04Emblema. Kush është mbreti i zi?

Transcript

1 fokus Një jetë për shqipërinë luan rama Shqipëria në letërkëmbimin dhe kujtimet e Isadora Dunkan Viti i I i botimit, Nr. 21 E shtunë, 22 qershor Botues: Thoma JANÇE Drejtor: Paolo Chiozzi Kryeredaktor: Mirton Resuli Çmimi 100 lekë/ 1 Euro Kush është mbreti i zi? Akuzat, batutat, spektakli parazgjedhor mori fund. Tani e keni radhën ju. Në ditën e heshtjes, FENIX vendos të flasë... shendeti ynë pagine italiane Biennale di Venezia, una mostra enciclopedica tra arte, sogno e ricerca 04Emblema gazmore e një fushate

2 E ditorial HYJNESHA DHE MESHKUJT (Në rrënjët e dhunës ndaj grave?) Paolo Chiozzi Botues THOMA JANÇE Drejtor Prof. Paolo Chiozzi Kryedaktor MIRTON RESULI k.redaktor@gazetafenix.com Redaksia Fatos Dingo Egi Shalzi Ergys Mërtiri Jorida Pasku Learsa Emazaj Fabio Cappellini (Itali) Realizimi grafik Indrit Isufi Shtypshkronja Marin Barleti, Tiranë kontakti Tel revista.fenix@yahoo.it dea se në zanafillë njerëzimi e paraqiste qënien supreme në formën femërore dhe se ajo në një farë mënyre kushtëzonte formën shoqërore dhe politike të grupeve njerëzore, nuk është aspak e re. Mjafton të kujtojmë studimin e rëndësishëm të Johann Jacob Bachofen, Matriarkati: studim kërkimor mbi gjiniokracinë e botës antike në aspektet e saj fetare dhe juridike (1861). Megjithatë, përqasja së bashku, arkeologjike dhe antropologjike e studiueses lituane M. Gimbutas na shpalos teza, që sot mund të na ndihmojnë të kuptojmë rrënjët e pavetëdijshme të bindjes së përhapur rreth inferioritetit të gruas dhe tolerancës apo indiferencës ndaj akteve të dhunës fizike dhe / ose psikike që ndodhin ndaj saj në shumë shoqëri. Mbi bazën e një dokumentacioni të gjerë dhe të detajuar, na shpjegohet se si kulturat gjiniocentrike që lulëzonin adresa Rr. Fatmir Haxhiu, Pll. 2, Shk. II, kati 4, Tiranë (Pas Piramidës) në Evropë midis mijë vjeçarit të shtatë dhe të tretë p.e.s ishin të karakterizuara nga garancia e lirisë individuale..., në kuadër të një ekuilibri të pushtetit të ndarë në mënyrë të barabartë midis sekseve. Me kalimin drejt shoqërive ndërluftuese patriarkale formohet dalngadalë një model organizimi politik dhe fetar i tipit hierarkik, në radhë të parë në raportin midis sekseve. Një ndryshim kulturor dhe ideologjik për të përmbajtja Emblema gazmore e një fushate 04 Erebara: Vota e bardhë, duhet për të treguar se nuk jemi dele 06 Për kë voton Shqipëria? 08 Zgjedhjet, 3600 shkolla, kopshte dhe shtëpi kthehen në qendra votimi 11 E djathta shqiptare. Ku është?! 12 SOCIALISTË ZEMËR SHQIPTAR 13 Një jetë për Shqipërinë 16 A rrezikohet vota e të verbërve dhe paraplegjikëve? 18 Llambi Pasku mat pas mati... drejt Kasparovit! Gershwin vë në provë Gridi Krajën 25 bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb 26 bbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbb 27 Skender Rusi, Apogje i poezisë shqiptare të dashurisë 28 Të duash atë që të sundon 31 ËndËrrat e tulipanëve 32 Plazhet e Kubës, VARADERO 33 Shqipëria në letërkëmbimin dhe kujtimet e Isadora Dunkan 55 Biennale di Venezia, una mostra enciclopedica tra arte, sogno e ricerca Temperatura, kjo zile alarmi e organizmit tonë! horospkopi fjalekryqi cilin historia na zbulon pakthyeshmërinë e egër mbrapa, megjithë aspiratën në rritje të grave për t u njohur si të barabarta. Madje, nganjëherë kam përshtypjen se emancipimi i tyre shpesh mund të çojë në rritjen e një forme urrejtjeje ndaj tyre, meqë ato minojnë shumë siguri të burrave. Ç të bëjmë pra? Unë mendoj se instrumenta si FENIX një revistë që merr në vëmendje çështje shoqërore dhe kulturore dhe kërkon të hapë një përballje idesh të gjerë dhe kritike rreth tyre, janë përgjigjja që shkon në drejtimin e duhur, meqë në këtë mënyrë ne i rivëmë në diskutim edhe vetë ato siguri. Tema e Javes Tema e Javes Tema e Javes Tema e Javes pa kufij pa kufij fokus fokus interviste botime tinguj bbbb bbbb vargje Kritike letrare seriali i fenix trend pagine italiane Shendeti yne relaks relaks qershor 2013 Viti I i botimit, Nr. 20 Ergys Mërtiri Ergys Mërtiri Ervin Qafmolla Laura Stefa Agim Popoci Agim Popoci Maria Pepkolaj Laura Stefa Egi Shalzi Luan Rama Jorida Pasku bbbbbbbbb bbbbbbbbb Shpend Sollaku Noé Çelo Hoxha Ervin Qafmolla Giulia Gonfantini Melinda Agolli

3 E ditorial Nga Mirton Resuli Një bezdi e nevojshme exuesit e Fenix-it e dinë mirë që kjo javore i përmbahet gati me fanatizëm zotimit për të mos trajtuar përditshmërinë politike: Ura dhe rrugë fshati të përuruara, akuza të ndërsjellta për korrupsion, shantazhe, paaftësi dhe delir, programe të kopjuara shabllon nga partitë socialdemokrate evropiane, lufta për të angazhuar këngëtarët më në modë, gara për të kapur skenën e talk show-ve më në emër, miqësitë e reja dhe armiqësitë e vjetra që dalin në pah. Rrallë-herë kemi vendosur të futemi në këtë llogore, gjithmonë me qasjen tonë analitike, që shpesh-herë gërshetohet (sa bukur, këtë duhet të na e thoni ju) me ironinë e pendës, dhe sidomos të mendjes të bashkëpunëtorëve tanë. Kemi aq besim në cilësitë tona, sa të themi që kjo nuk ndodh sepse Fenix nuk di. Fenix thjesht nuk do. Nuk do sepse përtej dukurive të kësaj fushate, që përshkruam më sipër, emëruesi i përbashkët i këtyre muajve të fundit ka qenë: Bezdia. Bezdia, ose më mirë ajo që francezët quajnë ennui, është një gjendje shpirtërore shumë e debatuar, madje, për një poet, vërtetë melankolik, si italiani Giacomo Leopardi, ajo është ndjenja njerëzore më sublime. Qasja e Leopardit ishte rrjedhojë e faktit që bezdia, në këndvështrimin e tij, shihet si simptoma e një ndjenje që të lë vërtetë pa frymë: fakti që mund të imagjinohen kombe, perandori, planete, universe të tëra, dhe të gjitha këto bashkë, në çdo kohë, nuk do të ishin aq të mëdhenj sa dëshira që buron nga shpirti i një njeriu të vetëm. Bezdia vjen nga mosrealizimi në fakt, në një vend dhe në një kohë të caktuar, të kësaj të vërtete universale. Në rastin tonë, në këtë vend dhe në këtë kohë shohim vetëm aspektet më absurde të një fushate që, për momentin, duke pritur me orë verdiktin final (ose fatal), na ka dhuruar një koncentrat komedie, hipokrizie dhe mediokriteti vërtete për të ardhur keq. Po shpenzohet një sasi e pallogaritshme lekësh (siç mund të thelloni në brendësi të Fenix) për spote elektorale në high-definition, ku njerëz shabllon tregojnë hallet e tyre me stilin e Joe the plumber. Për ata që nuk e njohin, Joseph Wurzelbacher ishte një hidraulik amerikan që në 2008, me një pyetje të thjeshtë mbi sistemin e taksimit, vuri në vështirësi gjithë fushatën e presidentit Obama. Jo kushdo është i detyruar ta njohë Joseph-in. Mjafton ta njohë tufa e këshilltarëve që rrethon partitë e mëdha në Shqipëri, një pjesë e mirë e të cilëve vijnë nga një formim kulturor anglo-amerikan, ndërsa të tjerë të formuar në frymën anglo-saksone të disa prej universiteteve private në vend. Joe hidrauliku u kthye në një ikonë e amerikanit të mesëm, që nuk ka durim të hyjë në thellësinë e numrave dhe ligjeve, por thjesht do të ketë sigurinë që ndërmarrja e tij e vogël të mund të mbijetojë me tej. Ashtu siç ndodh rëndom në shoqërinë amerikane, Joe nga hidraulik u shndërrua në aktivist, gazetar, autor librash dhe së fundmi në kandidatin republikan për parlamentin e shtetit të tij, Ohio. Humbi me më shumë se 70 % të votave, por ja vlejti, apo jo? Mendimi i vetëm që kam, personalisht, si qytetar, për këto zgjedhje është: kush nga ne do të ketë ndonjëherë mundësinë për të vënë në vështirësi një nga kandidatët shqiptarë për kryeministër? Kur do të jetë e mundur të shtrohen pyetje pa censurën e zyrave të shtypit, të këshilltarëve fuqibosh, të administratorëve që fshijnë komentet negative nëpër rrjetet sociale, aq në modë kohët e fundit? Duke ndjekur këto ditë, fatmirësisht nga divani, takimet elektorale të liderëve, nga sheshet e tejmbushura artificialisht, deri tek pleqërimet propagandistike nëpër fshatrat më të humbura të vendit, nuk ka si mos të më binte në sy një fakt shumë interesant që po përfshin ato mijëra njerëz të grumbulluar nga halli ose ende nga shpresa qorre për një përfitim sado të vogël personal. Një sy paksa i vëmendshëm mund të perceptojë fenomenin e ri: Lideri flet, dhe ndërkohë turma duartroket, e thërret, vallëzon, në një ekstazë që, si një spirale, zmadhohet gjithnjë me shumë. Gjithçka që është hare, zhurmë, turmë: por jo disiplinë, jo kërshëri për të ndjekur idhullin, për ti besuar atij gojëhapur. Turma po fillon të mos ndjekë më skenarin e përgatitur enkas për të, - pak a shumë i njëjti çdo katër vjet. Kjo risi jo vetëm që po çudit stafet elektorale, vetë liderët, që normalisht nuk çuditen për asgjë. Nuk kuptojnë, zotërinjtë, që elektorati nuk i dëgjon më, thjesht vërtitet rreth vetes, përsërit (si barcaletë) rrenat në formë premtimesh që dëgjon, si në një koncert ku fjalët e këngëve të huaja interpretoheshin sipas qejfit dhe mundësive intelektuale. Një turmë e tillë, është një turmë e rrezikshme. Jo vetëm për protagonistët e dalldisjes së tyre, pra për politikanët, por edhe për shëndetin e kësaj shoqërie, që ka një nevojë të dëshpëruar për të mbetur akoma gojëhapur. Në këtë numër, do t ju sjellim mendime të ndryshme. Me disa do të jeni dakord, me disa jo. Fenix nuk është një monolit me ngjyrë të paracaktuar, kuq, blu, rozë. Vendosni ju. Fenix është i lirë. Fenix nuk ka frikë të shprehet. Një këshillë, mos kini frikë as ju: Të dielën, zgjohuni shpejt, shijoni mëngjesin, dhe shkoni të votoni, - për ata që munden. Pastaj, këshilloj një ditë plot hare dhe relaks në det, në mal, kudo, se jeta vazhdon, dhe 23 qershori nuk është veçse një hallkë bezdisëse ndaj vullnetit tonë të mirë, për më mirë.

4 T ema e javes Ergys Mërtiri do qeveri meriton atë popull që ka. Kjo është po kaq e vërtetë, sa edhe e kundërta, që pohohet gjithmonë si një lidhje shkakpasojë midis politikës dhe popullit. Politika shqiptare, është ilustrimi më i mirë për këtë. Mjaft të shohësh diskursin elektoral, programet e partive dhe shfaqjet publike të politikanëve, që ngjajnë si klounë, të aftë të konkurrojnë çdo trupë profesioniste cirku. Është vërtetë funny të shohësh liderët e partive të përfshihen nëpër spektakle, duke marrë poza butaforike. Fushata elektorale kësaj radhe ishte një spektakël i vërtetë humori, duke na dhuruar çudira që i tejkaluan parashikimet e zakonshme. Ndërsa presim këto ditë të marrim vesh fituesin e këtij festivali variete, do të ishte me interes të krijonim një profil të sovranit për cilin bëhet gjithçka, popullit. Në inbox-in e Kryeministrit Niku, një djal rreth të 30-ave, na ofron një dritare interesante për të përcjellë imazhin e militantëve të partive dhe komunikimin e tyre me lidershipin. Ai na thotë se ka një numër telefoni të ngjashëm me atë të Kryeminstrit, dhe kjo bën që shumë njerëz ti dërgojnë mesazhe duke ngatërruar adresë. Inbox-i i tij është një thesar humori, por edhe një material i pasur për studime antropologjike e politologjike. Aty mund të njohësh elektoratin e vërtetë, psikologjinë e masave që shërbejnë si karburant i forcave politike që drejtojnë vendin. Njerëz që qajnë hallet e tyre e kërkojnë ndonjë vend pune, që shprehin entuziazëm për çdo nismë e veprimtari të qeverisë, që shajnë opozitën, që japin mend mbi mënyrën sesi lideri i tyre duhet t u përgjigjet akuzave të kundërshtarëve, që informojnë mbi veprimtari të ndryshme armiqësore... Gjithçka që gjallon në dejet e këtij populli, përcillet në këto mesazhe, të dërguara me shpresë se Kryeministri do t i marrë në konsideratë. I thuaj Edvinit ke marr fund, që kur ke bërë Ndrecën deputet. E kam pas shok shkolle, - shkruan njëri prej tyre, duke dashur t i vërë vulën humbjes së opozitës nëpërmjet dëshmisë prej një njohjeje personale përcjellë nga një status anonim. Shumë mesazhe kërkojnë të informojnë Kryeministrin mbi atë çfarë ndodh nën rrogoz në kampin kundërshtar. Shumë prej tyre, ankohen për shefat e tyre, ndërsa një masë e madhe kërkojnë punë, pa harruar asnjëherë të shprehin devocionin e tyre ndaj partisë. Mesazhet tregojnë masivisht nivelin e mjerueshëm kulturor, mungesën e informacionit, katastrofën gramatikore në formulimin e fjalive, gjë që nuk lë hapësira për optimizëm mbi vlerën e vullnetit të tyre në orientimin e votës. Një ndër sifatet më të spikatura prej tyre është gadishmëria për t u vetëofruar në spiunllëqe, shumica e të cilave duket qartë që motivohen nga probleme personale. Kryeministri perceptohet, ndër të tjera, si një instrument hakmarrjeje ndaj njëri-tjetrit. Të gjithë janë entuziastë dhe të bindur se do fitojnë thellë. Gjithashtu, pjesa më e madhe reflekton një perceptim për liderin e tyre, ku ai duket se nuk i di mirë shumë gjëra që ndodhin në terren, dhe ata ndërmarrin iniciativën për ta informuar, me qëllim që lideri të mos bjerë viktimë e mashtruesve që e rrethojnë e nuk ia thonë të vërtetat. Duke dashur të jenë sa më populistë, politikanët na kanë dhuruar një retorikë qesharake me gafa nga më kreativet. Oportunizmi retorik, ka prodhuar një fushatë përtej çdo pritshmërie në marrëzira Një perceptim ky që i përgjigjet me përpikmëri atj të Pal Vatës: Do ta ketë bërë Mehmeti në kokë të vet, se unë e Enveri nuk dimë gjë për këtë punë. Ky profil prej naivi për liderin, shoqërohet gjithashtu me idenë se uji është gjithmonë i pastër në burim, por turbullohet rrugës nga sharlatanët karrieristë që drejtojnë dikasteret dhe degët e partisë. Emblema e fushatës Trendi më i ri nga shumë grupe network-u në internet në lidhje me politikën, sidomos gjatë kësaj fushate, ka qenë humori dhe tallja me premtimet dhe fjalët e politikanëve. Më i famshmi në këtë fushë mbetet i madhi Nard Ndoka, i cili ka tejkaluar çdo konkurrent, sado që shumë prej tyre përpiqen me zell t ia arrijnë. Ndoka është pa dyshim personi më argëtues në qarkullim për momentin, i shndërruar tashmë në referencë për çdo batutë apo gafë të kolegëve të tij. Një mori sentencash, e pohimesh qesharake, i atribuohen atij, duke e kthyer tashmë ndokizmin në një profil publik, që përfaqëson tipin e njeriut që thotë atë që e dinë të gjithë, në një mënyrë, sikur po thuhet për herë të parë. Ai që të rreh, është më i fortë se ty ; Ai që është qorr nuk sheh ; Kush është i martuar nuk është beqar - janë disa nga mijëra batuta të tilla të adresuara ndaj tij. Ndoka ka arritur ta lërë në harresë tashmë Ferdinand Xhaferrin, kandidatin për Bashkinë e Durrësit në zgjedhjet e fundit vendore, i cili u bë personazh humori falë premtimeve të tij fantastiko-shkencore: Do kthej në atdhe eshtrat e Ismail Qemalit, - teksa ato janë prej vitesh në Vlorë, dhe, - Do rris cilësinë e diellit për plazhistët. Asokohe u hap edhe një faqe në Facebook, të titulluar Premtimet e Ferdinand

5 Xhaferrit, e mbushur me sentenca të tilla me një kreativitet gjenial, si psh: Do nxjerr nga deti Titanikun me gjithë Leonardo Di Kaprion brenda, - apo, - do t i jap nobelin Ismail Kadaresë; do t i kthej virgjërinë gazetares SM. Megjithatë, fama e Ndokës e tejkaloi përfundimisht Xhaferrin, duke marrë përmasa popullore, deri në vulgaritet, aq sa mund të thuhet pa frikë tashmë se Ndoka është emblema e kësaj fushate. Ndokizmi si fenomen Por megjithatë, Ndoka ka të drejtë të thotë me plot gojë se ndokizmin nuk na e ka sjellë ai, por e ka gjetur midis nesh. Në çdo anë, fjalimet e politikanëve riprodhojnë masivisht këtë profil, madje edhe programet e tyre elektorale janë SMS i dërguar Kryeministrit Berisha nga një militant Z. Berisha jam S. S. Kam konkurruar tek SHISH, i kam kaluar të dyja fazat, por nuk po më marrin në punë. Ka afat në fakt dhe këtë javë. Babai im S. S. (zv. Dr...) ka kryesuar fushatat e PD për sh kandidatë, kemi mbi 500 vota tonat, dhe për këtë mund të pyesni V. Z. në Tp apo M. Gj. në Sr. Kam 3 vjet që kam mbaruar shkollën e lartë dhe master nivel i dytë me mesatare 7.7 dhe akoma jam pa punë. Nuk kam lënë fushat pa u angazhuar fort. Të lutem pres ndihmën tuaj që të filloj punë në Shish se jam në nevojë dhe besoj se e meritoj dhe me energjinë time si i ri. Do të nderoj veten, familjen dhe familjen e madhe PD-në. Pres një përgjigje. Ju duam shumë, sinqerisht! DisA ditë më vonë: Doktor përshëndetje! Sot më është dashur të heq traktet e komunistëve në të gjithë pallatin, se filluan prapë me trakte derë për derë. Të lutem, një fjalë e këshilltarëve tuaj për një nga krerët e SHISH do më bëj ndihmonte shumë sepse jam përzgjedhur dhe s po filloj akoma punë. Ju falënderoj pa masë! S. S.. T ema e javes shkruar nën dritën e shkëlqimit të tij. Premtimet e Berishës se do heqë vizat me SHBA-në, se do të hapë 250 mijë vende pune, ndërsa statistikat e të djathtës thonë se nuk ka kaq të papunë në vend, premtimet e Ramës se do të hapë 150 mijë vende pune në fshat (ndoshta do të stimulojë fermerët të shesin tokat), deklarata e tij se arsimi pas rilindjes do të shkojë drejt eliminimit të librave duke iu dhënë nxënësve pc tablet, deklarata e Ramës, - kur u pyet për akuzat ndaj Metës, - se politikani nuk është historian dhe nuk përgjigjet për të kaluarën e tij... janë hapa të rëndësishëm drejt këtij profili. Por nuk mbeten prapa as më të vegjlit, duke filluar nga Meta e kudo tek partitë më të vogla. Në programin e tij elektoral Meta premton se do të hapë 40 mijë vende pune në energjitikë, prej të cilave 20 mijë i do t i hapë vetëm programi TAP dhe kaskada e Devollit, të cilat në fakt janë projektet e Berishës. Monika ia ka kaluar të shoqit në këtë drejtim, duke deklaruar në Lezhë se Rruga drejt Evropës është e vetmja rrugë drejt integrimit evropian. Nuk mbetet prapa as Kreshnik Spahiu, i cili duke pritur përgjigjen e Ramës për një marrëveshje paraelektorale tha se: Nëse Rama nuk pranon marrëveshjen tonë, ne do të bëjmë marrëveshjen më të madhe, marrëveshjen me popullin shqiptar. Mesa duket, për Spahiun marrëveshja e madhe është më dytësore se marrëveshja e vogël e Ramës, dhe populli vjen në plan të dytë. Kreshniku, në fakt ua kaloi të gjithëve kur nxorri lajmin se ishte shpallur qytetar nderi i New York-ut, për merita të veçanta në mbrojtjen e çështjes shqiptare. Një yll në ngjitje, ende i pazbuluar, është Edmond Vlashaj edhe Partia Lëvizja Shqipëria e Re, e cila në programin e saj elektoral ka hartuar strategjinë sesi do të bëjë të mundur bashkimin kombëtar. Kjo do të bëhet nëpërmjet stimulimit të martesave midis shtetasve shqiptarë me ata kosovarë, e cila do të realizohet duke dërguar çdo vit 5 mijë studentë për të ndjekur studimet e larta në Kosovë, e duke sjellë gjithashtu 5 mijë studentë nga Kosova në Shqipëri. Gjithashtu, për këtë, PLSHR ka menduar të ndalojë me ligj martesat e shtetasve shqiptarë me shtetas të kombësive të huaja, ndërsa do të kërkojë edhe lejimin e poligamisë, si një mjet të rëndësishëm nëpërmjet të cilit do të pengojë vajzat shqiptare të martohen me shtetas serbë. Uniteti parti-popull Një vështrim i hollësishëm do të evidentojë përputhshmëri të plotë midis nivelit të diskursit politik dhe nivelit kulturor mbarëpopullor në Shqipëri. Duket se politika shqiptare dhe populli janë prerë për njëri-tjetrin ndaj dhe gjithçka është në harmoni të plotë. Kjo do të thotë se, çdo përpjekje për ndryshim është e kotë t i adresohet politikës. Për të ndryshuar politikën, duhet ndryshuar populli. Nuk dihet nëse marrëzirat e shumta që thonë politikanët vijnë nga kodoshllëku apo nga budallallëku, - ndoshta janë të dyja, - veç dimë se ato i përgjigjen më së miri oreksit të turmave që i votojnë e brohorasin. Edhe sikur politika të ketë dëshirë e mundësi të ndryshojë, nuk e lë populli, i cili kërkon me ngulm këtë lloj tagjie. Kjo do të thotë se klasa politike është e kapur nga lloji i popullit që ka prodhuar, i cili e detyron tashmë, me apo pa dëshirë, të bëjë rolin e klounit. Për këtë arsye, themi se këta politikanë e kanë hak këtë lloj populli që i detyron të bëhen kaq qesharakë.

