 35. Pisis, 1310 die 20 martii Sententia imperialis ad favorem domini Odorici filii quondam domini Hernici Soghae, et dominae Biniae a Lavello lungo iugalium, et Nicolai et Gerardi eorum filiorum contra fratres dictae dominae Biniae et alios lata 75. Henricus Dei gratia Romanorum imperator augustus, Notum facimus quod nos tenore cuiusdam sententiae latae per honorabilem Alberonem decanum ecclesiae curiensis subdelegatum nostrum pro parte dilectorum nostrorum fidelium Odorici de Harco, Biniae uxoris eius, ac Gerardi et Nicolai filiorum suorum nobis exhibitum vidimus continentiae infrascriptae. In Christi nomine. Cum nos Albero decanus ecclesiae curiensis subdelegatus in hac parte a venerabili Patre Sifredo Dei gratia curiensis episcopo, et delegato in hac parte a serenissimo domino domino Henrico Dei gratia Romanorum rege semper augusto litteras receperimus sui sigilli cerei pendentis munimine roboratas, quarum tenor sequitur in hac forma: Nos Sifredus Dei gratia episcopus curiensis delegatus in hac parte inter infrascriptas partes, et super infrascriptis causis a serenissimo principe domino Henrico Dei gratia Romanorum rege semper augusto. Provido et sapienti viro Alberoni decano ecclesiae curiensis salutem in Domino. Causam appellationis vel nullitatis, seu causas appellationum vel nullitatis, et dependentia ab eisdem coram nobis vertentes inter nobilem virum dominum Odoricum de Arco, dominam Biniam eius uxorem, sororem quondam Biaquini de Laudelongo 76, et Gerardum et Nicolaum fratres et filios praedictorum iugalium, seu Ioannem dictum Valetum de Persino notarium olim procuratorem dictorum dominorum de Arco, et dictae dominae Biniae, sive Henricum notarium filiun magistri Mileti de Arco nunc praedictorum dominorum de Arco, et dictae dominae Biniae procuratorem ex una parte: et dominos Iulianum Balzalerium, et Muzinum Troylusium, et Antoniolum de Gaitanis, Iacobum quondam domini Gerardi, Symoninum, et Florium fratres filios quondam domini Cavalcabovis dictos de Rozonibus, omnes cives Brixiae ex altera parte: in qua quidem causa, seu in quibus quidem causis appellationum vel nullitatis ex vigore commissionis a regali culmine nobis factae, partibus citatis, et dicti Henrici dicto modo et nomine petitione recepta, atque dato ambabus partibus termino peremptorio ad dicendum de aequitate vel iniquitate sententiae vel sententiarum, a qua seu a quibus extitit appellatum, receptisque iuribus productis, et nobis praesentatis a dicto Henrico dicto modo et nomine, conclusimus, et conslusum fore pronunciavimus in causa seu causis praedictis et adeo in dicta causa seu causis processimus, et de ipsis causis cognovimus, praedictorum dominorum de Gaietanis, et Rozonibus contumatia non obstante, quod non restat nisi sententiam ferre, quam nos ferre non possumus ex eo quia nos incontinenti ad praelibatum dominum Enricum regem Romanorum ire oportet, secundum formam literarum, quas nuper recepimus ab eodem, et quam nondum ferre potuimus, licet partes fuerint citatae ad sententiam audiendam, nobis ante diem termini a loco statuto ad sententiam proferendam absentantibus, dicto Henrico dicto modo et nomine semper in quolibet termino, et in loco ordinato comparente, vestrae commitimus et delegamus sive subdelegamus prudentiae decidendam, seu decidendas, et fine debito terminandam seu terminandas, sententiam seu sententias, quam seu quas credidit ritam fore et iustam seu iustas partibus legitime citatis proferendo de praemissis in his omnibus et singulis, et aliis dicendis, audiendis, et faciendis, et alia quae fuerint dicenda et audienda authoritate, qua fungimur vobis totaliter committentes vices nostras 75 Odoricus IIII filius quondam domini Henrici Sogae filii quondam domini Friderici II, uxor Binia de Lavellongo: [filii] Nicolaus, Gerardus: [filius] Ioannes. 76 Biaquinus de Laude Longo frater dominae Biniae. 39

40 faciendo quod decreveritis per bannum imperiale et alios modos legitimos firmiter observari. In quorum omnium praemissorum fidem et evidens testimonium sigillum nostrum praesentibus duximus appendendum. Datum Curiae anno Domini 1310, indictione 8, die veneris 13 intrante februario.- Unde volentes nobis mandata et commissa a suprascripto domino episcopo et delegato reverenter exequi, ut tenemur, visi prius dictis literis et petitione seu petitionibus praedicto domino delegato et coram eo et nobis productis per dictum Henricum dicto modo et nomine, et per ipsum ad nos admissa, seu admissas, cuius petitionis seu petitionum tenor sequitur in haec verba: Coram vobis venerabili Patre et domino domino Sifredo Dei gratia episcopo curiensi delegato in hac parte inter infrascriptas partes et causas a serenissimo principe domino Henrico Dei gratia Romanorum rege et semper augusto, assero, propono ego Henricus notarius filius magistri Mileti de Arco tridentinae diocesis, procurator et procuratorio nomine domini Odorici de Arco, et dominae Biniae eius uxoris, et sororis quondam domini Biaquini de Lavellolongo 77, nec non Gerardi e Nicolai filiorum communium dictorum iugalium, omni iure et modo, quibus melius possum, quod cum dum esset quaestio, seu olim quaestio fuisset inter Ioannem dictum Valletum notarium de Persino olim et tunc procuratorem praedictorum iugalium, et dictorum eorum filiorum ex una parte dicto modo, et nomine, et Giroldinum de Canedo notarium procuratorem et proprio nomine dominorum Ziliani, Bazalerii, Muzini, Troylusii, et Antonioli dictorum de Gaitanis, Iacobi quondam domini Girardi, Symonini et Florini filiorum quondam domini Cavalcabovis dictorum de Ruzonibus, nec non Ioannis et Borgesi fratrum filiorum quondam Gaitanini, Ioannis quondam domini Buetii, Fredegini quondam domini Baruffaldini, et Mileti quondam domini Alberti, Ioannis quondam domini Leonis, et Bresciani quondam domini Guidotti de Lavellolongo ex altera: Coram discreto domino Lanfrancho de Suchis consule appellationum domini episcopi brixiensis de bonis quondam domini Biaquini de Lavellolongo fratris dictae dominae Biniae super quibusdam appellationibus interpositis a quondam sententia seu Consilio, pronuntiata seu pronuntiato per dominum Azonem de Ponzano iudicem et assessorem domini Attonis de Polenta tunc Potestatis Communis Brixiae, die iovis 15 septembris 1306, indictione quarta et scripta seu scripto per Ioannem de Briel notarium et ipsa appellatio seu appellationes interposita seu interpositae fuerunt die martis 20 septembris eodem millesimo et indictione, a qua sententia seu Consilio idem Ioannes notarius dicto modo et nomine cum tunc esset procurator dictorum iugalium, et dictorum suorum filiorum in omnibus capitulis, in quibus pronunciatum erat contra suam partem, et Giroldius dicto modo et nomine in omnibus capitulis, quae faciebant contra suam partem appellaverunt. Idem dominus Lanfrancus consul de dictis appellationibus cognoscens indebite, per propriam male et iniuste sententialiter iudicavit et pronunciavit omnia infrascripta; scilicet per dominum Giroldum procuratorem et proprio nomine praedictorum de Gaitanis et de Ronzonibus bene appellatum in eo, quod non fuit prinuntiatum omnia bona immobilia, honores, iurisdictiones, et iura, quae quas et quos habebat, tenebat et possidebat quondam dictus dominu Biaquinus, et ei pertinebant in terris et territorii de Boctesino a sero de Boctesino, a mane de s. Vigilio de Gussiago et de Mulziano esse feudalia, et ei pertinuisse ex successione feudi quondam suorum antecessorum, et duas partes dictorum bonorum immobilium, honorum, iurisdictionum et iurium pertinere ad dictum Giroldinum dicto modo et nomine, et per eum ad dictos dominos de Gaitanis et de Rozonibus, et eo modo in tenutam et possessionem 77 Lavellolongo, sed supra scriptum Laudelongo. 40

41 inducendos fore, et inductos defendi, et eis pro duabus partibus de frugibus responderi debere. Item obmisit pronuntiare indebite et iniuste tam praedictus Azo de Ponzano iudex dicti Potestatis in prima sententia, quam dictus Lanfrancus consul appellationum in eadem sententia appellationis pronuntiare et sententiare, quod tertia pars omnium bonorum, quae erant feudalia quondam domini Biaquini deberet pertinere ipsi Ioanni dicto modo et nomine, et per ipsum ad praedictos Gerardum, et Ncolaum, quorum procurator tunc erat, quia ipse Ioannes dicto modo et nomine gravatus enormiter ad dominum Romanorum regem sano ductus consilio appellavit, ad cuius egragiam constitutionem pertinet quemlibet oppressum contra iustitiam sua benigna iustitia relevare: Quare humiliter supplico, et peto ego Henricus dicto modo et nomine, quod dignemini vestra sententia pronuntiare per dictum Azonem male iudicatum esse in eo, quod dedit terminum dictis partibus ad probandum super dicta tertia parte dictorum bonorum feudalium, et in eo quod obmisit pronuntiare dictam tertiam partem ipsorum bonorum feudalium spectare et pertinere dictis Gerardo et Nicolao, quorum procurator erat tunc dictus Ioannes, sive dicto Ioanni dicto nomine, et super hoc appellationem per ipsum Ioannem interpositam confirmetis, et sententiam dicti Azonis cassetis et irritetis, et etiam pronuntietis omnia bona, quae feudalia legitime per publica instrumenta apparent, et qaue fuissent quondam dicti domini Biaquini, spectare et pertinere pro tertia parte praedicto Henrico procuratori praedictorum Gerardi, et Nicolai, et per eum praedictis Gerardo et Niclolao, et sibi de frugibus responderi dicere. Item quod pronuntietis sententiam dicti Lanfranchi eam iniquam et iniustam in eo, quod pronuntiavit omnia bona immobilia, honores, iurisdictiones et iura, quae, quas et quos habebat, tenebat et possidebat, vel quasi, dictus Biaquinus in suprascriptis terris et territoriis esse feudalia, et duas partes pertinere seu spectare ad dictos de Ronzonibus et de Gaitanis, et ipsam sententiam in ea parte cassetis et irritetis, et appellationem super hoc per dictum Ioannem interpositam esse iustam pronuntietis, et confirmetis, et pertinere praedicto Henrico procuratori dicto modo et nomine, et per eum Henricum procuratorem praedictis domino Odorico, dominae Biniae eius uxori, Gerardo et Nicolao eorum filiis, et ipsos defendendos fore in possessione dictorum bonorum si sunt, et si non sunt, in tenutam et possessionem ipsorum bonorum inducendos fore, et sibi de ipsorum frugibus responderi dicere, et ipsos condemnetis in expensis factis praelibata taxatione prius: quae omnia praedicta assero, propono, et peto ego Henricus notarius procuartor praeditorum, et proprio nomine eorum omni iure et modo, quibus melius possum, deducendo in iuditium omne ius illorum, quorum sum procurator, et id solum quod sufficiat ad victoriam suae causae et praesentis quaestionis, adstringendo me proprio nomine quo supra ad ea probanda solummodo, quae sufficiant ad victoriam praesentis quaestionis seu quaestionum. Et visis iuribus et sententiis seu consiliis latis tam in principalibus causis, quam appellationum inter dictas partes super praedictis, et instrumentis quibusdam, et aliis agitatis in causis praedictis, ac toto processu, tam coram primariis iudicibus, et dicto domino Syfredo delegato, quam coram nobis facto per dictum dominum Valetum dicto modo et nomine, sive per dictum Henricum notarium dicto modo et nomine coram domino Sifrido delegato et coram nobis productis, et iuribus tam canonicis quam civilibus facientibus ad praedicta, et intellectis etiam et auditis allegationibus dicti Henrici notarii dicto modo et nomine, parte altera pluribus citationibus legitime citata tam ex parte domini delegati, quam nostra per congrua temporum intervalla minime comparente, sed se ccontumaciter absentantem, et super praedictis omnibus et singulis praehabita matura et diligenti provisione, et deliberatione, quorundam nostrorum et dicti domini Sifredi delegati sapientum consilio habito in 41

42 praemissis et plene instructi de voluntate et scientia dicti domini Sifredi delegati: Domini nostri Iesu Christi nomine invocato pro tribunali sedenets in his scriptis authoritate, qua fungimur in hac parte, dicto Henrico dicto modo et nomine praesente, et parte adversa, seu partibus adversis absentantibus, quarum absentia Dei praesentia repleat, sententiamus ac pronuntiamus per dictum dominum Azonem de Ponzano olim iudicem et assessorem domini Attonis de Polenta tunc Potestatis Brixiae male iudicatum esse in eo, quod dedit terminum dictis partibus ad probandum super dicta tertia parte dictorum bonorum feudalium, et in eo quod obmisit pronuntiare dictam tertiam partem dictorum bonorum feudalium spectare et petinere dictis Gerardo et Nicolao, quorum procurator erat tunc dictus Ioannes Valetus, sive dicto Ioannis dicto nomine et modo, et appellationem per ipsum Ioannem Valletum super hoc dicto modo et nomine interpositam confirmamus, et sententiam dicti domini Azonis in hac parte cassamus, et irritamus, et etiam pronuntiamus omnia bona, quae feudalis legitime per publica instrumenta apparerent, et quae fuissent quondam dicti domini Biaquini spectare et retinere pro tertia parte dicto Henrico procuratorio nomine dictorum Gerardi et Nicolai, et per eum Henricum praedictis Gerardo et Nicolao, et sibi de frugibus dicere responderi; et dictam sententiam latam per dictum dominum Lanfranchum iudicem pronuntiamus iniustam et iniquam in eo, quod pronuntiavit omnia bona immobilia, honores, et iurisdictiones et iura,quae, quas, et quos habebat, possidebat, et tenebat vel quasi dictus dominus Biaquinus in suprasdictis terris et territoriis de Boctesino a sero, de Boctesino a mane, de s. Vigilio de Mulzano, et de Gussiago esse feudalia, et duas partes pertinere ad dictos dominos de Gaitanis, et de Rozonibus, et dictam sententiam in ea parte cassamus, et irritamus, et appellationem interpositam super hoc per dictum Ioannem Valletunm dicto modo et nomine iustam esse pronuntiamus, eamque confirmamus. Et etiam pronuntiamus omnia praenominata bona, quae sunt in praedictis terris et territoriis spectare, et pertinere praedicto Henrtico dicto modo et nomine, et per eum Henricum procuratorem domino Odorico, dominae Biniae eius uxori, et Gerardo et Nicolao filiis dictorum iugalium et ipsos defendendos in possesione dictorum bonorum si sunt, et si non sunt, in tenutam et possessionem dictorum bonorum inducendos fore, et sibi de ipsorum frugibus responderi debeant. Et quia victus victori secundum ius canonicum et civile in expensis condemnari dicitur, et hoc requirat et inducat contumatia et absentia praedictorum de Gaitanis et Ronzonibus et cuiuslibet ipsorum, authoriatte praemissa qua fungimur in hac parte sententialiter condemnamus praedictos dominos de Gaitanis et Ronzonibus in octingentis florenis aureis boni et legalis auri, et iusti ponderis dandis et solvendis ad quatuor menses iam dicto Henrico dicto modo, et nomine, et per eum praedictis dominis, et dominae, quorum et cuius procurator est, pro expensis factis coram dicto domino Sifredo delegato, et coram nobis in appellatione et super appellatione praemissa, et aliis causis principalibus et appellationum, et inter praedictas partes super praedictis agitatis, et factis, et pronuntiatis, taxatione per nos praemissa de ipsis et super ipsis expensis, et praestito coram nobis sacramento per dictum Henricum notarium dicto modo et nomine, quod praedicti docmini et domina, quorum et cuius est procuartor, seu praedicti et alii eorum procuratores tantum expenderant in dictis causis, litibus et quaestionibus, seu ipsarum occasione. In his expensis minime computatis ducentis florenis aureis, in quibus alias per dictum dominum Sifredum delegatum authoritate regia praedicti domini de Gaitanis et de Rozonibus fuerunt condemnati pro expensis factis per dictum Ioannem Valletum tunc procuratorem, et procuratiorio nomine dictorum dominorum et dictae dominae Biniae de Arco coram praedicto domino domino Henrico Romanorum rege et semper augusto 42

43 occasione prosequendi di tam appellatione, seu appellationes coram ipso propter contumaciam dictorum dominorum de Gaitanis et de Rozonibus. Lata et pronunciata fuit suprascripta sententia in suprascriptis per dictum dominum Alberonem subdelegatum, ut superius continetur, anno Domini 1310, indictione 8, die veneris, 20 intrante martio, in civitate curiensi ante fores ecclesiae curiensis positae iuxta esicopatum, quam sententiam dictus dominus subdelegatus mandavit registrari, et sui sigilli munimine roborari. Nos igitur imperator praedictus Odorici, et eius uxoris, ac filiorum suorum praedictorum precibus inclinati tenore praresentium ex certa scientia praedictam sententim confirmamus de plenitudine potestatis, et praesentis scripti patrocinio communimus, quicquid contra dictam sententiam a die citra, a qua ad nostram maiestatem extitit appellatum, de facto attentatum est hactenus, vel in futuro attentari contigerit irritum et inane praesentialiter decernentes. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostrae confiramtionis, communicationis et decreti infringere, vel ei auso temerario contraire: si quis autem hoc attentare praesumpserit, indignationem nostram, et poenam 200 librarum auri pro dimidia parte fisco nostro, et pro reliqua dimidia passo iniuriam solvendarum se noverit incursurum. Datum Pisis idibus iulii, regni nostri anno quinto, imperii vero secundo. (Loco sigilli pendentis) 36. In castro Tenni, 1327 die 10 martii Investitura Henrici episcopi tridentini facta domino Nicolao quondam domini Odorici de Arco 78, et domino Ioanne eius nepoti filio quondam domini Gherardi filii quondam eiusdem domini Odorici. In Christi nomine amen. Anno nativitatis eiusdem 1327, indictione X, die X martii in episcopali castro Theni, praesentibus religioso viro domino Fratre Waltero de Mettis Ordinis Cisteciensis infrascripti domini episcopi capellano, nec non honorabilibus et discretis viris domino Henrico de Campo decano ecclesiae tridentinae, Conrado s. Mariae de Ripa, et Gulielmo s. Laurentii de Nomasso ecclesiarum tridentinae diocesis archipresbyteris, atque magistro Gregorio de Toculis de Leudro physico, Enrico magistri Mileti, et Petro Guilielmi de Arco, et Odorico domini Gislimberti de Campo notariis, Ioanne de Sarburch, Vinchone et Ioanne familiaribus infrascripti domini episcopi testibus, et aliis vocatis et rogatis. Venerabilis in Christo Pater dominus Henricus Dei et apostolicae Sedis gratia tridentinus episcopus 79, Dux, Marchio, atque Comes pro se ac successoribus suis canonice intraturis, et pro episcopatu, atque ecclesia tridentina osculo pacis investivit nobilem virum dominum Nicolaum natum olim nobilis militis domini Odorici de Arcu tridentinae diocesis flexis genibus devote petentem et recipientem pro se principaliter, et tutorio nomine, ut dicebat, et tanquam coniuncta persona Ioannis nepotis sui, filii quondam domini Gerardi fratris olim dicti domini Nicolai, ac pro suis, et praefati Ioannis liberis legitimis masculis, et ex masculis in perpetuum descendentibus ex eisdem de omnibus eorum feudis antiquis et rectis, seu bonis feudalibus, quae quondam progenitores eorum dum viverent iuste et rationabiliter ab ipsis episcopatu, et ecclesia tenuerunt, et quae ipsi dominus Nicolaus, et Ioannes sic 78 Odoricus IV de Arco: [filii] Gerardus, Nicolaus; [filius Gerardi] Ioannes. 79 NB. additum recentiori manu: Henricus de Metis monacus Cisterciensis, abbasque villariensis, cancellarius lucemburgensis imperatoris, ad preces eiusdem adlectus fuit episcopus Tridenti anno Henricus rex Bohemiae Maynardi Comitis Tyrolis filius, et pater Margarethae Mauthasiae huic restituit vallem flemamrum. Praefuit an

44 tenent, seu quae ad eos iuste devoluta sunt, vel legitime spectant, sub tali modo, forma, et condicione, secundum quos idem dominus episcopus bonae memoriae dominos Odoricum patrem, et Gherardum fratrem ipsius domini Nicolai hactenus investisse dignoscitur: dum tamen non sint feuda vel bona feudalia, quae propter ipsius domini Nicolai vel suorum offensas notabiles ipso facto reciderint in episcopum, et ecclesiam tridentinam, vel sint bona obligata, vel decime, quae per ipsos dominum Nicolaum et Ioannem eius nepotem de iure nequeant possideri. Quam investituram fecit idem dominus episcopus salvo iure dictorum episcopatus et ecclesiae tridentinae ac omnium personarum, ita videlicet, quod per eam nullum penitus eisdem epsicopatui et ecclesiae vel personis praeiuditium ingeratur. Ex altera vero parte ibidem et in praesenti dictus dominus Nicolaus per se principaliter, ac tutorio nomine, et tanquam coniuncta persona praedicti Ioannis nepotis sui promisit praedicto domino episcopo legitime stipulanti et recipienti pro se ac successoribus, episcopatu, et ecclesia praelibatis, et in suam, et praedicti Ioannis nepotis sui animas corporaliter tactis Scripturis ad Sancta Dei Evangelia iuravit, quod ipsi amodo dicto domino episcopo, successoribus suis, episcopatui, et ecclesiae suprascriptis fideles erunt vassali, ipsosque et eorum honores, et iura, personas et res totis viribus conservabunt, tuebuntur pariter, et augebunt, nec aliquid per se vel alios, facto vel verbo, sive alias qualitercumque tractabunt, machinabuntur, aut facient, quod vergat seu cadat, vel vergere possit in eorum damnum, seu dedecus, contumeliam, vel offensam: quinimo si quos haec vel eorum aliquid facere vel tractare cognoverint, quam cito poterunt, domino revelabunt, et eis totis viribus se opponent, et generaliter puram et meram fidelitatem eisdem domino episcopo, successoribus suir, episcopatui, et ecclesiae per omnia impertientur, et reddent. Quibus omnibus sic peractis praenominatus dominus episcopus dicto domino Nicolao recipienti pro se ac nepote sui praedicto sub debito praestiti iuramenti districte praecepit, ut infra duorum mensium spatium ab hodie computandum feuda seu bona feudalia, quae ab ipsis domino episcopo, episcopatu, et ecclesia tridentina tenent, notificent ei per publicum instrumentum. Ut autem praemissis omnibus maioris firmitatis robur accedat dictus dominus episcopus praesens publicum instrumentum mandavit secreti sigilli sui munitione roborari. Ego Trintinus Zuccolini de Tuyeno publicus imperiali authoritate notarius et praefati domini episcopi scriba praedictis omnibus interfui, et rogatus haec scripsi. (Locus sigilli pendentis) 37. Tridenti in castro Boni Consilii, 1339 die 31 decembris Investitura Nicolai episcopi 80 tridentini in dominum Nicolaum filium quondam domini Odorici, et dominum Ioannem filium quondam domini Gherardi quondam domini Odorici de Arco. In Christi nomine amen. Coram vobis venerabili Patre et domino domino Nicolao Dei, et apostolicae Sedis gratia episcopo tridentino etc., comparuit nobilis miles dominus Nicoalus de castro Arci filius quondam nobilis militis domini Odorici de dicto 80 NB. additum recentiori manu: Nicolaus episcopus era de familia Bruna (errat, nam non ex familia, sed ex Bruna civitate oriundus erat) Moraviae, decanus olumucensis, Caroli IV Romanorum regis secretarius, electus antistes anno Pertulit hic multas aerumnas a Ludovico marchione brandenburgensi, qui Tridentinum Ducatum suae ditionis per 17 annos sola cupiditate imperii fecit. E. C.C. ab Arco [parola disegnata con un arco con freccia]: * idest Eugenius Chieppius Comes ab Arco, qui omnes has recentes additiones scripsit ut infra pag

45 castro Arci pro se, et ut procurator, et procuratorio nomine nobilis viri Ioannis eius nepotis filii quondam nobilis viri domini Gherardi filii etiam quondam dicti domini Odorici de Arco tridentinae diocesis. Asserens pro se et procuratorio nomine suprascripto se per vos venerabilem Patrem nuper investitos esse de eorum antiquis, iustis, et rectis feudis, quae ipsi habent et tenent, et eorum praedecessores habuerunt et tenuerunt ab ecclesia tridentina, praedecessoribus vestris, et a vobis venerabili Patre praedicto, certis terminis per vos eisdem statutis, infra quos praedicti domini Nicolaus et Ioannes vobis in scriptis praesentare deberent feuda illa, et bona feudalia, quae a vobis et a dicta ecclesia in feudum habent et tenent, et visi sunt tenere et possidere, et sui praedecessores. Unde praedictus dominus Nicolaus pro se, et procuratorio nomine dicti Ioannis nepotis sui, volens tanquam verus, antiquus, et fidelis vassallus vestris obedire mandatis, pro se et procuratorio nomine saepedicto, et eius debitum adimplere, dicit, profitetur, et recognoscit se cum dicto Ioanne eius nepote, habere et tenere, et eorum praedecessores habuisse et tenuisse in feudum, et feudi nomine infrascripta feuda et bona feudalia ab ecclesia tridentina et praedecessoribus vestris, et nunc a vobis, et ecclesia praelibata. Quae feuda et bona feudalia eorum praedecessores et ipsi tenuerunt et possederunt, vel quasi, et recognoverunt ab ecclesia antedicta per X, XX, 30, 40, 50, 60, 100 CC annos, et ultra et tanto tempore, cuius non extat memoria videlicet: In primis castrum Archi cum omnibus suis iuribus et pertinentiis, cum omni iurisdictione iuris meri et mixti imperii, decimis, vassalatico, macinatis, rimaniis, et aliis honoribus, et privilegiis, et immunitatibus ad dictum castrum spectantibus. Item castrum Drenae eodem modo cum omnibus suis iuribus, et pertinentiis, cum iurisdictione, decimis, vasalatico, macinatis, rimaniis, et aliis honoribus, privilegiis et immunitatibus ad dictum castrum spectantibus et pertinentibus. Item castrum Spinedi cum omnibus suis iuribus et pertinentiis, et cum omni iurisdictione iuris meri et mixti imperii, decimis, vassalatico, macinatis, rimaniis, et aliis honoribus, privilegiis, et immunitatibus ad dictum castrum spectantibus et pertinentibus. Item castrum Restorii cum omnibus suis iuribus et pertinentiis et cum omni iurisdictione iuris meri et misti imperii, decimis, vasalatico, macinatis, rimaniis, et aliis honoribus, privilegiis, et immunitatibus ad dictum castrum spectantibus et pertinentibus. Item Dossum sive castellaniam castri ville plebatus Thyoni cum omnibus suis iuribus et pertinentiis ipsi Dosso et castellaniae spetctantibus, et pertinentibus. Item Dossum, sive castellaniam Caramallae situm iuxta Condinum cum omnibus suis iuribus, et pertinentiis, et cum omni iurisdictione iuris meri et mixti imperii, decimis, vassalatico, macinatis, rimaniis, et aliis honoribus, privilegiis, immunitatibus ad dictum castrum sive Castllaniam spectantibus, et pertinentibus. Item castrum Castellini positum super Gardumum super montem cum omnibus suis iuribus, et pertinentiis, cum omnibus honoribus, et iurisdictionibus, ipsi castro spectantibus, et pertinentibus. Insuper dicit et protestatur praedictus dominus Nicolaus pro se et ut procurator domini Ioannis eius nepotis, quod ipse et dominus Ioannes eius nepos de iure habere et tenere debent, et eorum praedecessores habuerunt ab antiquo, et tenuerunt in feudum iustum, antiquum, et rectum a praedicta ecclesia, et praedecessoribus vestris castrum Penede, cum omnibus suis iuribus et pertinentiis, et cum omni iurisdictione iuris meri et mixti imperii in Naco et in Turbulis, cum decimis, muda, vassalatico, macinatis, rimaniis, et aliis honoribus, privilegiis, et immunitatibus ad dictum castrum spectantibus et pertinentibus, quod castrum dominus Azo et Gulielmus fratres de Castrobarco iniuste, et indebite tenent, et tenuerunt cum suis pertinentiis et iuribus praedictis; quare 45