6 T ema e javes Erebara: Vota e bardhë, duhet për të treguar se nuk jemi dele E nisur nga një grup në Facebook, nisma për votën e bardhë është shndërruar tashmë në një objekt të një debati të madh në media. Akuza të shumta janë hedhur mbi të, ndërsa pyetjet e shtruara mbeten pa përgjigje edhe për vetë kritikuesit

7 T ema e javes jedisi politik i krijuar në Shqipëri ka shtuar më shumë se kurrë indinjatën qytetare ndaj palëve. Kjo ka bërë që një grup të rinjsh, intelektualësh e aktivistësh të shoqërisë civile, të ndërmarrin nismën për votë të bardhë, e cila fton qytetarët të votojnë abstenim, duke mos zgjedhur asnjë alternativë. Ata e quajnë këtë, votë e protestës, ose bojkot, ku një ndër idetë më të fundit është, që votuesit t i vendosin një kryq fletës së votimit në shenjë proteste për imoralitetin politik dhe mungesën e përfaqësimit të qytetarit. E nisur fillimisht në rrjetet sociale, kjo iniciativë ka gjetur jo pak përkrahje, duke u bërë edhe objekt debatesh në media. Drejtuesit e kësaj nisme i kanë dhënë iniciativës një natyrë krejtësisht të lirë, pa drejtues, pa struktura, pa fonde, duke pasur vetëm një gjë që i bashkon, zërin i protestës dhe bojkotit ndaj politikës shqiptare. Gjergj Erebara, një prej pjesëmarrësve në këtë grup, na tregon arsyet dhe mënyrën sesi u ndërmor. Ajo lindi nga marrëveshja Rama-Meta, e cila, sipas tij, i dha fund çdo kuptimi për zgjedhje mes forcave politike aktuale. Një grup të rinjsh të njohur përmes Facebook-ut u takuan një mbrëmje për të diskutuar se çfarë mund të bëhet. Mendimi kryesor qe që shqiptarët të nxiten të mos i bojkotojnë zgjedhjet, por të marrin pjesë në votime, duke bërë të qartë mosaprovimin e tyre për politikën. Më tej, debati kaloi në media, me mbështetjen e intelektualëve si Shinasi Rama, Fatos Lubonja, etj, ndërsa është mbështetur fort edhe nga grupi i shqiptarëve të Nju Jorkut. Në fakt, vetë aktivistët pranojnë defektet e tyre, si përshembull faktin që nuk qe kurrë e qartë nëse bëhej fjalë për bojkot apo për votim të pavlefshëm. Votimi me kryq u shfaq si qëllim në vetvete dhe jo si mjet proteste për shqetësimet e vërteta që lidhen me mungesën e demokracisë në rang kombëtar dhe brenda partive politike, pushtetin e stërmadh të parave të pista në jetën publike, sistemit kleptokratik të kapjes dhe mbajtjes së pushtetit etj. Megjithatë ata shprehen se qëllimet e tyre janë modeste dhe reagimi që ata duan të prodhojnë është më tepër moral. Duhet një zë të thotë: Ndal! Ata shprehen se listat e kandidatëve treguan se deputetët e përzgjedhur janë më jopërfaqësues se kurrë. Kandidatët nuk kanë lidhje me zonën elektorale që pretendohet se do të përfaqësojnë. Duke përdorur pushtetin e parave, ata i ndryshojnë qëllimisht zonat elektorale pasi e dinë se nuk mund të zgjidhen për herë të dytë në të njëjtën zonë. Për këtë arsye, aktivistët e votës së protestës thonë se një sistem politik jopërfaqësues, ka nevojë që të papërfaqësuarit, së paku të ngrenë zërin e ta thonë këtë. E gjithë kjo krijoi reagime të shumta, një pjesë e mirë e të cilave, kanë ardhur edhe të motivuara nga politika. Ajo u pa në disa shkrime si një komplot me qëllime të fshehta. Akuzat kanë qenë të larmishme, dhe pjesëtarët e kësaj nisme u gjykuan si naivë që nuk e pranojnë realitetin ashtu siç është, se nuk arrijnë të shohin të keqen e madhe, që është Berisha, se kanë ndërmarrë një nismë pa kuptim, sepse në fund dikush do t i fitojë zgjedhjet, etj. Për Erebarën, naivë janë ata që pretendojnë se mund të zgjidhin gjë duke votuar. Nëse një grusht njerëzish kanë vjedhur aq shumë nga buxheti i shtetit sa janë të gatshëm të shpenzojnë 5 apo 10 milionë euro për të blerë vota në zgjedhje, kjo nuk përbën demokraci. Vota jonë në favor të së keqes më të vogël nuk ka asnjë shans të bëjë ndryshimin përballë dhunës shtetërore, dhunës së parave apo gangsterizmit të përgjithshëm politik. Në rast se ne pranojmë të keqen më të vogël, pyetja është se si do të mund ta bëjmë të qartë se nuk jemi dakord me këtë katrahurë?! Por votimi kundër Berishës dhe jo pro opozitës, nënkupton gjithashtu se ne e pranojmë këtë realitet, se të gjithë shqiptarët janë të korruptuar, ose kandidatë për t u anëtarësuar në grupin e të korruptuarve. Natyrisht që dikush duhet të bëjë të qartë se jo të gjithë shqiptarët janë të tillë. Dhe për këtë shërben vota e protestës, - thotë Erebara. Aktivistët e votës së protestës e kanë të qartë që, sido që të vijë puna, javës tjetër Shqipëria do të ketë një qeveri, pavarësisht se sa shqiptarë do të ndjekin nismën e tyre. Vetëm se për ta, duke kaluar pa një reagim të tillë, ne tregojmë që jemi një popull delesh, që meritojmë këtë kastë politike që kemi, se Shqipërisë i takon ajo demokracia e kategorisë së dytë, ku liria më e madhe e disponueshme është liria për të ikur emigrant. Pyetja bazë qe nëse thirrja për votë proteste qe njëkohësisht një sfidë ndaj sistemit demokratik. Përgjigjia është jo! Në zgjedhjet e Shteteve të Bashkuara të Amerikës, kandidatët shpenzojnë diku te dollarë për votë të fituar. Në Shqipëri, një vend shumë herë më i varfër, gjatë kësaj fushate po shpenzohen rreth 10 milionë euro (sipas një vlerësimi konservator), pra afërsisht 8 dollarë për votë. Dhe këto janë vetëm shpenzime të matshme, për reklama televizive, për bluza, kapele, banera. Në çdo shtyllë varen nga 3 flamuj, çdo flamur kushton 2 dollarë (pa koston e instalimit). Një baner modest i varur nëpër pemë kushton dollarë. Dhe kjo po ndodh në një vend ku pagesa e ndihmës ekonomike për 100 mijë familjet shqiptare në varfëri varion nga 20 në 45 dollarë në muaj. A mund të flasim për demokraci këtu? Por a ka nevojë që ndokush të dalë e ta thotë? Për këtë shërben vota e protestës. Në thelb, të papërgjegjshëm janë ata që bashkohen me klikën sunduese me shpresë se do të përfitojnë ndonjë copë nga sahani i hajdutllëkut.

8 T ema e javes Për kë voton Shqipëria? Një fotografi lakonike mbi çfarë propozojnë partitë kryesore, kapacitetet përmbushëse të premtimeve të tyre, përputhja e kaheve të deklaruara ideologjike me realitetin faktik dhe se çfarë përfaqëson në të vërtetë secila forcë politike Shqipëria voton, pavarësisht pompozitetit të shprehjes, nuk emocionon veçanërisht e as zbulon ndonjë domethënie konkrete. Një nga pyetjet me interes mbetet Për kë voton Shqipëria. Përgjigja më korrekte nga pikëpamja teknike është: për 68 parti. Kaq janë të regjistruara në Komisionin Qendror të Zgjedhjeve për të marrë pjesë në garën finale të 23 qershorit. Nga kjo mizëri partish, PD shkon në zgjedhje me 25 parti aleate ndërsa PS me 37. Nuk janë numrat e partive ato që kanë rëndësi, por mbi të gjitha numrat e votuesve për parti. Duke përjashtuar partitë që nuk i njeh njeri dhe që as emrat nuk u mbahen mend, loja zgjedhore përmblidhet në pak a shumë PD, PS, LSI dhe partitë satelite. Gjithashtu, janë edhe partitë identitare, si ajo e çamëve, domethënë Partia Drejtësi, Integrim dhe Unitet (PDIU), partia kryesore e grekëve, Partia Bashkimi për të Drejtat e Njeriut (PDIU), partia e Bamir Topit, e cila përfaqëson interesat e një pjese të nëndheshme të sistemit të drejtësisë (Fryma e Re Demokratike FRD) si dhe forca politike e Kreshnik Spahiut, tashmë në vdekje klinike sipas disave, por që vazhdon ende të përfaqësojë spazmat e nacionalizmit histerik. Por në fund të fundit, përtej emrave dhe figurave që i ambalazhojnë, për çfarë dhe kë tamam, po votojnë shqiptarët? Për arsye praktike dhe normaliteti mendor vëmendja duhet përqendruar te partitë e mëdha: PD, PS dhe LSI. Kjo e fundit përfaqëson një forcë mbushëse aty ku mungojnë votat si dhe një motor punësimi për ndjekësit e saj, duke arritur të jetë në lojë, por dhe të fuqizohet në sajë të koalicioneve që formojnë qeveri. Në këtë kuptim, programi i LSI ka një rëndësi dytësore krahasuar me rolin e saj si tampon zgjedhor, dhe vëmendja reale u takon PD dhe PS. PD=PS? Jo dhe Po Arsyeja dhe tradita njerëzore diktojnë se partitë vlerësohen nga programet dhe qëndrimet e tjera të tyre, me theks të veçantë tek dallimet ideologjike. Opinionisti dhe studiuesi i politikës, Blendi Kajsiu përmend se në programet e dy partive kryesore ekzistojnë disa dallime formale, siç është diskutimi mbi taksën e sheshtë. Taksa progresive është më e majtë dhe synon rishpërndarjen e të ardhurave, ndërsa taksa e sheshtë është më e djathtë dhe synon më shumë lehtësimin e biznesit, vëren Kajsiu. Ai shton se shumë probleme të ngritura në programin e PS-së si shëndetësia apo arsimi trajtohen nga një kahje e majtë ideologjike. Kështu në programin e PS-së thuhet së shëndeti nuk duhet parë si mall por si e drejtë. Gjithashtu, lideri i PS-së Rama flet për një shëndetësi falas për të gjithë qytetarët. PD-ja nga ana tjetër thekson futjen e aktorëve privatë si në shëndetësi edhe në arsim si sukses dhe si kyç i zgjidhjes së problematikës së këtij sektori, shpjegon ai. A mjafton kjo për të bërë një dallim mes PD dhe PS? Jo tamam... Së pari, të dyja kampet ndajnë të njëjtin

9 T ema e javes Qytetarët denoncojnë Projekti Za Lart ( zalart.al ), i zhvilluar nga e njëjta skuadër themeluese e Open Data Albania, u jep mundësi qytetarëve që nëpërmjet faqes në internet apo aplikacioneve në celularë të sistemit android të bëjnë të mundur raportime dhe denoncime për situata të parregullta zgjedhore për të cilat ata janë dëshmitarë. Në ditët e para të fushatës qytetarët kanë raportuar me fjalë; foto dhe video ngjarje të ndryshme sipas kategorive të propozuara në platformë. Pas denoncimit qytetar është një redaksi ad hoc që bën verifikimin mbi denoncimet kryesore. Rraporet që verifikohen markohen si të tilla. Aktualisht nga 87 raportime janë verifikuar 54 prej tyre. Pjesa tjetër janë në proces verifikimi. Konkretisht në pjesën e parë të fushatës, perceptimi dhe denoncimi më i shpeshtë për parregullsi zgjedhore ka qenë mbi kategorinë Keqpërdorim i Institucioneve Publike me 26 raportime. Dëmtimi i Materialeve Zgjedhore dhe Zyrave Elektorale si dhe Përdorimi i Fëmijëve në Fushatë janë dy kategori që shënojnë raportime të shpeshta. Po njësoj janë raportuar Parregullsi të Listave Zgjedhore dhe Ligjërim Elektoral Jo Etik. Më të mprehta në kontekstin e shkeljeve dhe parregullsive zgjedhore janë raportime që vinë për Tentativa Blerje Vote me 5 denoncime dhe Cenim të të Drejtës së Votës e Fshehtësisë së saj me 3 denoncime. Në lidhje me këto dy kategori, denoncimet vinë kryesisht nga zona si Fieri; Tirana; Dibra; Elbasani dhe Kukësi. Gjithashtu më të spikatura janë rastet që denoncojnë probleme të presionit dhe tentativës së blerjes për grupe me problematikë sociale si shtresa në nevojë, konkretisht persona që banojnë në shtëpi të palegalizuara apo pjesëtarë të komuniteteve të varfra rome. model zhvillimor neoliberal që bazohet tek nxitja e tregut të lirë, tek sektori privat, dhe që e sheh shtetin si pengesë ndaj zhvillimit. Të dyja palët premtojnë uljen e taksave dhe lehtësi për biznesin. Asnjëra palë nuk është kundër privatizimit në parim të sektorëve strategjikë, apo marrjes së tyre nën kontrollin e shtetit, vijon Kajsiu. Diçka e tillë shënon një nivel barazimi në filozofinë afariste të dy kampeve në fjalë, por nuk është gjithçka. Ai thekson se gjithashtu, të dyja palët dhe veçanërisht e majta, kanë në radhët e tyre disa nga biznesmenët me në zë dhe më të fuqishëm të vendit. Kjo është veçanërisht problematike për të majtën pasi vë në dyshim dedikimin e saj për të qeverisur në funksion të shtresave në nevojë dhe të margjinalizuara, të papunëve, punëtorëve të pasiguruar në ndërtim, grave që shfrytëzohen nëpër fasoneri etj. Përse dhe si këto shtresa duhet të përfaqësohen nga ndërtues apo biznesmenë të fuqishëm? Pyetja mbetet retorike. Ekonomia, premtime në ajër Në fakt, çfarë kanë menduar partitë me biznesmenë të suksesshëm, në programet e tyre ekonomike? PD premton vende pune, PS e rrit këtë shifër në , ndërsa LSI kufizohet në Vlen të kujtohet se këto premtime bëhen në raport të një popullsie prej 2.8 milionësh sipas censusit të fundit nga INSTAT. Sipas raportit të Votëmatësi, një nismë e Lëvizjes Mjaft!, të treja këto premtime paraqiten tejet optimiste. Gjithashtu, ato përplasen me vetë përkufizimin e programit, i cili në raportin në fjalë përkufizohet si Një listë e përcaktuar e ngjarjeve që do të ndodhin apo procedurave që do të ndiqen, sipas American Heritage Dictionary. Mekanizmat e paraqitura nga të tre partitë për realizimin e këtyre vendeve të punës, janë shumë të pjesshme dhe jashtë formulimit të termit program. Gjithashtu, sipas Votëmatësit, të tre partitë premtojnë njëkohësisht subvencione për bujqësinë, investime, ulje taksash dhe shërbime të ndryshme në dobi të zhvillimit të sektorit. Të gjitha këto premtime, në të gjitha rastet, nuk përmbajnë kosto apo burime financimi. Lidhur me sistemin e taksimit, PD dhe PS propozojnë dy sisteme të ndryshme, por asnjëra nuk denjon të shpjegojë kostot apo burimet e financimit. PD premton rritje pagash, ndërsa PS ulje taksash (si rregull partitë e majta i rrisin taksat për të siguruar më shumë shpenzime publike). Sërish, në asnjë rast nuk ekzistojnë kostot apo burimet përkatëse të financimit. Shtirje dhe racizëm? Artikulimi politik i të dy palëve nuk përputhet me ndarjen e tyre ideologjike, sipas Blendi Kajsiut. Ai vëren se Berisha e artikulon veten si bir i vegjëlisë, krenar për prejardhjen e tij rurale dhe nga një familje modeste. Me fjalë të tjera, një individ që erdhi në Tiranë 14 vjeç nga fshati dhe

10 T ema e javes Përfaqësimi në Shqipëri nuk bëhet shumë në mënyrë horizontale sipas shtresave, por në mënyrë vertikale sipas klientelave. Ndaj dhe ekzistojnë ndërtues të majtë dhe të djathtë, media me kahe përkatëse, universitete apo dhe spitale me orientim politik. Kjo është një nga arsyet, por jo e vetmja, se përse fushatat tona politike janë më pak programatike dhe më shumë të personalizuara rreth liderit si garantues i klientelës iu desh të çante me forcat e veta dhe jo me lidhjet familjare të bllokmenëve. Në këtë mënyrë ai dhe PD-ja identifikohen me të paprivilegjuarit, thotë ai. Kajsiu shton se nga ana tjetër, ideologjia neoliberale që Berisha promovon nxit pabarazitë mes shtresave, penalizon shtresat në nevojë dhe sidomos ato rurale, dhe në mungese të ndërhyrjes së shtetit mbyll mundësinë e mobilitetit social; pra që edhe dikush tjetër si Berisha të këtë mundësi të përparojë në jetë pavarësisht prejardhjes apo mundësive modeste të familjes. Në këtë kuptim, Kryeministri rezulton i majtë në artikulim romantik, por i ekstremit të djathtë sa i takon zbatimit faktik në një sërë pikash të rëndësishme. Rama nga ana tjetër e artikulon veten si qytetar të civilizuar dhe pjesë e elitës kulturore shqiptare përballë barbarisë primitive Berishiste [siç artikulohen tradicionalisht socialistët], çka përmban edhe nëntone raciste dhe diskriminuese për veriun dhe shtresat e margjinalizuara që artikulohen si primitive dhe të prapambetura, shpjegon Kajsiu. Ai është i mendimit se artikulimi politik i Ramës është pjesë e një diskursi me të gjerë elitist dhe orientalist anti-fshat, sipas të cilit, problemet e Shqipërisë vijnë nga katundaria ideja që rëndom artikulohet në kafene se na mbyten katunarët. Ky artikulim bie ndesh me ideologjinë e majtë të PS-së që disavantazhet e të margjinalizuarve i shikon si produkt i politikave shtetërore që riprodhojnë pabarazinë dhe jo si produkt i primitivitetit të të margjinalizuarve. E thënë ndryshe, e majta duhet të transmetojë dashuri dhe jo përçmim për të margjinalizuarit, vëren ai. Në vend të dashurisë, forcat politike shqiptare kanë ofruar premtimin e saj në formë reklamash. Sipas projektit tjetër të Mjaft! mbi monitorimin e shpenzimeve të partive gjatë fushatës elektorale 2013, partitë shpenzojnë shumë më tepër para nga ç deklarojnë. Kështu, rezulton se vetëm javën e parë të fushatës dhe vetëm për reklama televizive, partitë kryesore shpenzuan 870 milionë lekë, ndërkohë që fondi total i shtetit për të gjitha partitë dhe për të gjithë fushatën është 650 milionë lekë. Gara e mospërfaqësimit Përballë këtyre shukëve me para, çështja e përfaqësimit është një dilemë që mund të ngrihet me të drejtë nga shumëkush. Blendi Kajsiu vëren se klasa punëtore, apo punëtoria, janë tërësisht të papërfaqësuar nga palët politike. Ai shton se sot flitet pak ose aspak për kushtet e punës në ndërtim, apo në sektorë si fasoneria, ku shpesh punohet në kushte shumë të vështira dhe nën ose pranë pagës minimale. Theksimi i nxitjes së biznesit si domosdoshmëri e zhvillimit ka lënë në hije ata që punësohen në bizneset e mesme apo të mëdha, apo ata që vdesin nëpër miniera, thekson ai. Sipas Kajsiut, lidhja media-politikë-biznes ka bërë që në disa sektorë si ndërtimi, të injorohen problemet e punëtorëve. Ai vëren se politizimi i administratës publike ka rrudhur dhe futur nën trysni klasën e administratorëve publikë profesionistë që bëjnë pjesë tek shtresa e mesme shqiptare. Si PD edhe PS janë gati ta përdorin administratën si plaçkë për të kënaqur orekset e veta dhe të LSI-së, thotë ai duke shtuar se si pasojë e polarizimit të theksuar politik, e papërfaqësuar është shtresa e intelektualëve. Aq sa mund të thuhet se ajo është duke dhënë shpirt pasi pak ose aspak rëndësi i kushtohet kërkimit shkencor dhe studimeve objektive. Promovimi i intelektualit bëhet ende në funksion të instrumentalizimit të tij politik. Lista e mësipërme mund të vazhdojë pa fund, pasi pak nga shtresat sociale që mund të identifikohen sot në Shqipëri ndihen ose janë të përfaqësuara politikisht. Në fakt, sipas Kajsiut, përfaqësimi në Shqipëri nuk bëhet shumë në mënyrë horizontale sipas shtresave, por në mënyrë vertikale sipas klientelave. Ndaj dhe ekzistojnë ndërtues të majtë dhe të djathtë, media me kahe përkatëse, universitete apo dhe spitale me orientim politik. Kjo është një nga arsyet, por jo e vetmja, se përse fushatat tona politike janë më pak programatike dhe më shumë të personalizuara rreth liderit si garantues i klientelës, thotë ai. Nga ana tjetër, historia e zgjedhjeve shqiptare që pas rënies së komunizmit, numëron rreth 15 të tilla përfshi edhe referendumet, nga të cilat vetëm dy janë të pakontestuara. Zgjedhjet parlamentare të vitit 1992 dhe ato vendore po të të njëjtit vit. Në këtë pikë, nuk dihet kush fiton, por gjasat janë që edhe këto zgjedhje do të jenë të kontestuara dhe problematike.