46 petit idem dominus Nicolaus pro se, procuratorio nomine suprascripto supradictis per vos reverendum Patrem de opportuno remedio provideri, cogendo eorum occupatores eis restituere dictum castrum cum omnibus suis iuribus et pertinentiis de iure debitis. Item decimas et ius decimationis in plebatu et territorio de Tignalo, quas tenent et possident, et eorum praedecessores tenuerunt et possiderunt cum omnibus honoribus, et iurisdictionibus ispis decimis spectantibus. Item decimas et iura decimationis in plebatu Lomassi, quas ipsi tenent et possident et sui praedecessores tenuerunt, et possiderunt cum honoribus et iurisdictionibus ipsis decimis pertinentibus et spectantibus. Item decimas et iura decimationis in plebatu et territorio Banalli inferioris et exterioris, quas ipsi tenent, et possident, et sui praedecessores tenuerunt et possiderunt cum omnibus honoribus et iurisdictionibus ipsis decimis spectantibus et pertinentibus. Item decimas et iura decimationis in plebatu et territorio Bletii, quas ipsi tenent et possident, et sui praedecessores tenuerunt et possiderunt cum omnibus honoribus et iurisdictionibus ipsis decimis spectantibus, et pertinentibus. Item decimas et iura decimationis, quas ipsi tenent et possident in plebatu et territorio de Thyono, et sui praedecessores tenuerunt et possiderunt cum omnibus honoribus et iurisdictionibus ipsis decimis spectantibus et pertinentibus. Item decimas et iura decimationis in plebatu et territorio de Rendena, quas ipsi tenent et possident, et praedecessores sui tenuerunt et possiderunt cum omnibus honoribus et iurisdictionibus ipsis decimis spectantibus et pertinentibus. Item decimas et iura decimationis in plebatu et territorio de Cavedeno, quas ipsi tenent et possident, et sui antecessores tenuerunt et possiderunt, cum omnibus honoribus et iurisdictionibus ipsis decimis spectantibus et pertinentibus. Item decimas et iura decimationis in plebatu et territorio Thenni, quas ipsi tenent et possident, et praedecessores eorum tenuerunt et possiderunt cum omnibus honoribus et iurisdictionibus ipsis decimis spectantibus et pertinentibus. Item decimas, et iura decimationis in plebatu et territorio Ripae, quas ipsi tenent et possident, et eorum praedecessores tenuerunt et possiderunt cum iurisdictionibus et honoribus ipsis decimis pertinentibus. Item decimas et iura decimationis in plebatu et territorio de Cavedeno et villa Drenae, quas ipsi tenent et possident, et eorum praedecessores tenuerunt possiderunt cum omnibus honoribus et iursidictionibus ipsis decimis pertinentibus. Item decimas et iura decimationis in plebatu et territorio Calavini, quas ipsi tenent et possident, et eorum praedecessores tenuerunt et possiderunt cum omnibus honoribus, et iurisdictionibus ipsis decimis pertinentibus. Item decimas et iura decimationis in plebatu Naci et Turbularum, et territorio eiusdem, quas praedecessores eorum tenuerunt et possiderunt, et nunc dominus Gulielmus et Azo fratres eas iniuste tenent, prohibentes ipsos dominos Nicolaum et Ioannem a possessione dictarum decimarum iniuste et violenter 81. Item rivaticum, quod exigitur in terra Ripae a forensibus, qui non sunt de episcopatu tridentino venientibus per lacum Gardae ad dictam terram, de baldo, legumine, oleo, et sale; quod ius et rivaticum tenent et possident, et sui praedecessores tenuerunt et possiderunt cum omnibus iuribus et iurisdictionibus ipsi rivatico et exactioni eiusdem pertinentibus et spectantibus. 81 Decimae Naci, et Turbularum occupatae ab illis de Castrobarco. 46

47 Item teloneum sive mudam in Turbulis, in Arco, Ballino, Saxis de Banallo, et in Condino secundum quod in eorum privilegiis, et publicis instrumentis et investituris clarius et planius continetur cum omnibus iuribus spectantibus eisdem. Item Pischeriam Sarchae et lacus iuxta Turbulas, quas habere et tenere dicunt de iure, et sui praedecessores habuerunt et tenuerunt vobiscum, sive cum praedecessorinus vestris medietatem pro indiviso, et nunc praedicti domini Azo et Gulielmus eam iniuste et indebite tenent et occupant. Propterea protestatur et dicit, ac etiam recognoscit praedictus dominus Nicolaus pro se, et uti procurator praedicti Ioannis eius nepotis, et procuratorio nomine pro eo coram vobis venerabili Patre praedicto, quod ipsi dominus Nicolaus et Ioannes de iure habere, et tenere debent,et eorum antecessores ab antiquo habuerunt et tenuerunt in feudum iustum, antiquum et rectum a praedicta ecclesia et praedecessoribus vestris, iurisdictionem multorum hominum in Iudicaria: videlicet in plebatibus Theni, Bletii, Nomasssi, Banalis interioris et exterioris, Rendenae, Thyoni, Boni, Condini, Leudri, Tignali, Naci, Cavedeni, et Calavini degentium, qui eis vigore dictae feudalis iurisdictionis obedire et subesse tenentur in collectis, angariis, perangariis, et aliis factionibus. Quod feudum et quam iurisdictionem feudalem eorum praedecessores habuerunt et tenuerunt, et possiderunt, vel quasi, pacifice et quiete per X annos et ultra iure recti, iusti, et antiqui feudi dictam iurisdictionem in dictos homines tanquam veros subditos fideles exercendo, licet aliquo tempore per quondam dominum Antonium 82 praedecessorem vestrum de facto, cum de iure non posset, indebite etiniuste privati fuerunt iurisdictione praedicta, prout haec vobis plane liquere possunt per inquisitionem et processum eundem olim factum super dicta iruisdictione in dica Iudicaria per officiales praedicti domini Antonii 83 episcopi praedecessoris vestri per ipsum super hoc specialiter deputatos. Quam inquisitionem et processum eundem vos Reverende Pater habetis, et invenire potestis, nisi sint dispersa in archivio scripturarum et instrumentorum episcopatus et ecclesiae praelibaate: quia praedictus dominus episcopus videns processum dictae inquisitionis, et testes super ea receptos facere pro dictis dominis Nicolao et Ioanne, et eorum praedecessorum, et eorum ius confirmare, iussit dictam inquisitionem et processum ad cameram suam poni, dicens velle super eis deliberare: quorum inquisitionis processus, et testium receptorum praedicti domini Nicolaus et Ioannes vel eorum praedecessores nunquam copiam habere potuerunt propter subcellationem praedictam. Quare cum instantia postulat, et requirit praedictus dominus Nicolaus pro se et procuratorio nomine dicti Ioannis a vobis venerabili Patre, quatenus dignemini et velitis eorum ius illaesum conservare super iursidictione et feudo praedictis sicut tenemini, et de vobis sperant, non obstante inisuta et indebita privatione praedicta, et ipsos tanquam veros et antiquos vassallos legitime investire specialiter de iurisdictione praedicta tanquam de recto, iusto, et antiquo feudo; et si super praedictis vestrae paternitati dubitatio aliqua oriretur, supplicat praedictus diominus Nicolaus pro se et procuratorio nomine quo supra, quod super praedictis faciatis diligenter rerum veritatem inquiri in dicta Iudicaria, et si ita esse, et eos iustitiam fovere invenietis in praemissis, ipsos in iustitia defendatis, sicut vestram decet paternitatem. Insuper dicit et protestatur praedictus dominus Nicolaus pro se et procuratorio nomine dicti Ioannis eius nepotis, quod propter dictam recognitionem dictorum feudorum non intendit sibi praeiudicare, vel per eam aliquod eis praeiudicium inferre super praedictis feudis et bonis feudalibus in aliquo iure vel aliquibus iuribus, privilegiis 82 *Exemplari, quod habetur in Tabulario castri Boni Consilii Tridenti corrige: Henricum. 83 *Corrige ut supra. 47

48 et gratiis eorum praedecessoribus, et eis concessis, vel quoquo modo eis attributis super dictis bonis feudalibus per imperatorem, vel imperatores Sacri Romani Imperii, quo pro tempore fuerunt: volens pro se et procuratorio nomine suprascripto, omnia iura praedictis eorum antecessoribus et eis acquisita per dicta privilegia in dictis bonis feudalibus semper eis esse salva, intacta, et illaesa, et eis per dictam recognitionem feudorum nullatenus derogare: et si aliqua iura ex bonis suprascriptis designata fuissent esse feudalia, et essent allodia, protestatur pro se te procuratorio nomine suprascripto, quod per dictam recognitionem sibi, nec suo nepoti aliquod praeiudicium generetur, cum habet iustam causam ignorandi, ex eo quia sunt haeredes, et in alterius locum successerunt. Dicit etiam et protestatur praedictus dominus Nicolaus pro se et ut procurator dicti Ioannis eius nepotis, et procuratorio nomine pro eo, quod per dictam recognitionem feudorun non inetendit sibi praeiudicare, vel eis praeiudicium per eam generari in aliquibus aliis bonis, quae in posterum feudali apparerent, quae ipsi in feudum haberent, vel habere et tenere deberent. vel eorum praedecessores habuissent ab antiquo in feudum ab ecclesia praelibata, et quod quam cito ad eius notitiam pervenerint aliqualia feuda, et bona feudalia, que eorum praedecessores in feudum habuissent, vel ipsi haberent et tenerent, vel ipsi habere et tenere deberent a dicat ecclesia in feudum, indilate vobis domino episcopo revelabunt, et ea bona feudalia reconoscent, et ex nunc sine praeiudicio recognoscunt, cum ad praesens alia feuda, vel bona feudalia se tenere vel habere a dicta eccelsia non recordentur. Anno Domini 1339 indictione 7, die ultimo decembris in castro Boni Consilii, in capella superiori dicti castri episcopalis, praesentibus Reverendo domino Othone de Epiano canonico tridentino Generali Vicario praedicti domini episcopi tridentini sapienti viro domino Cino iudice eiusdem domini episcopi Vicario in Tridenti, discretis viris Enrico canonico tridentino praedicti domini episcopi scriba, Crescenbono notario qui fuit de Verona, nunc habitator Tridenti, nobilibus viris dominis Federico de Campo, et Bernardo quondam nobilis viri domini Rampreti olim Comitis de Flaono habitatore in Arco testibus rogatis et aliis. Coram suprascripto domino Nicolao Dei gratia episcopo tridentino, suprascriptus dominus Nicolaus de Arco pro se se, et nomine suprascripto praesentavit omnia suprascripta feuda cum protestationibus suprascriptis, et omnia et singula suprascripta in scriptis dicto domino episcopo. Qui dominus episcopus eas, et ea acceptavit dicens, quod omnia suprascripta admittebat in quantum de iure poterat et debebat: asserens se terminum prolungasse dicto domino Nicolao ad dictas dessignationes faciendas usque ad Epiphaniam, licet primo suprascripto assignaverit 30 dies, ut in investitura feudorum continetur: non obstantibus quod praesentatae non fuerint infra dictum terminum, dicens dictus dominus episcopus, quod de praedicta praesentatione non facta in praedictos 30 dies habebat eum pro excusato, et habere volebat, et de iure tenebatur, cum de gratia speciali sciens, et cogitans occupationes et impedimenta ipsius domini Nicolai prolungavit, et prolungasset dictum terminum 30 dierum usque ad Epiphaniam proximam: approbans et confirmans dictam praesentationem utpote rite factam per se et successores suos, et admittens omnes protestationes dicti domini Nicolai in quantum potest et debet de iure, utpote boni, fidelis, et legalis vassalli, salvis etiam et reservatis omnibus iuribus ecclesiae tridentinae etc. Ego Nicolaus de Ripa tridentinae diocesis filius quondam domini Rabaudi notarius Henrici Comitis de Lomello praedictis praesentationi, et omnibus et singulis suprascriptis interfui, et rogatus scripsi. 48

49 38. Tridenti, 1348 die 29 maii Vicesgerentes domini Gerardi 84 electi episcopi tridentini constituerunt capitaneos in tota Iudicaria dominos Nicolaum, et Ioannem eius nepotem de Arco. Anno Domini 1348, indictione prima die iovis 29 mensis madii in Tridento in cathedrali ecclesia in sacristia dictae ecclesiae, praesentibus sapiente viro domino Trentino de Toculis de Leudro cive Tridenti iurisperito, ser Francisco dicto Toccolino notario de Burgo Archi, Ghirardo quondam ser Nicolai Sichi de Tridento, Vinciguerra familiare infrascripti domini Fulzerii, Frigetio filio quondam ser Avantii de Cumeghello Bletii, et Alberto testore de dicto loco habitatore Tridenti testibus ad infrascripta vocatis, specialiterque rogatis. Ibique venerabiles viri domini Otho de Epiano archidiaconus, Fulzerius de Coneglano, Franciscus de Placentia, Bartholomaeus de Valesella, Iacobus dictus Franciscus de Gaio, Placentius de Mercadentis de Tridento, Fontesius de Florentia, Ioannes de Parma, et Venturinus de Pergamo canonici tridentini, tanquam maior et sanior pars canonicorum Capituli tridentini residentium ad praesens in dicta cathedrali ecclesia ad sonum campanae more solito congregati tamquam vicesgerentes reverendi in Christo Patris et domini domini Gherardi Dei et apostolicae Sedis gratia electi tridentini episcopi, omni modo, iure, et forma, quibus melius potuerunt, elegerunt, constituerunt, et ordinaverunt pro dicto domino electo et ecclesia tridentina nobiles viros dominum Nicolaum de Arco militem, et Ioannem eius nepotem filium quondam domini Gherardi de Arco licet absentes in tota Iudicaria tridentini districtus capitaneos generales dicti domini electi, et ecclesiae tridentinae, et ipsorum dominorum canonicorum eiusdem domini electi vicesgerentium, usque ad ipsius domini electi, seu ipsorum dominorum vicesgerentium voluntatem cum salario consueto, et secundum pacta illa, et conditiones illas, quae et quas capitanei generales in dicta Contrata Iudicariae, et specialiter quondam dominus Conradus de Schenan miles capitaneatum ipsum a quondam bonae memoriae Nicolao episcopo tridentino hactenus habuerunt et tenuerunt. Concedentes dicto domino Nicolao et Ioanni capitaneis licet absentibus, et ser Federico quondam dominae Avinantis de Burgo Archi, et domino Adrigetto clerico in ecclesia de Arco tanquam ipsorum dominorum Nicolai et Ioannis capitaneorum procuratoribus et procuratorio nomine ipsorum praesentibus et stipulantibus, ac recipientibus omnimodam authoritatem et potestatem exequendi iurisdictionem temporalem, criminalem videlicet et civilem cum mero et mixto imperio, et gladii potestate, et omnia et singula liberaliter exercendi prout et sicut capitanei dictae Iudicariae a quondam praedicto domino episcopo Nicolao deputati exequi et exercere sunt soliti, et tam de iure, quam de consuetudine facere et exercere consueverunt, et debent. Non derogantes propter praesentem electionem, constitutionem, et contractum domino Wernerio filio quondam domini Conradi militis de Schenan in salario suo, quod percipit et percipere consuevit in dicta Contrata Iudicariae, quominus ipsum exigat et habeat ita, et eotenus in posterum, sicut et quatenus hactenus habuit et percepit. Mandantes universis et singulis communitatibus et universitatibus plebatuum et villarum dictae Iudicariae, ac syndicis sive maioribus, et consulibus plebatuum et villarum praedictarum, caeterisque singularibus personis tam publicis quam privatis, quatenus ipsos dominos Nicolaum et Ioannem capitaneos, quinimo ipsum dominum electum per ipsorum capitaneorum personas repraesentatum benigne recipientes, et honorifice pertractantes, eisdem in omnibus et singulis, quae ad ipsum capitaneatus officium tam de iure quan de consuetudine spectaverit, plene pareant et intendant, 84 NB. additum recenti manu: Gerardus de Marnacho [Manhac] de Widers decanus de Bauterio ecclesiae constantiensis, Nicolao episcopo tridentino successit anno

50 alioquin sententias sive poenas, quas rite et rationabiliter tulerint, seu inferent in rebelles, ratas habebunt ipsi domini vicesgerentes, et facient illas, auctore Deo, inviolabiliter observari usque ad satisfactionem debitam et condignam. Mandantes mihi Nicolao notario infrascripto, quod de praedictis publicum conficerem instrumentum, ipsumque ad robur et validitatem omnium praedictaorum sigilli Capituli tridentini appensione muniri. Ego Nicolaus de Tridento filius quondam magistri Dominici muratoris, imperiali authoritate notarius praedictis interfui, et de mandato dictorum dominorum canonicorum, et Capituli tridentini vicesgerentium sub iopsius Capituli appensione sigilli publici scripsi. 39. Arci, 1351 die 10 septembris Domini della Scala dominantur in iurisdictione Arci. In Christi nomine. Anno eiusdem 1351,indictione 4, die sabati x intrante mense septembri in Burgo Archi diocesis tridentinae sub porticu domus nobilis militis domini Nicolai de Arco, ubi ius reddit, praesentibus ser Odorico dicto Poppo, Ioanne dicto Zoanella, et Paulo dicto Bozardo omnibus de dicto Burgo Arci testibus, et aliis. Ibique dominus Franciscus notarius de Arco dictus ser Toccolinus Vicarius et ius reddens in dicto Burgo Archi de hominibus et personis totius plebatus Arci iurisdictionis episcopatus per nobilem et potentem militem dominum Nicolaum de Arco capitaneum dicti plebatus Arci praedictae iurisdictionis episcopatus pro magnificis dominis dominis dalla Scalla de Verona, dedit mihi notario Ioanni infrascripto liberam licentiam, et authoritatem infrascripta instrumenta exemplandi, quorum tenor talis est. In Chisti nomine. Anno eiusdem 1332 indictione 15, die primo ianuarii in Burgo Archi in curtivo domus dominae Lenae 85 uxoris quondam nobilis viri domini Gherardi de Arco etc. Quae sequuntur non faciunt ad rem etc. Erat quaedam procura. 40. Arci, 1352 die 20 februarii Canis grandis a Scalla de Verona capitaneus generalis iurisdictionis Arci et Cavedeni pro domino Ioanne episcopo tridentino. In Christi nomine amen. Anno nativitatis eiusdem 1352 indictione V, die lunae 20 intrante mense februarii in Burgo Archi diocesis tridentinae sub porticu domus nobilis militis domini Nicolai de castro Archi, ubi ius redditur: praesentibus discreto viro magistro Armano physico quondam ser Ioannis, Henrico dicto Ligobello quondam ser Philippi, notario Paulo dicto Bolzetto barbitonsore quondam Bozi barbitonsoris, omnibus de dicto Burgo Archi, et Ribaldo quondam... de villa Clarani Archi plebatus, testibus et aliis specialiter ad haec rogatis et vocatis. Ibique honorabilis et discretus vir dominus Franciscus notarius de dicto Burgo Arci Vicarius, et ius reddens in dicto Burgo Archi dictae diocesis tridentinae de hominibus et personis totius plebatus Arci et Cavedeni iurisdictionis episcopatus per nobiles viros, ac potentes milites dominum Nicolaum, nec non dominum Ioannem eius nepotem capitaneos dicti plebatus Archi et Cavedeni in dicta iurisdictione pro magnifico viro domino Canegrando della Scalla de Verona capitaneo generali pro reverendo in Christo Patre et domino domino Ioanne 86 Dei gratia episcopo tridentino, ad petitionem, et instantiam ser Petri quondm domini 85 Domina Elena uxor quondam domini Gerardi de Arco. 86 *Erat hic Ioannes de Pistorio, qui ob violentas Ludovici Brandeburgensis usurpationes quietam sui episcopatus possessionem habere non potuit: unde Ripam se contulit, vocatis in auxilium Scaligeris etc. 50

51 Othi quondam domini Dulci de dicto Burgo Archi dedit mihi Borgesio notario infrascripto verbum et licentiam infrascripta instrumenta exemplandi etc. Quae sequuntur nihil faciunt ad rem etc. Erat item procura. 41. In castro Arci, 1356 die 4 aprilis Dominus Ioannes filius quondam domini Gerardi de Arco nonnulla iurisdictiones, et bona domino Nicolao eius patruo cedit. In Christi nomine amen. Anno eiusdem 1356 indictione 9, die lunae quarto intrante mense aprilis, in episcopatu Tridenti in castro Archi in camarino superiori eiusdem castri: praesentibus discretis viris domino Dum Archeto archipresbytero ecclesiae plebis s. Mariae de Arco, ser Petro quondam ser Othi de Burgo Arci, ser Omnebono notario de Vico Lomassi, nunc habitatore Burgi Arci, ser Ugolino quondam domini Enrici de Brenne 87 Thyoni nunc habitatore Burgi Arci, Bartholomaeo dicto Tecla quondam ser Omneboni de Morandinis de praedicto Burgo Arci, et Rigobello quondam Viviani de Villa Thyoni plebatus Thyoni nunc habitatore in suprascripto Burgo Arci testibus et aliis ad infrascripta per patrtes infrascriptas convocatis et rogatis. Nobilis et potens vir dominus Ioannes filius quondam nobilis et potentis viri domini Gherardi de castro Archi plebatus Archi tridentinae diocesis per se et suos haeredes omni iure, via, et forma quibus melius potest, sponte et ex certa scientia dedit, cessit, transtulit, et mandavit, et refudavit, et resignavit nobili et egregio militi domino Nicolao filio quondam nobilis et egregii militis domini Odorici de praedicto castro Arci dicti plebatus Arci praefatae diocesis tridentinae eiusdem domini Ioannis patruo stipulanti, et recipienti pro se et suis haeredibus specialiter omnem illam iurisdictionem suam, et totam illam iurisdictionem quam ipse dominus Ioannes habebat, tenebat, et visus fuerat habere, tenere, et possidere ipse et quondam sui praedecessores in Conteyo Ronchoni plebatus Boni tridentinae diocesis, quae iurisdictio appellatur et nominatur Vainans, secundum quod in dicto Conteyo Ronchoni rationem facere et reddere tenetur et debet de certis postis et ordinamentis hominum, et personarum dicti Conzey Ronchoni, tam de hominibus suae iurisdictionis, seu de suis vassallis, et vassalis iurisdictionis maioris episcopatus tridentini et generaliter totam suam iurisdictionem cuiusvis qualitatis et generis existat, quam ipse dominus Ioannes habebat, tenebat, seu visus fuerat ipse, et quondam sui praedecessores tenere et possidere ultra Duronum in plebatu Condini, Boni, Thyoni, et Randenae praefatae tridentinae diocesis, et omnem ac totam suam iurisdictionem et omnes et singulos vassallos, et vassalaticum, et ius vassalatici cuiusvis qualitatis et generis existant, et exsistat, quod habebat et tenebat, et visus fuerat habere et tenere etc. 88 Insuper praedictus dominus Ioannes solemni stipulatione promisit, et convenit per se, et suos haeredes praedicto domino Nicolao stipulanti, et recipienti pro se, et suis haeredibus omni exceptione remota suprascriptam iurisdictionem etc. 89 domino imperatori quotiescumque et quando fuerit in civitate Tridenti vel domino episcopo tridentino 90 quandocumque et quoties ipse dominus episcopus tridentinus fuerit, et erit in Tridento in sua episcopali sede, et alteri vel aliis dominis et principibus, cui et quibus investitura praedictae irisdictionis de iure spectat, et pertinet, aut spectare et pertinere 87 alias Breune. 88 * hic omisi inutilem quandam repetitionem de praedictis. 89 *eadem fit repetitio. 90 *NB.aberat Maynardus de Nayhaus seu de nova domo a suo epsicopatu tridentino ob invasionem violentam Ludovici brandeburgici. 51

52 videatur, refutare, cedere, et resignare; et illico facere et procurare, quod investiat praedictum dominum Nicolaum, et suos haeredes de praedicta iurisdictione, faciens et constituens dictus dominus Ioannes praedictum dominum Nicolaum suum patruum, nuncium et procuratorem tanquam in re sua, et ponens ipsum in locum suum, ita quod amodo ipse dominus Nicolaus et eius haeredes possint et valeant suo nomine actionibus utilibus, et directis uti adversus homines, et personas dictae iurisdictionis et contra vassalos dictae iurisdictionis et eorum haeredes, et in ipsorum bonis,et eis ac ipsis vassalis salaria, collectas, factiones, et omnia alia et singula ponere, et posita ipsa ab ipsis vassalis dictae iurisdictionis et ab haeredibus suis exigere, recipere condemnationes crimunum, et defectus reddere et facere si commiserint etc. 91 Quam quidem iuris cessionem iurisdictionis praedictorum vassalorum fecit praedictus dominus Ioannes nominatim pro pretio et nomine pretii novem centum et septuaginta quinque ducatorum boni auri, et iusti ponderis, quos confessus fuit se recepisse a praedicto domino Nicolao emptore etc. 92. Ego Iordanus filius quondam domini Otolini dicti Rubei de Ranzio imperiali auctoritate notarius una cum infrascripto magistro Iacobo, ser Francisco notario dicto Toccolino notario infrascripto de Burgo Archi sociis meis his omnibus et singulis interfui, meque rogatus publice subscripsi etc. 42. In ecclesia s. Mariae Arci, 1358 die 11 martii Investitura cuiusdam feudi seu census facta nonnullis de Cugoreo a dominis Gerardo, Vinciguerra, Gulielmo, et Antonio fratribus fillis quondam domini Nicolai de Arco 93. In Christi nomine amen. Anno eiusdem nativitatis 1358, indictione 11., due dominico 11. intrante mense martii in Arco diocesis tridentinae, in ecclesia s. Mariae de Arco: praesentibus ser Benino notario de Gavatio, ser Francisco notario dicto Toccolino de Arco, Thomasio notario filio Lutii Morelli de Arco, et Nicolao notario fratres mei notarii infrascripti. Ibique nobiles et potentes viri domini Gherardus, Vinciguerra, Gulielmus fratres et filii quondam potentis militis domini Nicolai de Arco pro se ipsis, et nomine Antonii eorum fratris, pro medietate infrascripti feudi, quod habent commune cum nobili viro domino Ioanne eorum consanguineo 94, ac filio quondam nobilis viri domini Gherardi de Arco, cum cartis, quas in suis manibus tenebant, nomine recti et honorabilis feudi investiverunt ser Vitalianum notarium quondam ser Thomaei de Cugreo 95 plabatus Lomassii diocesis tridentinae recipientem pro se et procuratorio nomine Bertholdi quondam Dellavanzi de Cugreo praedicto. Item investiverunt Iacobum quondam Bartholomaei dicti Zambonini de Cugreo praedicto rcipientem pro se, et vice et nomine Bertholini quondam Gherardi de Cugreo praedicto ibidem praesentes, devote petentes, ac benigne recipientes pro se ipsis, et dictis Bertholdo, et Bertholino, et eorum cuiuslibet liberis utriusque sexus, quas habent et habituri sunt, de omni suo recto et antiquo feudo secundum quod Trossus filius 91 *eadem prosequitur cum solita instrumentorum formula. 92 * finem imponit more solito. 93 Nicolaus filius quondam domini Odorici quarti ex Beatrice de Castro Barco genuit: Gerardum II, Vinciguerra I, Guilielmum, Antonium, cuius uxor Usolina de Corrigia. 94 Ioannes filius quondam Gerardi I de Arco vivit: anno *Cugreum erat villa non longe a castro Campi in Iudicaria, et desolata remansisse dicitur tempore pestis; modo unus tantum extat mansus, sive domus iuris castri Campi, retento tamen Cugrei nomine. 52