11 T ema e javes Nga hqipëria voton më 23 qershor për Parlamentin e ri, ndërkohë që qytetarët do të drejtohen në 5508 qendra votimi, në 12 qarqet e vendit. Përgjithësisht, për ngritjen e tyre janë përdorur ambiente publike e kryesisht shkolla, kopshte, çerdhe, universitete e qendra shëndetësore. Megjithatë, nuk mungojnë edhe ambientet private të vëna në dispozicion, duke filluar që nga lokalet, bilardot e pse jo në disa raste edhe shtëpitë. Shkollat Nga 5508 qendra votimi në gjithë Shqipërinë, rreth 3600 prej tyre janë ngritur nëpër shkolla, qofshin këto 9-vjeçare apo të mesme si dhe nëpër kopshte e çerdhe. Në Qarkun e Shkodrës, i cili përfshin Zonat e Administrimit Zgjedhor 1-8, janë shfrytëzuar 334 institucione arsimore, ndërkohë që në Qarkun e Kukësit, ku përfshihen 3 ZAZ, janë kthyer në qendra votimi 140 shkolla e kopshte. Në Qarkun Lezhë, do të shfrytëzohen 160 shkolla, ndërsa në Dibër dhe Durrës përkatësisht 212 dhe 300 institucione arsimore. Padyshim, numrin më të madh të këtyre ambienteve e mban Qarku i Tiranës, i cili ka edhe numrin më të madh të ZAZve. Në këtë qark, përfshihen plot 18 të tilla, ndërkohë që numri i shkollave, kopshteve dhe çerdheve të shndërruara në qendra votimi është 850. Qarku i Elbasanit përfshin ZAZ-të me numra rendorë 44-53, ndërkohë që në këtë qark janë shfrytëzuar 330 institucione arsimore. Edhe Qarku i Fierit e Korçës zë një numër të konsiderueshëm të këtyre ambienteve publike, të përdorura si qendra votimi e përkatësisht rreth 350 shkolla për secilin qark. Në Qarkun e Beratit do të shfrytëzohen 228 institucione arsimore, ndërkohë që në Qarkun e Gjirokastrës dhe Vlorës, që janë edhe dy qarqet e fundit, do të përdoren rreth 160 në secilin prej tyre. Shtëpitë E pazakontë, por e vërtetë. 11 kryefamiljarë kanë vënë në dispozicion të zgjedhjeve parlamentare ambientet e tyre të banimit. Bëhet fjalë për shtëpitë e tyre, ndërsa Komisoni Qendror i Zgjedhjeve krahas numrit të qendrës së votimit ka shpjeguar se ajo ndodhet pikërisht në shtëpitë e tyre. Kështu, Rifat Kola, Sebedin Lazi, Gani Salkurti dhe Banush Puci janë 4 kryefamiljarë nga Qarku Dibër, ndërsa Ijaz Srafa, Agron Kaloshi, A.Hilaj dhe M.Cufaj, hapin shtëpitë e tyre në Qarkun e Tiranës. Në Elbasan do të jetë Perparim Lala që do të kthejë shtëpinë e tyre në një qendër votimi, ndërsa në Fier, kryefamiljari Myqerem Xhaferaj. Dy shtëpitë e tjera, që do të jenë në dispozicion të votuesve ndodhen në Qarkun e Korçës, ndërsa janë në pronësi të Kujtim Cacit dhe Guri Bardhës. Harta e plotë në 12 qarqet, ka edhe 11 kryefamiljarë që hapin banesën e tyre private për votime Zgjedhjet, 3600 shkolla, kopshte dhe shtëpi kthehen në qendra votimi Masat në ditën e zgjedhjeve Policia e Tiranës: Në 23 qershor, 1458 policë në teren Policia e Tiranës, prej 4 ditësh ka filluar shërbimet në 18 qendrat e KZAZve në rang qarku. Në këto pika bëhet monitorimi dhe mbikëqyrja në mbrëmje, pasi janë larguar të gjithë punonjësit. Ndërkohë që, prej datës 10 qershor, policia është në shërbime 12 orëshe. Për të garantuar një proces normal, në ditën e zgjedhjeve janë angazhuar 1458 efektivë të Policisë së Tiranës, ndërsa 310 të tjerë do të jenë në shërbime në Fier dhe Elbasan. Megjithatë, janë marrë masat për transportin e tyre për të votuar në qendrat e tyre të votimi. Situata paraqitet e qetë, ndërsa incidentet janë të pallogaritshme për këtë fushatë të ndezur. Krahasuar me zgjedhjet lokale të vitit 2011 përllogariten rreth 30 herë më pak incidente. Prej nisjes zyrtare të fushatës elektorale, në Tiranë janë zhvilluar 462 aktivitete ku janë angazhuar 3902 efektivë policie. Në asnjë prej tyre nuk ka patur incidente.

12 P A KUFIJ Pjesë nga Platforma e partive të qendrës së Djathtë Tatimet: Partitë e qendrës së djathtë janë në anën e interesit të biznesit. Shpesh përdorin kapitalizmin laissez-faire, i cili më shumë karakterizon ndërhyrjet e kufizuara të shtetit në ekonomi se sa kontrollin e prejardhjes së parasë. Tatimet janë të kufizuara dhe kryesisht përdoren për financimin e programeve që ndihmojnë ushtrinë dhe policinë. Tregtia: Partitë e qendrës së djathtë mbështesin tregtinë e lirë dhe angazhohen për heqjen e taksave që i konsiderojnë proteksioniste. Imigrimi: Anëtarët e qendrës së djathtë janë të shqetësuar për shkak të kërcënimit të sovranitetit dhe traditave kombëtare, që sipas tyre paraqesin shtetasit e huaj që dëshirojnë të jetojnë në vendin e tyre. Shtetësia: Partitë e qendrës së djathtë besojnë se pabarazitë në demokracitë e pjekura janë legjitime dhe se nuk janë rezultat i privilegjeve të rrepta dhe të padrejta. Për këtë arsye, besojnë se shpesh, është më keq t i lejohet qeverisë që të korrigjojë privilegjet e padrejta përmes masave ndërhyrëse. Politika sociale: Derisa përgjithësisht besojnë në ndarjen e shtetit nga kisha, anëtarët e qendrës së djathtë zakonisht besojnë se një shoqëri funksionon më së miri nën ndikimin e besimit që ka rrënjët tek feja. Dyshojnë se problemet, siç janë ato mbi krimin dhe varfërinë mund të zgjidhen me inxhinieri sociale. Enciklopedia e demokracisë, Simur Martin Lipset E djathta shqiptare. Ku është?! engjin, ballist, kulak dhe reaksionar. Kështu i njeh të djathtët realiteti i sotëm shqiptar, pas gjysmë shekulli vuajtjeje nga ana e komunistëve. U shkëputën nga prona, nuk e njohin pasurinë që kishin, me përbuzje vazhdojnë të quhen edhe borgjezë, ama përveç se shpirtit, asgjë e djathtë nuk u ka ngelur. Ca prej tyre edhe janë dorëzuar, i janë bashkangjitur të majtës dhe, në mënyrën e vet, vazhdojnë përpjekjet për kthimin e pronës, ndërsa shumë prej tyre tashmë e kanë marrë. Lufta për pushtet në Shqipërinë pluraliste ka bërë që politikat e tyre të djathta edhe të devijojnë, por me hapjen e vendit me Evropën dhe botën, zhgënjimi i të djathtëve dhe habia e të majtëve mbi këtë politikë do të pasojë me konstatimin se, si kritikat ashtu edhe veprimet e djathta shqiptare, nuk kishin asgjë të ngjashme me botën. Madje, ky fenomen, në shumë raste vazhdon edhe sot, pavarësisht se lëvizja si e tillë, për vet faktin që është kundër të majtës, quhet e djathtë. Të jesh i djathtë Termi e djathtë vjen nga koha e Revolucionit francez. Në seancën e parë të Parlamentit në vitin 1789, Deputetët liberalë nga Klasi i IIItë ishin ulur në krahun e majtë të kryesuesit (mbretit), ndërsa fisnikët e Klasit të II-të ishin ulur djathtas. Këta të fundit kishin dalë në mbrojtje të aristokratëve, monarkisë dhe ishin angazhuar për vendosjen e kishës dhe për këtë arsye termi djathtas filloi të ndërlidhet me vlerat tradicionale dhe rezistencën ndaj ndryshimeve, duke përshkruar ata që ishin angazhuar për rivendosjen e monarkisë në Francë. Zhvillimet në Evropë ashtu si edhe në Shqipëri do të ndryshojnë shumë çka, si në strukturën ekonomike ashtu edhe atë sociale të shoqërisë. Madje, rënia e vonuar e regjimit komunist në Shqipëri do të ndikojë edhe në procesin e vendosjes së sistemit pluralist, i cili, përkundër përparimit, lë shumë për të dëshiruar. Të jesh i djathtë sot në Evropë, sipas Enciklopedisë së demokracisë dhe Simur Martin Lipset, do të thotë të angazhohesh për një kapitalizëm dhe iniciativë të lirë, dhe të shqetësohesh për shkak të shpejtësisë së ndryshimeve, që zakonisht ndodhin tek këto sisteme; duke mos harruar kundërshtimin e rishpërndarjes së dhunshme të pasurisë. Por kjo nuk vlen edhe në Shqipëri, për shkak të kapitalizmit që favorizon, përveç marrjes, për fat të keq pas 22 vjetësh, edhe faljen e dhunshme e pasurisë! Në rendin e ri botëror, sot mbrojtja e ambientit zë vend të rëndësishëm, por jo edhe në Shqipëri, ku kjo çështje bëhet me interes vetëm kur je në opozitë. Por sipas programit të së djathtës evropiane, me qëllim të mbrojtjes së tregtisë së lirë, hezitohet vendosja e kufizimit të një biznesi me qëllim të mbrojtjes së ambientit. Ose, në rastin e Partisë Konservatore në Britani të Madhe, ku bëhet thirrje për tatimin e ndotjes së ambientit në mënyrë që të ulet emetimi i karbonit. Për sigurimin social, sipas Simur Martin Lipset, shumica e partive të djathta evropiane beson se sigurimi social duhet të privatizohet, meqë shqetësohen nga ndërhyrja e shtetit në ekonomi. Për çudi, në shtetin tonë shqiptar, në këtë konstatim ka ardhur vetëm e majta! Ndërkohë për dallimin e thellë në mes të pasurve dhe të varfërve, e djathta evropiane ka një leksion fantastik: ky dallim i thellë nxit popullin dhe e bën më kreativ. Qershia mbi tortë vjen me politikën e jashtme. Kritikat më të ashpra që i bëhen partive të djathta lidhen me politikat e jashtme agresive që mund të sjellin edhe destabilizim politik. Edhe pse kjo nuk ka ndodhur. Të djathtët janë të qartë dhe sqarojnë se shteti duhet të paraqitet i fortë dhe qëndrimi më i kujdesshëm mund të kuptohet si politikë tolerimi që do të inkurajojë shtetet e tjera për të krijuar idenë se janë më luftarake. Këtë leksion, ashtu si edhe shumë leksione tjera të djathta, shteti shqiptar nuk e mori parasysh, ndërsa qytetarët e saj vazhdojnë të çuditen pse Greqia, Serbia e madje edhe Maqedonia sillen në këtë mënyrë...

13 PA KUFIJ SOCIALDEMOKRACIA SOCIALIZMI SUndimi: Punët publike janë rregulluar në kuadër të një sistemi hierarkie të përbërë nga këshillat, duke filluar nga ato lokale, rajonale deri tek ato kombëtare. ZgjedhjA: Zyrtarët e këshillave vijnë nga procesi zgjedhor në nivel lokal. Shteti: Integrimi progresiv i shtetit dhe shoqërisë. EkonomiA: Të gjitha rrogat janë standarde, shteti i garanton shumicës së qytetarëve të gjitha të mirat dhe shërbimet. FoRCA punëtore: Klasa e bashkuar punëtore dhe fundi i privilegjeve klasore. RevoLUCioni: Mposhtja e borgjezisë. PRogRAmi social: Barazia e forcave prodhuese zhvillimore garanton plotësimin e të gjitha nevojave themelore, me këtë edhe njerëzit kanë kohë të mjaftueshme të merren edhe me aktivitete jashtë-punës... SUndimi: Punën publike zbatohen nga liderë të përzgjedhur në sistem demokratik. ZgjedhjA: Zyrtarët e qeverisë janë pjesë e zgjedhjeve të shpeshta, mandatet i fitojnë përmes bashkësive të tyre ashtu si edhe shkarkimet. Shteti: Shteti i fortë është i domosdoshëm për të rregulluar rishpërndarjen sociale dhe ekonomike. EkonomiA: Kapitalizmi mbijeton me vendosjen e sistemit të rishpërndarjes së pasurisë dhe shërbimeve sociale. FoRCA punëtore: Klasa e bashkuar punëtore përmes sindikatave dhe kooperimeve punëtore. RevoLUCioni: Kapitalizmi është i qëndrueshëm, nuk ka nevojë për revolucion të dhunshëm. PRogRAmi social: Programet e sigurisë sociale garantojnë shtetin e mirëqenies, e cila rishpërndan të ardhurat për të parandaluar varfërinë dhe për të garantuar të ashtuquajturat rrjetet e sigurta për të sëmurët, të papunët dhe pensionistët. SOCIALISTË ZEMËR SHQIPTAR KOMUNIZMI SUndimi: Punët publike administrohen nga kolektivi, përmes procesit të marrjes së vendimeve me konsensus. ZgjedhjA: Qeveria e përbashkët dhe të gjitha format e politikës janë vet-rregullator. Shteti: Shteti është pjesë e çdo faze të shoqërisë, duke filluar nga sundimi, ekonomia deri tek koha e lirë. EkonomiA: Eliminimi i tregut dhe shkëmbimit të mallit. Anullimi i pronës private dhe ripërshndarja e barabartë e të gjitha të mirave. FoRCA punëtore: Të gjitha dallimet klasore zhduken, të gjithë punëtorët janë në sistemin ekonomik që nënkupton edhe pagesën e njëjtë për punë. RevoLUCioni: Anullimi i pamjaftueshmërisë dhe pronës private. Programi social: Shteti garanton të gjitha programet sociale Shteti u garanton të gjithëve nevojat themelore. Marrë nga Modelet e demokracisë - David Held honë se nuk kanë të bëjnë me Enverin, me raste edhe e shajnë. Të gjithë të djathtët për ta janë fashistë, por bëhen keq kur quhen komunistë. Këta janë socialistët shqiptarë ose e majta shqiptare, që nuk kanë të bëjnë asgjë me atë evropiane edhe pse aderojnë në një organizëm të përbashkët. Dhe jo vetëm kaq. Pas 50 vjet sundimi dhe propagande komuniste në tokën shqiptare, janë të bindur se e kanë arritur qëllimin, dhe, sot të gjithë shqiptarët janë të majtë. Por kjo nuk ka të bëjë asgjë me realitetin, si atë socialist ashtu edhe atë evropian. Tmerrohen nga fjala Karl Marks, duke injoruar kështu babanë e së majtës, dhe nuk heqin nga goja SHBA-në, aty ku asnjë parti socialiste ose komuniste nuk arriti ndonjë ndikim të madh në politikën kombëtare. Krahasuar me të majtën evropiane dhe platformën e saj, e majta shqiptare edhe këtu çalon, pavarësisht proklamimit progresist, sepse rruga për ardhje në pushtet pas krizës globale të kapitalizmit, pasojave të globalizimit dhe thellimit të pabarazisë nga njëra anë dhe rezistencës në formën antiglobaliste e lëvizjes ekologjike bëri që ajo të gjejnë

14 PA KUFIJ Eduard Bernstein, socialist gjerman Në fillim të shekullit XX. Ai refuzonte socializmin revolucionar të duke theksuar se shkatërrimi i kapitalizmit është i panevojshëm dhe se thelbi i revolucionit mund të neutralizohet duke rritur të drejtat e punëtorëve dhe vendosjen e sistemit të mbrojtjes në kuadër të sistemit kapitalist ndërsa kishte filluar diskutimet për zbatimin e politikave socialiste me mjetet demokratike. terren më shumë si e majtë ekstreme, aty ku përveç rrethanave globale është edhe një tranzicion i çrregullt shqiptar. Të majtë, sipas kujt Meqë Musine Kokalari nuk u lejua të vepronte si socialdemokrate, sistemi që aplikoi Enver Hoxha nuk ka përkufizim. As komunizëm, as diktaturë, por vetëm një çmenduri 50 vjeçare që arriti të krijojë një specie të rrallë evropiane që edhe sot vështirë se përkufizohet. Pavarësisht se PPSH bëri një kalim të lehtë vetëm përmes emrit, aty ngelën po ata radikalë të majtë që nuk dinë të qeverisin ndryshe. Por çfarë ndodhi në këtë botën evropiane ku aderojmë dhe ku dallojmë ne? Pas rënies së murit të Berlinit, e majta radikale u fut në procesin e një transformimi rrënjësor, e fillimisht u fillua me ballafaqimin me të kaluarën dhe braktisjen e komunizmit si program, ndërsa u fokusua në ruajtjen e identitetit. Progresistët, siç e quajnë veten të majtët, do të konfliktohen me ata që angazhohen për tregun e lirë dhe korporatat e mëdha, sepse e majta vazhdoi të jetë e bindur për angazhimin me ndërhyrjen shtetërore dhe ekonominë e kontrolluar. Por me kohë, idetë e së majtës do të zbatohen në forma të ndryshme, ndërsa në politikën praktike do të paraqiten edhe kombinime që në realitetin tonë komentohen si dukuri shqiptare. Bota e majtë shqiptare nuk e di, por koncepti i revolucionit ka ndryshuar dhe tani ka të bëjë me krijimin afatgjatë të idesë dhe hegjemonisë politike, dhe jo me ndryshimet e shpejta. Demokracia e brendshme nuk është më në kontekstin e ndalimit formal të fraksioneve, por në atë të pluralizmit. Mund të jetë edhe absurd, por sot quhet e drejtë dhe, në vend të luftës klasore, linja e frontit është tërhequr në mes të popullit moral dhe elitës së korruptuar, rrugë kjo drejt modelit të partive populiste protestuese dhe tensionit në mes të nacionalizmit dhe internacionalizmit. Sot, në vend të projektit të së ardhmes, korniza e veprimit si pa dashje bëhet programi i mirëqenies dhe kundërshtimi i masave të kursimit. Këtë më së miri e përshkruan politologu bullgar Ivan Krastev duke pasur parasysh vitin 1968: Në atë kohë, nëpër rrugët e Evropës, studentët demonstronin dëshirën për jetë në botën e cila dallonte nga bota e prindërve të tyre. Sot studentët demonstrojnë nëpër rrugë dëshirën e tyre të jetojnë në botën e prindërve të tyre.

15 Pharma Matrix Representante Oficial Labiofam Cuba Jemi të pranishëm me klinika moderne për konsultime dhe shpërndarjen e produkteve natyrore farmaceutike të LAbiofAm s.a Rr. Fatmir Haxhiu, P. 2, Shk. 11, kati 2, Ap. 86, Tiranë, pas Piramidës) GnLd, për një rini të përjetshme... Të trupit dhe mendjes! Çdo mungesë vitaminike, proteinike dhe minerale në organizmin human tashmë ka një zgjidhje! Integratorë nutricional Suplemente me bazë bimore në shërbim të çdo nevoje organike Përkujdesje për lëkurën Produkte antibakteriale e antialergjike për një higjenë më të sigurt të ambientit Shëndeti ynë është i paçmueshëm dhe ne e marrim seriozisht

16 F okus Vështirësitë e sfidat e tre grave kurajoze që vendosën të linin gjithçka për t ia kushtuar jetën Zotit. Rrugëtimi i tyre mes popullit Kosovar dhe atij shqiptar, në një 40-vjeçar i kaluar mes tyre Nga Maria Pepkolaj anë shumë vite tashmë që jetojnë në Shqipëri, kanë mësuar të flasin e të shkruajnë shqip, por akoma ndihen më të sigurta kur bisedojnë me njëra-tjetrën frengjisht ose italisht. Flokët e tyre janë të gjitha të thinjura e rrudhat e fytyrave të shumta e të thella, por jo aq sa ta tregojnë moshën e vërtetë. Jetojnë në një shtëpi shumë të thjeshtë, tipike për kohën e komunizmit, ku për dysheme ka beton e ku gjatë dimrit ndizet soba me dru. Këto janë tre murgeshat e Vëllazërisë së Motrave të Vogla : motër Odeta, Elena dhe Maria. Përgjatë këtyre 40 viteve të kaluara në Kosovë e Shqipëri, ato kanë ndihmuar njerëzit për të kërkuar respektimin e të drejtave të tyre, kanë ndihmuar persona që kanë pasur nevojë për mjekime duke ua siguruar ato shpesh herë dhe falas. Këto murgesha janë kujdesur që ata që ndodhen në vështirësi t i anëtarësojnë në shoqata të ndryshme, sipas problemeve që ata kanë, për t u mundësuar një zgjidhje sa më të shpejtë. Studentë të shumtë kanë gjetur dhe vazhdojnë të gjejnë ndihmë tek to, jo me anë të ndihmave financiare por falë mbështetjes morale e psikologjike që ato e kanë aftësinë e mundësinë t ua japin. Rrugëtimi i tyre ka qenë i gjatë, gati i pabesueshëm. Kosova, Rumania, Franca e Shqipëria, destinacionet e tyre gjatë këtyre viteve. Viti 1968 që do t i lidhte ato me Shqipërinë: Në këtë vit marrin një urdhër nga motër Magdalena, e cila ishte themeluesja e tyre, për t u vendosur në Kosovë, pasi ishte vendi më pranë Shqipërisë. Ky urdhër ishte dhënë pasi ishte përhapur lajmi që priftërinjtë kishin dorëzuar çelësat e kishave, dhe Shqipëria zyrtarisht ishte kthyer në një vend ateist. Motër Odeta u vendos në vitin 70 në një lagje të Prizrenit, të banuar gati tërësisht nga besimtarë mysliman, atje mësoi gjuhën shqipe e u kujdes që fëmijët e paktë katolike, të merrnin mësime feje. Motër Maria u vendos në Kosovë në 1972, dhe për disa vite ka punuar në spital, me arsyen e thjeshtë për të ndihmuar e për të qenë më pranë njerëzve e për t i mbështetur ata. Shumë herë ka pasur pikëpyetje të mëdha për qëndrimin tonë ose jo, si në Kosovë edhe në Shqipëri, por ia kemi dalë që të bindim themeluesit tanë, gjithmonë me punën e kryer këtu. Çdo sakrificë justifikohet kur dikush të thotë -ejani përsëri biseda me ju na bën të ndihemi persona të gjallë - e më të shumta janë gratë që kërkonin mbështetjen tonë, thonë ato. Pas Kosovës, Vëllazëria e Motrave të Vogla ka nisur punën e saj me misione fluturake (të përkohshme) në Shkodër. Viti 1991 do të shënonte vendosjen e tyre zyrtarisht në Shqipëri. Do të ishin Shkodra dhe familjet shkodrane mikpritësit e parë, pasi ato nuk kishin një vend ku të qëndronin. Në fillim ishte tejet e vështirë pasi njerëzit kishin probleme shumë të mëdha dhe ishin të zhytur në një varfëri të skajshme, por shumë prej njerëzve që takonim na lejonin t i ndihmonim e na hapnin derën e shtëpisë së tyre të varfër, pa asnjë lloj hezitimi. Gratë në veçanti kishin shumë nevojë për dikë që të flisnin, pasi ishin të

17 F okus Motër Odette Shtëpia e motrave në Kosovën e viteve 60 ndrydhura, edhe nga vetë familjet e tyre, e tek ne sikur gjenin besimin e munguar, kujtojnë ato, gati me të njëjtin zë. Në fillim të viteve 90, kur Shqipëria sapo kishte dalë nga komunizmi, tregojnë që kanë përcjellë shumë të rinj për të hyrë brenda ambasadave franceze dhe italiane, në kërkim të një të ardhmeje më të mirë. Normalisht, ato e kishin më të lehtë eksesin, falë shtetësisë, por edhe statusit fetar. Gjatë atyre viteve kanë kaluar shumë kohë duke kërkuar familjet e atyre që përcillnin, për t iu dhënë lajmin që fëmijët e tyre ishin larguar jashtë vendit. Motër Maria tregon për një rast, ku pas shumë përpjekjesh e lodhjesh kishte arritur të gjente familjen e një djaloshi nga Shkodra. Lotë gëzimi shoqëruan lajmin e largimit të djalit të tyre, pasi kishte kohë që nuk merrnin vesh nëse ishte gjallë ose jo. Më kujtohet kur nëna e djalit më lau këmbët e unë nuk kisha guxim që të mos pranoja. Në vendin tim askush nuk do të më lante këmbët, e as të më priste në shtëpinë e tyre me dashurinë që ata e bënë. I pashë tek shkonin në shtëpitë përreth për të kërkuar bukë për mua. Unë e kuptova, por s mund të thosha asgjë, pasi ata sërish do të shkonin ta merrnin, edhe pse në shtëpinë e tyre, për vete nuk e kishin, shprehet ajo. Në Tiranë, u vendosën zyrtarisht në vitin Një tjetër vit i vështirë për Shqipërinë. Fillimisht ishte motër Odeta ajo që u vendos në kryeqytet, në një shtëpi për të cilën ato thonë se i mungonin edhe gjërat më minimale... Ditën e parë të vendosjes sonë në Tiranë kam qenë vetëm, thotë motër Odeta, kam fjetur në një shtëpi pa dritare e me erën që sillte shiun brenda. Një komshi erdhi e më solli një batanie për të fjetur, vetëm atë kishte. Ashtu kam kaluar natën. Ishte e vështirë, por dëshira ka qenë gjithmonë shumë më e madhe se sfidat që kemi përballur. Edhe gjatë luftës në Kosovë, ato kanë patur një rol në akomodimin e refugjatëve, pasi ato ishin të njohura me realitetin kosovar. Jo rrallë ishin përballur me problemet që Serbia u shkaktonte kosovarëve, e shpesh probleme kanë hasur dhe ato vetë. Motrat tregojnë se ka pasur shumë raste kur atyre u është mohuar viza për të hyrë në Kosovë, e madje për një kohë shumë të gjatë. Gjithsecila prej tyre ka ndërtuar në këto vite këtu në Shqipëri rrjetin e saj, ku ndihet më e plotësuar e jep ndihmën e vet sado të vogël. Motra e vogël Héléne bashkëpunon me disa shoqata që veprojnë me pakicat etnike të romëve dhe egjiptianëve, me qëllim që romët të njihen më mirë dhe të respektohen, duke filluar qysh nga shkollimi. Ajo mban shumë kontakte me familje në lagjet rome, dhe njëkohësisht stimulon angazhimin e të rinjve në këto shoqata. Motra Odette merret më shumë me përgatitjen e librave liturgjike: në fillim, në Kosovë, me përkthime për Kishën. Ndërkohë, ajo ka përkthyer edhe Fjalorin e Teologjisë Biblike, i cili është një ndihmesë për fenë e kulturën shqiptare. Përtej lëmit religjioz, ajo ka ndihmuar edhe në përkthimin e disa teksteve bazë të kulturës shqiptare, ku përmendim librin arkivor mbi Pjetër Bogdanin, i cili vë në dukje identitetin e popullit tonë. Motër Maria merret me përgatitjen e artikujve mbi aktivitetet e tyre, ose përgatit dvd dhe prezantime në power point për të ndezur, siç thotë ajo, një dritëz me mesazhin e dhurimit falas të dashurisë njerëzore universale. Ajo ndihmon gjithashtu në një qendër për handikapët, e cila po ndërtohet e re. Jeta e tyre mund të jetë frymëzim dhe gjithashtu temë për diskutim, pasi jo gjithmonë jeta që ato bëjnë, është e kuptueshme nga ata që nuk e konceptojnë si misionin e jetës. Ato kanë lënë Francën e Italinë për t i kushtuar jetën e tyre Zotit dhe popullit Shqiptar. Të treja kanë lënë nga një familje, e cila në fillimet e tyre nuk i ka mbështetur. Familja e motër Odetës s ka pranuar të flasë me të për gati 10 vjet, dhe shkaku i vetëm ishte zgjedhja e saj. Mundime, sakrifica, vështirësi të shumta në një vend te huaj, me një gjuhë te huaj. Por kur i pyet, ato shprehen të lumtura që i thanë po kësaj jete, dhe këtë lumturi ato e pasqyrojnë me fytyrat e tyre, gjithmonë të qeshura. Vëllazëria jonë është një derë e hapur, një vend mikpritës dhe miqësor për njerëzit të kulturave, besimeve fetare, shtresave shoqërore të ndryshme, madje edhe për njerëzit që nuk besojnë. Kushdo që për arsye të ndryshme kërkon ndihmën e tyre, për vete ose për një të njohur, mund t i kontaktojë ato në -in mvogla@yahoo.fr. Buzëqeshja, një fjalë e mirë dhe përkushtimi nuk do t i mungojë asnjëherë.

18 F okus A rrezikohet vota PikAt e marrëveshjes së nënshkruar nga Komisioni QendRoR i Zgjedhjeve me KËshiLLin KombËtAR të PeRsonAve me AftËsi të KUfizUAR KQZ-ja merr përsipër përdorimin e gjuhës së shenjave në fushatën televizive për sensibilizimin e zgjedhësve dhe edukimit qytetar; me qëllim për të ndihmuar personat që nuk dëgjojnë për të kuptuar procedurat e votimit në qendrën e votimit. KQZ-ja është e angazhuar për caktimin e QV-ve në katet e para të ndërtesave si edhe vendosjen e rampave në ato raste ku votojnë persona me aftësi të kufizuar në lëvizje KQZ-ja merr përsipër mundësimin e pajisjeve ndihmëse për personat para/tetraplegjikë (rampat dhe dhomat e fshehtësisë) KQZ-ja merr përsipër trajnimin e komisionerëve të KQV-ve në bashkëpunim me ekspertët e shoqatave sipas llojit të aftësisë së kufizuar, me qëllim ndihmesën dhe asistencën për personat me aftësi të kufizuar, si dhe dhënien përparësi në radhë gjatë votimit për personat me aftësi të kufizuar, veçanërisht për invalidët e punës. e të verbërve dhe paraplegjikëve? Nga Laura Stefa ta nuk janë si të tjerët. Për arsye nga më të ndryshmet, disa prej tyre janë privuar nga shikimi, ndërsa të tjerë kalojnë jetën me karrocën me rrota. Megjithatë, vota e tyre garantohet me ligj. Ashtu si gjithë shqiptarët, ata kanë të drejtë të zgjedhin përfaqësuesin e tyre në Parlament. Por, eksperienca e viteve të kaluara ka treguar se gjithmonë janë përballur me barriera nga më të ndryshmet, të cilat në një formë apo në një tjetër kanë mohuar votën e tyre. Në Shqipëri numërohen 10 mijë të verbër, që kanë të drejtën e votës, ndërsa paraplegjikët e regjistruar janë Në fakt, Komisioni Qendror i Zgjedhjeve ka nënshkruar një marrëveshje bashkëpunimi me Këshillin Kombëtar të Personave me Aftësi të Kufizuar (KKPAK). Marrëveshja u nënshkrua nga Kryetarja e KQZ-së, Lefterije Luzi (Lleshi) dhe Kryetari i KKPAKsë, Sinan Tafaj, në datën 21 mars të vitit 2013, ndërsa objekt i saj është krijimi i kushteve dhe lehtësirave për personat me aftësi të kufizuar, për ushtrimin e të drejtës së votës për zgjedhjet për Kuvendin e Shqipërisë, të datës 23 qershor. Por, kur nuk ka mbetur edhe shumë kohë nga dita finale. Kreu i Shoqatës së të Verbërve të Shqipërisë, Sinan Tafaj duket disi skeptik për zbatimin e saj. Në një prononcim për Fenix, ai tha se ende nuk ka një përgjigje zyrtare nëse shabllonët e nevojshëm për votën e të verbërve do të përdoren apo jo. Unë jam në një situatë të vështirë sepse mesa duket shabllonet nuk do të përdoren. Ende nuk kam një përgjigje zyrtare nëse ato do bëhen apo jo. Ligji ka parashikuar që njerëzit e verbër duhet të kenë mjetet ndihmëse votuese, të cilat ne nuk e dimë nëse do bëhen. Mendoj se tanimë nuk ka më kohë për t u bërë. U bë vetëm reklama me gjuhën e shenjave, por transmetimi i lajmeve dhe informacioneve të tjera nuk është bërë me gjuhën e shenjave, - vijon Tafaj. Për sa i takon shabllonit, ai është një mjet ndihmës në formën e zarfit, i madh sa fleta e votimit. Në momentin e marrjes së fletës së votimit ajo futet brenda në të, ndërsa në krahun e djathtë ka të shkruar në brail emrat e partive dhe kryetarëve të tyre si dhe disa kuadrate të hapur, ku vendoset kryqi. Paraplegjikët Nga ana tjetër, kryetarja e Shoqatës së Paraplegjikëve dhe Tetraplegjikëve të Shqipërisë, Mybere Prizreni është më e bindur për zbatimin e marrëveshjes me Komisionin Qendror të Zgjedhjeve. Sipas saj problem mund të ketë vetëm nëpër fshatra, por ato do të jenë shumë të vogla. Kemi diskutuar në lidhje me përshtatshmërinë dhe kemi vendosur që nëse qendrat e votimit janë në katet e larta, të ulen në aktin e parë dhe në ato që do të kenë vetëm 2 shkallë, do të ketë përshtatshmëri. KQZ-ja ka marrë përsipër të vendosë rampe për t u futur karriget me rrota. Normalisht që do të jenë në kat të parë, por unë them që në fshatra do të jetë disi më e vështirë. Megjithatë do të jetë një përqindje e vogël, ndërsa e përgjithshmja është me përshtatshmëri - u shpreh Prizren. Sipas saj, problem janë të paralizuarit, të cilët nuk kanë mundësi të jenë pranë qendrave të votimit. Numri i përgjithshëm në gjithë Shqipërinë i personave paraplegjikë është Nga këta rreth 900 prej tyre janë të paralizuar, nuk lëvizin këmbë e duar, janë në shtretërit e tyre me plagë të hapura dhe këta persona me siguri nuk do të jenë pranë qendrës së votimit sepse nuk shkon kutia e votimit te ata. Të tjerët do të shkojnë, duke përjashtuar vetëm ata që nuk kanë dëshirë të votojnë e që kjo është çështje e personalitetit të tyre,- u shpreh Prizreni.

19 kulture javore Social-KULTURORE Apogje i poezisë shqiptare të dashurisë FAQE Llambi Pasku mat pas mati... drejt Kasparovit! Shqipëria në letërkëmbimin dhe kujtimet e Isadora Dunkan FAQE FAQE 20-21

20 I nterviste Nga Egi Shalzi alent i lindur, vullnet dhe përpjekje të vazhdueshme: Llambi Pasku, 21 vjeçari i talentuar nga Roskoveci i Fierit, është modeli që demonstron se si mund të radhitesh mes mjeshtrave ndërkombëtarë, qoftë edhe në një sport kaq elitar, sa ç është shahu. Nga një bisedë e gjatë dhe e këndshme për Fenix, kuptohet se si mund të arrihet te titulli Mjeshtër Ndërkombëtar dhe Balli i Parë, pa hequr dorë nga studimi i përditshëm, nga kërkimi dhe njohja e niveleve botërore qoftë edhe nëpërmjet një CD-je Fritz (program gjerman lojërash shahu). Mesa duket pasioni i Llambit nuk është vetiu. Ai tregon se si kur ishte vetëm gjashtë vjeç, në familjen Pasku pa të luante shah i ati, që e kishte mësuar prej xhaxhait të tij, por edhe motra e tij më e madhe, Roela, ishte në hapat e para të stërvitjes. Edhe ajo ka shijuar trofenë kampion në shah. Trashëgimia është padyshim një faktor i rëndësishëm që deri diku e ka udhëhequr drejt kësaj rruge, por ajo çfarë e ka bërë që sot të jetë një lojtar profesionist i rangut ndërkombëtar janë vullneti, I sapoemëruar mjeshtër ndërkombëtar, 21 vjeçari shqiptar tregon për Fenix ambiciet e tij, në shah dhe... në politikë Llambi Pasku drejt Kasparovit! puna e palodhur, studimi i skemave, strategjive, lëvizjeve, zgjidhjet e problemave, dhe mbi të gjitha, pjesëmarrja gjatë gjithë kohës nëpër kampionate. Përpos gjithë këtyre, Llambi tregohet i kujdesshëm t i japë babait të tij gjithë meritën që i takon jo vetëm duke e stërvitur dhe shkathtësuar, por edhe duke e mbështetur në çdo garë ku ka marrë pjesë. Ishte vetëm dhjetë vjeç kur mori pjesë për herë të parë në një kampionat shahu për të rinjtë në Tiranë dhe arriti deri në gjysmë finale. I shërbeu si një trampolinë që e çoi atë drejt titullit Kampion i të Rinjve, të cilin e mbajti për tre vjet rresht, në moshën 16, 17 dhe 18 vjeçare. Kur ishte vetëm 18, bënte pjesë tek pesë më të mirët. Pas vetëm dy vjetësh, rrëmbeu trofenë Kampion i të rriturve, si përfaqësues i kombëtares shqiptare, në një olimpiadë botërore shahu të zhvilluar në Stamboll. Turnetë e hapura, ndeshjet brenda dhe jashtë vendit, nuk kanë munguar që kur u ul për herë të parë në tabelë. Falë performancës së shkëlqyer kudo ku ka marrë pjesë, ai sot renditet i shtati në mes të njëzet mjeshtrave të mëdhenj të shahut. Në kampionatin më të fundit të shahut që u mbajt në datat 1 7 qershor, në Llambi me motrën Roela Prishtinë, me pjesëmarrje të pesë mjeshtrave ndërkombëtarë dhe pesë FM (mjeshtra fide), Landi arriti të shpallet Balli i Parë dhe Mjeshtër Ndërkombëtar me një elo (parametri që llogarit nivelin e shahistëve) prej 2280 pikësh, shumë pranë kampionit aktual të Shqipërisë Erald Dervishi, me një elo prej 2550 pikësh. Gjatë kësaj kohe, për dy vjet rresht, ka mbajtur titullin Kampion i Blic (lojës që siç ka edhe emrin, zhvillohet vetëm në 5 minuta), dhe për një vit, Kampion i Rapidit (një tjetër zhanër i shahut ku loja zhvillohet në 15 minuta). Kjo flet akoma më shumë jo vetëm për talentin, por edhe për mprehtësinë, aftësitë logjike dhe përllogaritëse të tij, duke qenë se një lojë normale shahu zgjat 2 deri në 2 orë e gjysmë për secilin kundërshtar. Ai është i saktë, inteligjent dhe i zoti. Kjo shihet në arritjet garë pas gare, kampionat pas kampionati, titull pas titulli, mat pas mat-i. Por siç ndodh zakonisht, ai nuk hyn te ata stereotipa ku gjenialiteti në një fushë shoqërohet me defiçite në të tjerat. 21-vjeçari studion sot shkenca politike në Universitetin Europian të Tiranës. Siç shprehet dhe vetë, ky binom e ndihmon për përllogaritje, strategji, skema dhe logjikë të ftohtë në profesionin mat pas mati... e ardhshëm. Kur e pyet për teknikën e preferuar që zbaton dhe ndjek në lojë, ai krenar përgjigjet se në çdo ndeshje i përmbahet staronidianes së Kasparovit. Ndërsa kur bëhet fjalë për marrëdhëniet personale, shprehet se shahu e ndihmon për t i zgjidhur problemet me qetësi dhe logjikë, për t u përgatitur mbi çdo të papritur të së ardhmes përmes zgjedhjeve të duhura dhe shfrytëzimit në mënyrë efikase të të gjitha mundësive që i ofrohen. Për gjithë arritjet e tij të deritanishme i ka ardhur në ndihmë familja, veçanërisht i ati, Sotiri, i cili është jo vetëm mësuesi, por edhe mbështetësi i tij kryesor. Nuk ka humbur qoftë edhe një lojë të vetme pa e parë. Një kënd të veçantë zë Ada, njeriu i zemrës, e cila i dhuron paqen dhe qetësinë që i nevojitet për të performuar sa më mirë në çdo konkurs. Me keqardhje rrëfen se në Shqipëri nuk investohet aq sa duhet për këtë sport. Titulli kampion vlerësohet me një shumë simbolike prej vetëm mijë lekësh. I është mirënjohës Bashkisë së Roskovecit e cila i dedikon familjes Pasku një fond që mbulon të gjitha shpenzimet e pjesëmarrjeve nëpër turne. Ambicia e tij? Të jetë shumë shpejt Mjeshtër i Madh i shahut dhe të renditet në mes 10 më të mirëve të botës. Me modesti dhe vetëbesim ai thotë se kjo është shumë e vështirë, por jo e pamundur. Vullneti dhe puna janë një garanci e mirë.