53 quondam Petri de Cugreo, Bacsettus, et Pinus de Cugreo praedicto praedecessores dictorum ser Vitalliani, Bertholdi, Iacobi, et Bertholini habebant et tenebant in feudum a quondam nobili viro domino Friderico de Arco, ut patet publico instrumento scripto manu Habriani domini Conradi Dei gratia tridentinae ecclesiae Sacri Palatii notarii exemplati per duos notarios, videlicet Dominicum quodam ser Albertini de Cugreo notarium et Bartholomaeum quondam domini Albertini de Cugreo notarium ibi coram dictis dominis producto et lecto, et nunc sic tenent et habent in feudum dicti ser Vitalianus, Bertholdus, Iacobus, et Bertholinus a dictis dominis Ioanne et dominis Gerardo, Vinciguerra, Gulielmo et Antonio fratribus de Arco, videlicet de sex soldis denariorum veronensium quos ipsi feudatarii, sive eorum praedecessores annuatim solvere consueverant de domo sua, e de omni colta, albergaria, bano, scufio et omni superimposita condictione, pro qua dictis dominis Gherardo, Vinciguerra, Gulielomo, et Antonio fratribus, et suis haeredibus pro aliquo tempore tenerentur. Promittentes dicti domini praedictis feudatariis numquam in aliquo molestare nec impedire occasione aliqua, sed semper dictum feudum habere et tenere debeant sine contradictione dictorum dominorum, et suorum haeredum, et si dicti domini dictos vassalos in aliquo impedirent vel molestarent, quod dictum vassalaticum et feudum sit apertum in episcopatu Tridenti, nec dictis dominis de dicto feudo in aliquo teneantur. Et promiserunt dictum feudum defendere ab onmi impedienti persona in poena dupli damni et dispendii, si quo tempore evenirent; et si dictum feudum esset in aliquo impeditum, ipsum expedire promiserunt suis propriis expensis, sub obligatione omnium bonorum praesentium et futurorum. Et si contigeret aliquo tempore dominum imperatorem, qui pro tempore erit, ire Romam, vel alio, ita quod ostaticum de dictio feudo solvi deberet, quod dicti vassali non teneantur dare nisi 20 soldos denarionum veronensium parvulorum pro ostatico inter omnes, et non plus in capite inter eos distributum. Et si necessaria esset investitura dicti feudi fieri dictis vassalis, vel suis haeredibus per dictos dominos vel eorum descendentes, quod pro investitura non teneantur dare nisi 20 soldos denariorunm veronensium secundum quod pro parte cuiuslibet poterit evenire etc., et promiserunt dicti domini dictum vassalaticum per se suosque haeredes non alienare modo aliquo, et si contarfaceret per se vel suos haeredes, quod sui vassali, et sui descendentes in aliquo non teneantur de suo feudo dictis dominis, nec suis haeredibus, nec illi in quem facta esset illa alienatio: sed in continenti dictum vassalaticum sit apertum in episcopatu, et episcopo tridentino qui pro tempore erit, de dicto feudo respondere teneneantur etc. Quo facto dictus ser Vitalianus pro se et procuratiorio nomine dicti Bertholdi, et dictus Iacobus pro se et nomine dicti Bertholini corporaliter tactis Scripturis iuraverunt secundum quod praedecessores sui iuraverant praedicto quondam domino Federico, videlicet quod ipsi vassali iuraverunt tanquam liberi et gentiles homines suo domino fidelitatem dictis dominis pro dicto feudo contra omnes homines de mundo, et manutenere honorem dictorum dominorum, et personas, et facere rectum laudum in sua Curia, et venient ad Curiam suorum vassalorum per episcopatum Tridenti si necesse fuerit, et omnia facere, quae continentur in sacramento fidelitatis. Ego Ioannes filius quondam domini Petri de Menutis de Arco publicus imperiali autoritate notarius his omnibus interfui, et rogatus scribere publice scripsi. 53

54 43. Tridenti in castro Boni Consilii, 1372 die 16 februarii. Prima investitura episcopi Alberti 96 decimarum Pellugi, Vici, Aurilii, Iaurilii, Pinzoli, Vidaioni, et Iustini facta domino Antonio filio quondam domini Nicolai de Arco. In Christi nomine amen. Anno eiusdem nativitatis 1372, indictione 10, die lunae 16 intrante mense februarii Tridenti in episcopali castro Boni Consilii in stupa parva superiori, praesentibus nobili milite domino Simone Robinario, nobili et potenti viro domino Armano filio quondam nobilis et egregii militis domini Friderici de Castrobarco, venerabilibus viris domino Enrico canonico tridentino et domino Iacobo de Sternon plebano in Leunano, domino Xoaldo ipsius domini episcopi capellanis, Blasio notario filio quondam... de Murio, et nunc massario in Iudicaria, atque Bigarino de Pergamo nunc habitatore praedictae civitatis Tridenti testibus ad haec rogatis, et aliis etc. Nobilis vir Ioannes notarius filius quondam ser Ogutionis de Comaio plebatus Lomassi et diocesis tridentinae per se et suos haeredes refutavit, et resignavit in manibus reverendi in Christo Patris et domini domini Alberti Comitis in Ortemburg Dei, et apostolicae Sedis gratia episcopi Tridenti ibidem praesentis, et acceptantis pro se, et succesosoribus suis canonice intraturis, et pro episcopatu et ecclesia Tridenti omnes decimas, et ius, et feudum, quod et quas habere, vel modo aliquo habere posset in decimis infrascriptis, et iure decimationum earum, quas decimas, te quae iura decimandi quondam Richebonus filius quondam Zucholini de Caderzono Vallis Randenae praefatae diocesis tridentinae habebat et tenebat in feudum a praedicto Ioanne notario, et quae devoluta sunt ad dictum Ioannem notarium propter mortem dicti Richeboni post se aliquibus liberis non relictis, et quae decimae percipiuntur et colliguntur in bonis et pertinentiis infrascriptis. In primis in decima et iure decimationis, ac perceptione fructuum et reddituum decimalium villarum Pellughi, Vigi, Arei, et Iaurei praedictae Vallis Randenae, et earum pertinentiarum. Item in decima villarum Penzoli, Vidaioni, et Zustini, et earum pertinentiarum praedictae Vallis Randenae, in quibuscumque rebus exsistat, secundum et prout quondam dictus Richobonus, et eius praedecessores percipere, et colligere consueverunt: ipsique iuri renuntiavit totaliter, atque cessit, et hoc specialiter et expresse fecit dictus dominus Ioannes notarius praedictas refutationem renuntiationem, et resignationem, ut idem dominus episcopus investire debeat iure feudi de dictis decimis nobilem et potentem virum dominum Antonium filium quondam nobilis et egregii militis domini Nicolai de castro Arci praedictae diocesis tridentinae pro quibus quidem renunciatione, refutatione, et resignatione praedictus nobilis vir dominus Antonius de Arco ibidem et in praesenti dedit, et tradidit titulo venditionis praedicto Ioanni notario certas et plures possessiones arativas, prativas, grezivas, et vineatas positas et iacentes in dicto plebatu Lomassi, prout in instrumento dictae venditionis scripto manu mei Ioannis notarii infrascripti die praedicto, loco, et testibus plenius continetur. Quibus omnibus sic peractis, et per praefatum dominum episcopum receptis, admissis, atque confirmatis, idem reverendus Pater et dominus dominus Albertus Dei, et apostolicae Sedis gratia episcopus Tridenti, Dux, Marchio, atque Comes pro se, et successoribus suis canonice intraturis, nec non pro episcopatu, et ecclesia tridentina, cum uno annulo, quem in suis manibus habebat, ad rectum et honorabile feudum investivit praedictum nobilem virum dominum Antonium de Arco ibidem praesentem, et flexis genibus 96 NB. additum recenti manu: Albertus Comes de Ortemburg episcopus tridentinus viginti septem annis rexit ecclesiam. 54

55 devote recipientem pro se et liberis suis masculis legitimis, et ex masculis in perpetuum descendentibus ex eisdem de feudo, et decimis suprascriptis sicut praemittitur refutatis etc. 97. Ego Ioannes filius quondam Petri de Menutis de Arco publicus imperiali authoritate notarious una in societate cum infrascripto Francisco notario his omnibus dum sic agerentur interfui, et rogatus scribere ea publice scripsi, atque meum sigillum apposui consuetum. 44. In castro Novo Vallis Lagarinae, 1384 die 4 februarii Dos dominae Catharinae filiae quondam domini Gerardi de Arco, et uxoris domini Bonifacii Castri Novi de Castrobarco. In Christi nomine amen. Anno a nativitate eiusdem 1384, indictione 7, die quarto intrante mense februarii in Valle Lagarina diocesis tridentinae, super et in Castro novo dictae Vallis Lagarinae plebis Lagari, super camino magno superiori dicti castri, praesentibus nobilibus et egregiis viris domino Gulielmo iuris canonici perito habitatore castri Lizanae, Loisio filio nobilis viri domini Alberti dicti de Avio, Iacobo filio quondam domini Caroli, Azone filio quondam domini Antonii dicti de Lizana, omnibus praedictis de domo de Castrobarco, reverendo Patre et domino domino Bartholamaeo de Bononia abbate s. Apollinaris, sive abbatiae de prope Tridentum, domino Antonio iuris civilis perito filio magistri Nicolai de Tridento, honesto viro domino domino Bartholino de Mantua nunc archipresbytero plebis sanctae Mariae de Arco, Iacobino filio quondam magistri Iacobi de Arco praefatae diocesis, et magistro Antonio cyroico filio quondam ser Benedicti de Burgo Arci praedicti testibus ad haec rogatis, et aliis multis. Ibique nobilis vir Bonifacius filius quondam nobilis viri domini Thomasii de castro praedicto de domo de Castrobarco diocesis tridentinae, contentus, confessus, et manifestus fuit se habuisse, ac recepisse, ac sibi integre datos, solutos, traditos, et numeratos esse a nobili et potente milite domino Antonio de Castro Arci licet absente diocesis praedictae dante et solvente dotis nomine, et pro dote nobilis dominae dominae Catharinae suae neptis, et filiae quondam nobilis viri domini Gerardi 98 olim fratris ipsius domini Antonii, sive ipsa domina Catharina ibidem praesente, et ipsi nobili viro Bonifacio matrimonio copulatae novemcentum ducatos boni auri, et iusti ponderis, inter denarios et res mobiles communi concordio aestimatas: exceptioni sibi non datae et non solutae praedictae et numeratae quantitatis pecuniae et rerum mobilium, sive praedictae quantitatis 900 ducatorum boni auri, et rerum mobilium, sive dotis, et omi alio auxilio sibi competenti, et competituro omino renuncians. Et promittens dictus nobilis vir Bonifacius per se et suos haeredes dictae dominae Catherinae ibi praesenti, et pro se et suis haeredibus stipulanti, solvere, dare, et restituere eidem, aut suis haeredibus, vel cui ius et casus dederit dictos 900 ducatos, sive dictam dotem in omnem casum et eventum restituendae dotis, sub poena, et in poena dupli, refectionis damnorum, expensarum, et interesse litis, et extra, stipulatione praemissa quod poena soluta vel non, nihilominus omnia et singula in hoc contractu contenta firma et rata perdurent; pro quibus omnibus et singulis firmiter observandis, et plenius attendendis obligavit eidem Catherinae ipse Bonifacius omnia sua bona praesentia, et futura. 97 *sequitur iuramentum fidelitatis iuxta consuetas formulas. 98 Gerardus filius quondam Nicolai de Arco. Catherina uxor domini Bonifacii filii quondam domini Thoame de Castrobarco, qui dominabatur in Castro novo. 55

56 Ego Ioannes filius quondam domini Petri de Menutis de Arco praedicto, publicus imperiali authoritate notarius his omnibus interfui, et rogatus ea publice scribere, scripsi. 45. Tridenti in castro Boni Consilii, 1390 die 20 aprilis Tridenti in castro Boni Consilii, 1390 die 1 iunii Feuda, quae domina Ursulina de Corrigia uxor quondam domini Antonii 99 de Arco recognoscere asseruit ab episcopo, et ecclesia Tridenti per procuratorem suum. In Christi nomine amen. Anno nativitatis eiusdem 1390, indictione 13, die mercurii 20 mensis aprilis Tridenti in castro Boni Consilii in salla maiori pallatii altioris dicti castri: praesentibus egregiis et potentibus militibus domino Odorico a Ducatto de Amacia, domino Petro de Sporo, domino Varelio de Spiano Epiano, reverendo in Christo Patre domino Bartholomaeo decretorum in spiritualibus civitatis Tridenti Vicario generali, venerabilibus viris, domino Ioanne de Milla, domino Iacobo plebano in Radmansdorfe capellanis infrascripti domini Episcopi, sapiente viro domino Bonaventura iurisperito de Calapinis de Tridento, venerabilibus viris domino Melchiore de Tridento, domino Friderico de Cazofloreni (Sacrosteten) canonicis Tridenti, domino Maphaeo de Mediolano archidiacono ecclesiae antedictae, ac nobilibus viris Petro de Matarello, et Iacobo de Rocabruna civibus Tridenti testibus et aliis quampluribus rogatis etc. Ibique nobilis et potens domina Ursulina relicta olim nobilis et potentis militis domini Antonii de Arco tridentinae diocesis tanquam tutrix, et tutorio nomine Antonii, et Nicolai pupillorum filiorum, et haeredum quondam dicti domini Antonii pro duabus partibus constituta ante praesentiam R.mi in Christo Patris et domini domini Alberti Comitis in Hirtemburg Dei gratia ecclesiae tridentinae episcopi, ac honorandi et sapientis viri domini Antonii de Tridento in iure civili licentiati Vicarii, et ius publice reddentis in civitate, et Curia tridentina pro praelibato domino episcopo tridentino etc In Christi nomine amen. Anno nativitatis eiusdem 1390, indictione 13, die mercurii primo mensis iunii Tridenti in suprascripta salla castri Boni Consilii praesentibus venerabilibus viris domino Ioanne de Milla, domino Iacobo plebano in Radmansdorf capellanis suprascripti domini episcopi, sapiente viro domino Antonio de Tridento in iure civili licentiato Vicario in spiritualibus 101 in Tridento, domino Henrico de Lietenstain, domino Inaexo dicto Gallo pinzerna ipsius domini episcopi, domino Henrico capitaneo castri Boni Consilii, et Iacobo notario de Revo habitatore Tridenti testibus et aliis quampluribus rogatis. Ibidem praefatus magister Nicolaus physicus tanquam actor, et actorio nomine nobilis et generosae dominae Ursulinae de Corrigio tutricis, et tutorio nomine Antonii, et Nicolai pupillorum filiorum, et haeredum pro duabus partibus quondam domini Antonii de Arco, et tanquam procurator, et procuratorio nomine Vinciguerra filii etiam et haeredis dicti quondam domini Antonii pro reliqua tertia parte, habens ad infrascripta 99 Antonius filius quondam Nicolai ex Ursulina Corrigia genuit: Antonium II, uxor Angela filia domini Nicolai Nogarola de Verona; VinciguerraII, uxor Blanchina; Nicolaum II; Agnetem uxorem Azonis Francisci de Dosso maiori de Castrobarco. 100 *Sequitur instrumentum procurae in personam honesti viri magistri Nicolai physici quondam ser Concii de Clesio civis Tridenti, quem pariter suum procuratorem constituit dominus Vinciguerra filius alter dictae dominae Ursulinae, qui iam quartumdecimum aetatis annum explerat, et super hoc iuramentum praestitit de non contraveniendo etc. 101 *verius temporalibus. 56

57 omnia peragenda speciale et solemne mandatum, ut superius apparet, constitutus ante praesentiam R.mi in Christo Patris et domini domini Alberti Dei gratia episcopi tridentini, manifestando et declarando feuda, et bona feudalia, quae dicti Antonius et Nicolaus, et dicta eorum tutrix pro eis, et quae dictus Vinciguerra tanquam haeredes dicti quondam eorum patris domini Antonii de Arco tenent, et possident, et recognoscunt in feudum ab epsicopatu, et ecclesia tridentina, coram praedicto domino episcopo exhibuit, produxit, et praesentavit quoddam publicum instrumentum tenoris infrascripti, dicens, et assignans in omnibus, et per omnia, prout in ipso publico instrumento continetur. Coram vobis R.mo in Christo Patre, et domino domino Alberto Comite in Ortemburg Dei et apostolicae Sedis gratia episcopo tridentino, compareo ego Nicolaus physicus de Tridento tanquam actor et actorio nomine egregiae et potentis dominae dominae Ursolinae de Corrigia olim uxor quondam nobilis et potentis militis domini Antonii de castro Archi diocesis vestrae tridentinae, matris, et tutricis Nicolai, et Antonii fratrum filiorum, et haeredum quondam dicti domini Antonii, nec non tanquam procurator, et procuratorio nomine Vinciguerrae adulti filii quondam domini Antonii, parendo iussioni et mandato per vos facto, ego actorio, et procuratorio nominibus antedictis designo feuda infracscripta per hunc modum. In primis castrum Arci cum omnibus suis iuribus, et pertinentiis, et cum omni iurisdictione meri et mixti imperii totius plebatus Arci, et decimas, quas tenent, et possident praedicti haeredes in dicto plabatu Archi, et aliis honoribus, privilegiis, et immunitatibus ad ipsos haeredes, ed ad dictum castrum spectantibus, et pertinentibus. Item castrum Drenae eodem modo situm in plebatu Arci, et diocesi tridentina plebis Cavedeni. Item castrum Spinedi eodem modo situatum in plebatu Lomassi praefatae diocesis tridentinae. Item castrum Restorii eodem modo situatum in plebatu Blecii praefatae diocesis tridentinae. Item castellaniam castri, seu Dossi Villae situm in plebatu Thyoni eodem modo. Item Dossum seu castellaciam (sic) Carameli situm iuxta Condinum praefatae diocesis tridentinae eodem modo. Item castrum Penedae, cum omni iurisdictione meri et mixti imperii Naci, et Turbularum, cum omnibus decimis, quas tenent, et possident in dicto plebatu Naci, cum muta, et pischaria, et aliis honoribus ad dictos haeredes, et castrum spectantibus, et pertinentibus. Item omnes decimas et iura decimandi, quas ipsi haeredes tenent et possident in plebatibus Lomassi, Blecii, Banalli, Thyoni, Randenae, Boni, et Condini, Cavedeni, et Calavini praefatae diocesis tridentinae, cum omnibus suis honoribus et iurisdictionibus ipsis haeredibus et dictis decimis specatntibus et pertinentibus. Item decimas, et ius decimationis cum mero et mixto imperio, quas praedecessores sui tenuerunt, et ipsi haeredes tenent et possident civiliter, sive animo et voluntate in plebatibus Tenni, Ripae, Leudri, et Tignali praefatae diocesis tridentinae. Item rivaticum, quod exigitur in terra Ripae a forensibus, qui non sunt de dicta terra Ripae, et episcopatu tridentino vanientibus per lacum Gardae ad dictam terram Ripae, cum omnibus suis iuribus, honoribus, et iurisdictionibus ipsis haeredibus spectantibus, et dictis decimis, iurisdictioni, et rivativo (sic) pertinentibus, quamvis dominus Coñ (sic) dictas decimas et rivaticum a iurisdictione dictorum hominum occupet et teneat ipsis haeredibus. 57

58 Item teloneum sive mutam de Balino, Saxis de Banallo, et in Condino secundum quod in privilegiis seu publciis instrumentis clare et plene continetur, cum omnibus iuribus, et honoribus eisdem spectantibus et pertinentibus. Item iurisdictionem cum mero et mixto imperio multorum suorum hominum degentium sive habitantium in Iudicaria dictae diocesis tridentinae cum omnibus iuribus et honoribus ipsis haeredibus, et ad dictam iuridictionem spectantibus et pertinentibus. Protestans ego Nicolaus dictis nominibus, quod si aliqua bona ex suprascriptis designata fuisset esse feudalia, et essent allodialia, quod per dictam designationem ipsis haeredibus nullum praeiudicium generari, nec mihi actori et procuratori praeterito, cum habeam iustam causam ignorandi, ex eo quia sunt haeredes, et in alterius locum succedunt. Item dico et protestor, quod per dictam designationem non intendo dictis haeredibus praeiudicare in aliquibus aliis bonis, quae in posterum feudalia apparerent, et in feudum habere deberent, vel eorum praedecessores habuissent ab antiquo in feudum ab ecclesia praelibata, et quod quam cito ad mei notitiam pervenerint aliqua bona alia esse feudalia dictae ecclesiae tridentinae, quam cito potero vobis domino episcopo revelabo etc. Quod quidem publicum instrumentum, et omnia et singula in eo contenta praelibatus dominus episcopus tridentinus, omni modo, iure, via, et forma, quibus melius potuit, tanquam legitimum, et iuridicum admisit, acceptavit, et pro admisso, et acceptato esse voluit, et mandavit inviolabiliter observari, salvo iure ipsius domini episcopi et ecclesiae suae tridentinae, et successorum suorum, ac omnium aliarum personarum. Ego Marchus filius quondam ser Odorici de Tridento, quondam ser Iacobi de Spuro maiori imperiali authoritate notarius his omnibus interfui, et rogatus una cum infrascripto Alberto notario publice scripsi etc. Ego Albertus quondam ser Negrati de Sacho diocesis tridentinae imperiali authoritate notarius his omnibus una cum suprascripto Marcho notario interfui rogatus, et hic me subscripsi. 46. Tridenti in castro Boni Consilii, 1390 die 20 aprilis Exemplar investiturae desumptum ex authentico membranaceo codice investitrurarum domini Alberti episcopi tridentini in Tabulario castri Boni Consilii existente. In Christi nomine amen. Anno eiusdem nativitatis 1390, indictione 13, die mercurii 20 mensis aprilis, super castro Boni Consilii de Tridento, super sala maiori dicti castri, praesentibus nobili et egregio viro domino Odorico advocato de Amatia, nobili milite domino Petro de Sporo, domino Gualterio de Stading, nobilibus viris dominis Anthonio olim nobilis militis domini Azonis de Castrobarcho, Hainrico de Liechstein, et Firmo Soco de Caravazio Comitatus mediolanensis, venerabilibus, et circumspectis viris dominis Bartholomaeo de Bononia decretorum doctore, abbate abbaciae tridentinae, Ioanne de Milla secretario infrascripti domini episcopi tridentini plebano in Bolzano, Iacobo plebano in Radmansdorf capellano eiusdem domini episcopi tridentini, Federico Priore in s. Martino de Tridento, Melchiore de Tridento canonicis tridentinis, Maphaeo de... mediolanensis diocesis archidiacono cathedralis ecclesiae tridentinae, sapientibus viris dominis Bonaventura de Calapinis de Tridento iuris utriusque perito, Anthonio de Tridento in temporalibus Vicario in Tridento et Curia tridentina, nobilibus viris Iacobo de Rochabruna filio ser Hainrici, Petro de Zamboninis alias de Matarelo, et Musa 58

59 quondam ser Gerardi Musatae de Tridento testibus ad haec omnia infrascripta, et aliis quampluribus. Ibidem ante praesentiam R.mi in Christo Patris et domini domini Alberti spectabilis et generosi Comitis in Ortenburg, Dei et apostolicae Sedis gratia episcopi ecclesiae tridentinae, constitruta nobilis domina, domina Ursolina quondam nobilis militis domini Azonis de... relicta quondam nobilis militis domini Anthonii de castro Arci, tanquam mater et tutrix filiorum suorum Anthonii et Nicolai fratrum pupillorum ac filiorum et haeredum quondam dicti domini Anthonii de Archo, nec non et Vinciguerra filius et haeres quondam praefati domini Anthonii de Archo, qui dicitur esse pubes, et de qua tutella constat publico documento scripto et anotato per Ioannem quondam Henrici de Campo habitatorem Burgi Archi publicum imperiali auctoritate notarium sub anno Domini 1388, indictione 11, die iovis 23 mensis iulii, constitruti, et devote, ac humiliter supplicantes eidem R.mo Patri domino episcopo tridentino, quatenus ipsam dominam tutricem praesentem, et dicto tutorio nomine dictorum Anthonii et Nicolai petentem, et instantem pro ipsis filiis suis, et filiis et haeredibus ut supra, ac etiam ipsum Vinciguerram fratrem dictorum Anthonii et Nicolai petentem, praesentem et instantem investire dignaretur de suis rectis et antiquis feudis, quae praefata domina Ursolina dicto tutorio nomine praedictorum Vinciguerare, Anthonii et Nicolai fratrum, et quondam praedictus eorum pater et praedecessores sui de castro Archi hactenus habuerunt, tenuerunt et possiderunt, ac in feudum recongnoverunt a praefato domino episcopo, praedecessoribusque suis et ecclesia tridentina, et quae ad praesens iuste, legitime et rationabiliter tenent et possident, ac de quibus hactenus fuerunt legitime investiti. Qui praefatus dominus Albertus episcopus praelibatus studens pro viribus in bonis et utilibus ecclesiae suae tridentinae praedecessorum suorum vestigia imitari, et acquisitum atque relictum sibi et ecclesiae praelibatae thesaurum incomparabilem, amicos videlicet et fideles, quae pro cura et sollicitudine conservare: petitionibus atque votis dictorum Vinciguerare et praefatae dominae tutricis dicto tutotio nomine inclinatus, audito et intellecto quod quondam dominus Nicolaus quondam diomini Odorici de dicto castro Archi avus paternus dictorum Vinciguerrae, Anthonii et Nicolai, et sui praedecessores hactenus fuerunt per praedecessores ipsius domini episcopi de suis rectis et antiquis feudis legitime investiti, eosdem Vinciguerram puberem, ut asseruit, praefatam dominam Ursolinam tutricem et tutorio nomine suprascripto devote genibus flexis petenters, praesentes, et recipientes pro se et eorum Vinciguerrae, et Anthonii ac Nicolai, et omnibus eorum, et cuilibet eorum filiis masculis legitimis dumtaxat ex eis, et quolibet eorum descendentibus, de omnibus eorum rectis et antiquis feudis, quae quondam dictus dominus Nicolaus, et praedecessores sui hactenus ut supra iuste, legitime et rationabiliter tenuerunt et possiderunt, ac in feudum habuerunt et recognoverunt a praedecessoribus praelibati domini episcopi tridentini et ecclesia tridentina et episcopatu tridentino, quocumque nomine censeantur, cum uno annulo, quem praelibatus dominus episcopus in suis habebat manibus, legitime et realiter investivit, ad habendum, tenendum, et possidendum cum omnibus iuribus suis et honorantiis quibuscumque praedictis huiusmodi feudis spectantibus et pertinentibus et adiacentibus. Promittens stipulatione solemni idem praefatus dominus episcopus per se successoresque suos canonice intraturos praedictis Vinciguerrae et praefatae dominae tutrici dicto tutorio nomine stipulanti pro se et haeredibus eorum fratrum, et cuilibet eorum masculis legitimis ex eis et quolibet eorum descendentibus dictam investituram, et omnia alia suprascripta et singula, ac infrascripta firmam et ratam, ac firma et rata habere, tenere, attendere, et observare, et non contrafacere vel venire per se vel per alios 59