21 I nterviste Mjeshtri ndërkombëtar Llambi Pasku, luan pa skema ndeshjen e tij zgjedhore uke qenë se jemi nën një atmosferë zgjedhjesh, dhe bisedat politike janë të pashmangshme në çfarëdolloj tavoline dhe ambienti, menduam që këtë garë elektorale, ta sillnim për të gjithë lexuesit tanë, të paraqitur në një prizëm tjetër nga ai i zakonshmi. Kemi dëgjuar pafund debate dhe kompromise, paraqitje dhe përligje programesh, premtime dhe fakte. Çdo media vizive dhe e shkruar është kujdesur për të paraqitur çdo detaj të këtyre zgjedhjeve. Ajo që Fenix do sjellë ndryshe është gara elektorale e paraqitur në një tabelë shahu. Për fat dhe rastësi, Llambi Pasku, siç u përmend edhe më sipër, përveçse një kampion shahu është edhe aspirant për t u bërë një politolog i ardhshëm dhe deri diku, është njohës i mirë i të dyja fushave. Në këtë mënyrë shfrytëzuam rastin që të na ndihmonte t i shtrojmë, për të parën herë, të gjithë politikanët në fushën e shahut, dhe dy partitë kryesore politike, atë demokratike dhe socialiste, përballë njëra-tjetrës, në këtë lojë. Në garën që do të zhvillohet nesër, më 23 qershor, secili nga dy grupimet i ka pozicionuar tashmë gurët e vet. Lëvizjet që secili nga ata do të bëjë janë në varësi të funksioneve që kanë. Mos prisni t u themi se kush do të bëjë mat. Atë s e di akoma askush! PD Si fillim, shahisti më i mirë i politikës tonë, sipas Paskut, është Sali Berisha. Arsyeja është e thjeshtë,ai lëviz mjeshtërisht gurët dhe ka teknikë në ngrënien e gurëve të kundërshtarit. Ai hyn në këtë lojë me gurët e zinj të cilët janë respektivisht: Mbreti: Sali Berisha Mbretëresha: Liri Berisha (bashkëshortja që i jep forcë dhe mbështetje për të konkurruar denjësisht në këtë lojë shahu kombëtare, pavarësisht moshës së tij të konsiderueshme) Torra: Lulzim Basha (komponent Nëse politika do të luhej në një tavolinë shahu i domosdoshëm, me lëvizje të drejta, të matura dhe fatpërcaktuese) Oficeri: Sokol Olldashi (me plane diagonale dhe tepër strategjike për garën) Kali: Jozefina Topalli (me shkathtësinë dhe fisnikërinë që përfaqëson kali, e aftë për galopime taktike dhe emergjente) Ushtarët: (të gjithë ata që mbeten) PS Partia socialiste hyn në këtë lojë me gurët e bardhë. Kjo do të thotë që ka të drejtë të bëjë e para lëvizjen e saj. Ky është padyshim një prioritet, sepse sado të pësosh disfata, gurët e bardhë janë gjithmonë një plus, sipas shahistit. Mbreti: Edi Rama (Lider i Partisë Socialiste) Mbretëresha: Gramoz Ruçi (pikë thelbësore mbështetëse që duhet mbrojtur me çdo kusht) Torra: Pandeli Majko (element kyç, i saktë dhe i pazëvendësueshëm) Oficeri: Ben Blushi (elastik dhe diagonalist, sipas rastit) Kali: Koço Kokëdhima (me lëvizjet në formë L-je të kalit mund të jetë i paparashikueshëm, por me shënjestër) Ushtarët: (të gjithë ata që mbeten) Një komponent që nuk mund ta anashkalojmë, por as ta emërtojmë në këtë garë gjigante (duke qenë se vetë struktura e lojës së shahut nuk na e lejon sepse luhet vetëm midis dy kundërshtarësh) është padyshim Ilir Meta, lideri i Lëvizjes Socialiste për Integrim, i cili për nga strategjia dhe plani i lëvizjes, korrespondon me funksionin që ka kali në një lojë shahu. Dhe jo vetëm si një kalë troje, por edhe si një kalë që di t i hedhi hapat në formë L-je, si dhe atje ku duhet. PD (gurët e zinj) Mbreti: Sali Berisha Mbretëresha: Liri Berisha Torra: Lulzim Basha Oficeri: Sokol Olldashi Kali: Jozefina Topalli Ushtarët PS (gurët e bardhë) Mbreti: Edi Rama Mbretëresha: Gramoz Ruçi Torra: Pandeli Majko Oficer: Ben Blushi Kali: Koço Kokëdhima

22 B otime Nga luan rama uke shkruar romanin Santa Quaranta - gërsheti i prerë i Isadora Dunkan dhe duke kërkuar informacione mbi jetën e kësaj balerine të famshme franko-amerikane të dekadave të para të shekullit XX, gjeta mjaft letra të saj që shkruheshin mbi Shqipërinë. Madje një miku im më tregoi dhe për një letër që Faik Konica i kishte dërguar zonjës Dunkan dhe që ruhej ende në arkivin shtetëror të Tiranës. Historia është e veçantë: kjo balerinë amerikane që kishte artin në shpirt, e la Amerikën dhe erdhi në Paris në fillimet e shekullit. Një udhëtim në Greqi me familjen e saj kur ajo ishte veç 15 vjeç, e kishte frymëzuar që të kërcente zbathur dhe veshur me tunikun e bardhë që shohim sot në statujat e antikitetit, të kërcente ashtu si nimfat. Dhe kështu ajo zbarkoi në Francë duke u shfaqur në skenat pariziane të «Rue Gaité» si një balerinë që kërcente si shtojzovallet dhe që sillte ehot e largëta të antikitetit dhe danset e festave të Dionisit. Kështu, shumë shpejt ajo u bë jo vetëm e parapëlqyera e publikut por dhe muza e një sërë letrarësh, kompozitorësh, piktorësh e skulptorësh të shquar të asaj kohe. Pothuaj të gjithë u dashuruan me të, si skulptorët Rodin apo Bourdelle ashtu dhe letrarë si shkrimtari italian D Anunzio, apo regjisorë teatri e aktorë si dhe poetë si Sergej Esenin që u çmënd pas saj dhe u martua. Por diçka tragjike do ta ndryshonte rrjedhën e jetës së saj. Dy fëmijët Isadora Dunkan në plazh Shqipëria në letërkëmbimin e saj, në rrethana aksidentale u mbytën në lumin Senë të Parisit. Atëherë, në dëshpërimin e madh për fëmijët dhe ajo donte t i jepte fund jetës. Por ishte vëllai i saj që do Me dy fëmijët e saj, Patrick dhe Deirdre ta shpëtonte, Rajmond Dunkan, një estet i kohës, i cili kishte hapur madje një Akademi në Paris, që vishte vetëm sandale dhe kostumi i tij ishte veç një veshje si e Platonit apo Sokratit grek, sapo ishte kthyer nga Shqipëria, ku kishte shoqëruar ambasadorin amerikan, duke bërë me të rrugën nga Korfuzi, Janina, nëpër Epir dhe duke përshkuar Sarandën dhe jugun shqiptar për të mbërritur në Durrës, meqë në atë kohë vazhdonin punimet e Konferencës së Ambasadorëve të Londrës, ku vendosej për fatin e tokave shqiptare, për Çamërinë dhe Kosovën. Ai i tha se do ta çonte motrën në një vend ku shpirti i saj i vrarë do të mund të prehej: një vend tragjik, me një bukuri të rrallë, një vend tronditës, në Shqipëri. Shqipëria sapo kishte shpallur pavarësinë e saj dhe lufta ballkanike kishte mbjellur në jug veç vdekje e mjerim të jashtëzakonshëm, ku mijra e mijra refugjatë linin Janinën ku luftohej midis grekëve që donin ta pushtonin atë dhe turqve që donin ta mbronin. Dhe një ditë, një vapor do ta sillte Isadorën dhe Rajmondin bashkë me familjen e tij nga Marseja në Korfuz dhe që andej brigjeve shqiptare të cilat iu dukën

23 B otime dhe kujtimet e Isadora Dunkan që në fillim tepër enigmatike por dhe shumë të bukura. Kështu nisi dhe aventura e saj shqiptare, duke vendosur çadrat e tyre në shpatin e gurtë të kodrinës të asaj qyteze të vogël më një grup shtëpish dhe doganën shqiptare që sapo ishte hapur dhe ku mjaft udhëtarë kalonin për të shkuar në Korfuz dhe që andej për në Evropë. Si mund të përshkruhet jeta e saj në Santa Quaranta, apo Skelë, siç e quanin shpesh banorët portin e vogël të Sarandës, kur gjithçka ka ndodhur pothuajse një shekull më parë? Dëshmitarët okularë kanë vdekur pothuaj të gjithë. Shqipëria e vitit 1913 jetonte në jerm dhe në një kaos të madh. Pavarësia sapo ishte shpallur dhe liria kërcënohej sërrsh. Në brigjet e Adriatikut e Jonit, horizonti nxinte nga anijet e luftës. Trupi i këtij kombi kishte filluar të gjymtohej. Kronistët e asaj kohe, gazetarë francezë, anglezë e amerikanë, kanë shkruar për flamurin e ngritur në Vlorë dhe Qeverinë Provizore, për revoltat e fshatarëve dhe peticionet drejtuar krerëve të Fuqive të Mëdha, për ushtritë e huaja, përgjakjen dhe mjerimin e madh të popullit, për Shkodrën e rrethuar dhe Korçën e pushtuar, për Komisionin Ndërkombëtar të Kontrollit të Kufijve dhe misionarët e paqes... «Ne morëm anijen në Brindisi dhe më pas, - shkruan Isadora Duncan në librin e saj Jeta ime, - një mëngjes të bukur mbërritëm në Korfuz. Gjithë natyra përreth ishte e qeshur dhe përcillte një lloj lumturie, por ajo nuk mund të më ngushëllonte. Ata që më shoqëronin prej shumë ditësh e javësh, kur qëndroja e ulur në kolltuk me vështrimin e humbur diku, më kishin folur për këtë natyrë të bukur. E ndjeja që koha kalonte dhe se kisha Isadora, Raymond, Elisabeth hyrë në një mjedis të errët dhe gri, ku nuk ekzistonte asnjë dëshirë për të jetuar apo lëvizur. Kur goditesh nga një dhimbje e madhe, gjestet dhe fjalët humbasin. Si një Niobé i shndërruar në gur, edhe unë qëndroja e palëvizur, duke pritur që vdekja të më shuante». Ishin brigje krejtësisht të gjelbërta, përveç shkëmbinjve ku përplaseshin valët e detit. Shqipëria e vitit 1913 jetonte në jerm dhe në një kaos të madh. Pavarësia sapo ishte shpallur dhe liria kërcënohej sërrish. Në brigjet e Adriatikut e Jonit, horizonti nxinte nga anijet e luftës - Santi Quaranta... Përse vallë e quajnë kështu? - kishte pyetur Isadora, duke vështruar gjirin e vogël ku ishte dhe moli i atij vendi me ca shtëpi të vjetra përreth. - Për shkak të një bazilike të vjetër të quajtur bazilika e 40 shënjtorëve, - i ishte përgjigjur Penelopa... Santi Quaranta! Dyzet Shënjtët! Asaj i kishte pëlqyer ky emër, dhe pse dyzet shenjtë së bashku i dukeshin si shumë. Por me kalimin e kohës, s dihet pse, banorët nuk thonin më Santi, por Santa Quaranta. Kur ishin ngjitur në kodër, Isadora kishte parë jo larg nga rruga ato shtëpi të mjera me fëmijë të rreckosur që i shihnin këta udhëtarë në heshtje dhe me habi. Nga vinin? Përse kishin ardhur në atë vend që digjej e shkretohej? Përse?... Sytë e tyre ishin të trishtë, gjithë dhimbje. Kurrë në jetën e saj ajo nuk kishte parë aq shumë trishtim në sytë e një fëmije. Po kështu ishin dhe fytyrat e heshtura të atyre grave refugjate, disa prej të cilave kishin ardhur me këmbë që nga Janina. Fëmijët i tërhiqnin pas vetes, po në heshtje, pa ditur se ku shkonin, të habitura dhe me një vështrim pyetës: - Po ju, ç doni këtu? A nuk e shihni që njerëzit po vdesin rrugëve dhe lufta po troket?... Siç dëshmon dhe në kujtimet e saj, Isadora shkruan, Rajmondi shkoi në pazarin e Korfuzit, bleu lesh, e ngarkoi atë në një anije të vogël që e kishte marrë me qera dhe e transportoi në Santa Quaranta, në portin kryesor ku ishin mbledhur refugjatët. - Po si do t i ushqesh gjithë këta të uritur? Me lesh? - i thoja Rajmondit. - Dora, prit dhe do të shohësh... Po t u sjell bukë, ajo do të ishte e mjaftueshme veçse për një ditë, por unë u sjell lesh sepse dua të bëj diçka për të ardhmen e tyre. Ne shkuam në bregun shkëmbor të Santa Quarantës, ku Rajmondi kishte ngritur kampin e tij për fshatarët. Në një afishe ai kishte

24 B otime shkruar: Ato që duan të tjerrin lesh, do të shpërblehen me një dhrahmi në ditë. Në buzëmbrëmje, Isadora kishte vënë re afrimin e një anije që vinte siç dukej nga Korfuzi. Në molin e Skelës, Rajmondi kishte sjellë një mori dëngjesh me lesh. Shumë shpejt u krijua një rresht i gjatë grash. Lajmi kishte marrë dhenë. Gratë, shumica të veshura në të zeza, qëndronin të heshtura duke fshehur padurimin e tyre dhe dramën e madhe që përjetonin. Shumë shpejt u krijua një rradhë e atyre grave të dobëta kockë e lëkurë dhe të uritura. Me paratë që fitonin, blinin misrin që qeveria greke e shiste në port. Në Sarandë unë isha dëshmitare e shumë skenave tragjike. Një ditë, një nënë, ishte ulur rrëzë një peme me foshnjën e saj në krahë dhe tri-katër fëmijë të tjerë të vegjël i ngjiteshin rrotull, të uritur dhe pa mbrojtje. Shtëpia e tyre ishte djegur. I ati dhe i vëllai i saj ishin vrarë nga turqit, bagëtinë ua kishin vjedhur, prodhimet bujqësore ua kishin shkatërruar. Ajo nënë e mjerë kishte ngelur e vetme me fëmijët që i kishin mbetur. Isadora në amfiteatër Pikërisht për këta fatkeqë Rajmondi shpërndante thasë me patate. Në kampin buzë detit ne ktheheshim të dërrmuar nga lodhja. Por një lumturi e habitshme më depërtonte gjithë qenien. Fëmijët e mij kishin ikur njëherë e përgjithmonë, por tashmë kishte të tjerë fëmijë që vuanin dhe kishin uri. A nuk duhej të jetoja për ta? Në një letër dërguar mikut të saj Louis Su, të shkruar nga Saranda dhe të dërguar nga posta e Korfuzit, ajo i shkruante: Rajmondi, vëllai im i vogël dhe Penelopa kanë shkuar në këmbë në Epir, në Janinë Ç kurajo!... Nëse do të jetë e mundur ne do të lançojmë një thirrje për t i ndihmuar ata njerëz. Si mendon? Thonë se janë njëmijë familje që po vdesin nga uria. Mendoj se mund të shkoja edhe unë atje dhe të bëja diçka. Madje kam ëndërruar të krijoj një shkollë dansi, një koloni artistësh. Para meje, nga ana tjetër, shtrihen malet e larta që duket sikur lundrojnë në kaltërsinë midis qiellit dhe Parajsës. Duket si një imazh i Tokës së Premtuar. Nganjëherë, kur i vështroj këto male, më duket sikur dhe unë kam vdekur bashkë me fëmijët e mi, më duket sikur jemi në Parajsë, por duke i ndjerë pranë, atëherë dhimbja rivjen. Sytë e mi nuk do t i shohin ata kurrë më. Duart e mia kurrë s do t i prekin më dhe unë i rishoh ende, që të dy, tek më bëjnë shenjë me duart e tyre të vogla nga vetura. Dhe atëherë dua të klith. Por në fakt është jeta që vuan. Vallë është njeriu i gjallë që vuan? Mos vallë është shpirti i shkëputur veçmas që vështron këtë vuajtje me habi? Shkruamë disa fjalë që të më ngrohin. Mendoj shumë për ty. Puna dhe gjithçka tëndja qofshin bekuar. Isadora Ç kishte ndodhur ato gjashtë muaj në Sarandë me Isadora Dunkan? Kujtimet e saj dëshmojnë dhe për një episod prekës. Një mëngjes, siç dilte zakonisht, duke zbritur nga brinja malore ku kishin vendosur tendën e tyre, Isadora shkoi buzë detit dhe kishte nxjerrë gërshërët për të prerë gërshetin e saj të gjatë. I priste me një ndjesi faji, por dhe me shumë dëshirë, ndoshta sepse kështu ndjente të shkëputej nga një kohë, duke kaluar në një gjendje tjetër shpirtërore. Ndoshta kjo ishte shenjë e mpiksjes së plagëve, ku zemra e artistes kërkonte të fillonte diçka të re. Flokët që ranë, ajo i mblodhi dhe Ka një diferencë të madhe midis jetës së një artisti dhe jetës së një shenjti. Jeta e artistit po zgjohej tek unë. Ndjeja se ishte e pamundur që me mjetet e mia të përballoja atë dallgë mjerimi që kishte pushtuar refugjatët shqiptarë... Një ditë ndjeva se duhej ta lija këtë vënd dhe t i braktisja ato male, ato i hodhi mbi det. Në Santa Quaranta nuk kishte ndonjë vend ku të kujdesesha për flokët dhe atje, për herë të parë unë i preva vetë. I hodha në det... Pasdite ajo e kishte bërë zakon të kridhej në ujrat e ngrohta të Jonit. E linte veten të lirë, ashtu mbi sipërfaqe, pasi ujët e kripur e mbante lart sikur të donte të lozte me të. Herë-herë zhytej në ujë, duke humbur plotësisht shkëmbenj të mëdhenj dhe stuhira. Penelopës i thashë: Nuk mund ta shoh më këtë mjerim... në një botë tjetër, ujore, plot vezullime, ku rrezet e diellit që përthyheshin, bënin të shkëlqenin gurët në thellësi, duke u dhënë nganjëherë figura njerëzore. E shtrenjta Elenë, - i shkruante ajo mikes së saj italiane (me origjinë shqiptare), aktores Eleonore Dusé. - Ç lumturi që mora letrën tuaj. Gjithmonë kam menduar për ju, por një ditë do t ua tregoj se si, pasi nuk mund t ua përshkruaj. Bashkë me vëllain kemi udhëtuar maleve rreth 50 milje në ditë, duke fjetur në qiell të hapur. Kemi parë shumë fshatra të djegur. Ata të mjerë, shtëpitë dhe drithi i të cilëve janë shkrumbuar, do të vdesin urie nëse nuk i ndihmon ndokush. Po përpiqem të ngrej streha për fëmijët. Ah, të mjerët vogëlushë, me ata sy të trishtë. Po kështu dhe ato gra që s kanë asgjë për t u dhënë Muajt e qëndrimit në jugun shqiptar ishin padyshim të mbushura me ngjarje. Kur shëndeti im u përmirësua dhe forcat më erdhën përsëri, jeta mes refugjatëve m u bë e pamundur. Ka një diferencë të madhe midis jetës së një artisti dhe jetës së një shenjti. Jeta e artistit po zgjohej tek unë. Ndjeja se ishte e pamundur që me mjetet e mia të përballoja atë dallgë mjerimi që kishte pushtuar refugjatët shqiptarë... Një ditë ndjeva se duhej ta lija këtë vend dhe t i braktisja ato male, ato shkëmbinj të mëdhenj dhe stuhira. Penelopës i thashë: Nuk mund ta shoh më këtë mjerim... Dhe më së fundi, pas gjashtë muajve, Isadora u kthye në Francë. Ajo i ngjiti përsëri shkallët e skenave pariziane, e ndjekur me simpati nga mijra e miliona spektatorë në të gjithë Evropën. Por jeta e saj do të ndërpritej një ditë në vitin 1927, kur duke udhëtuar me makinën e saj në Nice, në jug të Francës, shalli që i varej poshtë, ishte kapur tek rrotat e makinës dhe e kishte mbytur. Tragjedia tek kjo grua e madhe, që konsiderohej në atë kohë një nga gratë më të bukura të botës, rikthehej sërrish. Dansi i saj antik do të ndërpritej duke mbetur veç në kujtesën njerëzore

25 T INGUJ Historia e muzikantit që u fut 15 vjeç në Orkestrën e RTSH-së, fillimisht si perkusionist, kurse vitet e fundit drejton koncertet e saj. Kraja tregon për punën e çdo dite, ftesat për konkurrime, vendimet që me zor merren Gridi Kraja gjatë intervistës për Fenix Gershwin vë në provë Gridi Krajën ubliku i Orkestrës Simfonike të Radio-Televizionit Shqiptar nuk do e shohë Gridi Krajën të interpretojë në timpan më 28 qershor, ora 19.30, në hollin veror Gjon Simoni të Radio-Tiranës. Ia ka lënë atë nipit 17 vjeçar, për të dirigjuar vetë vepra të shek XIX-XX nga Tchaikovsky, Brahms dhe Gershwin. Gridi ka punuar fort sidomos për pjesët solistike të koncertit. Është Rhapsody in blue e George Gershwin ajo që të nxjerr nga atmosfera e shek XIX, aty simfonia kombinohet me jazz-in. Vepra e shkruar për piano dhe jazz band me soliste Erlis Krajën kërkon më tepër nga dirigjenti ashtu dhe orkestra, e mësuar të interpretojë vepra klasike në pjesën më të madhe të stinës koncertore. Nuk mungon Tchaikovsky, me Pas de Deux nga baleti Arrëthyesi dhe suitën e të famshmit Liqeni i mjelmave. Kompozitori rus mbetet i preferuari i Krajës për energjinë, shpirtin, gjenialitetin që ka treguar në krijimtarinë e tij. Rapsodia... rri më vete në program, për larmishmërinë e tingujve dhe ritmeve që zgjojnë interes te audienca, tregon dirigjenti për pasurinë e veprës në një ditë të zakonshme provash. Për të publiku dashamirës i muzikës klasike duhet të vijë edhe për Brahmsin dhe për Dubël koncertin për violinë, violonçel, orkestër, pjesë e ndjerë dhe e frymëzuar për violinën dhe violonçel, që do interpretohet nga Nevila Dergjini (violinë) dhe Andi Alimemaj (violonçel). Pse jo, për të mos kaluar orë me emocion në këto ditë të nxehti të Tiranës. Kush është Gridi Kraja? Kur mëson për profesionet që kanë ushtruar gjatë jetës Krajat, duket e natyrshme ajo prirje e Gridit për t u marrë që në moshë të njomë me perkusion. Ishte adoleshent kur bashkëpunoi për herë të parë me Orkestrën e Radio-Televizionit Shqiptar. Im atë ka qenë para meje në të njëjtin profesion. Jemi familje perkusionistësh. Xhaxhai, Fiqiri Kraja, ka mësuar tim at. Ai mësoi djalin e xhaxhait Rrugët për të ushtruar profesionin do ishin të pakta. Ose Orkestra e Teatrit të Operës dhe Baletit, ose ajo e Radio Televizionit Shqiptar. Gridi studioi paralelisht instrumentat e perkusionit dhe dirigjimin. Shkollimin e mbaroi më 2006-ën. Koha në orkestër i dha shancin të njihte edhe nga ata dirigjentë që i shërbyen si model më vonë të tij dhe ky mësoi të birin, Edris Krajën, sot timpanist në Teatrin e Operës. Ky ishte pasioni që i trashëguan burrat e fisit. Ai vetë u fut në orkestër diku në vitet I besuam edhe vepra të mëdha asokohe, kur nuk dinte të menaxhonte mirë emocionet, nuk dinte ç ishte dështimi, po aq pak dinte edhe për suksesin. Nuk e dija ç ishte përgjegjësia dhe emocionet thotë, dhe e ka fjalën për ato që mpijnë dhe ngurosin ndonjëherë edhe talentet. Skenës filloi t i druhej më vonë, rreth moshës vjeç. Klima rreth e qark tij dhe kontaktet e duhura, qendrimi për një kohë të gjatë në orkestër që solli me vete edhe njohjen me nivele të larta muzikantësh, hapën një shteg të ri për ambiciet e artistit. Zgjedhja dhe vazhdimi i studimeve për dirigjim nuk ishte vetëm fryt i dëshirës, po të sillen ndër mend kushtet e atëhershme. Nuk ishte e sigurt që do hapej ende dega e perkusionit në Akademinë e Arteve dhe nëse do hapej, rrugët për të ushtruar profesionin do ishin të pakta. Ose Orkestra e Teatrit të Operës dhe Baletit, ose ajo e Radio Televizionit Shqiptar. Gridi studioi paralelisht instrumentat e perkusionit dhe dirigjimin. Shkollimin e mbaroi më 2006-ën. Koha në orkestër i dha shancin të njihte edhe nga ata dirigjentë që i shërbyen si model më vonë. I tillë ishte Leonid Nikolaev, i veçantë në interpretim, dinte t i vilte më të mirën muzikantëve, po kujdesej edhe për trajtimin emocional të veprës. Ç do të thotë të punosh mirë me orkestrën? Dirigjenti duhet të kuptojë mirë se ku janë pjesët delikate të veprës. Në momentin që arrin ta ndiejë këtë dhe punon, koncerti i tij do jetë i suksesshëm, komenton Kraja. Ai i njeh mirë orkestrat e Tiranës. Në kohën e studimeve ka drejtuar Orkestrën Simfonike të Akademisë së Arteve në festivalin Kompozitorët e rinj, ka dirigjuar Grand Ballo në TKOB, vepra të kompozitorëve si Tchaikovsky, Rossini, Mascagni, Dvořák dhe aktualisht punon me kohë të plotë në RTSH. Njohja i jep mundësinë të dijë se ku qendrojnë problemet e formacioneve. Mungon një grankasë cilësore, ksilofoni, marimba, vibrofoni, thotë për pjesë të veçanta dhe instrumenta të perkusionit, që natyrshëm kushtëzojnë edhe veprat e zgjidhura në program. Perkusioni sipas Gridit ngelet problem nevralgjik për orkestrat tona, ato vuajnë për perkusionistë. Po çfarë e mban gjatë në Shqipëri këtë të ri të talentuar? Këtu e di që është i kërkuar, kurse për jashtë, oferta kësaj radhe ka ardhur nga Omani, shtet i largët, kulturë dhe mentalitet tjetër. Kjo ndoshta e stepi për të vendosur të jetojë dhe të punojë atje. Konkursi i vetëm ku ka marrë pjesë deri më tani ka qenë në vitin 2009, ku prezantoi një poemë simfonike në Japoni. Arriti deri në 10-shen më të mirë. Nuk ka provuar më tej. Nuk dihet nëse do vendosë një ditë. Tani për tani do vijojë puna në orkestër dhe pedagogjia e jashtme në degën e dirigjimit në Universitetin e Arteve.

26 E kspozite jë stinë e mbarë për artin e Alketa Ramajt. Në shkurt fitoi Onufrin 2012, 4 muaj më vonë triumfon në çmimin Ardhje 2013 mes konkurrentëve Matilda Odobashi, Endri Dani, Klodian Deda dhe Ivi Topp. Alketa nuk ishte dje me grupin e finalistëve të pranishëm në ambientet e Tirana Ekspres ku u bë ceremonia e ndarjes së çmimit, pasi dihet që këto kohë ajo është pjesë e programit së rezidencës pranë KulturKontaktAustria në Vjenë. Videoja Pa titull e prezantuar në një dhomë më vete në magazinat e ish-stacionit të trenit mbante mbërthyer shikuesin edhe pas shikimit të parë të saj. Në një sfond të bardhë shihen dy të rinj që gjatë gjithë minutave të shfaqjes duken kaq të ndryshëm. Ajo e ndjeshme, vigjilente, e afrueshme, ai në fillim i pavetëdijshëm, më tej indiferent. Pa titull reflekton mbi marrëdhënien në çift. Nën një tis poetik Ramaj synon të tregojë se ajo që në fakt tingëllon si një rutinë monotone e të jetuarit bashkë, është në vetvete një luftë e fshehtë për të dominuar, e frymëzuar nga pasiguria e cila nuk mund të shquhet mbi lëkurën e protagonistëve shënohet në materialin për median. Sikur vazhdon ai kërkim që artistja e ka bërë të njohur edhe te Onufri, që hyn më thellë te njeriu, te shpirtërorja kaq e papërfillur në ditët që jetojmë. Kujtojmë pikërisht skulpturën e fidanëve, ku njeri ndihmon tjetrin të rritet, apo foton nga duket një strukturë e drunjtë që mban në këmbë një pemë të moçme. Bën përshtypje mprehtësia e të parit të situatave në dukje të zakonta, mënyra e thjeshtë dhe e drejtpërdrejtë e komunikimit me shikuesin, por edhe liria që çdokush gjen në interpretimin e punëve të Alketës. Juria e Ardhjes e përbërë nga gazetarja Elsa Demo, kuratorët Albert Heta dhe Marco Antonini, e vlerësoi punën fituese për Zhvillimin artistik që flet edhe për një nivel të lartë force krijuese, estetike, Alketa Ramaj, edhe njëherë për njerinë Fituesja e çmimit Ardhje 2013 vë në fokus marrëdhënien në çift me një koncept të qartë, të saktë dhe fin poetike dhe konceptuale. Për dimensionin e veçantë poetik, që bashkë me artikulimin vizual të saktë dhe elegant, e lejon që t u japë formë një game të gjerë idesh artistike. Qysh tani shihet një karrierë në zhvillim të vazhdueshëm dhe mendohet se artistja do të përfitojë nga rezidenca në Nju-Jork. Kjo mundësi erdhi natyrshëm në sajë të arritjeve të saj artistike dhe nivelit të punëve të ekspozuara më parë. Artistja fituese e rezidencës 6-mujore, është parë të shfrytëzojë mediume të ndryshme për të komunikuar, nga fotografia tek videoja, piktura dhe skulptura. Një faktor me rëndësi në zhvillimin e deritanishëm të saj ka edhe kontakti me nivele të tjerë artistësh jashtë Shqipërisë. E lindur në Shqipëri, ajo jeton dhe punon mes Tiranës dhe Venecias, ku studion prej një viti në Akademinë e Arteve të Bukura. Ka ekspozuar në hapësira dhe ngjarje me rëndësi: te Galeria La Fenice, Constructing Space Berlin, Tirana-Transfer Gjermani, po ashtu ka ekspozuar në Galerinë Kombëtare të Arteve, Çfarë i ndodhi gjeneralit? në FAP, Çmimi Mulliqi Galeria e Arteve Prishtinë, Feedback 1989 në hotel Dajti dhe Tirana Bienale 3 në bashkëpunim me Andreja Kuluncic në vitin Ka qenë finaliste e çmimit Ardhje, po ashtu artiste në rezidencë e T.I.C.A Një tjetër artist si ajo, që jeton dhe punon jashtë, është edhe Ivi Topp, në Tuluz, Francë. Përfshirja në instalacionin Flakë e përjetshme të Topp vinte gati e papritur, kur E vlerësoi punën fituese për Zhvillimin artistik që flet edhe për një nivel të lartë force krijuese, estetike, poetike dhe konceptuale. Për dimensionin e veçantë poetik, që bashkë me artikulimin vizual të saktë dhe elegant, e lejon që t u japë formë një game të gjerë idesh artistike. Qysh tani shihet një karrierë në zhvillim të vazhdueshëm dhe mendohet se artistja do të përfitojë nga rezidenca në Nju-Jork në dhomën e errët të Tirana Ekspres dëgjoheshin tinguj, zëra dhe shikimi fokusohej te rrathët e dritës që përhapeshin rrotull një piramide. Vepra i referohet së shkuarës. Me të shkuarën merret edhe i riu Endri Dani në ciklin Palimpsest. Një suvenir është objekti të cilin e gërryen, ngjyros, çngjyros, metaforë për atë që ka kaluar dhe në të ardhmen i jepet një formë tjetër. Klodian Deda rri në ditët tona. Me ironi ai trajton procesin e riciklimit, ku çështja e ndotjes shihet si problem i qënies njerëzore që po dekoron dhunshëm natyrën. Matilda Odobashi merret me hapësirën, marrëdhënien e njeriut me të përmes pikturave Ndërtesa nr.1 dhe Në përshtatje ). Zymtësia brenda hapësirave të ngushta-jashtë mund të mbizotërojë kaosi- dhe tërheqja në errësirë, nuk duket një realitet i huaj për kohën tonë. Në të njëjtën linjë vijon edhe në punën tjetër, te Gjigandi apo cikli i fotografive Jeta brenda autobusit ku shikuesit i duket sikur e humbet konceptin e hapësirës. Për ata që e panë ekspozitën, do dukej me vend konstatimi që bëri juria e Ardhje-s. Me këtë nivel nuk ishte i lehtë përcaktimi i fituesit. J.Pasku

27 V argje doshta ky qytet ka ende poezi, në indiferencën dhe kaosin urban që e rrethon. Për ta vërtetuar, mjafton edhe një natë e vetme. Një nate poetike, ku midis birrave dhe haresë rinore që janë sfondi i njërit nga pubet me të frekuentuara nga rinia alternative tiranase, Public House, papritur një zë metalik, alien, krijon atmosferën, krijon poezi, dhe mbërthen vëmendjet. Imazhi i Kevin Patrick Cullen nuk harrohet kollaj. Jo sepse ai mishëron idealin e poetit romantik. Ai nuk është romantik, as dekadent, ai thjesht nuk është asgjë përveç asaj që jeton, kudo të jetojë. Në Nju Jorkun ku ka lindur, në Dublinin që e ka rritur. Kudo në Evrope, nga Polonia në Estoni, nga Bosnja në Bullgari. Në Shqipëri. Në Tiranën jo të bukur, po kurrë anonime, në Tiranën që ai përshkruan, duke marrë hua fjalët e W.B. Yeats, si diçka që ndryshon gjithmonë, ndryshon plotësisht: Një bukuri e tmerrshme. Kreperitë, hotelet një orësh, qentë e rrugëve: Cullen nuk e definon poezinë e tij, është ajo që përcakton këtë djalë aq të ndrojtur, gati belbëzues gjatë ditës, sa pasionant dhe provokativ natën, kur talenti, alkooli dhe morali, shkrihen në një gjë të vetme. Në art. Këtë do të ketë menduar edhe Mimoza Ahmeti, e çuditshmja, e talentuara dhe e paparashikueshmja Mimoza, që vështronte me kuriozitet gjithmonë e me të sinqertë djalin irlandez, teksa recitonte plot nerv dhe humor anglosakson, vargje të shkëputura nga Zogu i Zi, dhurata e tij poetike për Tiranën, strehën e tij absurde për më shumë se një vit. E takojmë disa ditë më vonë, në një intervistë të sinqertë dhe të papërgatitur, nën tingujt e xhazit dhe të shisheve boshe. Kevin, mund të të quajmë një njeri në kërkim të shtëpisë e ke gjetur më në fund? (Qesh) Po, këtu në Public House. Në të vërtetë kam lindur në Nju Jork, por mamaja ime është irlandeze, personaliteti dhe pasaporta ime janë irlandeze. Të kam dëgjuar në natën e poezisë, dhe më pëlqeu shumë energjia dhe pasioni yt Kam shpikur një fjalë sot, Scripturient. Kuptimi është pak a shumë: dëshira e dhunshme për Kevin Patrick Cullen, poezi nën tingujt absurd të Metropolit të shkruar. Mendoj që thellë thellë kjo historia e katarsit është e vërtetë. Shkruaj menjëherë atë që ndjej, rrezikoj çdo ditë jetën për të mbërritur në shtëpi dhe për të shkruar me një frymë atë që më ka ardhur në mendje. Duhet të shkruash menjëherë, përndryshe humb forca poetike, është e pashmangshme. Në ç gjendje shkruan poezi? Në momente trishtimi apo lumturie? Refuzoj të shkruaj kur jam i trishtuar, mendoj që një poezi e shkruar në gjendje trishtimi shkakton vetëm trishtim. Përkundrazi, dashuroj të shkruaj kur jam i lumtur, madje do të thoja, kur jam euforik. Cilat janë temat që prek në poezinë tende? Si do ta përcaktoje? Pozitive apo negative? Është poezia që më përcakton mua, jo unë atë. Kur i kërkon idetë nuk i gjen, temat apo idetë të vijnë papritur, për shembull kur kalon në rrugë dhe një qen të vjen rrotull, një fëmijë të afrohet për të lypur para. Atëherë çmendesh, fjalët burojnë vetë, nuk ka gjë tjetër për të thënë. Rrjedhin si në Flow of Consciousness të Joyce Ajo teknikë të jep materialin bazë, megjithatë është e nevojshme t i kthehesh punës disa herë për t i dhënë një fare forme apo për ta bërë mendimin sa më koherent. Joyce na ka mësuar që me gjuhën mund të krijojmë të njëjtin realitet që na rrethon. Ka një pluralitet në kombinimet e tij. Niveli i parë bazohet në Bibël, një tjetër në mitologjinë irlandeze, një tjetër mbi Hamletin, ose në ndërthurjet e letërsisë perëndimore. Unë kam studiuar në universitetin e tij, University College. Përse Shqipëria? Çfarë bën këtu Kevin? Kam qenë dhe një herë tjetër në Shqipëri, në verën e 2011, dhe jam argëtuar shumë. Verën e shkuar madje gjeta edhe një punë këtu, s po bëja asgjë në atë periudhë, dhe mendova, pse jo? Të japësh mësim letërsie në një shkollë private, do të thoja që është një mënyrë dinjitoze për t u integruar me komunitetin (qesh). Cilat janë vendet që ke më për zemër në Shqipëri? Ruga e Kavajës... s mund të harroj si një herë atje dëgjova një muzikë të veçantë, mes asaj ballkanike dhe rome, që vinte nga një bodrum. Jam shumë kurioz për këto lloje gjërash, për të zbuluar çfarë fshihet pas një dere, kështu që hyra direkt brenda dhe atje gjeta një grup me pleq, shqiptarë sigurisht, të ulur në një dhomë që ngjante si një vend sekretesh, por në fakt ishte Klubi i Gjuetarëve. Piva shumë raki me ta dhe dëgjuam një muzikë të mrekullueshme. Një herë tjetër u fiksova për të bërë një tatuazh, në vendin e parë që do më kapte syri. Po bëja tatuazhin kur papritur studioja u mbush me fëmijët e një kopshti aty ngjitur që qeshnin me faktin që po përpëlitesha nga dhembja. Nuk besoj se mund të përjetosh një eksperiencë të ngjashme në ndonjë vend tjetër, të bësh një tatuazh bashkë me fëmijët e kopshtit. Është Shqipëria një vend poetik? Ka shumë material për të shkruar poezi në këtë vend. Një aspekt i poezisë është paradoksi, dhe Tirana është padyshim mbretëria e paradoksit. Nga një anë moderniteti, makinat luksoze dhe nga ana tjetër një mentalitet akoma shumë tradicional. E gjithë kjo bashkëjeton çdo ditë, si peshqit që notojnë në të njëjtin akuarium. Njerëzit shpesh duket sikur nuk ia kanë shumë idenë asaj që po bëjnë, apo që nuk ka një logjikë të fortë në veprimet e tyre. Disa njerëz duket sikur janë stërvitur gjithë jetën për të vepruar jashtë logjikës. M.R.