60 aliqua ratione, causa vel ingenio, de iure, vel de facto: salvo semper iure praefati domini episcopi, successorumque suorum, et ecclesiae suae tridentinae, omniumque aliarum personarum. Quae domina Ursolina tutrix praedicta et qui Vinciguerra, qui dicitur pubes, ibidem promiserunt stipulatione solemni praelibato domino episcopo praesenti, et stipulanti pro se et successoribus suis canonice intraturis, et dicta ecclesia tridentina, et corporaliter iuraverunt ad Sancta dei Evangelia manu tactis Scripturis, quod de cetero ipsi Vinciguerra, Anthonius, et Nicolaus fratres eidem praefato domino Alberto episcopo, successoribusque suis canonice intraturis, et praefatae ecclesiae suae tridentinae erunt fideles vasalli, et quod in omnibus et per omnia attendent, manutenebunt, et observabunt ipsi praefato domino epsicopo, successoribusque suis canonice intraturis, et dictae ecclesiae tridentinae, quae in sacramento fidelitatis, et in suis omnibus capitulis quomodolibet continentur, et prout debent et tenentur quilibet veri vasalli domino suo. Ac promisit dictus Vinciguerram et iuravit ut supra eidem praefato domino episcopo praesenti, et sipulanti pro se et ut supra, quod quandocumque ipse Vinciguerra legitimae aetatis fuerit, coram praefato domino episcopo, aut eius successore, qui pro tunc fuerit in dicto episcopatu, se praesentabit, et novam sibi de dictis feudis, quantum pro parte sua fieri investitruram pariter instabit et requiret, ac toto suo posse acquiret et procurabit habere; et eodem modo et forma praefata domina Ursolina tutrix praedicta promiti et iuravit praefato domino episcopo ut supra, quod durante eius tutella ipsa bene et fideliter conservabit dictos suos filios, et omnia eorum bona et feuda, et ad honorem et statum praefati domini episcopi, successorumque suorum, et ecclesiae suae tridentinae. Et quando erunt praedicti Anthonius et Ncilalus legitimae aetatis, comparebunt et se personaliter praesentabunt coram praelibato domino episcopo, vel eius successore canonice intraturo, qui eo fuerit tempore, et novam de dictis bonis feudalibus eis investituram petent, et sibi fieri instabunt, ac eorum posse acquirent et recipient cum omni debito fidelitatis iuramento. Praetera quia dominae sive mulieres sunt volubiles et naturaliter inconstantes, et ut sibi praedicto domino episcopo, successoribusque suis caninice intraturis et ecclesiae suae tridentinae tocius caveat, ibidem praefatus egregius vir dominus Odoricus advocatus de Amacia socer dicti Vinciguerare, nobilis vir Anthonius de Castrobarcho olim nobilis militis domini Azonis de dicto Castrobarcho barbonus eorum Vinciguerrae, Anthonii, et Nicolai fratrum, et nobilis vir Firmus Sechus de Caravazo Comitatus mediolanensis eorum fratrum cognatus, et quilibet eorum promiserunt in manibus praefati domini episcopi praesentis et recipientis ut supra pros e, et successoribus suis canonice intraturis, se facturos et cum effectu curaturos, quod praedicti Vinciguerra, et praefata domina Ursolina tutrix praedicta tutorio nomine, et uterque eorum praedicta omnis suprascripta et singula attendent, et firmiter observabunt et manetenebunt in omnibus et per omnia prout dictum est, et superius expressum, et quod tempore debito,et quando dicti Vinciguerra, Antonius et Nicolaus fratres erunt aetatis legitimae, novam ab eodem praefato domino episcopio, aut eius successore, qui pro tunc ad sedem fuerit, de dictis feudis eis petent, et instabunt investituram habere, ac eorum posse acquirent cum omni debito fidelitatis iuramento, et prout in talibus requiruntur, sub omnium bonorum suorum obligatione. Quibus omnibus sic peractis praefatus dominus episcopus praedicto Vinciguerrae, et praedictae dominae Ursolinae tutrici praedictae praesentibus et audientibus et uterque eorum sub debito praestiti iuramenti distincte praecepit, ut infra duorum mensium spatium ab hodie computandum feuda seu bona feudalia, qua ab eodem praefato domino episcopo, episcopatu, et ecclesia tridentina tenent et possident, eidem praefato domino episcopo per publicum notificent instrumentum. Ut autem praemissis omnibus maioris 60

61 firmitatis robur accedat, praelibatus dominus episcopus hoc praesens publicum instrumentum fieri mandavit, et sigilli sui, quo ad praesen utitur, appensione muniri. Ego Alberthus quondam ser Negrati de Saco diocesis tridentinae civis et habitator tridentinus publicus imperiali auctoritate notarius praedictis supplicationibus, investiturae, iuramentis, promissionibus, et aliis omnibus suprascriptis et singulis dum sic, ut praemittitur, agerentur et promitterentur et fierent una cum infrascripto Marco notario subscripto et praenominatis testibus interfui rogatus, et de mandato praefati domini episcopi praedicta omnia publice scripsi cum meis nomine et signo solitis et consuetis in testimonium praemissorum. 47. Tridenti in castro Boni Consilii, 1391, die 9 aprilis Investitura Georgii 102 episcopi tridentini renovata dominis Vinciguerrae, Antonio et Nicolao fratribus filiis quondam domini Antonii de Arco de eorum feudis. In Christi nomine amen. Anno eiusdem nativitatis 1391, indictione 14, die dominico 9 mensis aprilis Tridenti super castro Boni Consilii in stupa parva dicti castri; praesentibus nobilibus et potentibus viris domino Henrico de Rotemburg capitaneo in Levigo, atque Petro et Mathia fratribus molitibus de Spauro, domino Stambergo de Stamberg, Henrico Liethensteinero, Azone Francisco de Castrobarco, Antonio quondam nobilis militis domini Aldrigeti de Castrobarco, Antonio de s. Ippolito Vallis Annaniae, sapiente viro domino Antonio quondam ser Machini de Carero diocesis tridentinae legum doctore, providis viris Marco notario quondam Odorici de Spauro, et Paulo notario quondam ser Martini de Tridento testibus ad infrascripta vocatis et rogatis, et aliis quampluribus. Ibidem ante praesentiam R.mi in Christo Patris et domini domini Georgii superna dispositione dignissimi episcopi tridentini constitutus Vinciguerra filius et haeres pro parte tertia quondam nobilis et potentis militis domini Antonii de Arco diocesis tridentinae pro se et etiam vice et nomine fratrum suorum Antonii et Nicolai filiorum et haeredum pro aliis partibus duabus quondam praefati domini Antonii de Arco absentium, humiliter ac devote supplicavit eidem domino episcopo tridentino, quatenus ipsum Vinciguerram praesentem, petentem, et instantem pro se, et dictis fratribus suis Antonio et Nicolao investire dignaretur de eorum rectis, et antiquis feudis, quae dictus Vinciguerra, et fratres de praesenti tenent, et possident iure feudi, et quae quondam dominus Antonius eorum pater hactenus iuste, legitime, ac rationanbiliter habuerunt, tenuerunt, possiderunt, ac in feudum recognoverunt a praedecessoribus praefati domini episcopi, et ecclesia tridentina, et praecipue de infrascriptis feudis, et bonis feudalibus existentibus in praefata diocesi tridentinam de quibus alias fuerunt investiti per proximum praedecessorem ipsius praefati domini episcopi. Qui praefatus dominus Georgius episcopus studens pro viribus in bonis et utilitate ecclesiae suae tridentinae, praedecesorum suorum vestigia imitari, atque acquisitum et relictum sibi, et ecclesiae praelibatae thesaurum incomparabile, amicos vdielicet et fideles omni qua potest cura et sollicitudine conservare, precibus atque votis dicti Vinciguerrae inclinatus, ac cognito et viso, quod dictus Vinciguerra pro parte tertia et nobilis domina, domina Usolina (sic) de Corrigia tanquam mater et tutrix dictorum Antonii et Nicolai, nec non dicti Vinciguerrae, pro aliis duabus partibus per praedecessorem suum proximum dominum episcopum Albertum de Ortemburg noviter fuere investiti, eundem Vinciguerram 102 NB. additum recenti manu: Georgius Comes de Lichtenstein in Nicholspurg, praepositus s. Stephani Viennae a Capitulo tridentino in antistitem electus, a Bonifacio IX Pontifice confirmatus 1390, multas aerumnas sustulit. 61

62 maiorem quatuordecim annis praesentem ibidem, et genibus flexis devote petentem et recipientem pro se et dictis fratribus suis Antonio et Nicolao absentibus, eorumque liberis masculis legitimis duntaxat ex eis, et quolibet eorum in perpetuum descendentibus de omnibus eorum rectis et antiquis feudis, quae quondam dominus Nicolaus, et quondam dominus Antonius eorum Vinciguerrae, Antonii, et Nicolai pater, et praedecessores sui hactenus iuste, legitime et rationabiliter habuerunt, tenuerunt, et possiderunt, ac in feudum recognoverunt a praedecessoribus ipsius domini episcopi, et ecclesia tridentina in episcopatu praefato tridentino existentibus, quocumque nomine et vocabulo censentur, cum uno instrumento, quod idem dominus Georgius episcopus in suis habebat manibus, legitime et realiter investivit ad habendum, tenendum, et possidendum cum omnibus suis iuribus et honorantiis quibuscumque praedictis huiusmodi feudis spectantibus, pertinentibus, et adiacentibus: promittens idem dominus episcopus pro se et successoribus suis dictam investituram firmam et ratam habere, et tenere, et non contrafacere vel venire: salvo semper et reservato omni iure quod dictus dominus episcopus pro dicta ecclesia sua tridentina et successores sui canonice intraturi habent vel modo aliquo habere possent in ipsis bonis feudalibus, vel aliquo seu aliquibus eorum, et etiam salvo iure omnium aliarum quarumcumque personarum, ac etiam salvo et reservato dictis Vinciguerrae et fratribus suis omni iure, quod habent in dictis feudis, et in aliis bonis, quae eis occupantur. Qui Vinciguerra ibidem in manibus praelibati domini Georgii episcopi promisit, et corporaliter ad Sancta Dei Evangelia manu tactis Scripturis per me notarium infracsriptum delato iuramento iuravit, quod amodo ipse Vinciguerra, et fratres sui praedicti, et quilibet eorum eidem domino Georgio episcopo tridentino successoribusque suis canonice intraturis, et dictae ecclesiae tridentinae fideles erunt vassali, et in omnibus et per omnia attendent, observabunt, et manutenebunt ipsi praefato domino episcopo, successoribusque suis, et dictae ecclesiae tridentinae, quae in sacramento fidelitatis, et in suis capitulis quomodolibet continetur, et prout habent, et tenentur quilibet veri vassali domino suo. In quorum etc. Ego Albertus quondam ser Negrati de Sacho diocesis tridentinae, civis et habitator Tridenti, publicus inperiali authoritate notarius his omnibus interfui, et ea rogatus mandato dicti domini episcopi publice scripsi. 48. Tridenti in castro Boni Consilii, 1391 die 27 novembris Sententia Georgii episcopi super Confalonia Randenae. Georgius Dei gratia episcopus tridentinus fidelibus nostris Francisco Draiffenstein 103, et Ioanni Chel Vicariis nostris in Stenico, salutem in Domino. Cum nuper inter nobilem dominam Ursulinam uxorem quondam nobilis viri Antonii de Arcu, et eius filios ex una, et sindycos ac homines Communitatis Vallis nostrae Rhendenae ex parte altera super Confoloneria 104 et eius iuribus fuisset orta materia questionis: dicta namque Ursulina per suos procuratores se asseruit dicta Confolonaria de facto et sine iuris ordine per dictos homines spoliatam: verum habito super praemissis cum debita et matura deliberatione prudentum atque peritorum consilio et informatione diligenti, quia nobis notorie constitit praefatam dominam, et Antonium eius maritum praedicta iura 103 *In codice investiturarum domini Georgii episcopi legitur: Graifenstainer: et melius; ac legendum Federico. 104 *Confalonerius apud Du Cangium in Glossario idem est ac vexilliefr. Sed Confaloneria epud eundem importat etiam quandoque ius aliquod in magistratum: et forte hic accipitur pro iure regulandi, seu Regulani maioris. 62

63 possedisse notorie, pacifice, et quiete per plura tempora retroacta, et tandem de facto, non de iure per dictos homines spoliatos: quare nobis fuit pro parte eiusdem dominae Ursulinae, et dictorum filiorum suorum humiliter supplicatum, quatenus ipsos intuitu iustitiae in possessionem Confalonariae, et iurium praedictorum manutenere, et restituere dignaremur. Nos igitur attendentes huiusmodi petitionem fore consonam rationi, praefatam dominam Ursulinam, et eius filios ad supradicta iura reponimus, et restituimus: mandantes vobis Vicariis, quatenus ipsos, et eius procuratorem in dictorum iurium Confalonariae corporalem possessionem, vel quasi, authoritate nostra inducatis, et inductos defendatis, facientes sibi dictos homines de fructibus, proventibus, honoribus, et honorantiis quemadmodum praeteritis temporibus possederunt, integre responderi. Salvo semper iure nostro, et iure proprietatis partis utriusque, ac etiam alterius cuiuscumque. In quorum fidem et testimonium praesentes nostras literas sigilli nostri appensione fecimus roborari. Acta sunt haec Tridenti in castro nostro Boni Consilii praesentibus honorabilibus viris et dominis Ioanne Conter doctore decretorum prothonotario nostro, Antonio de Pergamo Vicario in temporalibus nostrae civitatis tridentinae, Antonio de Tridento licentiato in iure civili, ac domino Henrico Liexhtenstsiner et aliis testibus etc. Sub anno 1391 die 27 mensis novembris. 49. In Stams, 1399 die 22 augusti Diploma Leopoldi Ducis Austriae etc. dominis Vinciguerrae, et Antonio filiis quondam domini Antonii de Arco concessum. Nos Leopoldus Dei gratia Dux Austriae, Stiriae, Carinthiae, et Corniolae, Comes Tyrolis etc. Recognoscimus, et tenore praesentium profitemur, quod nos attenta sedula fidelitate nobilium et fidelium nostrorum Vinciguerrae et Antonii de Arco germanorum, ipsos cum hominbus, castris, subditis, et bonis ipsorum quibuscumque in nostram gratiam et protetionem, nec non in familiares nostros domesticos recepimus, et admittimus gratiose promittendo praefatos de Arco tanquam caeteros nostros familiares in iuribus ipsorum manutenere, nec non contra omnes iniuriam seu violentiam inferre volentes eosdem fideliter defendere. Harum testimonio literarum. Datum in Stams die 22 mesnis augusti Dominus Dux in consilio. 50. Arci, 1405, die 14 ianuarii Investitura decimae in districtu Thenni et Ripae facta per dominos de Arco quibusdam vassallis de Prancio. In Christi nomine amen. Anno 1405 indictione 13, die mercurii 14 mensis ianuarii, in burgo Archi diocesis tridentinae, super plateam burgi Arci praedicti, penes puteum: praesentibus nobili viro Gulielmo 105 filio naturali quondam spectabilis et egregii ac potentis militis domini Antonii de castro Archi infrascripti, Ioanne notario quondam ser Lutheri de Madice, magistro Federico quondam ser Martini de Ballino, ambobus plebis Blecii diocesis tridentinae habitatoribus nunc in dicto burgo Arci, ser Thomasio dicto Manganella quondam ser Ioannis de Canis, ser Nicolao quondam ser Dominici de praefato burgo Arci, ser Iacobo quondam ser Petri dicti Cheminati de villa Canipae plebis Arci, et Ianne quondam ser Petri notarii de Lem Vallis Boni diocesis tridentinae ambobus nunc habitatoribus praefati burgi Arci testibus, et aliis ad haec specialiter vocatis et rogatis. 105 Gulielmus filius naturalis quondam domini Antonii quondam domini Nicolai de Arco. 63

64 Ibique spectabiles et potentes vidi domini Vinciguerra, Odoricus, et Antonius fratres et filii ac haeredes universales quondam spectabilis et egregii ac potentis militis domini Antonii 106 de castro Arci dioecesis tridentinae cum cartis, quas in suis manibus tenebant, ad rectum et honorabile feudum investiverunt Petrum dictum Mutium quondam ser Ioannis Corradi de villa Prancii dioecesis tridentinae ibidem praesentem, recipientem pro se, ac vice et nomine Ioannis Corradini pupilli filii quondam Ioannis quondam Corradini fratris dicti Petri dicti Mutii, et filii quondam dicti Ioannis Corradini de dicta villa Prancii absentis. Item investiverunt Bonvisinum quondam Odorici, et Odoricum filium quondam ser Petri dicti Guela nepotem dicti Bonvisini quondam Odorici ibidem praesentes de dicta villa Prancii, et flexis genibus devote et humiliter petentes, et recipientes pro se et iberis suis masculis legitimis, et ex masculis in perpetuum descendentibus ex eisdem et quolibet eorum de omnibus suis rectis et antiquis feudis secundum quod suprascripti feudatarii, et sui praedecessores habebant, tenebant, et possidebant in feudum a quondam suprascripto sapienti et egregio ac poetnte milite domino Antonio de dicto castro Arci eorum patre, et a suis praedecessoribus in plebatibus Tenni et Rpae, et in eorum pertinentiis etc Tridenti in castro Boni Consilii, 1407 die 25 aprilis Investitura Georgii episcopi dominis Vinciguerrae, et Antonio fratribus tradita de quibusdam bonis unius rebellis de Lundo. Nos Georgius Dei gratia episcopus tridentinus etc. Supplicavit nobis fidelis noster Vinciguerra de Arco, quatenus de speciali gratia dignaremur eidem pro se, et nomine Antonii de Arco fratris sui cedere et donare iura nostra, et ecclesiae tridentinae cuiuscumque manierei et conditionis exsistant, quae habemus in bonis mobilibus et immobilibus, iuribus, et actionibus tacitis et expressis ac mixtis olim Romagnolli filii quondam... de Lundo plebis Lomassi de Iudicariis publici foeneratoris et usurarii: et ideo volentes fideles nostros praedictos iuxta eorum benemerita pertractare, ac eis digna rependere, tandem praesentem facimus atque impendimus praedictis Vinciguerrae et Antonio liberam cessionem et donationem inter vivos de omnibus bonis monilibus, et immobilibus, iuribus et actionibus tacitis et expressis dicti quondam Romagnuoli (sic) de Lundo publici foeneratoris et usurarii ut supra eolim devolutis, et spectantibus nobis et ecclesiae nostrae quolibet praetextu vel causa. Dantes et concedentes praedictis Vinciguerrae et Antonio fratribus licentiam et potestatem ac liberum et plenum arbitrium intrandi in tenutam et corporalem possessionem omnium bonorum ac iurium suprascriptorum et cuiuslibet ipsorum. Quam donationem seu cessionem volumus et mandamus per nos et successores nostros firmiter et inviolabiliter observari, et ea revocari seu infringi non posse aliqua ingratitudine vel offensa, seu iniuria, dolo vel culpa, vel alia quacumque causa, quae dici vel cogitari posset. In quorum testimonium praesentes fieri mandavimus, nostrique sigilii consueti appensione muniri. Datum in castro Boni Consilii die 25 mensis aprilis, anno Domini 1407, indictione Dominus Antonius filius quondam domini Nicolai ex Ursulina Corrigia habuit filios masculos solum Vinciguerram Nicolaum, et Antonium, et non Odoricum, unde arbitror hic positum esse Odoricum pro Nicolao, vel Odoricum esse nomen coniunctum cum Vinciguerra, et potuit appellari illis duobus nominibus coniunnctis, eo modo quo dicimus Ioannem Franciscum, Ioannem Iacobum et similia. Istum tamen Vinciguerram hoc nomine Odorici fuisse appellatum in nulla alia scriptura inveni. 107 *sequitur fidelitatis iuramentum, ac deinde per longum, et latum fit manifestatio huius feudi, describendo singulas terrae petias cuom suis confiniis, ex quibus decima illa percipitur, quaecumque sunt numero quamplures, simul cum domibus, casamentis etc. quae omnia hic describere non vacat. 64

65 die 18 augusti 1411 die 18 augusti domina Agnes filia quondam domini Antonii de Arco, et uxor quondam domini Azonis Francisci de Castro Barco fecit donationem domino Vinciguerrae et Antonio fratribus In Innsbrug, 1413 die 21 augusti Diploma Friderici Ducis Austriae etc. datum domino Vinciguerrae de Arco. Nos Fridericus Dei gratia Dux Austriae, Styriae, Carinthiae, et Carniolae, Comes Tyrolis etc. Notum facimus per praesentes, quod nobilem dilectum Vinciguerram de Arco in nostrum familiarem recepimus, nec non ipsum cum haere, persona, et singulis suis castris, bonis, et hominibus in nostram singularem gratiam, et protectionem assumimus. Volentes ipsum manutenere, protegere et defendere contra quoscumque qui ipsum contra ius vellent molestare, inquietare vel perturbare, fideliter et sine fraude. Volumus etiam quod dictus Vinciguerra miles, et familiaris noster singulis gratiis, privilegiis, et libertatibus gaudeat et fruatur quibus caeteri nostri familiares gaudent, et fruuntur. Quare fidelibus nostris dilectis capitaneis, purgraviis, Vicariis, oficialibus, et subditis nostris praesentibus et futuris seriose praecipiendo mandamus, quatenus dictum Vinciguerram de dicta nostra libertate et gratia pacifice gaudere permittant, nullamque sibi molestiam, aut impedimentum contra iustitiam faciant, aut ab aliis inferri patiantur quovis modo, nostrae favoris et gratiae sub obtentu: nam in his stat firma nostra voluntas. Harum serie literarum. Datum in Insprugga XXI die mensis augusti anno Domini 1413 etc. Dominus Dux per se. 54. Curiae, 1413 die 4 septembris Privilegium Sigismundi imperatoris elargitum domino Vinciguerrae filio quondam domini Antonii de Arco, in quo nomen priscum Comitatus Arci 109 e tenebris eruit, et denuo Comites erigit. In nomine Sanctae et individuae Trinitatis feliciter amen. Sigismundus Dei gratia romanorum rex semper augustus, ac Hungariae, Dalmatiae, Croatiae etc. rex. Ad perpetuam rei memoriam. Spectabili Vinciguerrae de Arco Comiti Arci nostro et imperii sacri fideli dilecto gratiam regiam, et omne bonum. Septrigera regiae dignitatis sublimitas, sicut inferioribus dignitatibus officii et authoritatis elatione praefertur, ut commissos sibi fideles optatae gubernet consolationis praesidio, quae thronus regius tanto solidetur felicius, ac uberiori prosperitate perficiatur, quantum indeficientis suae virtutis donaria largiori benignitatis munere fuderit in subiectos, sic a coruscante splendore regalis solii nobilitates aliae, velut e sole radiis prodeuntes, fidelium status et conditiones illustrant, quod primae lucis integritas minorati luminis detrimenta non patitur, imo amplioris utique scintillantis iubaris expectato decore profunditur. Sane dum nobilitatem antiquae prosapiae tuae, ac odorem famae laudabilis, quae de tua persona opinione laudabile usquequaque percepit nostra serenitas, attenta mente, 108 *Hoc additum hic manu ipsius Ambrosii Franchi. 109 *prisco illo Comitatus nomine tanquam commentitio penitus reiecto, et de quo nullum in authenticis documentis vestigium apparet, ab hac haera Comitis nomen arcensibus primo datum. Advertas velim,.hoc privilegio soli Vinciguerare, et suis filiis, non vero Antonio fratri, ex quo tamen iuxta Franchi genealogiam posteriores arcenses derivarunt, fuisse concessum. Vide infra Diploma anni 1419 in quo legitur: Vinciguerra Comes de Arco, et Antonius eius frater. 65

66 pensamus, dumque tuae virtuosae constantiae circumspectam industriam, aliarumque multiplicium virtutum ac meritorum insignia, super quibus in conspectu maiestatis nostrae regiae fide digno multorum testimonio commendatus existis, ad examen providae discussionis adducimus, tanto erga te ampliori zelo afficitur imperialis nostra maiestas, quanto ad hoc tuis benemeritis, quae ex quodam debito rationabilis invitamur. Horum itaque meritorum tuorum intuitu, non per errorem, aut improvide, sed animo deliberato, proprioque nostri motus instinctu, sano etiam principum, comitum, baronum, procerum, ac nobilium nostrorum et imperii sacri fidelium accedente consilio, de certa nostra scientia, ac de romanae regiae potestatis plenitudine, castrum tuum Arci tridentinae diocesis cum omnibus et singulis hominbus, subditis, iuribus, honoribus, libertatibus, terris, villis, curiis, domibus, molendinis, agris, vineis, pratis, pascuis, sylvis, rubetis, nemoribus, venationibus, aquis, piscationibus, metis, limitibus, districtibus, planis locis, montibus, usibus consuetudinibus, observantiis, censibus, redditibus, et aliis quibuscumque emolumentis, bonis, et pertinentiis suis, quocumque vocabulo nuncupentur, in verum ac perpetuum Comitatum, et ad veri ac perpetui Comitatus dignitatem ereximus, et virtute praesentium erigimus, teque supradictum Vinciguerram, et filios tuos legitimos Sacri Romani Imperii Comites, Comitatus Arci videlicet, creavimus, fecimus, publicavimus, insignivimus, et decoravimus, creamus, facimus, sublimamus, insignimus, ac decoramus, ac coeterorum nostrorum et imperii sacri Comitum numero, spectabilique coetui duximus aggregandum: Volentes, statuentes, et hoc edicto regio decernentes, quod idem Comitatus cum praefatis pertinentiis suis, et singulis iuribus, honoribus, libertatibus, dignitatibus, privilegiis, exemptionibus, et consuetudinibus, quibus coeteri imperiales Comitatus liberati, exempti, et decorati sunt, ac quomodolibet esse noscuntur, liberatus, exemptus et decoratus esse debeat: et quod tu Vinciguerra, filii tui, et eorum haeredes masculi ex te, et ex ipsis legitime descendentes in infinitum, huiusmodi Comitatus Arci, ac pertinentiarum suarum praedictarum Comites sitis, et sint in perpetuum, nominarique dici, et ab omnibus reputari, et teneri, tituloque Comitatus huiusmodi, nec non omnibus et singulis iuribus, honoribus, libertatibus, immunitatibus, nobilitatibus, privilegiis et exemptionibus gaudere ac perfrui possitis ac possint, debeatis et debeant, quibus coeteri nostri et Imperii Sacri Comites gavisi sunt, et fruiti hactenus, seu gaudent et fruuntur quomodolibet consuetudine vel de iure: quodque Comitatus praedictus cum praescriptis suis pertinentiis nobis et successoribus nostris Romanorum imperatoribus, sive regibus, ac ipsi Sacro Romano Imperio sine aliquo medio subiacere debeant. Itaque nullus iudex, bailinus, potestas, iustitiarius, aut quaecumque alia persona, cuiuscumque praeheminentiae status, gradus, aut conditionis existat in eodem Comitatu et pertinentiis suis praedictis iurisdictionem aliquam in quacumque civili vel criminali aut mixta causa, sive negotio, salvis tamen in omnibus et per omnia sacrosancta ecclesiastica libertate, et quorumlibet aliorum iuribus, te Vinciguerra, filiis tuis, et eorum haeredibus antedictis duntaxat exceptis, valeat exercere; tibi namque Vinciguerrae Comitatum eundem cum praescriptis suis pertinentiis, ac ipsius Comitatus dignitatem de uberiori dono gratiae nostrae regiae in feudum nobile et gentile, seu honorificum et legale cum mero et misto imperio, ac gladii potestate, nec non omnibus ac singulis iurisdictionibus et regalibus nobis et Sacro Romano Imperio in Comitatu praedicto ac eius pertinentiis iure fidelitatis et superioritatis nostrae semper reservato, competentibus, ac ad nos et Romano Imperio spectantibus, recepto prius a te fidelitatis et homagii debito iuramento, concessimus: teque prout moris est investivimus de eisdem huiusmodi Comitatu cum praedictis pertinentiis suis, mero et mixto imperio, ac gladii potestate per te, dictosque 66