28 argje Nga Shpend Sollaku Noé ë një mëngjes të diele, në orën gjashtë, diku, shumë larg një qyteti të qetë si Korça, kur vëren se një çift i ri dallëndyshesh ka vendosur të ndërtojë me qerpiç një çerdhe tamam përballë ballkonit tënd, të vjen t u thuash të ikin, më tutje, në një vend ku të vegjlit e tyre nuk ka për t u shurdhuar nga përplasja e pneumatikëve mbi pusetat e rrugës. Po ku? Nuk është më një qytet alpin ai që kam përballë, nuk është më një qytet për zogj! Tashmë edhe alpet që ngrihen mbi kokë time janë të ndotura! Por unë nuk mund të mos admiroj dashurinë e atij çifti dallëndyshesh, ndërsa ndihem i paaftë të përshkruaj ndjenjën e tyre. Nëse do ta bëja, do të dilte diçka e egër. Këtu duhet Skënder Rusi, i them vetes, vetëm ai di t i thojë ca gjëra! Dhe kujtohem se i kam një borxh Korçës dhe poetit të saj të shquar: pritjen e ngrohtë në vizitën time të fundit atje. Ngrihem dhe u hedh një sy shënimeve të atëhershme dhe më mjafton vetëm të kontrolloj ndonjë ë të harruar. Këto rreshta i kisha shkruar atë natë korçare, dhe po ua bëj të ditur, me ndonjë ë apo presje më tepër: Eshtë pak dhe e padrejtë ta krahasosh me Eseninin. Ai është thjesht Skënder Rusi nga Korça, apoteozë origjinale e gjeniale e dhimbjes që lind nga dashuria. Kjo lëngatë e përhershme e shkatërruese për të tjerët që atij i pikon jo vetëm nga trupi, por edhe nga këmisha e këpucët rrjedh si llavë incandeshente që prej burimit të lumit të tij poetik e deri në derdhjen në detin shqiptar të vargjeve dashurorë, duke vazhduar të verbojë e të habisë kureshtarët si avulli përvëlues i një vullkani të nënujshëm, që sapo ka nisur të formojë ishullin e vet. Kjo llavë është shprehur në vargje melodiozë e të matur (që mbeten të tillë edhe kur, në dukje, janë të thyer apo të lirë) dhe tingëllon moderne edhe në kohrat e sotme të çoroditjes poetike botërore. Nga pikëpamja burokratike, kjo është poezia e Rusit. Por, kur e njeh pastaj nga afër poetin, përshtypja është akoma më shkatërruese. Fillon t i veshësh edhe me mish të gjitha ato vargje që ke lexuar. Kjo më ndodhi edhe mua në Korçë, kur studjuesja e pedagogja Irena Nikaj, që organizonte me aktorët e qytetit të shquar një teatër poezie me poemat e mia, më thotë se, ndër të tjera, më ka kombinuar një takim me patriarkun e poezisë së tyre, Skënderin Rusin, poetin që ata e adhurojnë dhe nderojnë si një ikonë. Ishte nga ato lloj ofertash që nuk mund t u thuash jo. Njihja poezinë e Skender Rusi Apogje i poezisë shqiptare të dashurisë tij, por nuk kisha patur rastin ta takoja, dhe natyrisht e pranova menjëhere atë «fuori programma». Poeti i rrallë na priste në biblotekën e qytetit. (Nuk mund t i gjendej vend pune më i përshtashëm, dhe për këtë administratës korçare i duhet hequr kapelja, pasi në provinca të tjera poetët edhe i kanë shkelur me këmbë si lecka të pavlera). Sapo futem në zyrën e insitucionit që ai drejton, impakti i parë është befasues. Duket se vete Apolloni, perëdia e arteve, ështe ulur pas nje skrivanie. Si zot shtëpie, Skënderi, hap frigoriferin e vogël pranë e më zgjat gotën e rakisë, që siç duket e mban gjithmonë aty për miqtë. Pas heshtjeve të fillimit, normale midis njerëzve që takohen për herë të parë, ai nis të më prezantojë poezinë e tij në mënyrën më të natyrshme që njeh: duke e recituar vetë. E dëgjoj gojëhapur. Nuk kam ndeshur kurrë më parë një poet që do aq shumë vargjet e tij. Eshtë një dashuri mes mishit e mishit, mes eshtrës e eshtrës. Mes shpirtit e shpirtit. Tek qenia e Rusit janë përqendruar të gjitha dhimbjet e mundshme prej te cilave gjithkush do të ish thyer e bëre copë prej kohësh. Duke i ndejtur përballë, fillon ti të ndihesh i dobët, jo vetëm fizikisht; çdo sakrificë e jotja të duket e mjerë. Kur, pas rakisë, pastaj, u ulëm të dy në sallë për të dëgjuar aktorët Zamira Kita, Guri Koço e Blerta Balliu me regjinë e mjeshtres Kita arriti pija më e fortë: si do të përballej patriarku i Korçës me një lloj poezie si e imja, në dukje shumë larg dashurisë e brishtësive të tjera? M u duk se jo vetëm unë, por edhe intelektualët vendas të pranishëm, ia bënë vetes këtë pyetje. Gjatë gjithë aktivitetit ndjeja krahun e Skënder Rusit të mbështetur tek imi, por kjo ishte, në fillim, vetëm kortezi. Të paktën sipas përshtypjeve të mia të para. Sa më shumë vargje recitoheshin, aq më tepër ndjeja që atij i rritej kureshtja. Deri sa krahu i tij u shkëput prej timit dhe u përhumb i tëri pas recitimit të Kitës, Koços e Balliut. Përqafimi i tij në fund, psherëtima e lehtësuar e aktorëve të dalë me faqe të bardhë pas recitimit të poemave të mia të vëshira, që kishin bërë të dështojnë apo të tërhiqen shumë kolegë të tyre, ishte përfundimi që prisja. Vazhdimi i kësaj aventure ishte në një lokal, ku Skënder Rusi, i mbështjellë nga dashuria e aktorëve dhe e Irena Nikës, duke ndjerë interesin tim të çiltër rreth vargjeve që kish shkruar, vazhdoi të më recitonte, me patthosin e tij të mbinatyrshëm, shumë nga lirikat që kam sjellë më poshtë për «Fenix» -in. Zamira Kita e Guri Koço e pasonin, ngaqë i dinin përmendësh ato vargje. Në takimin që lamë me Rusin për të nesërmen në mëngjes në bibliotekë, ai vazhdoi me të njëjtën dëshirë e forcë të më fuste në gjak poezinë e tij. Ndërsa Edi Salla vazhdonte të na shkrepte foto të çmuara, unë e shikoja me admirim e i hutuar, si përballë një monumenti të porsazbuluar.

29 V argje lirika KORÇËS NJË FJALË DASHURIE Jetoj në një qytet në formë zemre, Ku kitarat netëve marrohen! Ku djemtë nuk rrinë pa të shkelur syrin, Dhe vajzave ju pëlqen të ngacmohen! Jetoj në një qytet që dremit, Dhe zgjohet mbi supin e një mali. Ku dielli para se të nisë udhëtimin, Çlodhet pak mbi sup të një ushtari! Jetoj në një qytet që më deh, Jo me vodkë, por me dashuri! Ku çdo grua, në sy, nuk të sheh, Po të ndjek me sy, kur s sheh ti! Jetoj në një qytet që m i fal, Të gjitha marrëzitë që kam bërë! E ç ta fsheh, edhe unë jam mëkatar, Ndaj dhe falem siç falen të tërë! Jetoj në një qytet që e dua, Brenda zemrës së tij kristal! Dhe druhem, a do arrij dot, Që famë, nga fama ime t i fal! Jetoj në një qytet ku nesër do të kem, Patjetër emrin e një rruge! Po të më pyesni kë do zgjedh, do t ju tregoja atë, Që në vend të gurëve është e shtruar me puthje! KUR TE SHOHESH Kur të shohësh se nuk do të ketë më asnjë bli, Përgjatë rrugës me hënë të fikur, Kur të shohësh se nuk do të ketë më asnjë gur, Nëpër kalldrëmet ku dikur jemi rritur, Kur të shohësh se nuk do të ketë më asnjë oborr, Me fëmijë që sapo kanë lindur, Kur të shohësh se nuk do ketë më asnjë kitarë, Që të shpërndajë nëpër sokaqe tinguj, Kur të shohësh që nuk do të ketë më asnjë dritare, Që të rrijë e hapur duke pritur, Kur të shohësh se nuk do ketë më asnjë puthje të re nga të gjitha puthjet që janë shpikur, Dije, që, atëherë, Unë do të kem ikur! SINFONIA E TAKAVE Ai ishte një regjistrues i marrë, S kishte zemër në gjoks, kishte disqe! Jetonte brenda në një kitarë, Atje e desh dhe varrin kur të vdiste! Skender Rusi dhe Shpend Sollaku Noè Ia dha vetë atë formë sobalkës së tij, Se atje do flinte me Bet hovenin e madh! Se atje do ish dhe zoti Paganin, Edhe zoti Shubert, edhe zoti Moxart! Kush tha se këta ishin të vdekur!? Ai fliste me ta, qeshte, pëshpëriste! Brënda kitarës së tij vetëm e shoqja, E urdhëruar ishte të mos fliste! Ai bëhej xhind kur ajo lante pjatat, Kur kërcitja e tyre i futej nëpër disqe! Ai i ulërinte kur ia degjonte takat, Pale kur padashur, ndonjëhere, tështinte! Por erdhi një ditë dhe ajo iku në qiell, Kitara krisi, muret e saj u çanë. Telat e saj ranë mbi Bet hovenin, Mbi Moxart e Shubert, mbi të gjithë ranë. Tani ai vë veshin, jo për të dëgjuar tinguj, Po për t u çmallur me zhurmën e pjatave! Bet hoveni? E ç është Bet hoveni, Para simfonisë së ëmbël të takave!? ATA DY PLEQ Një plak. Një plakë. Dhe një park. Edhe një stol. Dhe bëhen katër! Dhe një neon që ndizej, shuhej, Sikur ta shkelte syrin natën! Po pas një viti mbetën tre. Një plak. Një stol. Një park i gjelbër. Dhe një neon që më nuk ndizej, Që mbeti si një sy i verbër! Në vjeshtë, ah, mbetën veç dy. Një park. Një stol krejt i vetmuar. Që pret mos kthehen prap aty, Ata dy pleq të dashuruar! SE TI GJITHMONE SEÇ BEN CA GJERA Të lashë në Korçë E të kërkoj në Kajro! (Ku dihet, mbase dhe ke ardhur!) Se ti gjithmonë seç bën ca gjëra, Që çmëndurira t i kam quajtur! Të lashë në tokë E të kërkoj në qiell! (Ku dihet në ç yll më ke pritur!) Se ti gjithmonë seç bën ca gjëra, Sa të kam quajtur të lajthitur! Kap një bionde nga flokët mbrapa, Ia kthej fytyrën për ta puthur! Se ti gjithmonë seç bën ca gjëra, Vjen dhe atje ku s është e mundur! Se ti gjithmonë seç bën ca gjëra, Që të tregojnë dhe më të bukur! Ndaj ca i marrë dhe unë mundet, Sot gjithë Kajros t i jem dukur! TEPER VONE Ti ke një moshë me time bijë, Me babin tënd, unë, moshatar. Kush të dha urdhër të më duash Me hirin tim të ndezësh zjarr?! Ata thëngjij që ishin shuar Ti si guxon me dorë i prek?! Kush të dha urdhër të më ndezësh Pa patur frikë se unë të djeg?! Ke ardhur vonë. Tepër vonë. Kur dimri krejt më ka pushtuar, Kur vdekja firmën më kërkon Ndoshta në ferr për të më çuar! Ti gjysma-hënë je kur zhvishesh Dhe gjysma tjetër-perëndi! Me çdo të puthur m i ul vitet, Më kthen në moshën që ke ti! Me këto gjysma, unë poeti, Mund të ndërtoj tjetër planet. Në djall pastaj të shkojnë vitet, Dhe moshat le të shkojnë në dreq! Po prapëseprapë një frikë ndjej, Po mora zjarr, si mund ta fik? Prandaj dhe po vonoj të zgjohem, Them ndoshta ik. Them ndoshta ik... Ç TRISHTIM Ç trishtim, të jetosh në një qytet-brengë, Ku shumë gjëra ecin për mbrapsht! Vajzat e bukura rrinë fshehur nga djemtë, Të shëmtuarat shëtisin në bulevard(!) Ç trishim në këtë qytet që më deh, Me erën e qelbur të vodkës! Ku vetja herë-herë më duket, Si Esenini rrugëve të Moskës! Ç trishtim, në këtë qytet të çmendur, Që më ngjan me një spital të madh! Njerëzve ju mungojnë veç bizhamat me vija, Dhe numurat në shpinë apo në krah! Ç trishtim në këtë qytet që flet përçart, Që as në gjumë nuk e heq paruken! Dua t ia marr nga koka e t ia flak, Por edhe ai s më le, edhe unë nuk mundem! Ç trishtim, në këtë qytet të pushtuar nga vdekja, Që po më vdes edhe mua pak nga pak! Më vjen të rrëmbej shpirtin e të zhdukem, Sa më larg prej tij, sa më larg!

30 SE SI... Se si po më ikën jeta! Se si! Pa më pyetur fare, Sikur të mos jetë imja! Kam çaste kur edhe vetë nuk e di, Nëse duhej ose jo,të lindja! Se si po më ikin ditët! Se si! Rrokullisen, rrokullisen, si toptha të vegjël! Unë vrapoj pas tyre, kërkoj t i arrij, T i ndaloj, t i pyes, ç do të bëhem nesër!? Se si po më ikin ëndrrat! Se si! Edhe në gjumë më kanë hyrë, Edhe m i kanë vrarë! Ato që kanë shpëtuar kanë marrë arratinë, Duke më lënë mua një të vdekurtë gjallë! Se si po më ikin dashuritë! Se si! Një sot. Një nesër. Një tjetër pas një jave! Marr kokën mes grushtash, I bie me zemërim, Sikur të ketë bërë mijra faje! Ne s bëjmë asgjë të keqe. Puthemi. Duke hapur portën e botës së përtejme! Brenda saj gjithmonë ka diçka prej absurdi, Që bëhet shkak për grindjet mes njerëzve! Ne s bëjmë asgjë të keqe. Gënjehemi. Duke i marrë atë që i vjeshton, njeri-tjetrit! Në u bëfshim Prometej, zjarre nuk do vjedhim, Por urrejtjet që në shpirt mbajnë njerëzit! MOS MË DUAJ MË Mos më duaj më! Nis më urre nëse do mundësh! Dhe qiellin (qielli jam unë!) S përmbyset bota po ta humbësh! Mos më përqafo më! Nuk mund të duash dy njëherësh! Dhe ajrin (ajri jam unë!) S përmbyset bota, po ta shkelësh! NËSE DO MË PYESNI Nëse do më pyesni kujt i ngjaj më shumë, Unë them, xixëllonjës, që kurrë s fjeti! Gjysma e saj e shuar jam unë, Gjysma që ndriçon është poeti! ROMA NATËN Kisha dëgjuar për një diell që lind natën, Po kur e pashë vetë s di pse ndjeva frikë! Lum ai që e ka parë, të paktën, Qoftë edhe një herë Romën nga sipër! Se si po më ikin dëshirat! Se si! Si ata zogjtë shtegëtarë që dimrit i tremben! Po ç them edhe unë, Do të ishte një mrekulli, Të ishin zogj shtegëtarë që ikin e kthehen! S do ta besonin një pamje të tillë, As Remi, as Romuli që e lindën! Jo, dielli s ka mundur dot të ikë, Është rrëzuar mbi të duke e ndezur të gjithën! MBI KOKE ME RRI EDHE ME NDRIT Gjithnjë po bëhesh më e krrusur, Sikur po i afrohesh tokës! Unë jam atje, në sytë e rrudhur, Ku është fillimi i gjithë botës! Gjithnjë po bëhesh më e vockël, Ku e ke futur gjithë atë shpirt!? Si hënëz e ngrënë brenda dhomës, Mbi kokë më rri edhe më ndrit! Gjithnjë po bëhesh më e lehtë, Mos ke ndërmend që të largohesh!? Më bëj një shenjë e ngjitem vetë, Qiellit t i them që do vonohesh! NE S BËJMË ASGJË TË KEQE Ne s bëjmë asgjë të keqe. Duhemi. Ndaj dhe kjo ditë nuk po perëndon ende! Ne jemi akrepat e orës së diellit, Lëvizim brenda tij si brenda një zemre! Ne s bëjmë asgjë të keqe. Vështrohemi. Duke u bërë secili sadopak i verbër! Që mos na vijë aq turp kur të takohemi, Në ato vende ku s ka shkelur asnjë tjetër! S DUA TË TË HUMB Nuk jam aq i mirë sa të jam dukur, Unë, vëllai i vogël i ajsbergëve! Pjesën e shëmtuar mbaj nën ujë, Mos e shohin sytë e të tjerëve! Nuk jam Perëndi siç më ke ditur! As kam qenë ndonjëherë Krisht! Po përse kaq vonë ti ke lindur, Dhe tek unë vjen kaq verbërisht!? Nuk e di, pse, vetëm mik më quan, Dhe s ke frikë se unë mund të të puth! Kam një mbrëmje që për ty e ruaj, Po s ta them, se s dua të të humb! Në se do më ndodhë që ndonjerës, T ia fal gjysmën më të mirë, timen, Kjo do të jesh ti që ke kuptuar, Se mëkati vdes prej dashurive! Mos më kujto më! Nis fshiji puthjet, po të duash! Dhe zjarrin (zjarri jam unë!) S përmbyset bota, po ta shuash! PËRFUNDIMISHT Më duket se, përfundimisht, të kam humbur, Siç humbja balonat kur isha i vogël! Kur në dorë më mbetej veç peri i këputur, (Atë, as për t u varur nuk mund ta përdorje!) Dikur, me atë fije peri lidhja balona të tjera, Dhe ato ngjiteshin lart ku të mundnin! Unë i drejtoja me kujdes nga frynte era, Por asnjëherë s e kuptoja pse më zhdukeshin!? Më duket se, përfundimisht, të kam humbur, Me ty më ndodhi si me balonat prej letre! Në dorë më ka mbetur veç peri i këputur, Dhe zhdukja e tyre e mistershme! Në mes, Koloseu, Si një sy i mahnitshëm! NDODHI DJE Më çoi në fshat një mall i heshtur, Takova atje fëmininë e hershme! Fola me shokët që më kishin vdekur, Eca me ta nëpër ditët e djeshme! Kishin mbetur në moshën kur ikën, Kur secili ish një kokëkrisur më vete! Kur ca tradhëtonin si të ishin Eseninë, Ca të tjerë dashuronin si të ishin Serembe! E ca të tjerë ishin aq të turpshëm, Sa çdo vajzë fshati e quanin motër! Me to veç në faqe ata putheshin Si në asnjë vend tjetër të botës! Veç kur iku dielli, ika prej tyre, Kur e pashë se edhe rrugët u lodhën(!) Ata shkuan me natën, për të fjetur, Duke ma mbyllur portën!

31 K ritike letrare rratisja në Hong Kong e një amerikani që punonte për NSA (Agjencia e Sigurisë Kombëtare), duke marrë një sasi të madhe dokumentesh sekrete me vete, i ka ndarë Shtetet e Bashkuara më dysh: njëra palë e konsideron tradhtar, i cili duhet dënuar për spiunazh, pala tjetër e ka shpallur hero, sepse, sipas tyre, ai u vetësakrifikua për të mbrojtur të vërtetën. Edward Snowden, 29, kishte akses në informacion të klasifikuar (me shkallën e sekretit në disa nivele) dhe, duke e gjykuar si të padrejtë punën e agjencisë, ai kontaktoi mediat. Agjencia mblidhte, mes të tjerash, të dhëna personale të qytetarëve - telefonata, e, dhe informacion nga kompani të ndryshme elektronike. Snowden e konsideroi këtë si shkelje të privatësisë dhe e denoncoi. NSA pretendon se ajo e grumbullon informacionin, por e përdor atë në mënyrë ligjore. Diskutimi kaloi te rreziku i kësaj metode, sepse agjencia grumbullon informacion për gjithë qytetarët, amerikanë dhe të huaj, pavarësisht se janë persona të dyshuar apo jo për veprimtari të paligjshme. Gazetarët s humbën kohë t i referoheshin Orwellit. Amerika nuk është vendi i parë që kontrollon totalisht qytetarët e saj, më herët këtë e ka bërë Big Brother-i në romanin e Orwell-it, Në roman ka një njeri që sheh gjithçka, që di gjithçka, që kontrollon gjithçka, gjithë kohën. Ndryshe nga romani, Big Brother-i amerikan nuk është individ, por institucion. Ata që e dënojnë sjelljen e Snowden në lidhje me ligjin janë në rregull, ata e kanë pranuar të jetojnë në një botë të modeluar sipas mënyrës orwelliane. Ata që kundërshtojnë, ata që predikojnë shenjtërinë e privatësisë dhe shpallin hero një person që realisht është një shkelës ligji, kanë një problem. Ata i kanë shumë egocentrike ambiciet, i shikojnë Të duash atë që të sundon George Orwell ato në marrëdhënien mes tyre dhe NSA, pa e kuptuar që edhe vetë agjencia është viktimë e një zhvillimi më të madh jashtë saj. Privatësia ka qenë e kërcënuar në shekuj, aq sa, në një moment të caktuar, u pa e domosdoshme të mbrohej me ligj. Shërbimet sekrete kanë qenë e vazhdojnë të kenë interesa në këtë në fushë, por, në një kontekst më të gjerë, ata janë vetë viktima të një procesi mbi të cilin është ngritur gjithë suksesi i qytetërimit perëndimor: revolucioni industrial. Para tij, e shumë para Naimit, dielli lindte andej nga lindte. Para 100 apo dhe më shumë vjetësh kishte shërbime sekrete, në SHBA e kudo, por nuk ekzistonte mundësia që ato të grumbullonin informacion personal të njerëzve në përmasa që e bëjnë e sot. Edhe atëherë, kur shërbimet ndiqnin një person, ndërhynin, me ligj ose pa ligj, në privatësinë e tij, duke i lexuar letrat, ditaret, etj. Ky veprim në Shqipëri e vende të tjera diktatoriale bëhej më i ekzagjeruar, shërbimi sekret këqyrte gjithë letërkëmbimin e qytetarëve. Gjermanët i kanë kushtuar një pavion të veçantë Me shpikjen e internetit privatësia, në kuptimin e saj të kulluar, e ka humbur kuptimin. Përmes adresash me lejëkalim personal, njerëzit kujtojnë se komunikojnë privatisht me dikë, por, në fakt, të vetmit që nuk mund të hyjnë në adresat janë njerëz po aq injorantë sa ata për çështjet e internetit kësaj veprimtarie në një muze për Stasin (Sigurimi) në Lapcig. Aty kanë ekspozuar gjithë mjetet dhe teknikat që përdoreshin për hapjen dhe mbylljen e letrave. Në vendet demokratike, kjo veprimtari mendohet të ketë qenë më e kufizuar. Me shpikjen e internetit privatësia, në kuptimin e saj të kulluar, e ka humbur kuptimin. Përmes adresash me lejëkalim personal, njerëzit kujtojnë se komunikojnë privatisht me dikë, por, në fakt, të vetmit që nuk mund të hyjnë në adresat janë njerëz po aq injorantë sa ata për çështjet e internetit. Shërbimet inteligjente, hakerat apo kuriozët, mund të hyjnë kur iu do qejfi. Veç kësaj, ai informacion është i ruajtur në sereverat e kompanive që janë jashtë kontrollit të qytetarëve. Thuhet që aty informacioni është i sigurt, por kush e di çfarë mund të ndodhë nesër, në dhjetë vjet apo më vonë. Ajo që është e jona, por nuk e zotërojmë, nuk e ruajmë dot, nuk është më e jona, e ajo që nuk është e jona nuk është më private. Ajo është në mëshirë të fatit ose dikujt tjetër. Shërbimet sekrete janë të detyruar ta përdorin internetin, sepse atë e përdorin dhe njerëzit e dyshuar prej tyre. Meqenëse informacioni është i gjithi i rezervuar diku, ata po e marrin të gjithë që të lehtësojnë punën e tyre. Një gjë është e sigurt, internetin nuk e shpikën shërbimet sekrete për të kufizuar privatësinë e qytetarëve, atë e shpikën njerëz të orientuar drejt shpikjeve, nga dëshira për pasuri, apo kurioziteti. Orwelli përdori në roman shumë elementë nga diktaturat e kohës së tij, për të realizuar kontrollin e dëshiruar të qytetarit, por, nga ana tjetër, imagjinata e çoi në shtigje të pashkelura, të cilat, me sa duket, u kopjuan nga shoqëria perëndimore në fushën e teknologjisë. Në fund të romanit 1984, Uinston Smithit fillon ta dojë Big Brother-in. Qytetarët e sotëm, po t i pyesësh, nëse duan privatësinë duke hequr dorë nga teknologjia, apo pranojnë teknologjinë dhe mundësinë e survejimit, s ka asnjë dyshim se do të zgjedhin të dytën. Kjo do të thotë, të duash atë që të sundon.