67 filios tuos, et haeredes in feudum nobile et gentile, seu honorificum et legale, ad instar aliorum Comitatuum ab Imperio Sacro dependentium, tenendi, possidendi, ac a nobis et successoribus nostris Romanorum imperatoribus et regibus toties quoties expedit, et natura talis feudi requirit, recipiendi iuxta ritum et modum in talibus servari solitum consuetudine sive iure: non obstantibus aliquibus legibus, constitutionibus, sive statutis imperialibus, municipalibus, generalibus, sive specialibus, publicis aut privatis, decretis, indultis sive consuetudinibus iam factis seu fiendis in posterum, quae praemissis, aut aliquo praemissorum viderentur seu possent quomodolibet obviare: quibus omnibus et singulis quoad praemissa duntaxat totaliter ex certa nostra scientia, et de romanae regiae potestatis plenitudine derogamus, et per omnia derogatum esse volumus, ac si tenores talium praesentibus niostris literis de verbo ad verbum essent inserti, etiam si de iis aut ipsorum aliqua iuris necessitate vel terrae consuetudine plenam opus esset in praesentibus fieri mentionem. Supplentes nihilominus omenm defectum, si quis in praemissis, aut eorum altero ratione solemnitatis, omissa, dubia, vel obscura interpretatione sententiarum, seu defectu verborum, aut alia quavis actione vel causa compertus fuerit de plenitudine Romanorum Regis potestatis. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc nostrae creationis, erectionis, sublimationmis, decorationis, exemptionis, liberationis, gratiae, concessionis, et investiturae paginam infringere, aut ei ausu quovis temerario contraire: si quis autem hoc attentare praesumpserit, indignationem nostram gravissimam, et poenam 100 librarum auri purissimi, quam ab eo, qui contrafecerit, toties quoties contrafactum fuerit, exigi, earumque medietatem imperiali aerario sive fisco, residuam vero partem iniuriam passorum usibus applicari volumus et statuimus, eo ipso se noverit irremissibiliter incursum. Praesentium sub nostrae regiae maiestatis sigilli testimonio literarum. Datum in civitate Curiensi, anno a nativitate Domini 1413, quarta die septembris, regnorum nostrorum anno... Hungariae 27, Romanorum vero 3 etc. Ad mandatum domini Regis Ioannes Richen. 55. Curiae, 1413 die 4 septembris Privilegium armorum, seu gentilitatis insignium Comiti Vinciguerare ab eodem imperatore donatum. Sigismundus Dei gratia Romanorum rex semper augustus, ac Hungariae, Dalmatiae, Croatiae etc. rex. Spectabili Vinciguerrae de Arco Comiti Arci nostro et Imperii Sacri fideli dilecto gratiam regiam, et omne bonum. Spectabilis dilecte. A claro lumine throni caesarei velut e sole radii nobilitates aliae legitimo iure procedunt, omniumque nobilitatum insignia ab imperatoria maiestate dependent, ut non sit alicuis generositatis insigne, quod a gremio non proveniat caesareae claritatis. Sane attendentes benigniter magnam et approbatam fidelitatis tuae constantiam, ac multiplicia servitiorum obsequia, quibus ad honorem regium, et pro Sacri Romanorum Imperii augmento felici crebris et indesinentibus studiis claruisti, quotidie clares, et in antea tanto quidem ferventius et utilius clarere poteris et debebis, quanto insigniora dignitatum beneficia te cognoveris a nostro culmine recepisse, animo deliberato, sano etiam principum, nobilium, et fidelium nostrorum accedente consilio, ac de nostra scientia, tibi, filiis, et haeredibus tuis legitimis, ac ab eis legitime descendentibus perpetuo hic depicta arma vestra seu nobilitatis insignia virtute praesentium authoritate romana regia approbantes de abundanti plenitudine specialis gratiae nostrae ad maiorem gloriam vestrae nobilitatis motu proprio concessimus, concedimus, ac praesentibus 67

68 elargimur, ut tu Vinciguerra, praefati filii tui, ac omnes ab eis per rectam lineam perpetuo descendentes in superiori parte clipei armorum huiusmodi aquilam nigram in campo glaucei coloris, sicuti in praesentibus figuris oculis subiectis visibilibus pictoris magisterio distinctius sunt depicta in banderiis, vexillis, bellis, praeliis, torneamentis, hastiludiis, campis et locis, atque in omnibus atque singulis militaribus exercitiis, et actibus gestare valeatis, pariter et deferre. Gaudeat 110 igitur favore regio ac dono tantae gratiae tua progenies merito exultet, tantoque fideliori studio ad honorem Sacri Romani Imperii eius quodammodo sodetur intentio, quanto ampliori favore praeventam se conspicit munere gratiarum. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc nostrae approbationis, concessionis, largitionis et gratiae paginam infringere, ait ei ausu quovis temerario contraire sub poena 20 marcharum auri puri, quas ab eo qui contravenire praesumpserit irremissibiliter exigi volumus, et decrevimus, ac earum medietatem nostrae regalis camerae Fisco, residuam vero partem iniuriam passorum usibus applicari. Praesentium sub nostrae regiae maiestatis sigilli testimonio literarum. Datum in civitate Curiensi, anno a nativitate Domini 1413, quarta die septembris regnorum nostrorum anno Hungariae 27, Romanorum vero 3 etc. Ad mandatum domini regis Ioannes Ruchen (sic). 56. Constantiae, 1415 die 6 martii Diploma immunitatis Sigismundi imperatoris domino Vinciguerrae datum. Sigismundus Dei gratia Romanorum Imperator augustus, Hungariae, Dalmatiae, Croatiae etc. rex, nobili Vinciguerrae Comiti Arci nostro, et sacri Imperii fideli dilecto 110 *Nel testo: Gaugeat. 68

69 gratiam regiam et omne bonum. Nobilis fidelis dilecte. Magnus tuae fidelitatis affectus, quem ad nos et Sacrum Romanorum geris Imperium, nec non multiplicia probitatis et constantiae tuae merita rationabiliter promerentur, ut personam tuam dignis attollamus honoribus, et familiaritatis titulo decoramus. Hinc est, quod nos consideratione et intuitu praemissorum inducti, te in familiarem nostrum gratanter assumpsimus per praesentes, ac aliorum familiarium nostrorum numero et coetui benigius aggregamus. Decernentes espresse, et hoc regio statuentes edicto, quatenus ex nunc in antea universis et singulis privilegiis, iuribus, libertatibus, immunitatibus, honoribus, atque gratiis ubique locorum gaudere, et perfrui debeas, quibus caeteri nostri familiares potiuntur, et utuntur quomodolibet consuetudine vel iure: mandantes universis, et singulis principibus ecclesiasticis et saecularibus, comitibus, baronibus, nobilibus, militibus, clientibus, capitaneis, castellanis, offitialibus, antianis, potestatibus, theolonariis (sic), boletariis, passuum custodibus, civitatum, oppidorum, villarum et aliiorum locorum communitatibus ac rectoribus eorundem, coeterisque nostris et imperii sacri subditis et fidelibus dilectis, quibus praesentes exhibitae fuerint, firmiter et districte, quatenus et dum et quotiens ad eorum dominia et loca perveneris te recommandatum habentes, propensius decenti honore pertractent, et condignis favoribus prosequantur: nec non te cum familia, equis, valisiis, arnesiis et aliis rebus suis singulis per quoscumque passus, portus, pontes, terras, dominia, districtus, iurisdictiones, civitates, castra, castella, oppida, villas, et quaelibet alia loca nostra, tam per aquas quam per terram absque aliquali solutione datii et pedagii, theolonei, tributi, cristumae, gabellae, vel alterius cuiuscumque solutionis genere, ac omni impedimento remoto, in eundo et redeundo, transire, stare, morari, et redire libere, promittntes, tibique et comitivae tuae una cum rebus tuis singulis dum et quotiens per te, aut tuo nomine desuper requisiti fuerint de securo et salvo, ac scorta velint et debeant providere conductu, ad honorem et specialem reverentiam nostrae regiae maiestatis, et sicut nobis singulariter voluerint complacere. Praesentium sub nostri regalis sigilli appensione tdestimonio literarum. Datum Constantiae anno Domini 1415, 6 die mensis martii, regnorum nostrorum anno Ungariae 28, Romanorum electionis 5, coronationis vero primo etc. Ad mandatum domini regis Ioannes Praepositus de Strigonio vicecancellarius 57. Merani, 1419, die 21 ianuarii Diploma confederationis, et promissio Friderici Ducis Austriae etc. dominis Comitibus Vinciguerrae, et Antonio fratribus de Arco. Nos Fridericus Dei gratia Dux Austriae, Styriae, Carinthiae, et Corniolae, Comes Tyrolis etc. Notum facimus tenore praesentium universis, quod attendentes, et considerantes fidelia servitia, et multiplices benevolentias, quas nobis nobiles, et fideles dilecti Vinciguerra Comes de Arco, et Antonius eius frater temporibus transactis indefesse exhibuerunt, et fideliter exhibere dispositi sunt in futuro, et praesertim quia se una cum suis castris, et hominibus nobis colligaverunt taliter, quod nobis assistere, et nobiscum permanere volunt contra quoscumque, nullo excepto, prout in literis nostris desuper datis clarius continetur. Quare eorundem praetextu ipsos praefatos germanos ad nostram gratiam et singularem protectionem recepicmus, volentes eos manutenere et defendere: nihilominus promittentes eis sub ducali nostra fide, quos ipsos in Vicarios generales vallis Iudicariarum, et capitaneos castrorum Stenici, Castelmanii, et Roke facere, et constituere volumus cum competenti salario, prout Parisius de Lodrono et caeteri capitanei ibidem consueti sunt, quam cito haec eadem vallis, et dicta castra 69

70 eorum adiutorio ad nostras manus pervenerint: tali cum conditione adiecta, quod antequam dictam vallem ipsis et castra assignabimus, securitatem nobis sufficientem praestent, de qua merito possimus contentari, ut ad restitutionem dictorum castrorum, dumodo per nos requisiti fuerint, contradictione semota sint parati sine fraude: In casu etiam quo episcopatum praesenti episcopo, vel eius successoribus resignaremus, tunc volumus notras preces efficaces interponere, quod idem episcopus praefatos de Arco simili modo in capitaneos, et Vicarios confirmabit. Et in evidens testimonium has literas nostri sigilli appensione iussimus communiri. Datum in Merano 21 die mensis ianuarii, anno Domini Dominus Dux per seipsum praeentes conscripsit etc. 58. Tridenti, 1425 die 3 Fides ex qua colligitur matriminium dominae Agnetis filiae quondam domini Antonii de Arco cum domino Azone Francisco de Castro Barco. Universis et singulis ad quos praesentes devenerint, scire pateat earumdem, quod Carachristus filius magistri Antonii de Pegolotti de Arco, qui die martis 18 mensis augusti de 1411 indictione quarta, confecit, et in publicam formam redegit quoddam instrumentum donationis continens inter caetera, qualiter nobilis et egregia domina Agnes filia quondam magnifici, et potentis militis domini Antonii de castro Arci, et consors olim spectabilis, et potentis militis domini Azonis Francisci de Castro Barco de Doso maiori 111 fecit donationem de omnibus suis bonis spectabili et egregio militi domino Vinciguerrae Comiti Arci eius dominae Agnetis fratri recipienti pro se ipso, ac etiam nomine et vice domini Antonii sui fratris, et fratris praedictae dominae Agnetis, prout haec et alia in dicto instrumento donationis plenius continetur, est verus et publicus et legalis notarius ad artem notariae sive tabelionatus in civitate Tridenti et toto episcopatu per X et XV annos et ultra publice et legaliter exercuit, et exercetur, instrumentisque per ipsum confectis ibidem quotidie plena fides adhibetur tanquam instrumentis a publico et legali notario confectis. In quorum omnium evidens testimonium has patentes iussimus compilari, et sigilli nostri robore communiri. Datum Tridenti 6 intrante mense augusti 1425, indictione tertia. L.S. Antonius de Cenobiis de Leudro in iure civili public e licentiatus Vicarius Tridenti in temporalibus generalis. 59. In castro Stenici, 1425 die 11 septembris Investitura Alexandri episcopi tridentini Comitibus Vinciguerrae et Antonio fratribus de Arco quorumdam castrorum, decimarum, et datiorum. Alexander Dei Gratia episcopus tridentinus, et Dux Mazoviae etc. 112 Significamus tenore praesentium quibus expedit universis, quomodo quamvis ex innata nobis clementia soliti simus omnium fidelium nostrorum honestis et exaudibilibus precibus benigne annuere, eosdemque fideles nostros favorabiliter pertractare: illorum praecipue petitiones libentius admittimus, et maioribus gratiis, et favoribus eosdem prosequi consuevimus, quos et antecessorum suorum, et propria, quibus ecclesiae nostrae complacuerunt, merita recommendant, ut sic fidelitas et aliarum probitatum ac virtutum suarum se condigna videntes recipere praemia,ad nostra et ecclesiae nostrae servitia et beneplacita celeriores reddantur, et fortius animentur. Cum itaque magnificus miles 111 Dossum maius nunc vocatur Castrum Brentonici. 112 NB. additum recenti manu: Alexander ex Ducibus Massoviae, patriarca aquilegiensis, S.R.E. cardinalis, et praesul tridentinus

71 dominus Vinciguerra, et Antonius fratres Comites Arci fideles nostri dilecti sint de numero fidelium nostrorum notabilium, qui temporibus retroactis tam per se quam per suos praedecessores, ex quibus processerunt, ecclesiae nostrae et antecessoribus nostris: his vero temporibus nobis et ecclesiae nostrae per ipsorum fidelia servitia, et maxime circa recuperationem castrorum nostrorum Rochae, Bragutii, et castri Romanii, quae per Parisium de Lodrono per longa tempora contra Deum et iustitiam occupabantur, plurimum complacuerunt, et aucto fidelitatis studio proponunt et promittunt magis ac magis complacuere; horum intuitu praenarratum dominum Vinciguerram Comitem coram nobis flexis genibus ac devote pro se et dicto Comite Antonio fratre suo, et eorum haeredibus masculis duntaxat in perpetuum ex eisdem descendentibus petentem, ut eum suo, ac dicti fratris sui et haeredum ex eis descendentium nomine de infrascriptis bonis feudalibus eis de iure spectantibus, et quae ipsi fratres et eorum progenitores a praedecessoribus nostris episcopis ecclesiae nostrae tridentinae hactenus tenuerunt et recognoverunt in feudum, quamvis de aliquibus illorum feudorum, prout literae eorum antiqaue referunt per quondam magnificos et potentes dominos della Scalla iniuste, et quasi per tyrannidem privati et spoliati fuerint, investire dignaremur, benigne exaudivimus eum pro se, dictoque fratre suo Comite Antonio, ac eorum haeredibus masculis duntaxat sic ut praefertur in perpetuum ab eis descendentibus per manus nostrae solemnem stipulationem de eisdem feudis ut praemittitur infra notatis, et generaliter de omnibus aliis rectis et antiquis feudis, quae ipsi, et eorum progenitores tenuerunt, et quae ipsi adhuc habent, tenent, et possident in feudum ab ecclesia nostra tridentina, et de quibus alias legitime investiti sunt, pro nobis et successoribus nostris, et ecclesia nostra investivimus, et praesentibus investimus ad habendum, tenendum, possidendum, ac usifruendum cum omnibus iuribus, et honorantiis ipsis bonis quovis modo spectantibus secundum bonas, et antiquas consuetudines hactenus introductas; primo videlicet de castro Arci cum omnibus suis iuribus et pertinentiis universis, cum omni iurisdictione meri et mixti imperii, decimis, vassalatico, macinatis, rimaniis, et aliis honoribus, privilegiis, et immunitatibus ad dictum castrum spectantibus et pertinentibus. Item de castro Drenae eodem modo cum omnibus suis iuribus, et pertinentiis. Item de castro Spinedi eodem modo cum omnibus suis iuribus et pertinentiis. Item de castro Restorii cum omnibus suis iuribus et pertinentiis. Item de Dosso sive castellania castri villae plebatus Thyoni cum omnibus suis iuribus et pertinentiis. Item de Dosso sive castellania Caramallae sito iuxta Condinum cum omnibus suis iuribus et pertinentiis. Item de castro Castellini posito supra Gardunum super montem cum omnibus suis iuribus et pertinentiis. Item de castro Penedae cum omnibus suis iuribus et pertinentiis universis, et cum omni iurisdictione iuris meri et mixti imperii in Naco et Turbulis, cum decimis, muta, pischeria, vassalatico, macinatis, rimaniis. et aliis honoribus, privilegiis, et immunitatibus tam ad id castrum, quam ad praedicta castra et Dossa spectantibus, et pertinentibus. Item de decimis, et iure decimationis, quas habent et sui praedecessores habuerunt, tenuerunt, et possiderunt in plebatibus Lomassi, Blezii, Banalli, Thyoni, Rhandenae, Boni, Condini, Cavedeni et Calavini diocesis tridentinae, cum omnibus suis iuribus, honoribus, et iurisdictionibus sibi et dictis decimis spectantibus, et pertinentibus. 71

72 Item de decimis et iure decimationis, quas habent et praedecessores habuerunt, tenuerunt, et possiderunt in plebatibus Ripae, Thenni, Leudri, et Tignalis praedictae diocesis tridentinae, cum omnibus suis iuribus, honoribus, iurisdictione, mero et mixto imperio sibi spectantibus et pertinentibus. Item de rivatico Ripae quod exigitur a forensibus conducentibus venalia ad ipsam terram Ripae per lacum Gardae. Item de francatione seu libertate portus de Turbulis secundum bonam et antiquam consuetudinem, ita quod condicionari non possit per homines nostros de terra Ripae, sed quod mercimonia cuiscunque condicionis existant discaregari et caregari, ac conduci, et exportari valeant de Turbulis per quoslibet mercatores sine ullo impedimento, et gravamine aliquo, dumodo solvant mutam ipsorum dominorum de Arco, quae illic exigi et solvi consuevit pro introitu et exitu portus antedicti. Item de parte pischeriae fluminis Sarcae prope Turbolas spectante ab olim ecclesiae nostrae tridentinae. Item de confallonia vallis Randenae, quae spectat ipsis dominis de Arco, et quam ipsi, ut privilegia canunt, multis annis possederunt pacifice et quiete. Item de decimis de Condino Vallis Boni, quam progenitores dictorum dominorum de Arco, prout antiqua eorum privilegia narrant, tenuerunt et possederunt,licet Petrus de Lodrono ipsam per iniuriam, et contra omne ius per privilegia eorum ac ipsos dicitur occupasse et detenuisse. Item de theoloneo sive muta in Turbulis, Naco, Arco, Ballino, Saxis de Banallo, et in Condino, secundum quod in eorum privilegiis et publicis instrumentis clarius et plenius continetur, cum omnibus iuribus et honoribus spectantibus eisdem, et cuilibet ipsarum. Hanc enim investituram fecimus praedicto domino Vinciguerrae stipulanti et recipienti nomine suo, ac vice Comitis Antonii fratris sui praedicti et cuiuslibet eorum filiorum masculorum legitimorum ex eis duntaxat descendentium: promittentes sibi stipulatione solemni per nos et successores nostros canonice intraturos dictam investituram et omnia suprascripta et singula infrascripta firmam et ratam, ac firma et rata habere, tenere, attendere, et observare, et non contrafacere vel venire per nos vel per alios aliqua ratione, causa vel ingenio, de iure vel de facto, salvo semper iure nostro, et ecclesiae nostrae tridentinae, ac omnium aliarum personarum. Ex adverso dictus dominus Vinciguerra pro se et dicto suo fratre Comite Antonio ac eorum haeredibus legitimis masculis duntaxat, promisit solemniter ac iuravit tactis corporaliter Scripturis, quod ipsi amodo nobis et ecclesiae nostrae, ac successoribus nostris canonice intraturis erunt fideles vassali, nosque, et successores nostros, ac ecclesiam nostram in iuribus, honore, persona, et rebus totis viribus conservabunt, manutenebunt, procurabunt, augebunt, tuebuntur, et fideliter observabunt, et omnia alia facient, quae in sacramento fidelitatis, et in suis capitulis continentur. In quorum omnium testimonium sigillum nostrum praesentibus est appensum. Datum in castro nostro Stenici secunda 113 mensis septembris anno Domini 1425, praesentibus nobilibus viris Ioachino de Montanea, Balthassario, Antonio, Sigismundo, et Ulrico de Thonno, Petro Formianer, Michaele de Corredo, et multis aliis testibus fide dignis: per manus venerabilis Stanislai de Sobnovo magistri arcium magnae Coloniae, ac nostri cancellariis. Locus + Signi. 113 *legi debet die undecima prout clare constat ex codice investiturarum domini Alexandri episcopi in Tabulario acstri Boni Consilii tridentini. 72

73 60. In castro Stenici, 1425 die 2 septembris Litterae episcopi Alexandri super confallonia Rhendenae in favorem Comitum Arci contra dominos de Lodrono. Alexander Dei gratia episcopus tridentinus, et Dux Mazoviae etc. Nobili, fideli nostro dilecto Balthassario de Thono capitaneo nostro Stenici, et Vallium nostrarum Iudicariarum Vicario generali gratiam nostram et omne bonum. Sua nobis magnificus Vinciguerra Comes Arci fidelis noster dilectus petitione monstravit, quod ipse, et nobilis vir Antonius eius frater per plures annos per Parisium de Lodrono illicitum detentorem et occupatorem fuerint indebite et violenter spoliati confallonia vallis Randenae, de qua ipsi et eorum progenitores per praedecessores nostros episcopos tridentinos alias sunt legitime investiti, supplicans nobis humiliter, quatenus ipsos ad possessionem dictae confalloniae restituere, et reponere dignaremur. Nos igitur visis literis et iuribus dictorum Vinciguerrae et Antonii fratrum super huiusmodi confalloneria coram nobis productis et ostensis, attendentes etiam petitionem praedicti Vinciguerrae Comitis fore iustam et consonam rationi, ipsos ad possessionem dictae confallonariae reponimus, et restituimus per praesentes. Committentes tibi quatenus praefatos fratres de Arco seu eorum procuratorem nomine ipsorum in dictae confallonariae, iuriumque ipsius tenutam, et corporalem possessionem ponas, et inducas, faciendo ipsis de iuribus, proventibus, et honorantiis praedictae confallonariae integre responderi: salvo tamen iure nostro, et ecclesiae nostrae tridentinae et alterius cuiuscumque. In quorum fidem et testimonium praesentes nostras literas iussimus sigilli nostri appensione roborari. Datum in castro nostro Stenici, 2 die mensis septembris anno Domini 1425 etc. 61. Veronae, 1433 die 21 augusti Dos dominae Franciscae filiae quondam domini Nicolai Pellegrini de Verona, et uxoris domini Comitis Francisci filii domini Antonii ab Arco. In Christi nomine amen. Anno nativitatis eiusdem 1433, indictione 11, die veneris 21 mensis augusti Veronae in contrata s. Firmi maioris Veronae in domo nobilium virorum Federici, et Iacobi fratrum quondam domini Corradi de Cavallis de sancto Firmo praedicto, et habitationis et residentiae infrascriptae dominae Isabettae de Pellegrinis, in sala terrena penes Athesim: praesentibus ipso Federico de Cavallis, et prudentibus viris ser Nicola quondam Hieronymi de Bonaveriis, Troilo quondam domini Dulceti de Dulzanis ambobus de s. Firmo maiori Veronae, et Bartholomaeo quondam Roffini a Campanea de Falsurgo Veronae, Ioanne notario quondam Paganini de Zerba de s. Eufemia Veronae rogato una cum me notario infrascripto de iis publicum conficere instrumentum, Pauloandrea a Seta quondam Bartholomaei de Dionisiis de s. Vitale Veronae testibus rogatis ad haec, et pro idoneis et notis adhibitis. Nobilis et magnificus vir Comes Franciscus de Arco filius magnifici et potentis viri domini Antonii Comitis de Arco 114 procurator legitimus constitutus ad recipiendum dotem infrascriptam, et faciendum donationem propter nuptias, et ad alia, prout de ipsa procura constat publicum instrumentum scriptum sub signo, et nomine Carachristi notarii quondam domini Antonii de Pegolotis de Arco anno, et indictione instantibus, die et mense in eo contentis, et prout etiam ipse Carachristus ibidem dixit, et affirmavit, pro se et suo proprio nomine, et procuratorio nomine dicti sui patris nomine dotis nobilis et honestae dominae Franciscae ipsius Comitis Francisci sponsae, et uxoris, et 114 Dominus Antonius filius quondam domini Antonii de Arco uxorem habuit Angelam Nogarolam.: [Filii]: Galeatius, Feranciscus Philippa quae fuit uxor Balthassaris de Tono. 73

74 filiae quondam Nicolai de Pelegrinis de s. Benedicto Veronae, praesente ibidem, instante, et requirente, et acceptante ipsa domina Francisca, contentus et confessus fuit et stetit se pro se, et dicto procuratorio nomine habuisse et recepisse cum effectu ab eadem domina Francisca 2000 ducatos boni auri, et iusti ponderis, computatis et compensatis in praesenti confessione dotis constitutae mille ducatis auri ibidem datis et traditis in pecunia in acentis ducatorum et florenorum boni auri et iusti ponderis, et saculis monetarum argentearum prout tantam ducatorum et florenorum ac monetarum dictus Comes Franciscus pro se, et dicto nomine praesente ibidem, requirente et acceptante dicta domina Francisca, contentus et confessus fuit et stetit esse quantitatem, et computatis etiam et compensatis omnibus, et quibuscumque denariorum et aliarum rerum quantitate sibi dotis, traditis, et numeratis per ipsam dominam Franciscam, sive dictam dominam Isabetham eius matrem, aut alium, sive ab ea pro eis, et earum nominibus: de qua quidem dote, sive de quibus 2000 ducatis auri constitutis ut supra, 610 auri ducati pervenerunt ad manus ipsius dominae Franciscae ex deposito facto penes Iacobum campsorem de Pompeio quondam domini Pompei de Insulo infra Veronam per sapientem et egregium legum doctorem dominum Madium quondam domini Ioannis de Madiis de s. Eufemia Veronae de precio unius decimae octavae partis pro indiviso Campi martii magni Veronae venditae pro solvendo eidem dominae Franciscae per nobilem et honestam dominam Isabetam matrem ipsius dominae Franciscae, et filiam quondam domini Petri Caroli de Venetiis, et uxorem quondam domini Nicolae de Pelegrinis de s. Benedicto Veronae, habitatorem Veronae in contrata s. Firmi maioris Veronae, prout de praedictis constat publico instrumento rogato per me Antonium notarium infrascriptum anno et indictione instantibus, die et mense in eis contentis: et 1000 ducatis auri de praedictis pervenerunt ad manus ipsius dominae Franciscae ex Legato 4000 ducatorum auri sibi relictorum in valore tot possessionum per Andream de Pelegrinis fratrem ipsius dominae Franciscae et filium quondam domini Nicolai 115 de Pelegrinis in suo nuncupativo testamento, cum condictione et gravamine, quod si dicta domina Francisca unquam decederet absque filiis, et descendentibus legitimis et naturalibus, dictum Legatum devenerit libere in dominam Caterinam sororem ipsorum Andreae, et Franciscae et suos filios et descendentes. Et si ipsa domina Cattarina decederet absque filiis et descendentibus, quod tunc dictum Legatum dictarum possessionum, ipsa etiam Francisca discedente absque filiis et descendentibus, vendatur, et precium dispensetur, et distribuatur amore Dei, ut in testamento ipsius Andreae scripto per Baptistam notarium quondam Bartholamaei de Cendratis de Clavica Veronae plenius continetur etc. * sequitur ratificatio praecedentium, cum assecuratione dotis super bonis omnibus Comitis Francisci et eius patris Comitis Antonii: et quia dictus Comes Franciscus minor erat 25 annis, maior tamen 21, iuramentum praestitit pro praemissorum observatione, tandem concluditur: Christi atque Matris gloriosissimae Virginis Mariae, totiusque coelestis curiae nominibus in vocatis per me Antonium notarium infrascriptum, non tamen animo novandi matrimonium inter ipsos infrascritos iugales, seu novum matrimonium contrahendi, sed potius animo adhaerendi matrimonio alias inter ipsos iugales contracto et facto, interrogata fuit dicta domina Francisca per me Antonium notarium infrascriptum per verba de praesenti, si sibi placebat, et volebat dictum dominum Comitem Franciscum de Arco ibidem praesentem, et in eum consentiebat tanquam in suum sèponsum et legitimum maritum: quae respondit dicens: sic volo; et vice versa 115 Dominus Nicolaus de Pelegrinis de Verona, cuius uxor Isabetha filia domini Petri Caruli de Venetiis: [Filii]:ç Andreas, Francisca, Caterina. 74

75 interrogatus fuit dictus Comes Franciscus per me iam dictum Antonium notarium infrascriptum per verba de praesenti, si sibi placebat, et volebat dictam dominam Franciscam ibidem praesentem, et in eam consentiebat tanquam in suam sponsam et legitimam uxorem, qui respondit dicens, sic volo. Et sic factis dictis interrogationibus, et debitis subsecutis responsionibus dictus Comes Franciscus dictam dominam Franciscam eius uxorem ibidem incontinenti in annulari digito suae manus dexterae cum uno annulo auri, quem in suis manibus habebat, affectu uxorio, et in signum matrimonii desponsavit etc. Ego Antonius de Toni de Cavaiono filius magistri Ognabeni notarii de Roariis de Arsio de s. Matteo Veronae publicus imperiali authoritate notarius praedictis omnibus interfui. Ego Augustinus de Languardis filius quondam magistri Marci de omnibus Sanctis Veronae publicus imperiali authoritate notarius, officialis et scriba ad officium Registri communis Veronae etc. Ego Iacobus filius spectabilis legum doctoris domini Nicolai de Florinis de s. Michaele ad portas Veronae publicus imperiali authoritate notarius et iudex ordinarius, ac officialis ad officium Registri communis Veronae, deputatus etc. 62. Tridenti, 1433 die 4 octobris Privilegium Sigismundi imperatoris domino Antonio filio quondam domini Antonii ab Arco datum. Sigismundus Dei gratia Romanorum imperator semper augustus, ac Hungariae, Bohemiae, Dalmatiae, Croatiae etc. rex ad perpetuam memoriam. Notum facimus tenore praesentium universis. Imperatoriae maiestatis dignitas tunc dignis attollitur laudibus, et summis praeconiis exaltatur, dum subditos suos dextera suae liberalitatis remunerat, ipsisque suae clementiae antidotum gratiosius exhibet et impendit. Sane accedens nostrae maiestatis praesentiam spectabilis ac nobilis Antonius de Arco Comes Arci noster, et imperii sacri fidelis dilectus, nobis exhibuit quaedam privilegia progenitoribus suis a divis praedecessoribus nostris Romanorum imperatoribus et regibus super Comitatu suo, ac nonnullis castris, bonis, et iurisdictionibus data et concessa, supplicavitque maiestati nostrae, ut eadem privilegia, Comitatum de Arco, castra, iurisdictiones, et bona sibi et haeredibus suis legitimis confirmare, ac ipsos de eisdem authoritate caesarea investire gratiosius dignaremur. Nos vero considerantes summam fidem, quam progenitores sui Sacro Imperio hactenus exhibuerunt, suae quoque constantiae circumspectam industriam, ac caetera merita sua: iccirco non per errorem aut improvide, sed animo deliberato, sano principum, comitum, et fidelium nostrorum accedente consilio, et de certa nostra scientia, praefato Antonio, et haeredibus suis legitimis praefata privilegia omnia in omnibus suis punctis, sententiis, Comitatum de Arco, et caetera castra et dominia, quae possidet, iura, libertates, exemptiones, gratias confirmamus, ratificamus, de novo concedimus, et roboramus, eosdemque Antonium et haeredes suos de praefato Comitatu, et universis pertinentiis suis, quibuscumque nominibus censeantur, ac generaliter et integraliter de iurisdictione ac districtu, mero mixtoque imperio, rimaniis, bannis, theloneis, ripaticis, et omni publica functione totius curtis, et territorii castri Arci, burgi et villae de Turbulis, castri Drenae, Castellini, et castri Restorii, et omnium aliorum locorum, quae tenent ac possident ad praesens, et omnium habitantium in praedictis terris et locis, recepto a nobis Francisco de Arco filio praefati Antonii fidelitatis debito iuramento, quantum de iure possumus gratiosius investimus. Nulli ergo omino hominum liceat hanc nostrae confirmationis, ratificationis, 75

76 de novo concessionis, et investiturae paginam infringere, aut ei quovis ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attentare praesumpserit, nostram et Imperii Sacri indignationem gravissimam, et poenam 50 marcarum auri puri totiens quotiens contrafactum fuerit ipso facto se noverit incursurum, cuius medietatem imperialis fisci seu aerarii nostri, reliquam vero partem iniuriam passorum usibus decernimus applicari. Praesentium sub nostrae imperialis maiestatis sigillo testimonio literarum. Datum Tridenti anno Domini 1433, die 4 mensis octobris, regnorum nostrorum anno Hungariae etc, 47, Romanorum 23, Boemiae 14, imperii vero primo. etc. Ad mandatum domini imperatoris Caspar Slittk miles et cancellarius. 63. Mediolani, 1439 die 24 decembris Philippus Maria Dux Mediolani iurisdictionem Bissoni, et Rumenenghi dominis Vinciguerare, et Antonio Comitibus Arci elargitur. Philippus Maria Anglus Dux Mediolani etc. Papiae, Angleriaeque Comes, ac Ianuae dominus. Attendentes qua promptitudine, quo animi fervore spectabiles amici nostri optimi dominus Vinciguerra miles, et Antonius fratres Arci Comites pro nobis et Statu nostro contra hostes venetos guerram ingressi sunt, facultates, loca, et personas ipsas discriminibus infinitis exponendo, nullisque parcendo laboribus ac expensis: attendenets etiam gravia damna et incommoda, quae, ut ex guerris aliquando evenit, perpessi fuerunt, decrevimus erga eos aliquam gratitudinem et liberalitatem ostendere, quo intelligant laudabiles operationes suas, ac eorum merita aliqua ex parte recognosci, et ad melius agendum incendantur. Harum igitur serie ex certa scientia, motuque nostro proprio ac de plenitudine potestatis titulo purae, merae, ac irrevocabilis donationis inter vivos damus, concedimus, et largimur, ac omni via, modo, et forma, quibus melius, validius, et efficacius possumus, pleno iure transferimus dictis domino Vinciguerrae et Antonio fratribus Comitibus pro se haeredibusque suis, ac successoribus, et quibus dederint, castra sive loca Rumenenghi districtus sive diocesis civitatis nostrae Cremonae, et Bissoni Comitatus nostri Papiae cum omnibus ipsorum castrorum et locorum villis, territoriis, possessionibus, domibus, vineis, campis, buschis, molendinis, aquis, aquaeductibus, utilitatibus, commoditatibus et pertinentiis suis quibuscumque, intra suos confines contentis: ita ut praedicti dominus Vinciguerra et Antonius donatarii, suique haeredes ac successores, et quibus dederint ut supra, possint ac valeant, ac sibi liceat amodo in antea praedicta castra et loca Rumenenghi ac Bissoni, dictaque bona et iura habere, tenere ac possidere, et quasi, ac eis libere frui et gaudere, ac de ipsis disponere, et facere pro libito voluntatis sine nostra, haeredumque et successorum nostrorum contradictione, et prout nos sive camera nostra ante praesentem donationem poteramus et potuissemus. Dantes, cedentes, et transferentes dictis domino Vinciguerrae et Antonio donatariis omnia iura, omnesque actiones et rationes utiles et directas, reales et personales, hypothecarias atque mixtas nobis et camerae nostrae competentes et competituras in praedictis castris, locis, bonis, et iuribus, ac eorum praetextu et occasione: facientes et constituentes ipsos dominum Vinciguerram, et Antonium fratres in praedictis et occasione praedictorum procuratores in rem suam, et ipsos in omnibus et per omnia ponentes in nostrum et camerae nostrae locum, ius, et statum: ita et totaliter, quod sibi liceat et licitum sit etiam propria authoritate docta bona apprehendere, et apprehensa retinere sine alicuius iudicis authoritate, licentia, vel praecepto. Quam quidem donationem, concessionem, et omnia suprascripta eo acto et expresse declarato fecimus, ut nullo modo nos aut nostri successores de et pro evictione superius 76

77 donatorum vel alicuius partis eorum teneamur, vel teneri, et obligati esse intelligamur, nisi pro nobis dato et facto nostro tantum. Quod datum et factum intelligatur, si de praedictis castris, locis, bonis, et iuribus alicui fecissemus donationem, venditionem, obligationem, vel aliud aliquid, propter quod de facto nostro donatio praedicta in totum vel pro parte impediretur, vel aliter effectum sortiri non posset. Promittentes nihilominus eam donationem nullo unquam tempore revocare, infringere, vel annullare, sed eam perpetuo ratam, gratam, et firmam habere ac tenere, et ei nullo modo contrafacere, nec venire; quinimo defendere, et authorizare ab omni persona comuni vel coll. o sub obligatione et hypotheca omnium nostrorum et camerae nostare bonorum praesentium et futurorum. Supplentes eisdem potestate, scientia, et motu proprio omnibus et singulis defectibus tam insinuationis et cuiusvis solemnitatis, quam alterius cuiuscumque formae, quae dici vel allegari posset in hac donatione nostra intervenire debuisse. Declaramus tamen intentionis nostrae esse, quod in praesenti donatione nostra resevata semper sint pro nobis et camera nostra gabella salis, a qua neminem reservari volumus, ac datia mercantiae, et ferraritiae, quae non sunt propria dictorum locorum, sed ad civitates, in quibus incantantur, spectant et pertinent. Et similiter reservatum sit datium gualdorum, quae omnia exerceri et exigi debeant pro camera nostra in dictis locis illis modo et forma, quibus praesentialiter exiguntur et exercentur. Declaramus etiam et decernimus, quod ipsis domino Vinciguerrae et Antonio fratribus suisque ut supra, praedicta concessio et donatio facta esse intelligatur et sit cum ista conditione, quod si et quandocumque decreverimus sibi aliter vel alibi dare, et concedere aequivalentem intratam, teneantur et debeant praesenti donationi renuntiare, et voluntati nostrae penitus consentire. Denique vero mandamus magistris intratarum nostrarum tam ordinariarum, quam extraordinariarum, ac negotiorum gestori possessionum nostrarum, caeterisque omnibus officialibus nostris, ad quos spectat, et spectare poterit, quatenus hanc nostram donationem firmiter observantes, et facientes observari, praedictos dominum Vinciguerram et Antonium fratres, sive legitimam personam pro eis quandocumque fuerint requisiti, ponant et inducant, positosque manuteneant in et ad possessionem dictorum castrorum, locorum, bonorum, et iurium donatorum secundum tenorem et formam praesentis nostrae donationis sub poena nostro arbitrio auferenda. In quorum testimonium praesentes fieri iussimus, et registrari, nostrique sigilli, ac corniolae nostrae secretae munimine roborari. Datum Mediolani die 24 decembris 1439, tertia indictione. Lanzalottus Urbanus 64. Mediolani, 1441 die 14 februarii Litterae eiusdem Ducis Mediolani super differentia reddituum Bissoni, ubi apparet de captura Comitis Francisci. Spectabilis amice nostre carissime. Piget nos differentiae, quam inter vos, dominum Vinciguerram fratrem, et filios vestros esse scribitis occasione introituum et reddituum possessionis Bissoni: et quamquam optaremus continuo rem vobis omnibus gratam et accomodam efficere, et quae communem in honorem redundaret: non videtur tamen ut iis simus, qui compartitionem hanc inter vos faciamus, quoniam et aliae nos excelsiores curae tenent, et minus dignum est ut alium quaeratis, aliudve medium, a quo res vestrae componantur. Pro filio autem vestro Francisco 116, quem dicitis a spectabili Taliano 116 *apparet hic fuisse scriptum domino Antonio de Arco. 77

78 Furlano domum inermem et spoliatum fuisse missum, et sibi nolle satisfieri pro tempore, quo Venetiis captivus fuit, quamquam capitula nobiscum habeat Talianus idem, quod de socialibus suis nos impedire nequaquam debeamus: in commendationem tamen et favorem suum scribimus, sibi dolentes, quod Franciscus ipse taliter pertractetur, quem et probitatis, et devotionis erga nos suae respectu diligimus. De pace vero, si quam fieri conclusionem obtinget, vestri memores erimus, et vestras res in numero nostrarum esse docebimus, sicuti bene sunt quidem. Datum Mediolani die 14 februarii Filippus Maria Angelus Dux Mediolani etc. Papiae, Angleriaeque Comes, et Ianuae dominus. 65. Arci, 1444 die 29 septembris Elogium 117 domini Vinciguerrae filii quondam Antonii Comitis Arci. In Christi nomine amen. Anno eiusdem 1444, indictione 7, die martis penultimo mensis septembris in burgo Arci diocesis tridentinae, in domo habitationis infrascripti magnifici domini Vinciguerrae sita in contrata Stranforii prope dossum Castri Arci, in camera cubiculari: praesentibus magnifico et potente domino domino Antonio Comite Arci fratre infrascripti domini Vinciguerrae testatoris etc., Iachelino 118 eius filio naturali, magistro Gavardino ciroicho quondam expertissimi artium medicinae doctoris magistri Maffei de Garignano Riperiae brixiensis habitatore suprascripti burgi Arci, domino presbitero Georgio quondam domini Ferderici mareschalchi de Obenndorf diocesis augustensis capellano suprascriptorum dominorum Arci, venerabili presbitero Albertino quondam domini presbiteri Clereghini archipresbitero plebis Arci, Paulino notario quondam ser Antonii dicti Stopini de suprascripto burgo Arci, Ioanne filio Dominici Bonorae de villa Colognae plebatus Theni habitatore suprascripti burgi Arci, Ioanne quondam Guidotti de Bulbeno vallis Iuricariarum habitatore suprascripti burgi Arci, Francisco quondam ser Petri a Furno de villa Canipae plebatus Arci, Iacobo quondam Avantii de villa Saoni suprascriptae vallis Iudicariarum habitatore in dicto burgo Arci, Asiato quondam Martini Asiati de Leudro nato et habitatore in dicto burgo Arci, Nicolao dicto Fragiorgio quondam... de Steminiato habitatore dicti burgi Arci, ser Aldrighetto quondam Alberti de villa Nomexini plebis Gardumi diocesis tridentinae familiare ac canipario infrascripti domini testatoris, Antonio aurifabro quondam Ioannis Lucae de Fanzinis de Tridento habitatore suprascripti burgi Arci, Alexio quondam magistri Bartholamaei de Bononia olim civis Tridenti habitatore suprascripti burgi Arci, magistro Antonio carpentario quondam magistri Nicolae Madurelli de plebe Lomassi vallis Iuricariarum et diocesis suprascriptae tridentinae olim iam diu habitatore suprascripti burgi Arci, et aliis quampluribus ibidem astantibus, et audientibus omnia et singula infrascripta. Ibique magnificus et potens miles et dominus dominus Vinciguerra Comes Arci etc. quondam magnifici et potentis militis et domini domini Antonii olim Comitis et domini Arci, licet in infirmitate gravatus, et iacens in lecto, tamen mente et intellectu satis bene sanus et vigens, et ore proprio loquens, coram omnibus suprascriptis taliter dixit, et locutus ac promulgavit. Ego volo aptare negotia mea. In primis quidem lego, quod salarietur unus bonus et idoneus, ac honestae vitae sacerdos pro ducatis 50 in anno, qui semper et continue celebret officium divinum, et oret pro anima mea et meorum praedecessorum. 117 *idest testamentum. 118 Iachelinus filius natutalis domini Antonii de Arco. 78

79 Item lego in subsidium hospitalis burgi Arci et pauperum ibi venientium medium plaustrum vini, et galletas X, quorum bladorum annuatim pro anima mea et meorum praedecessorum. Item lego Blanchinae consorti meae hic praesenti pro dotibus suis 2000 ducatorum aut plus prout fuerunt et apparebit. Item lego suprascripate meae consorti domum in qua habitat; item vineas de Vargnano, ac vineas de Lumego; item lego quod habeat tantum de possessionibus Ultrasarcae, quod possit tenere duos famulos, duas ancillas sive foeminas, ac duos boves et duas vaccas. Item lego sibi medietatem frugum, videlicet baldorum castri Spinedi, quae ibidem sunt de duobus annis. Item lego Catherinae filiae meae legitimae et naturali 3000 ducatorum sibi dandorum pro dotibus suis si liberabitur et nupserit. Item lego suprascriptae filiae meae medietatem denariorum affictus Bissoni, et mutae burgi Arci. Item lego Ioannae 119 hic praesenti braidam superiorem et inferiorem et vineam de Romarzolo; item domos istas hic cum omnibus bonis et massariciis in eis existentibus, et cum ortibus circumstantibus. Item viridarium cum columbaria; item prata de via Pizola; item medietatem frugum sive bladorum duorum annorum, quae sunt in castro Spinedi. Item lego Alvixiae filiae meae omnes meos boves et vaccas, exceptis illis, quae sunt Blondinae; item medietatem denariorum affictus Bissoni, et medietatem mutae burgi Arci. Item lego Francisco filio meo naturali pro suis laboribus pro tempore quo mihi servivit, campos meos a Ziroldae, et vineas a Credatio, et usque ad valorem 400 ducatorum. Item lego Nicolao de Foroiulii familiari meo pro suis laboribus pro tempore quo mihi servivit, illas duas possessiones, vel petias terrae in pertinentiis ultra Sarcam, quas sibi iam diu assignavi intra suos confines. Item lego Nicolao quondam Gulielmini nepoti meo pro suis laboribus pro tempore quo mihi servivit, domum de canipa, quam sibi diu assignavi et dedi. Item lego Gasparino familiari meo de Lundo pro suis laboribus ducatos 50 aut tantum de bonis meis. Item lego Galeaz nepoti meo de bonis meis libras 50 bonae monetae. Item lego Francisco nepoti meo medietatem castri Arci, et medietatem burgi, videlicet partem meam cum omnibus aliis meis decimis, et feudis, videlicet in casu, quo vellet assumere Alvixiam filiam meam pro uno ex filiis suis, et in casu quo mitatt etiam omnia suprascripta legata executioni; et in casu quo non, tunc lego omnia mea bona ecclesiae s. Vigilii de Tridento, et hanc volo esse ultimam meam violuntatem. Ego Carachristus filius quondam ser Antonii notarii de Pegolotis de Arco imperiali authoritate notarius hiis omnibus et singulis suprascriptis praesens fui, et ea omnia audivi, et rogatus scripsi. 66. Arci, 1447 die 27 aprilis Elogium 120 domini Antonii filii quondam Antonii Comitis Arci. In Christi nomine amen. Anno eiusdem Domini 1447, indictione X, die iovis 27 mensis aprilis in burgo Arci diocesis tridentinae, in domo et habitatione infrascripti magnifici domini testatoris sita ad platheam dicti burgi, in et super camera, quae vocatur caminum: praesentibus egregio viro magistro Alvisio physico quondam Pasquetini de 119 Ioanna filia. 120 Testamentum. 79

80 Capellinis de terra Salodii Riperiae brixiensis cive et habitatore civitatis Tridenti, domino presbitero Georgio quondam domini Tilmani marscalchi de Hobendorf diocesis augustensis capellano praesente infrascripti testatoris, magistro Madexino ceroico quondam magistri Pedroti de Madice habitatore dicti burgi Arci, magistro Gavardino ceorico quondam sapientissimi artium medicinae doctoris magistri Maphei de Garignano, Riperiae brixiensis habitatore dicti burgi Arci, Iacobo notario quondam ser Floriani notarii de Ruffalcatiis de dicto burgo Arci, Christoforo quondam Franceschini dicti Taccagnini de Drena capitaneo sive negotiorum gestore infrascripti domini testatoris, magistro Ioanne Sartore quondam Antonii de villa Varani plebis Gardumi, ac suprascriptae diocesis tridentinae habitatore dicti Burgi Arci, Bertolino quondam presbiteri Iacobi de Facinis de Mantua nato, et habitatore in dicto burgo Arci, Antonio Marcello filio mei Carachristi notarii, Ioanne Possento quondam Nicolini cerdonis de suprascripto burgo Arci, ac Zenone eius filio, Ioanne dicto Malsona filio domini Bertholdi quondam ser Ioannis Gulielmi de Stranforio de dicto burgo Arci, Valentino quondam Antonii Maroxii de villa Vignolae plebatus Arci, ser Aldrighetto quondam Berti de villa Nomexini plebis Gardumi ac suprascriptae diocesis tridentinae canipario praedicti domini testatoris infrascripti, Federico quondam Iacobi dicti Brentegane de villa... plebis Bletii Iudicariarum, ac Andreolo notario quondam ser Philippi notarii de Montagna habitatore dicti burgi Arci testibus et aliis ad hoc rogatis, et specialiter rogatis. Ibique magnificus et potens dominus dominus Antonius Comes Arci etc. quondam piae memoriae magnifici militis et domini domini Antonii senioris Comitis Arci etc. per Dei gratiam sanus mente, et intellectu, ac recte loquens, corpore tamen languens, et in et super lecto iacens, considerans humanam vitam esse fragilem et caducam, et timens propter infirmitatem sibi incombentem ne ab intestato decederet, cupiensque pro anima sua, et suorum mortuorum praedecessorum providere, et ordinare, ac etiam eandem animam suam exonerare a pluribus debitis, et per ipsum debendis, et nolens quod post eius mortem de bonis suis aliqua inter eius haeredes et successores oriatur discordia, suorum bonorum et rerum omnium per hoc praesens et nuncupativum testamentum sine scriptis talem dispositionem facere procuravit, et ordinavit; mandans mihi Carachristo notario infrascripto ore suo proprio, ut publicae personae, quod taliter scribere et notare debeam praesentibus suprascriptis testibus prout infra, videlicet: In primis quidem iussit, voluit et legavit quod teneretur et inveniretur unus bonus et idoneus sacerdos per suos haeredes infrascriptos, qui semper et quotidie dum sit personaliter celebret et oret pro anima sua et suorum mortuorum praedecessorum, cui pro eius salario dentur 50 ducati, aut tantum aequivalens singulo anno, prout etiam legavit et ordinavit piae memoriae magnificus dominus Vinciguerra eius frater in sua ultima voluntate. Item iussit et ordinavit, quod pro ut legavit etiam praefatus eius frater illa vestis panni aurei, qui fuit quondam ipsius sui fratris, debeat dari, et dispensari, ut de ipsa fiat una planeda, quae stet et operetur in ecclesia plebis s. Mariae de Arco. Item iussit et ordinavit, quod de una sua clamyde veluti bruni fiat una altera pleneda, quae operetur quando celebratur in capella castri Arci. Item iussit et legavit fratri Thomae de Placentia suo confessori ducatos 8 qui sibi debeant dari, ut habeat causam semper orandi pro anima sua, et suorum mortuorum praedecessorum. Item iussit et legavit Helisabeth eius domini concubinae pro laboribus suis, et pro bona deportatione, quam fecit semper et habuit circa eius personam, unam 80

81 possessionem valoris 200 ducatorum, ultra ea quae sibi iam dedit. Item legavit suprascriptae Elisabeth iure legati unum pratum, quod dicitur pratum del Arciprenedo prope viam communem, per quam itur ad s. Caterinam, et ad campaneam burgi Arci. Item legavit suprascriptae Elisabeth iure legati unum lectum fulcitum, videlicet super quo Iachelinus eius filius naturalis. Item dixit, iussit, et voluit, quod ipse suprascriptus Iachelinus eius filius sit, et esse debeat liber et absolutus integraliter a quacumque ratione reddenda per ipsum de omnibus et singulis bonis, et denariis suis, quos ipse Iachelinus hactenus habuisset, et administrasset, et ad eius manus pervenissent. Item iussit, dixit, et mandavit, quod Franciscus, Ioannes, et Iacobus fratres et filii quondam ser Ioannis Guaitarini de Turbulis sint et esse debeant plene et integraliter liberi et absoluti a quacumque ratione per ipsos, aut alterum ipsorum reddenda de omnibus et singulis bonis et denariis, ac rebus suis, quae et qui pervenissent hactenus ad eorum manus in gubernando, et administrando ea sua bona, praecipue spectantia, et quae spectaverunt eius castro Drenae, sive alio quovis modo, et quod non cogantur per eius haeredes et successores ad aliquam rationem de ipsis reddenda. Item iussit et legavit magnificae et honestissimae suae filiae legitimae et naturali dominae Caterinae nubili iure institutionis ducatos 1000 auri sibi dandos in dotem, et dotis nomine quando nupserit, cum consilio tamen magnificorum fratrum suorum Comitis Francisci et Comitis Galeatii, et in ipsis mille ducatis eam sibi haeredem instituit, et eam voluit: volens et mandans tamen, ipsam esse tacitam, et contentam de tota sua haereditate, et quod ipsa de ea amplius aliquid petere non possit, nec valeat ultra ipsos 1000 ducatos. Item iussit et legavit Tomasio et Nicolao fratribus paternis tantum, et eius filiis naturalibus iure legati et eo modo, quo melius de iure fieri potest et potuit ducatos 500 aut valorem eorum. Item iussit et legavit dominae Dorotheae eius filiae naturali, et uxoris nobilis viri domini Georgii de Visintayner de Valle Annaniae pro dotibus suis, quas sibi promisit tempore contracti matrimonii inter ipsum dominum Georgium, et ipsam dominam Dorotheam, et quas... sibi dedit, aut solvit ducatos 200. Item legavit Gasparino quondam... de Lundo eius familiari pro laboribus suis, videlicet pro tempore quo sibi servivit ac promeruit ducatos 25. Item legavit pro anima sua Iacobae et Basinae quondam magistri Dominici de Gardumo olim habitat. suprascripti burgi Arci ducatos 10 et quia etiam diu sibi servivit in domo sua, et circa negotia sua. Item iussit et ordinavit, quod dominus Ioannes Hieronymus de Pontenico de Cremona diu eius Vicarius et servitor sit cum tota eius familia recommendatus praedictis suis filiis Comiti Francisco et Comiti Galeatio, et quod fiant iura sua secundum suos libros, et sibi satisfiat de eo, quod habere debet. Item iussit, quod dominus presbyter Antonius de Cremona Beneficiatus in plebe s. Mariae de Arco sit et esse debeat recommandatus praedictis suis legitimis Comiti Francisco, et Comiti Galeatio, et eum bene tractare debeant, et velint. Item iussit et odinavit, quod Bartolamaeus de Meza Mosca cum filiis suis sit et esse debeat absolutus a quibuscumque et de omnibus et singulis, in quibus sibi aliquo modo, sive aliaua causa hactenus obligatus fuisset. Item iussit et ordinavit quod fierent rationes Osbaldi sui familiaris de tempore quo sibi servivit, et quod plene sibi satisfiat per eius haeredes. 81

82 In omnibus autem suis bonis mobilibus, et immobilibus, iuribus, et actionibus, ubicumque sint et reperiri possint, suos haeredes universales instituit, et esse voluit aequalibus portionibus Comitem Franciscum et Comitem Galeatium eius filios legitimos et naturales. Et hanc dixit velle esse suam ultimam voluntatem, et ultimum testamentum, quam quidem valere dixit et voluit iure testamenti, et si iure testamenti non valeret, voluit valere iure codicilli, et si iure codicilli non valeret, voluit valere saltem iure donationis causa mortis, vel alterius cuiuscumque ultimae voluntatis, quo melius de iure valere, et tenere possit et debeat. Ego Carachristus filius quondam ser Antonii notarii de Pegolotis de Arco imperiali authoritate notarius publicus hiis omnibus et singulis praesens fui, et ea omnia audivi, et rogatus scripsi. 67. Bulzani, 1447 die tertiadecima iunii. Investitura Georgii episcopi tridentini facta Comitibus Francisco et Galeatio de Arco. Nos Georgius Dei gratia episcopus tridentinus notum facimus tenore praesentium quibus expedit universis, quod libenter precibus illis annuimus, quarum ex auditione noster et eccesiae tridentinae honor, reverentia, et utilitas procurantur, et subditi nostri et ecclesiae nostrae circa iura, quae per se aut suos progenitores ab ecclesia et praedecessoribus nostris suis obtinuerunt meritis, prout ratio suadet, et iustitia exigit, merito conservantur: per hoc enim favores et gratiae dominorum ad subditos foventur, et subditi ad impendendam fidelitatem et obedientiam suis debitam dominis fortius animantur. Hinc est, quod constitutus coram nobis magnificus fidelis noster dilectus Franciscus Comes Arci nobis humiliter supplicavit ut ipsum pro se, et tamquam seniore suae progeniei, nec non vice te nomine Galeatii de Arco fratris sui de infrascriptis bonis feudalibus eis de iure spectantibus, quae ipsi, et eorum progenitores a praedecessoribus nostris ecclesiae nostrae tridentinae episcopis hactenus tenuerunt et recognoverunt in feudum, quamvis de aliquibus illorum feudorum, prout literae ipsorum antiquae referut per quondam magnificos et potentes dominos della Scalla minus iuste, et quarum per tyrannidem privati et spoliati fuerunt, gratiose dignaremur investire: Primo 121 videlicet de omnibus eorum iuribus, decimis, et iuribus decimandi, ac affictibus, proventibus, et honorantiis cuiuscumque conditionis et manierei existant positis et existentibus Ripae, Theni, Vallis Leudri et Tiganlis, nec non in Iudicariis citra et ultra Duronum, videlicet in Blecio, Lomasso, Banallo, Randena, Thiono, et Bono, ac in Nacho et Gardumo nostrae tridentinae diocesis, quae dicebatur decima Castellini. Item de rivatico terrae Ripae, quod exigitur a forensibus conducentibus venalia ad ipsam terram Ripae per lacum Gardae. Item de francatione seu libertate portus de Turbulis secundum bonam et antiquam consuetudinem, ita quod conditionari non possit per homines nostros de terra Ripae, sed quod mercimonia cuiuscumque conditionis existant, discargari et exportari valeant de Turbulis per quoslibet mercatores sine ullo impedimento, et gravamine aliquo, dumodo solvant mutam dominorum de Arco, quae illic exigi et persolvi consuevit pro introitu et exitu portus praedicti. Item de parte pischeriae fluminis Sarcae prope Turbulas spectante olim ecclesiae nostrae tridentinae. 121 * Enumeratio feudorum, ubi nulla amplius de castro Arci, et eius districtu occurrit mentio. 82

83 Item de confalloneria vallis Randenae, quae spectat dictis dominis de Arco, et quam ipsi, prout ipsorum privilegia canunt, multis annis possederunt pacifice et quiete. Item de decima in Condino Vallis Boni, quam progenitores dictorum dominorum prout eorum privilegia antiqua narrant, tenuerunt et possiderunt, quam nunc nobiles de Lodrono per iniuriam et contra omne ius dictorum Comitum de Arco, ut ipsi de Arco asserunt, tenent et occupant. Nos supplicationibus dicti Francisci favorabiliter inclinati, eundem coram nobis flexis genibus constitutum ac devote petentem, et recipientem pro se et fratre suo praedicto Galeatio, et eorum haeredibus legitimis masculis dumtaxat in perpetuum ex eis descendentibus, de eisdem suprascriptis feudis, et generaliter de omnibus aliis tectis, et antiquis feudis, quae ipsi et eorum progenitores habuerunt et tenuerunt, et possiderunt, et quae ipsi adhuc tenent, habent, et possident in feudum ab ecclesia nostra tridentina, et de quibus alias legitime investiti sunt, pro nobis et successoribus nostris, ac ecclesia nostra tridentina per manus nostras 122 solemnem stipulationem investivimus, et per praesentes investimus ad habendum, tenendum, possidendum, et utifruendum cum omnibus iuribus et honorantiis ipsis bonis feudalibus quovis modo spectantibus et pertinentibus, secundum bonas et antiquas consuetudines hactenus introductas. Salvo tamen iure nostro, ecclesiae nostrae tridentinae, ac omnium aliarum personarum. Ex adverso praedictus Comes Franciscus pro se et fratre suo praedicto solemniter promisit, et tactis corporaliter Sacrosanctis Evangelicis Scripturis iuravit, quod ipsi amodo nobis, ecclesiae nostrae tridentinae et successoribus nostris fideles erunt vassalli, nosque, ecclesiam nostram, et successores nostros in iuribus, honore, persona, et rebus totis viribus conservabunt, manutenenbunt, tuebuntur, et fideliter obsevabunt, nec aliquid per se aut alios verbo aut facto qualitercumque directe aut indirecte, palam aut occulte tractabunt, machinabuntur, consulent aut facient, quod veniret aut cederet in nostrum, ecclesiae nostrae et successorum nostrorum damnum, dedecus, contumeliam, aut offensam. Quinimo, si quem aut quos hoc vel aliquid horum facere aut tractare congnoverint, quantocitius poterint nobis, aut successoribus pro tempore existentibus revelabunt, et totis viribus se nobis adversantibus opponent: et generaliter puram et meram fidelitatem, quam quilibet fidelis vassallus domino suo tenetur, et debet, nobis impartientur, facient, et ostendent. In quorum omnium testimonium sigillum nostrum praesentibus est appensum. Datum in oppido nostro Bolzani tertiadecima die mensis iunii, anno Domini 1447, praesentibus ibidem venerabile et egregio, ac nobilibus viris Ioanne Sulzbade in decretis licentiato, decano et canonico ecclesiae nostrae tridentinae nostro cancellario, Ioanne de Castrobarco de Castro Novo, Dagone Fuchs, et multis aliis fide dignis testibus. 68. Tridenti in castro Boni Consilii, 1452 die 23 octobris. Investitura Georgii episcopi tridentini concessa domino Comiti de Arco filio quondam domini Antonii de bonis dominorum de Seiano. Nos Georgius Dei gratia episcopus tridentinus notum facimus tenore praesentium, quibus expedit universis, quod nos attendentes fidelia obsequia, quibus nobis, et ecclesiae nostrae tridentinae magnificus fidelis noster dilectus Franciscus Comes Arci plurimum complacuit, ac in futurum magis aucto fidelitatis studio deservire intendit, eidem dignae gratitudinis vicem impendere cupientes, intelligentesque, quod quondam nobiles de Seiano olim subditi et feudatarii ecclesiae nostrae praedictae machinaverunt et tractatus fecerunt, et inierunt, ac tandem rebellionem commiserunt contra 122 * in textu nostrae. 83

84 praedecessoers nostros, et contra ecclesiam nostram tridentinam, prout clare constat publico instrumento scripto manu Tebaldi quondam domini Friderici de Arco publici imperiali authoritate notarii, ut constat etiam per licentiam datam per quondam reverendissimum dominum episcopum Eganum nostrum praedecessorem ipsis dominis de Arco, et consulibus ibidem in destruendo dictum castrum propter rebellionem ut supra, de qua licentia extat publicum instrumentum scriptum manu Azolini notarii sacri Palatii. Et attendentes quod praedictus Franciscus Comes Arci et sui praedecessores fuerunt et steterunt, et hodie de praesenti sunt et stant in quieta et pacifica possessione nemine contradicente persona infrascripturarum rerum et bonorum per 10, 20, 40, 50 et 100 annos, et per tantum temporis spatium, cuius initii memoria non extat in contrarium: ac etiam principaliter attendentes, quod praedicti nobiles de Seiano, neque aliquis eorum nomine a nobis 123, nec a pluribus et pluribus antecessoribus nostris canonice institutis aliquam unquam acceperunt, nec habuerunt investituram temporibus debitis secundum formam iuris de praedictis et infrascriptis rebus et bonis feudalibus, quapropter ad ecclesiam nostram merito et de iure devoluta sunt; eapropter cognito quod praedicta seu infrascripta bona de iure devoluta sit nobis et ecclesiae nostrae, et cognita pariter et intellecta obedientia et fidelitate praedictorum dominorum de Arco, et intendentes praedictis dominis de Arco gratiam nostram cum augmento retributionis impendere, eundem Franciscum Comitem Arci de Doso et castellania de Seiano positis ultra Sarcam cum omnibus et singulis iuribus, iurisdictionibus, decimis, pascuis, affictibus, allodiis, honorantiis et praeeminentiis tam per dictos de Arco emptis quam etiam non emptis, sed quomodocumque vel qualicumque acquisitis cuiuscumque generis existant spectantibus et pertinentibus olim dictis nobilibus de Seiano, et ad castrum seu Dossum de Seiano quoquomodo, et prout praedicti quondam nobiles de Seiano eadem a praedecessoribus nostris, et ab ecclesia nostra tridentina in feudum habuerunt et tenuerunt, et ad nostros praedecessores et ecclesiam nostram praefatam, propter praedictam inobedientiam et rebellionem ipsorum quondam nobilium de Seiano, et aliis rationibus iustis, et legitimis de causis devoluta existunt: praedictus Franciscus de Arco pro se et haeredibus suis legitimis masculis duntaxat in perpetuum ex eo descendentibus de gratia speciali investimus et infeudamus iure nobilis, directi, et antiqui feudi de omnibus rebus et bonis suprascriptis etc. ad habendum, tenendum, et possidendum, et quicquid sibi Francisco et eius haeredibus deinceps placuerit perpetuo faciendum, prout iuris est feudorum et ecclesiae nostrae praedictae. Salvo quoque iure nostro, ecclesiae nostrae tridentinae, ac omnium aliarum personarum. Confirmantes quoque ipsi Comiti Francisco et haeredibus suis masculis in perpetuum descendentibus, et de novo concedentes decimam villae de Vezano, decimam vallis Cavedeni, decimam villae de Dro, et decimam Arci cum iure decimandi, et aliis pertinentiis prius emptos a dominabus, videlicet a domina Francisca quondam dominae Otellae de Mezasomis de Tridento et uxoris quondam domini Benedicti de Seiano: et a domina Iacoba filia et 123 Stirps de Seiano non fuit omnino deleta: sed duo infantes dati fuerunt in castrum Barcum, et Avii. *Albertus de Seiano florebat anno 1200, filium habuit Odolricum, qui vivebat anno 1225 cum uxore sua domina Pasqualina filia quondam domini Pasqualis filii quondam Odolrici de Otone Richo: hoc eodem anno 1225 florebat etiam Enricus de Seiano, vel Selano, quod idem est (Anno 1211 in quodam instrumento originali nominatur dominus Enricus filius quondam domini Gisloudi de Selano, et in alio eiusdem anni nominatur Odelricus, et Enricus fratres de Selano). Anno 1290 floruit dominus Petrus de Seianio (In quodam instrumento de anno 1281 dicitur dominus Petrus filius quondam domini Alberti de Seyano). Anno 1225 (vide supra N. 23) florebat dominus Odelricus de Seyano archidiaconus ecclesiae tridentinae; erat canonicus anno 1210: Anno 1329 floruit dominus Iohannes quondam domini Petri de Seyano, et Benedictus eius frater. 84

85 haerede quondam dominae Margaretae dictae Grettae olim filia etiam dictae dominae Otellae, et uxoris quondam domini Ioannis de Seiano, et filiae etiam quondam dicti domini Ioannis olim fratris praedicti quondam domini Benedicti: et a domina Agnete filia quondam domini Aldrighetti de Dosso Maiori, uxoris quondam domini Seiani de Seiano, prout constat publico instrumento scripto Tridenti manu Zucholini de Thenno 124 publici imperiali authoritate notarii et subscriptum manu Petri notarii sacri palatii filii quondam magistri Petri physici de Tridento prout investiturae factae et concessae per reverendos dominos dominum Nicolaum, et successive dominum Albertum praedecesores nostros clare sonant, in quibus dominum Nicolaum, et dominum Ioannem de Arco investiverunt. Nos autem ad maius robur in hac nostra suprascripta concessione nova et concedendo dedimus, et de abundanti gratia volumus et concedimus, ut omne ius, quod nobis, ecclesiaeque nostrae de praesenti quomodolibet pertineret aut competeret, ex certa nostra scientia in ipsum Comitem Franciscum et suos haeredes transfundimus, ita quod ipsi omnia illa allegare et producere possint et valeant, quae nos pro nobis et ecclesia nostra quoquo modo pro valetudine et robore huius nostrae concessionis et investiturae allegare possemus aut uti. Ex adverso praedictus Comes Franciscus de Arco tactis corporaliter Evangelicis Scripturis iuravit, quod ipse amodo nobis et successoribus nostris fidelis erit vassallus, nosque, ecclesiam nostram, ac successoers nostros in iuribus, honore, persona et rebus totis viribus conservabit, manutenebit, tuebitur, et fideliter observabit, et generaliter omnem puram et meram fidelitatem nobis debet, et tenetur. In quorum omnium testimonium sigillum nostrum praesentibus est appensum. Datum Tridenti in castro nostro Boni Consilii 23 die mensis octobris anno Domini =========================================================== In foliolo insertum inter paginas manuscriptas extant notitiae sequentes: In documento 1434, die 17 novembris nominatur Azo quondam Antonii et Albertus quondam Nicolai nobiles de Saiano, qui pro summa ducatorum 735 auri emerunt a Venetis decimas villae Pilcanti in Valle Lagarina. In documento donationis castri Boni Consilii de anno 1277 dominus Thomasius de Seiano. [filius]: Gisloudus de Selano ante annum 1200: [filii]: Odelricus 1211), Albertus de Seyano, Enricus seu Enrigetus. Albertus de Seyano 126 : [filii]: Petrus, Odolricus 127 Petrus, Odolricus: [fillii]: Ioannes, Sejanus, Benedictus Benedictus: [filius]: Albertus 128 Albertus: [filii]: Nicolaus, Antonius Nicolaus: [filius]: Albertus Antonius: [filius]: Azo *** 124 * de Thuyeno. 125 NB. Hoc eodem anno 1452 Tridenti in acstro Boni Consilii die 23 octobris dominus Georgius episcopus tridentinus ad instantiam dominorum Comitum Francisci et Galeacii fratrum de Arco citat dominos Georgium, et Petrum fratres de Lodrono eius Vicarios, et capitaneos in Iudicaria, quia non permittebant dictos Comites Arci gaudere quibusdam decimis in Iudicaria, et de quibus erant a tridentina ecclesia investiti. 126 * Hic fratrem habuit nomine Enrigetum, ut ex documento anni 1213, in quo ambo nominantur. 127 * Et hic uxorem habuit Pasqualinam filiam Pasqualis filii Odolrici de Otone Richo. 128 *hic uxorem habuit Elisabetam filiam ser Nicolai de Plicanto (sic), quae anno 1363 tamquam tutrix duorum suorum filiorum pupillorum de eorum feudis investitruram accepit a domino Alberto episcopo tridentino. 85

86 An floruit dominus Perzevalus de Seiano, quo teste domina Sophia uxor quondam domini Petri de Seiano civis Tridenti tanquam tuttrx filii sui Benedicti filii et heredis pro tertia parte quondam dicti domini Petri, et dominus Franciscus quondam domini Zambonini iudicis de Tridento tanquam tutor suorum nepotum Ioannis et Seiani filiorum et heredum pro aliis partibus egerunt coram domino Simone dicto de Gardulis Vicario in Curia tridentina pro domino Fratre Philippo episcopo tridentino egerunt pro extinctione debitorum praedicti domini Petri etc. Igitur Petrus de Seiano, qui dicto anno iam obierat duas habuisse videtur uxores; prima quae fuerit soror praedicti domini Francisci ex qua genuit Ioannem, et Seianum; secunda suprascripta Sophia, ex qua Benedictus. Itaque ex documento 1281 Albertus de Seyano, filium habuit Petrum; Petrus Ioannem, Seianum, Benedictum. In documento 1205 pag. 155 huius manuscripti nominantur domini Albertus, Odoricus, et Endrighetus de Selano. In documento anni 1184 nominatur Gisloldus de Sellano. In documento anni 1159 habentur Bebulcus, Conradus de Scillano. ============================================================== 69. In Nova Civitate 129, 1453 die 10 martii. Privilegium Friderici III imperatoris concessum dominis Comitibus Francisco et Galleatio fratribus de Arco 130. Fridricus divina favente clementia Romanorum imperator semper augustus, Austriae, Styriae, Carinthiae, et Corniolae Dux, Comes in Habsburg, Tiroli, Ferreti, et in Kiburg, marchio Burgoviae, et Landgravius Alsatiae ad perpetuam rei memoriam notum facimus tenore praesentium universis. Imperatoriae maiestatis dignitas tunc dignis attollitur laudibus, ac summis praeconiis exaltatur dum subiectos dextera suae liberalitatis remunerat, ipsisque suae clementiae antidotum gratiosius exhibet ac impendit. Sane cum magnificus et nobilis Franciscus Comes Arci noster et imperii sacri fidelis dilectus per procuratorem suum, videlicet honorabilem Georgium Mareschalch archipresbyterum collegiatae ecclesiae sanctae Mariae in Arco nostrum et imperii sacri fidelem dilectum ad hoc authoritate procuratorii ei concessi plenum madatum habentem, celsitudini nostrae humili cum instantia supplicaverit, quatenus eidem Francisco et suo fratri nobili Galleatio similiter Comiti Arci, et eorum haeredibus legitimis omnia et singula privilegia progenitoribus suis, et per eos ipsis a divis praedecessoribus nostris Romanorum imperatoribus et regibus super Comitatu suo, ac nonnullis castris, bonis, ac iurisdictionibus data et concessa, ac Comitatum de Arco cum pertinentiis suis, castrum de Penede, castrum Drenae; item castrum Spinedi, item castrum Restorii, et castrum Castellini cum eorum singulis pertinentiis, iurisdictionibusque, et bona confirmare, ac ipsos de eisdem authoritate caesarea investire gratiosius dignaremur: Nos vero considerantes summam fidem, quam progenitores eorumdem Comitum de Arco sacro imperio hactenus exhibuerunt, suae quoque constantiae circumspectam industriam, habentes nihilominus benignum respectum ad multiplicia merita grata fidelitatis, quibus praedicti Franciscus et Galleatius nobis et sacro imperio exhibuerunt, quotidie exhibent, et in antea ferventius exhibere poterunt in futurum: iccirco animo deliberato, sanoque 129 *Neustadt. 130 Comes Galleatius uxorem habuit Ioannam Aldobrandinam comitissam Sanctae Florae in Tuscia, cuius insignia erant Leonis rubri, et aquilae rubrae medietatem in aureo clypeo. 86

87 principum, Comitum, et fidelium nostrorum et imperii sacri fidelium accedente consilio, et de certa nostra scientia praedicto Francisco et Galleatio ac eorum haeredibus praedicta privilegia omnia in omnibus suis punctis, sententiis, ac Comitatum de Arco ac caetera castra et dominia, quae possident, iura, libertates, exemptiones et gratias confirmamus, ratificamus, de novo concedimus, et roboramus, eosdemque Franciscum et Galleatium et haeredes suos de praedicto Comitatu et universis pertinentiis suis, quibuscumque nominibus censeantur, ac generaliter et integraliter de iurisdictione ac districtu, mero mixtoque imperio, rimaniis, bannis, theoloneis, ripaticis, et omnia publica functione totius curtis et territorii castri Arci, Burgi, et villae de Turbulis, castrorum Drenae et Castellini, et Spinedi, et Restrorii, ac Penedae, et omnium aliorum locorum, quae rire tenent et possident ad praesens, et omnium habitantium in praedictis terris, recepto tamen prius a suprascripto Georgio nomine procuratorio in animas praedictorum Comitum Francisci et Galleatii fidelitatis et obedientiae debito et consueto in manibus nostris praestito iuramento, quantum de iure possumus, investivimus, et tenore praesentium investimus, et eadem conferimus a nobis et sacri Romanorum imperio habenda et possidenda perpetuo. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc nostrae confirmitationis, ratificationis, de novo concessionis et investiturae paginam infringere, aut ei quovis ausu temerario contraire; si quis autem hoc attentare praesumpserit, nostram et imperii sacri indignationem gravissimam, et poenam 50 marcharum auri puri totiens quotiens contrafactum fuerit, ipso facto se noverit incursurum: cuius medietatem imperialis fisci seu aerarii nostri, reliquam vero partem iniuriam passsorum usibus decernimus applicandam. Praesentium sub nostrae imperialis maiestatis sigilli testimonio literarum. Datum in Nova Civitate die 10 mensis martii anno Domini 1453, regni nostri anno 13, imperii vero primo. Ad mandatum domini imperatoris dominus Sigismundus de Spaur Referendarius clericus Meltzlr etc. 70. Tridenti in castro Boni Consilii, 1456 die 6 februarii Investitura Georgii episcopi tridentini facta Comiti Francisco de Arco, in qua apparet Comiets Arci esse vassallos, et subditos 131 Sacri Romani Imperii. Nos Georgius Dei gratia episcopus tridentinus. Recognoscimus per praesentes, quod coram nobis comparuit honorabilis devotus noster dilectus Beoxius archipresbyter ecclesiae collegiatae Beatae Mariae Virginis in Arco procurator, et procuratorio nomine magnifici fidelis nostri dilecti Francisci Comitis Arci ad infrascripta specialiter ab eo constitutus et deputatus, de cuius procurationis mandato nobis per literas patentes sigillo dicti Comitis Francisci sigillatas et roboratas plena fides extitit, facta in eum qui sequitur modum, dicens et proponens: quod licet dictus Franciscus et sui progenitores castra, videlicet Restorii et Spinedi, sita et iacentia in terra ac dominia ecclesiae nostrae tridentinae hactenus a sacro Romanorum imperio in feudum habuerint, et recognoverint tanquam ii, qui aliud nesciverint 132 : praefatus tamen Franciscus nunc certis rationibus et iuribus sit instructus, quod petendo investituras de dictis castris ab ipso sacro Romanorum imperio errare potuit, cum omnes decimas ipsis castris spectantes alias a nobis, et ecclesia nostra tridentina in feudum habeat et teneat, et in petendo investituram a nobis de dictis castris negligentiam commisit: praememoratus quoque Franciscus huiusmodi negligentiam purgare volens: archipresbyter praedictus procurator et 131 *utique arcenses contra ius et fas a subiectione tridentinae ecclesiae arcesnem districtum turbidissimis operibus subtraxere. 132 *num vere sciverint, testantur praecedentes investiturae ab episcopis tridentinis datae. 87

88 procuratorio nomine ipsius Francisci nobis humiliter et flexis genibus supplicavit, quatenus ipsum Franciscum Comitem Arci, eiusque haeredes legitimos ex eo descendentes de dictis castris, Restorio videlicet, et Spinedo, et eorum pertinentiis, in quantum etiam ex quacumque causa ad nos et ecclesiam nostram essent devoluta, de novo et gratiose investire dignaremur, salvis tamen iuribus, et honoribus, quibus ut Comes Arci et vassallus sacro Romanorum imperio est obligatus. Nos attendentes supplicationem ipsius fore iustam, volentes quoque praedictum Comitem Franciscum gratia speciali prosequi, praenominatum Beoxium procuratorem dicti Comitis Francisci coram nobis flexis genibus constitutum, et humiliter petentem, pro se et suis haeredibus legitimis ex eo descendentibus, et masculis duntaxat, de parte et rata ipsum Comitem Franciscum in dictis castris tangentibus cum omnibus ipsorum iuribus, honoribus, et pertinentiis dictis castris spectantibus et pertinentibus per manus nostrae capiti eius impositionem gratiose, et de novo investivimus, ac per praesentes investimus, salvis tamen iuribus imperii sacri, nostris et ecclesiae nostrae, ac omnium aliarum personarum. Ex adverso praelibatus presbyter Beoxius procuratorio nomine dicti Comitis Francisci secundum tenorem mandati traditi, quod ipse Comes Franciscus, ac sui haeredes legitimi, nobis et ecclesiae nostrae, ac successoribus nostris erit fidelis et abediens vassallus, bonum et utilitatem nostram, et ecclesiae nostrae pro posse procurabit, malum quoque et incommodum nostrum et ecclesiae nostrae, ac nostrorum successorum evitabit, neque erit in consilio ubi malum et damnum nostrum, ecclesiae nostrae, ac succesorum nostrorum tractabitur, sed quam statim intellexerit nobis per se aut suum nuntium fidelem quantocitius fieri potest intimabit: feuda quoque occultata, quae nobis et ecclesiae nostrae spectant, si ita scit, aut sciverit, nobis, et successoribus nostris revellare et propallare: dicta quoque castra ad omnem nostram necessitatem, ecclesiae nostrae, et successorum nostrorum aperta tenere, nos et nostros quos ad hoc deputaverimus, ad ea intromitetre, ibi stare, exire, et reddire permittere, nostris tamen expensis, ac dolo, et fraude remotis, ac omnia et singula facere et adimplere, quae in sacramento fidelitatis sunt descripta, et quae vassallus domino suo facere debet et tenetur. In cuius rei testimomium sigillum nostrum maius praesentibus est appensum. Datum Tridenti in castro nostro Boni Consilii 6 die mensis februarii anno Domini Arci, 1482 die 20 maii Elogium 133 Comitis Francisci filii quondam domini Antonii de Arco, ubi legitur fundatio coenobii Sanctae Mariae Gratiarum. In Christi nomine. Amen. Anno Domini 1482, indictione 15, die lunae 20 mensis maii in burgo Arci diocesis tridentinae, in contrata platheae publicae in pallatio infrascripti magnifici et generosi domini testatoris, in eius camera cubiculari, in qua solitus est tempestate dormire: praesentibus religioso domino Fratre Lodovico Brugnolo de Mantua, et venerabili Fratre Blasio de Morsis de Verona eius socio ambobus Ordinis Minorum de Observantia, ac reverendo domino Paulo Fassolo de burgo sancti Domnini archipersbytero collegiatae ecclesiae s. Mariae de Arco, atque venerabili domino presbytero Antonio de Rupere de Godio canonico dictae ecclesiae, nec non celeberrimo artium et medicinae doctore domino magistro Vincentio de Ceronibus habitatore Arci suprascripti, et Ioanne della Betta notario de Arco suprascripto, et magistro Bernardino notario de Ioannonis de Vigo habitatore Arci suprascripti, atque etiam magnifico et 133 Testamentum. - Obiit Comes Franciscus ultimo die maii

89 elegantissimo iuris utriusque consulto domino Iusto de Iustis de Verona testibus vocatis, et adhibitis, et ore proprio infrascripti magnifici domini testatoris rogatis in testes etc. Ibique magnificus et generosus dominus dominus Franciscus 134 Comes ac dominus Arci tridentinae diocesis, ac totius eius Comitatus et iurisdictionis filius quondam legitimus et naturalis magnifici et generosi domini Antonii Comitis, et domini Arci, per Dei omnipotentis gratiam sanus mente et sensu, licet corporis aegritudine ad praesens gravatus: considerans naturae humanae periculum et fragilitatem labendi more aquae fluentis, et nolens ab intestato decedere, ne post eius mortem aliqua de suis bonis quaestio oriantur, suarum rerum, bonorumque omnium dispositionem et ordinationem per praesens suum testamentum nuncupativum sine scriptis facere procuravit, et ordinavit in hunc modum. Et primo animam suam quando de hoc saeculo emigrari contigerit, Altissimo Deo nostro commendavit: corpus vero suum quando vitam cum morte commutare contigerit, iussit honorifice sepeliri in sepulcro suo, in quo caetera corpora suorum praedecessorum sepulta iacent 135. Item legavit, quod infrascripti sui haeredes celebrari faciant septimum, trigesimum, et anniversarium ipsius domini testatoris iuxta modum et consuetudinem Domus Arci in talibus observandam. Item legavit, et voluit, quod infrascripti sui haeredes universales curent, et cum effectu faciant, quod monasterium 136 et ecclesia s. Mariae de Gratia Comitatus Arci praedicti perveniat ad suum debitum finem, et complementum, prout ipse magnificus dominus testator in eius vita disposuerat: ita quod possit habitari per fratres religiosos, ut forma similis negotii et operis requirit. Item legavit et iussit, quod infrascripti sui haeredes universales emant dicto monasterio, et ecclesiae praedictae tria plodia terrae apud ipsum monasterium, videlicet duo a parte anteriori pro cimiterio ipsius ecclesiae faciendo, reliquum autem plodium a parte posteriori dicti monasterii pro maiori largitudine zardini, seu viridarii dicti monasterii. Item legavit et voluit, quod infrascripti sui haeredes universales faciant, et curent cum effectu, quod habeant Bullam papalem, cuius vigore habeant tenutam dicti monasterii et ecclesiae, et in ipsa ecclesia possit celebrari divinum officium semper et in perpetuum hac lege, et conditione, quod omnes et singuli Religiosi, qui pro tempore mansionem habebunt in dicto monasterio, et divinum officium celebrabunt in suprascripta ecclesia habeant in commemorationem in suis orationibus animam praedicti magnifici domini testatoris. Item legavit et voluit, quod infrascripti sui haeredes teneant, et alimentent Pacificam eius domini testatoris filiam naturalem usquequo ipsa pervenerit ad aetatem annorum XVIII, et postea eam maritent, et nubant, et pro dotibus suis dent eidem Pacificae filiae ducatos 200 auri, sub hac tamen conditione, quod ipsa vitam honestam et pudicam servet usquequo nupta fuerit, et si aliter ipsa filia sua fecerit, dos ei constituatur arbitrio dictorum haeredum praedicti magnifici domini testatoris. 134 Franciscus filius quondam domini Antonii uxorem habuit Franciscam Pellegrinam de Verona: [filii]: Andreas (uxor Barbara Martinengo), Camillus, Odoricus (uxores Caecilia Gonzaga et Susanna Collalta). 135 Sepulchra dominorum Comitum Arci, erant in sacello Beatae Mariae de Arco antequam restauraretur templum, ubi nunc est ara sanctissimi Rosarii, et extra hostium cryptae sancti Michaelis sub quibusdam fornicibus. 136 Fundatio, et institutio coenobii s. Mariae Gratiarum reverendorum Patrum Minorum observantiae s. Francisci inter Arcum, Thenium (sic), et Ripam. 89

90 Item Comiti Galeatio impio 137 et ingrato fratri suo filio quondam praefati magnifici domini Comitis Antonii, cum hoc sit, quod iam pluribus annis propter crudeles eius cogitationes, nefariosque reatus et tractatus contra se fratrem, filiorumque suorum sanguinem conspiratos in carcere detentum intra arcem Arci habuit, et iustissimis de causis habet, fraterna quadam pietate impulsus, quam ille semper crudeliter violavit, et reverentia Dei ductus, ut remittens inimico magis et ipse dignus sit remissione apud Deum, reliquit, voluit, et mandavit praedictus magnificus dominus testator per infrascriptos suos haeredes reddi et donare libertatem, quam nullum maius munus homini tribui posse videtur in terris, relaxando eum ex carcere: in quem etiam pietatis quamquam immerite fines extendens, voluit et statuit eosdem haeredes suos ut toto eius vitae tempore ei realiter subministrent et solvant annuatim ducatos 200 pro alimentis: et quandocumque dictus Comes Galeatius per ultimam voluntatem testari voluerit, facultatem habeat disponendi et reliquendi ducatos 1000, quos post mortem eius praedicti haeredes teneantur dare et persolvere in quamcumque personam et causam ille reliquerit et mandaverit. Et haec dictus dominus magnificus Comes Franciscus testator fieri, et esse voluit sub iis modis et conditionibus, videlicet quod ipse Comes Galleatius faciat infrascriptis haeredibus praedicti domini testatoris, et haeredibus ipsorum haeredum plenariam finem et remissionem, et omnimodam renuntiationem quorumcumque bonorum, fructuum, iurium, et actionum, quae qualitercumque, et quomodocumque olim sibi spectasse, et in futurum spectare ad se posse pretenderet. Item quod solemniter promittat et caveat dictis haeredibus testamentariis, quod post libertatem redditam numquam machinabitur quomodolibet conspirationem aliquam contra haeredes et bona ipsius testatoris, nec se ullo tempore personaliter proximabit confinibus Arci praedicti et cuicumque alii castro et loco iurisdictionis suae ad centum milliaria. Item quod pro observatione praedictorum idem Comes Galleatius provideat, et realiter exhibeat eisdem haeredibus domini testatoris idoneam et dignam fideiussionem, sive satisfactionem, quae exigibilis sut usque ad quantitatem , videlicet vigintiquinque millium ducatorum auri, ad quorum penam cadat, et ipso facto cecidisse intelligat absque ulla exceptione, quotiescumque in aliquo praenotatorum capitulorum contrafecisse ei contigerit: quam quidem satisfactionem et cautionem si dictus Comes Galleatius dare recusaverit, vel non potuerit, quia non invenerit, qui eum fore extraneo fidelem cum fratri, et sanguini proprio tam immaniter extiterit infidelis, tunc et eo casu ipse testator liberavit, ordinavit, et liberos esse voluit praedictos haeredes suos ab obligationibus suprascriptis libertatis illi restituendae, et annuae praestationis ducatorum 200, et hoc ne crudeliora in futurum facinora cogitare, et perpetrare possit; quia bene cognovit illum numquam poenituisse immanissimi animi, et propositi sui, cuius rei occasione ipse testator in eo casu solum voluit, et gravavit haeredes suos suprascriptos, quatenus ipsi Comiti Galleatio teneantur, et obligati sint in dicta arce Arci exhibendo plusculum libertatis, quam in diem praesentem habuerit, praestare bonam societatem, alimentaque tam victus, quam vestitus honesta et condecentia donec, et quousque vixerit, reservareque et manutenere facultatem, et liberum arbitrium testandi, et disponendi in ultimo mortis articulo de praedicta quantitate 1000 ducatorum, ad quorum solutionem gravavit haeredes suos sub obligatione animarum, et bonorum suorum. Item Comiti Camillo 138 reprobo et rebelli filio ipsius magnfiici domini Comitis Francisci testatoris idem testator legavit, et reliquit ducatos 5000 dandos et 137 Dominus Comes Galeatius rebellis post fratris obitum im carcere periit. 138 Dominus Camillus rebellis ut plurimum vitam egit Ripae, et reliquit quasdam decimas in territorio Ripae fratribus Conventualibus s. Francisci seu eorum monasterio extra Ripam. 90

91 consignandos ei in tot fundis et possessionibus, vel tot aliis bonis immobilibus aequivalentibus, quae recipere teneatur in quibuscumque locis intra centum milliaria dare et consignare visum et placidum fuerit infrascriptis haeredibus suis: volens et mandans eum tacitum et contentum fore de omni eo, quod tam debito naturae, quam alio quocumque iure vel causa de bonis ipsius testatoris et Comitis Galleatii antescripti patrui suis facinorosa crudelitate tibi simillimi, ad se spectare quomodocumque praetenderit. Item quod idoneam et sufficientem securitatem et fideiussionem praestet, et praestare obligatus sit dictis haeredibus ipsius testatoris, se numquam personaliter praesentaturum prope confinia Arci praedicti et quorumcumque locorum iurisdictionis suae ad 30 milliaria. Similiter quod nec per se, haerdesque suos, nec per alium qualitercumque sine ulla temporis praefinitione movebit litem, quaestionem, controversiamque aliquam contra voluntatem ultimam dicti testatoris, et quod nullo tempore machinabitur, neque machinationis alicuius particeps fiet contra bona, haeredesque ipsos, etiam haeredes haeredum praedicti magnifici domini testatoris. Si in aliquo autem praedictorum capitulorum dictus Comes Camillus ullo tempore contrafecisse repertus fuerit, nec stare huic ultimae voluntati sub modis et conditionibus praescriptis contentus fuerit, ipse testator ex nunc prout ex tunc, et ex tunc prout ex nunc cum privavit, et exhaereditavit in dictis 5000 ducatorum et ab omnibus aliis suis bonis mobilibus et immobiliobus, iuribus, et actionibus generis cuiuscumque, et praedicta omnia idem testator ordinavit, voluit et mandavit agnoscendo pietatem propriam, non tribuendo iuxta merita imparissimi 139 filii, qui nec filius dici, nec ulla in parte haberi debuit, cum semper patris nomen crudeliter deformaverit, nec reverentiae, aut mandatis eius fuerit obtemperans: quia etiam (quo nihil crudelius dici aut excogitari potest) incendia perpetravit in suos, agrosque immaniter depopulatus, de parricidio non solum cogitaverit, sed conspirationem inivit, aliisque pluribus gravissimis et nefariis reatibus obnoxius fuit: ex quibus meritus est non solum bonorum, sed cuiuscumque gratiae paternae exhaeres fieri, omnibus humanis et divinis legibus id permittentibus, et suadentibus. In omnibus autem suis bonis mobilibus, et immobilibus, titulis, honoribus, et iurisdictionibus, iuribus et actionibus tam praesentibus quam futuris ubicumque sint, et reperiri possint, haeredes suos universales sibi instituit, et esse voluit magnificum et generosum dominum Andream, et magnificum et generosum dominum Odoricum fratres Comites de Arco filios suos legitimos et naturales aequis portionibus. Et hanc esse voluit suma ultimam voluntatem, seu ultimum testamentum, quam et quod valere voluit iure testamenti etc. iuxta consuetas formulas. Ego Bartholamaeus quondam ser Iacobi notarii de Ruffalcatis de suprascripto burgo Arci publicus imperiali authoritate notarius praedictis omnibus etc. 72. Tridenti in castro Boni Consilii, 1489 die 24 augusti. Diploma Udalrici episcopi tridentini pro divisione bonorum Comitum Andreae et Odorici filiorum quondam domini Francisci de Arco. 139 *forte impiissimi. 91

92 Udalricus 140 Dei gratia episcopus tridentinus. Notum facimus per praesentes, quod cum inter magnificos et procerosos 141 fideles nostros dilectos Andream et Odoricum fratres Comites Arci occasione dividendorum inter se bonorum haereditario iure sibi spectantium ortae sint dicordiae et differentiae, super quibus ut easdem, tanquam feudi dominus, sopiremus, et concordiam inter eosdem faceremus ab eisdem fratribus crebrius requisiti, tandem per caesaream maiestatem commissione nobis facta, praefatos fratres ad nos evocavimus, qui eandem litem seu differentiam libero arbitrio ad manus nostras remiserunt: promittentes ratum et gratum habere quicquid occasione huiusmodi divisionis inter eos per nos arbitratum foret, et in nullo contravenire, nec contradicere velle. Qua promissione facta, et sufficienti consilio sapientum nostrorum desuper habito, commissione imperiali freti ad infrascriptam devenimus definitionem 142 : Et primo definivimus, quod in rebus divisis consistat divisio, in rebus vero non divisis fiat divisio, ita tamen, ut merum et mixtum imperium, et iursidictio non sit divisa, et regimen eorum consistat primo anno apud iunioren, secundo apud seniorem Comitem, et regiminis sit unus iudex et officialis, qui amborum voluntate eligatur, et ambobus iuret, et reddet rationem, et unicuique det partem suam: excepto castro Drenae, quod permaneat secundum antiquam consuetudinem hucusque introductam, et ita sit duobus annis; quibus praeteritis si id displicuerit, accedant ad nos, et rem ipsam ulterius meliori modo, facultate nobis in hac parte pertinente, et authoritate imperiali commissa, quae poterimus, et videbitur,determinabimus: reservata tamen facultate nobis declarandi in praemissis, si quid dubii inter partes emerserit. Primus vero annus a calendis septembris anni praesentis incipiet. In quorum omnium fidem et testimonium praesentes literas fieri, sigillique maioris nostri iussimus appensione muniri. Datum Tridenti in arce nostra Boni Consilii die 24 mensis augusti anno Domini V. Hildosheimez etc. 73. Ex loco nostro S. Ludovici apud Riperium 143, 1490 die 9 maii Litterae Indulgentiarum 144 a Generali Patre Fratrum Minorum irrogatae domino Comiti Andreae filio quondam domini Francisci de Arco, et dominae Barbarae uxori 145. Magnifico et generoso domino domino Andreae comiti Arci, et dominae Barbarae eius uxori, ac filiis et filiabus suis praesentibus et futuris loci nostri s. Mariae Gratiarum in campestribus Arci praenominati procuratoribus, ac Ordinis Seraphici Patris Nostri Francisci devotissimis benefactoribus. Frater Ioannes de Sigestro eiusdem Ordinis Reverendi Patris Generalis in partibus cismontanis quo ad Fratres de Observantia nuncupatos Vicarius Generalis, salutem et pacem in Domino sempiternam. Quamvis ex 140 NB Additum recenti manu: Udalricus Fronspergensis augustanus Udalrici baronis a Fronsperg et Barbarae Eberardi baronis a Rechberg et haeredis Mindelheimensis filiae filius, Georgique a Fronsperg Carioli V caesaris haerois famae incliti germanus frater, erat canonicus brixinensis cum crearetur in praesulem tridentinum, anno Loco eius Fridericus III imperator Georgium Baltenstein iuvenem et admodum clarum Maximiliano filio intrudere tentavit, sed lis implicita Udalricum Pontifex Innocentius VIII approbavit, et confirmavit anno 1488, decessit anno Eugenio Comiti Chieppio ex Arci Comitibus, qui hoc anno 1740 hunc librum legit, has notationes addere placuit. 141 * melius generosos. 142 NB. Magna contentione certatum est inter dominos arcenses Andream et Odoricum super divisione iurisdictionum, et bonorum, et compositiones, ac arbitramenta sunt facta ab episcopo brixinensi, Aliprando de Clesio, Simone de Thono, ac praecipue ab Udalrico episcopo tridentino commissariis delegatis ab imperatore Maximiliano, eiusque praedecessore Federico. 143 * Dal convento di s. Lodovico presso Revere (MN). 144 *melius Fraternitas spiritualis. 145 Domina Barbara uxor Comitis Andreae erat de Martinenghis de Brixia. 92

93 charitatis debito omnibus teneamur, illis tamen longe amplius obligati noscimur, quorum devotionem certis beneficiorum indiciis frequentius experimur. Proinde vere devotionis synceritatem attendens, quam ad nostrum geritis Ordinem, veluti fratrum certa relatione cognovi, dignum putavi ac Divinae acceptabile voluntati, ut ab ipso Ordine praerogativas sentiatis spiritualium gratiarum: verum quia nudi temporalibus bonis charitatis vere subsidiis dignam rependere vicem nequaquam temporaliter valemus, spiritualibus beneficiis compensare plurimum affectamus. Ea propter ego, qui (licet indignus) curam fratrum minorum de Observantia, sororumque s. Clarae de Observantia, ac Tertii Ordinis habeo generalem, vos, et omnes pro quibus intenditis, ad confraternitatem nostram et ad universa et singula nostrae Religionis suffragia in vita recipio pariter et in morte, plenam vobis participationem omnium charismatum et spiritualium bonorum, videlicet Missarum, orationum, suffragiorum, officiorum divinorum, ieiuniorum, abstinentiarum, devotionum et omnium aliorum spiritualium bonorum tenore praesentium liberaliter conferendo, quae per praefatos Ordines operari, et acceptare dignabitur Clementia Salvatoris. Addens insuper de dono et gratia singulari, quod cum divinae placuerit voluntati de exilio instantis miseriae vos vocare, vesterque obitus (annuente Domino) multo tempore differendus, nostro fuerit Capitulo nuntiatus, item volo, ut et pro vobis fiat officium, quod pro fratribus nostris defunctis recitatis ibidem annuenti ex more per totum Ordinem fieri consuevit. Valete in Domino. Ex loco nostro s. Ludovici apud Riperium. Anno Domini 1490, die 9 maii. Frater Ioannes de Sigestro qui supra, manu propria scrispsit. 74. In Arce Norimbergensi, 1491 die 2 augusti. Diploma Maximiliani imperatoris Comiti Odorico filio quondam Comitis Francisci donatum Maximilianus divina favente clementia rex romanorum semper augustus, Hungariae, Dalmatiae, Croatiae etc. rex, Archidux Austriae, Dux Burgundiae, Britanniae, Barbantiae etc. Comes Flandriae, Tyrolis etc. omnibus et singulis haec visuris vel audituris salutem. Cum benemerentium virtutes ac merita regia munificentia honoribus ac praemiis soleat decorare, eorumque praesertim, quos et morum honestas, et probitatae vitae fides atque prudentia dignos ostantat, notum facimus per praesentes, quod nos de fide, probitate, prudentia, ac integritate nobilis ac magnifici viri Odorici Comitis Arci fidelis nostri sincere dilecti plene instructi, ac confidentes, accedentibus etiam maiorum suorum meritis, quos erga nos, illustrissimamque Domum... ac sacrum Romanorum imperium semper fidos, obedientes, promptosque reperimus, ipsum Odoricum consiliarium, et servitorem nostrum... per praesentes retinuimus, et retinemus, et aliorum consiliariorum, ac domesticorum servitorum nostrorum numero et consortio per praesentes aggregamus cum privilegiis, praerogativis, honoribus, ac libertatibus, quibus alii nostri domestici servitores et consiliarii potiuntur, fruuntur, et gaudent. De cuius autem erga nos fide et probitate iuramentum ab eo in manibus nostris accepimus: eapropter dilectis nostris cancellariis, ac caeteris nostris officiariis per praesentes mandamus, quatenus ipsum Odoricum consiliarium nostrum in consiliis nostris sine ulla difficultate recipiant, et admittant, eumque privilegiis, praerogativis, honoribus, et libertatibus, quibus caeteri nostri domestici servitores ac consiliarii uttuntur, fruuntur et gaudent, uti frui, et gaudere sinant atque permittant. In quorum omnium documentum ac testimonium sigillum nostrum his literis apponi iussimus. Datum in arce nostra Norimbergensi secunda augusti anno Domini 1491, regnorum nostrorum Romani sexto, Hungariae vero etc. primo. 93

94 75. Allis, 1497 die 16 ianuarii Privilegium Maximiliani imperatoris dominis Andreae et Odorico Comitibus Arci filiis quondam Comitis Francisci tributum. Maximilianus divina favente clementia Romanorum rex semper augustus, ac Hungariae, Dalmatiae, Croatiae rex, Archidux Austriae, Dux Burgundiae, Geldriae etc., Comes Flandriae, Tyrolis etc. ad perpetuam rei memoriam. Notum facimus tenore praesentium universis. Imperatoriae maiestatis dignitas tunc dignis attollitur laudibus, et summis praeconiis exaltatur, dum subditos dextera suae liberalitatis remunerat, ipsiusque suae clementiae antidotum gratiosius exhibet et impendit. Sane cum nobilis Odoricus Comes Arci noster, et imperii sacri fidelis dilectus celsitudini nostrae humili cum instantia supplicaverit, quatenus eidem, et suo fratri seniori Andreae similiter Comiti Arci, et eorum haeredibus legitimis, omnia et singula privilegia progenitoribus suis, et per eos ipsis a divis praedecessoribus nostris Romanorum imperatoribus ac regibus super Comitatu suo, ac nonnullis castris, bonis, ac iurisdictionibus data et concessa, ac Comitatum de Arco cum pertinentiis suis, castrum de Penede, castrum Drenae: item castrum Spinedi 146, item castrum Rastorii (sic), et castrum Castellini cum eorum singulis pertinentiis, iurisdictionesque et bona confirmare, ac ipsos de eisdem authoritate caesarea investire gratiosius dignaremur. Nos vero considerantes summam fidem, quam progenitores eorumdem Comitum de Arco sacro imperio hactenus exhibuerunt, suae quoque constantiae circumspectam industriam, habentes nihilominus benignum respectum ad multiplicia grata fidelitatis 147, quibus praedicti Andreas et Odoricus nobis, et sacro imperio exhibuerunt, quotidie exhibent, et in antea ferventius exhibere poterunt in futurum: iccirco animo deliberato, sanoque principum, comitum, et fidelium nostrorum et imperii sacri accedente consilio, et de certa nostra scientia, praedictis Andreae, et Odorico, ac eorum haeredibus praefata privilegia omnia in omnibus suis punctis, sententiis, ac Comitatum de Arco, ac caetera castra, et omnia quae possident, iura, libertates, exemptiones, et gratias confirmamus, ratificamus, de novo concedimus, et roboramus, eosdemque Andream et Odoricum, et haeredes suos de praedicto Comitatu, ac universis pertinentiis suis, quibuscumque nominibus censeantur, generaliter et integraliter de iurisdictione et districtu, mero mixtoque imperio, rimaniis, bannis, theoloneis, ripaticis, et omni publica functione totius Curtis et territorii castri Arci, Burgi, et Villae de Turbulis, et castri Drenae, et Castellini, et castri Rastorii, et castrorum Penedae, Drenae, et Spinedi, et omnium aliorum locorum, quae rite tenent et possident ad praesens, et omnium habitantium in praedictis terris et locis, recepto tamen prius fidelitatis et obedientiae debito et consueto in manibus nostris praestito iuramento, quantum de iure possumus investivimus, et tenore praesentium investimus, et eadem conferimus a nobis, et sacro Romanorum imperio habenda et possidenda perpetuo. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc nostrae confirmationis, ratificationis et de novo concessionis et investiturae paginam infringere, aut ei quovis ausu temerario contraire, Si quis autem hoc attentare praesumpserit, nostram et imperii sacri indignitatem gravissimam, ac poenam 50 marcharum auri totiens quotiens contrafactum fuerit ipso facto de noverit incursurum, cuius medietatem imperialis fisci aerarii nostri, reliquam vero partem iniuriam passorum 146 *En iterum tentant filii subtrahere duo castra Spinedi, et Rastorii a iurisdictione ecclesiae tridentinae, qaue pater eorum ab ipsa ecclesia coactus fuit recognoscere in feudum, ut supra ad annum *adde: merita, vel servitia. 94

95 usibus decernimus applicandam. Praesentium sub nostrae imperialis maiestatis sigilli testimonio literarum. Datum Allis die 16 ianuarii anno salutis 1497, regnorum nostrorum Romani XI, Hungariae VII. Ad mandatum domini Regis proprium etc. ======================== Ego Ioannes Baptista Francus artium et medicinae doctor Arci omnia privilegia, diplomata, investituras, testamenta, et alia quaecumque monumenta in praesenti codice comprehensa ab anno 1164 usque ad annum 1497, manu propria exaravi tum ex authenticis tum ab exemplaribus manu egregiorum notariorum domini Francisci Ischiae, domini Simonis Varegnani, et Ambrosii Franci fratris mei Arci descripta, et ab eis ab authographis desumpta, et ad perpetuam rei memoriam requisitus manu mea subscripsi ad laudem omnipotentis Dei, et Beatae Deiparae Virginis, et sigillavi. Exceptis nonnulis manu fratris mei in hoc eodem libro descriptis etc. Laus Deo. (L.S.) Ego Franciscus filius quondam domini Nicolai Ischia de Arco publicus imperiali authoritate notarius fateor plurima privilegia, investituras, et alias scripturas ex contentis in praesenti codice ab anno 1164 usque ad annum 1497 ab authenticis mihi ab egregio notario domino Ambrosio Franco exhibitis fideliter descripsisse, et postmodum in hanc librum ab excellenti artium et medicinae doctore domino Ioanne Baptista Franco fideliter desumpta, et in tempora digesta fuisse: et quia cum ipsis authenticis concordia sunt reperta, me in fidem subscripsi, et signo offitii mei solito roboravi. (S.N.) Ego Simon filius quondam magnifici et excellentis iurisperiti domini Ioannis Baptistae Vargnani de Arco notarii publicus apostolica et caesarea authoritate tabellio plura privilegia etc. fere ut supra in praecedenti etc. (S.N.) Ego Rudulphus filius quondam egregii domini Lelii Vargnani publicus imperiali authoritate notarius Arci auscultavi requisitus pluribus vicibus scripturas cuiuscumque generis in hoc libro descriptas ab excellentissimo doctore domino Ioanne Baptista Franco cum suis autographis, et quia in omnibus concordia reperta sunt, manu propria subscripsi, et signo meo roboravi. (S.N.) Ego Ioseph filius quondam egregii domini Bartholomaei Segalae notarii publicus non atntum caesarea, sed etiam pontificia authoritate notarius una cum antescriptis et infrascriptis dominis tabellionibus praesens auscultavi pluribus vicibus privilegia etc. sequitur more solto etc. (S.N.) Ego Ambrosius Francus filius quondam magnifici domini Ioannis Dominici Franci ab Arco publicus imperiali authoritate notarius fidem facio, et fateor, omnia privilegia, diplomata, testamenta, codicillos, instrumenta dotalia, literas, et alia omnia monumenta ac documenta cuiusvis generis hoc codice comprehensa ab anno 1164 usque ad annum 1497 ab excellentissimo doctore domino Ioanne Baptista Franco fratre meo maxima ex parte, a me etiam aliqua ex parte diligenter et fideliter ab eorum originalibus et authenticis, et a nonnullis exemplaribus manuscriptis ab egregiis et praestantibus tabellionibus domino Francisco Ischia, et Simone Varignano, qui ea pariter ab authenticis desumpserant, ut citius expedirentur, et originalia restitui possent, descripta, et exarata fuisse. Quae omnia facta collatione pluribus vicibus cum authographis concordia reperta sunt. In quorum fidem una cum suprascriptis tabellionibus manu propria subscripsi, et signo meo solito roboravi. Die ultima maii MDXCIII. Laus Deo Optimo Maximo. 95

96 96

97 97

98 98

99 99

100 100