32 S eriali Nga ervin qafmolla Në një epokë telenovelash dhe romancash për shtëpiake të lënduara në butësinë e tyre lënë pas dore, u pa e udhës që të ketë krijime shqip të këtij zhanri fort të nderuar dhe njëherësh të lakmuar nga gratë e vajzat (por dhe burrat) e të gjitha moshave dhe prirjeve. Epsh, neps, lezet pa mbarim, dramë dhe edepsëzllëqe, ashikë dhe dylberë, bashkë me marrosjen e arabeskave shpirtërore të Osmanisë triumfuese të këtij shekulli, vijnë të gjitha në këtë krijim që u serviret lexuesve ndërsa shkruhet. Të gjitha episodet e romancës erotike Ëndrrat e Tulipanëve shkruhen njëra pas tjetrës, duke lejuar imagjinatën e shthurur, dekadente dhe lezetonjëse të autorit Ervin Qafmolla, që të marrë udhët. Një romancë turke siç ua kërkon shpirti. Puntatat e kaluara mund ti shijoni në B elaja Episodi X ëri i mprehtë i hallë Ynsalit buçiti nëpër patio dhe duke u përplasur mureve mbuluar nga kulpra, kthinave të oborrit dhe shkallareve të gurta, gjeti rrugën e tij duke i hinkëzuar në brendinë e ndërtesës. Ti ke përgjuar njerëzit e mi gjithë këtë kohë dhe ke pafytyrësinë të vish e të ma thuash në fytyrë, gërthiti ajo, por pa më të voglën dozë histerie. Fytyra e Murat beut u mbulua nga një tis i errët dhe vetullat e trasha, bashkë me disa pala lëkure të dhjamur iu varën mbi sy duke ia fshehur shikimin. Shikimi i tij nuk komunikonte asgjë dhe e gjithë qenia e tij ishte mbyllur si në një qivur hermetik. Ai qëndronte aty si i ngrirë, me çehren e tij të zbehtë dhe të papërshkueshme. Të gjitha këto janë shpifje, tha Ynsali duke e parë drejt e në sy. E përse do ia bëja diçka të tillë motrës sime, u përgjigj Murati me ftohtësinë e tij organike duke e parë tjetrën drejt e në sy. Ynsali iu përgjigj pyetjes së tij me një shikim të gjatë pyetës. Kam prova, tha Murati duke nxjerrë telefonin nga xhepi dhe duke shtypur shpejt dy butona. Ynsali po mundohej të deshifronte qëllimet e të vëllait. Ai ishte kurdoherë i paparashikueshëm dhe historikisht jotolerant, por nuk ishte burrë i keq. Junuzi hyri në dhomë me një pamje qeni të dhjerë, me qafën e përkulur dhe sytë e zgurdulluar duke ecur sikur zvarritej. Thuaji Ynsalit çfarë më the mua, urdhëroi Murati. Junuzi u dridh vërtet, u përcoll dhe një shuk gjysmë i mpiksur pështyme i mbeti në fyt kur ndeshi në shikimin kriminal të Ynsalit. Ajo vendosi grushtet mbi bel dhe u drejtua me gjithë pozën e saj monumentale mbi kruspullimin e shërbëtorit të saj. E pashë të puthej me një zezak... si të dashur, belbëzoi ai duke lëpirë buzët. Maskara pervers, gjëmoi halla duke iu afruar fatkeqit. Spiuni u pushtua nga disa të dridhura konvulsive, u zbeh dhe dukej sikur do t i binin të fiktë papritur. Pastaj ajo u kthye nga i vëllai dhe tha vetëm: Pse. Familja ime është familja ime dhe nuk mund të lejoj që një pederast të jetojë me tim bir dhe time motër, hungëriu Murati. Ndërsa shtëpia ime është shtëpia ime dhe nëse nuk të pëlqen mund të largohesh në çdo çast. Dhe mos harro që yt bir është burrë, ia ktheu Ynsali flakë për flakë. Murati u nxi dhe zgurdulloi sytë, ndërsa Ynsali kryqëzoi krahët e mëdhenj dhe i hodhi një shikim sfidues. Orbai zbriti shkallët i pari, i ndjekur nga Alltani. Fytyra e të parit ishte deformuar në një mënyrë të çuditshme, ndërsa Alltani po lëvizte drejt tyre me çehren e adoptuar të të atit, pa shprehi, i zbehtë dhe në mungesë të plotë, si një trup pa shpirt që lëviz në mënyrë inerte drejt asgjësë. Ai nxitoi më shpejt se shoku dhe kaloi mes të atit dhe hallës sikur ata të mos ekzistonin. Orbai e ndoqi duke u hedhur një shikim të shpejtë dhe duke cekur me sup mjekrën e Junuzit që mbante kokën ulur. Këtij i kërcitën dhëmbët dhe u tremb aq shumë sa ulëriti duke kërcyer mbrapsht edhe pse goditja ishte tepër e lehtë. Orbai u rrotullua, u përkul para tyre me një buzëqeshje shumë të sjellshme, dhe kur u ngrit pa Junuzin e tmerruar drejt e në sy dhe duke i dhuruar një buzagaz të ekzagjeruar, vizatoi me gishtin e madh lëvizjen e thikës me fytin e vet. Junuzi u këput përdhe pa ndjenja, ndërsa halla i ktheu shpinën Muratit: Po nuk e more ti me vete, do i them kopshtarit ta hedhë në rrugë.

33 T rend KUBA të pret kështu: Dekadente dhe shumë e bukur, si një yll kinemaje, tashmë e plakur, por që ti ia dallon joshjen midis rrudhave dhe syve ende të gjallë. Revolucioni, ai i vërteti, këtu është një buzëqeshje e shndritshme nga një ballkon i ndonjë pallati të rrënuar, një rumba, e beftë, në zemër të Havanës së vjetër, është zëri i një gruaje të vjetër që këndon e shpenguar, pavarësisht gjithçkaje përreth. Kuba është një overdozë ngjyrash, ngjyrat e detit karaibik, e gjelbërta brilante e plantacioneve të duhanit, e kuqja e tokës, ngjyrat e zbardhura nga dielli dhe nga uraganet, e pallateve, që njëherë e një kohë ishin seli takimesh të zotërve të pasur të mafias, sot të kurorëzuar nga radhë ndërresash e të brendshme të nderuara. Mbase nuk është e drejtë ta shohësh kaq të mrekullueshme dekadencën, kur nuk je ti që e jeton, por këtu është ndryshe. Kubanët janë një popull krenar, kryelartë dhe për asnjë çast nuk pata ndjesinë e mëshirës: vështrimi i tyre, dëshira e tyre për të jetuar nuk mund veç të ngjallin admirim. Kuba është një dhimbje, që ta ushqen kultura, poezia, dashuria dhe ta thellon një rum i mirë dhe një cigare që të kujton aromën e mjaltit. Kuba nuk është vetëm Havana, Kuba është 1250 km histori dhe plazhe të egra, kulturë, qytete të gjalla, me sheshe që u ngjajnë pikturave. Harroje këtu nxitimin tonë, koha këtu ndalet dhe ecën përtueshëm. Merr një makinë dhe shko në drejtime të ndryshme. Trinidad, për shembull, me rruginat e tij të spërdredhura dhe kuajt në perëndim do të lënë pa frymë nga mahnitja, apo Santa Clara, Santiago, Baracoa paradiziake. Në secilin nga këto vende do të takosh ndonjë që do të tregojë ndonjë histori: disa do të flasin për Kubën si për një ishull të mrekullueshëm, disa të tjerë për dëshirën për t ia mbathur nga këtu përgjithmonë. Këtu jeton poezi. Kuba është një udhëtim, në kuptimin më metaforik të fjalës, është një marramendje prej ishulli, që kur mbaron të jep një ndjesi të çuditshme: nuk e ke fort të qartë në mendje çfarë ke bërë, por di që do ta bëje prapë, menjëherë, në Kubë. Thoma Jançe ur sheh foto të Varaderos, 140 kilometra në lindje të Havanës, kryeqytetit kuban, disave u krijohet ideja se atje do të gjejnë një pamje përrallore të bregdetit, disa intrigohen prej natyrës së egër dhe të virgjër, të tjerë presin resorte gjigante. E vërteta është që në Varadero do t i gjeni të gjitha këto. Plazhet janë kilometrikë, të gjerë dhe me rërë të bardhë që të verbon nga ndriçimi. Natyrëdashësit do kenë mundësi të shplodhen dhe relaksohen në parqet gjigante plot bimë dhe pemë ekzotike. Dhe të gjithë ata që pretendojnë pushime serioze ju informojmë se atje gjenden resorte elitare që ofrojnë shërbime deluxe, duke filluar nga qëndrimi e deri tek festat e çmendura, me muzikë sensuale latine e pije super. Gjithashtu shumë klube zhytjeje, peshkimi apo shëtitjesh me varkë do jenë specialitetet që do t i bëjnë akoma më interesante pushimet tuaja. Kuzhina kubane është një tjetër pikë e fortë e Varaderos, dhe e Kubës në përgjithësi. Ajo është një përzierje e recetave dhe teknikës spanjolle dhe afrikane, me shumë elementë në shije dhe aroma të kuzhinës së Karaibeve. Orizi dhe fasulet janë dy nga ushqimet tradicionale dhe bazike, të gatuara në mënyra nga më të ndryshmet dhe më të shijshmet. Pjatat e tjera me ingredientë mishi apo peshku të tilla si mojo, ropa vieja, boliche, etj, janë të gatuara të gjitha me shumë lloje salcash të lehta dhe pikante që i japin një shije unike. Ndër pijet kubane, rumi dhe tequila janë më të njohurat. Gjithashtu edhe kokteilet tradicionale si pina colada, mojito, daiquiri, Kuba libre, të cilat mund t i keni provuar edhe në kryeqytetin tonë, atje do t i gjeni në shijen e tyre origjinale, të pakrahasueshme me asgjë tjetër. Problemi, nëse mund ta quajmë kështu, deri diku, është transporti. Nga aeroporti i Nënë Terezës mund të shkosh në Milano ose Romë dhe prej atje shkon direkt për në Havana. Shumë qendra turistike ofrojnë paketa për në Kubë, ku ato një javoret kushtojnë rreth 2000 euro. Kalkulimet e tjera mund t i bëni vetë, në varësi të kohës, financave, dëshirave dhe pritshmërive tuaja. E.SH.

34 P agine italiane Fino al 24 novembre, 150 artisti provenienti da 38 paesi diversi esporrannno i loro lavori. L albanese Anri Sala rappresenta il padiglione francese, spazio anche al kossovaro Petrit Halilaj Di Giulia Gonfantini el 1955 Marino Auriti, artista italo-americano autodidatta e per lo più sconosciuto, depositò all ufficio brevetti degli Stati Uniti il progetto, a dir poco utopistico, di un museo immaginario che avrebbe dovuto racchiudere e conservare tutto il sapere dell umanità. Quel Palazzo Enciclopedico, con i suoi 136 piani, sarebbe dovuto sorgere nella città di Washington, occupandone la bellezza di 16 isolati. Oggi questa storia può suscitare meraviglia, ilarità e stupore, oppure rievocare una delle aspirazioni che da sempre accompagna scienziati, artisti e filosofi, ossia quella di riuscire a costruire un sistema di conoscenza capace di restituire, magari in modo armonioso, la complessità dello scibile umano. Proprio il progetto di Auriti, con il suo carattere utopico e fallimentare che in fondo costituisce l essenza di molte delle imprese umane, ha rappresentato la primaria fonte di ispirazione per Massimiliano Gioni, curatore della 55 Biennale di Venezia. Classe 1973, già direttore artistico della Fondazione Nicola Trussardi di Milano, nonché associate director e director of exhibitions del New Museum of Contemporary Art di New York, Gioni ha da tempo familiarità con il mondo delle biennali. Nel 2010, infatti, ha diretto la 8 Biennale di Gwangiu rappresentane il più giovane direttore nonché il primo europeo, mentre dieci anni fa a Venezia curò la mostra La Zona ; nel 2004 fu co-curatore a Manifesta 5 e nel 2006 ha curato la 4 Biennale di Berlino in collaborazione con l artista Maurizio Cattelan e la curatrice Ali Subotnick. Dopo la vernice del 29, 30 e 31 maggio, la 55 Esposizione internazionale d arte ha aperto al pubblico il 1 giugno, quando si è svolta la cerimonia di premiazione e inaugurazione, e resterà visibile fino al 24 novembre 2013 ai Giardini e all Arsenale. Il Il curatore, Massimiliano Gioni (Foto Giorgio Zucchiatti) 55 Biennale di Venezia, una mostra enciclopedica tra arte, sogno e ricerca titolo della mostra internazionale curata da Gioni, che si snoda dal Padiglione Centrale dei Giardini sino all Arsenale, è appunto Il Palazzo Enciclopedico. Essa coinvolge oltre 150 artisti provenienti da 38 nazioni diverse, autori di opere risalenti a un periodo che va dagli inizi del Novecento ai giorni nostri. Il carattere è quello di una grande mostra-ricerca, come lo ha definito il presidente della Biennale Paolo Baratta, desiderosa di interrogarsi sulla capacità di immaginare, di sognare e di dar luogo a visioni che costituiscono il principale motore di ogni progetto artistico. Ma Il Palazzo Enciclopedico, come nell omonimo progetto di Auriti, chiama in causa anche la bramosia di sapere e vedere tutto, una smania e un ossessione a cui la contemporaneità, che corrisponde all era di internet e dei media digitali, è tutt altro che estranea. Ha affermato Gioni che «Oggi, alle prese con il diluvio dell informazione, questi tentativi di strutturare la conoscenza in sistemi omnicomprensivi ci appaiono ancora più necessari e ancor più disperati». Il percorso espositivo ha inizio nel Padiglione Centrale, ai Giardini, con una presentazione del Libro Rosso di Carl Gustav Jung, in cui lo psicologo racchiuse le proprie visioni auto indotte, per poi proseguire attraverso una progressione, a tratti fantastica e delirante, che si avvale di film, fotografie, video, ma anche bestiari, performance, tavole enciclopediche: dalle lavagne con gli schizzi di Rudolf Steiner al progetto curatoriale di Cindy Sherman, passando per Baruchello, Baj, Caillois, Aran e Ancarani. «Sfumando le distinzioni - ha spiegato Gioni - tra artisti professionisti e dilettanti, tra outsider e insider, la mostra adotta un approccio antropologico allo studio delle immagini,

35 Pagine italiane concentrandosi in particolare sulle funzioni dell immaginazione e sul dominio dell immaginario. Quale spazio è concesso all immaginazione, al sogno, alle visioni e alle immagini interiori in un epoca assediata dalle immagini esteriori? E che senso ha cercare di costruire un immagine del mondo quando il mondo stesso si è fatto immagine? Il Palazzo Enciclopedico è una mostra in cui si rende manifesta una condizione che condividiamo tutti, e cioè quella di essere noi stessi media, di essere conduttori di immagini, di essere persino posseduti dalle immagini». Le partecipazioni nazionali, dislocate nelle sedi principali e nel centro storico di Venezia, sono in tutto 88, con alcuni paesi presenti all evento per la prima volta: si tratta di Angola, Bahamas, Regno del Bahrain, Repubblica della Costa d Avorio, Repubblica del Kosovo, Kuwait, Maldive, Paraguay, Tuvalu e infine della Santa Sede, la cui mostra è stata allestita nelle Sale d Armi, presso l Arsenale, sotto la curatela del direttore dei Musei vaticani Antonio Paolucci. A rappresentare la Repubblica del Kosovo è invece Petrit Halilaj (Kostërrc, 1986), che ha ideato per l occasione un installazione site specific. Passando attraverso la riproduzione di un bosco immaginario e poetico, lo spettatore è incoraggiato a interrogarsi sulla realtà che lo circonda, nonché sul modo di percepirla e rappresentarla. Un tema caro da tempo a Halilaj, che porta avanti una ricerca in cui trovano spazio i ricordi d infanzia, il dolore della guerra e l esperienza dell esodo. Il protagonista del padiglione francese è invece il giovane artista di origine albanese Anri Sala (Tirana, 1974). Fatto degno di nota di questa 55 Biennale è lo scambio attuato tra i padiglioni di Francia e Germania Installazione di Anri Sala in occasione del 50 anniversario del trattato dell Eliseo: l opera di Sala è dunque visibile all interno del padiglione tedesco. Curata da Christine Macel, la mostra al suo interno racchiude Ravel Ravel Unravel, installazione che riproduce, scompone, decostruisce e sovrappone due esecuzioni del Concerto per pianoforte per sola mano sinistra in re maggiore di Maurice Ravel. Il titolo dell opera gioca sul significato del verbo inglese to ravel, ossia intricare, e su quello di to unravel, che corrisponde all italiano districare. Nell ambiente centrale del padiglione tedesco due filmati riproducono il concerto di Ravel attraverso le mani sinistre dei due celebri pianisti francesi Louis Lortie e Jean-Efflam Bavouzet, selezionati da Sala appositamente per questo progetto insieme all Orchestre national de France diretta da Didier Benetti. I due video sono proiettati in una camera anecoica: al centro dell opera vi è lo scarto temporale, irriducibile seppure talvolta appena percettibile, tra un esecuzione e l altra, ossia tra due distinte interpretazioni dello stesso spartito di Ravel. «La mia intenzione ha precisato Sala - consiste nel produrre una risonanza in un intervallo successivo allo scarto temporale fra le due esecuzioni. In un ambiente che mira ad annullare la sensazione di spazio (attraverso l eliminazione dell eco), si tratta di realizzare paradossalmente uno spazio diverso». Nella prima e nella terza sala compare invece la dj francese Chloé, a cui l artista ha assegnato il compito far combaciare le due versioni del concerto, riunificandole. Ravel Ravel Unravel fa dunque riferimento a una ricerca sul suono e sullo spazio, ma anche sul linguaggio muto del corpo, come ben espresso dalle immagini delle due mani destre che restano ferme durante l esecuzione del Concerto o il video del volto di Chloé mentre questa attende al suo compito. Tino Sehgal (Foto Italo Rondinella)

36 S hendeti yne kjo zile alarmi Ka disa mënyra për të matur temperaturën; vendosja e termometrit në sqetull, vesh, gojë, anus, etj Gjithashtu ka dhe një mori të ndryshme termometrash. Mënyra më e mirë e matjes është matja nën sqetull, dhe termometri më i besueshëm është ai me zhivë. Përpara se të vendoset termometri nën sqetull, kontrollohet se mos kjo zonë është e djersitur. Pastaj vendoset termometri, afrohet krahu dhe mbahet për 3-5 min. Pra e vetmja mënyrë për të vërtëtuar nëse kemi apo jo temperaturë është vendosja e termometrit. Çdo gjykim tjetër, si matja me buzë, faqe, dorë, është i gabuar dhe ndonjëherë me pasoja. Pharma Matrix a herë gjatë jetës suaj jeni shqetësuar e keni pasur nevoje për përkujdesjen e të afërmve pas zhvillimit të një episodi temperature? Temperatura, shenja që tregon se diçka me organizmin tonë nuk po shkon në rrjedhën normale, mbrapa të cilës fshihen shumë shkaqe duke filluar nga më të thjeshtat deri tek ato të rënda dhe problematike. Si e tillë ajo merr një rëndësi të veçantë dhe informacioni mbi të bëhet i domosdoshëm. Por a përbën temperatura një sëmundje? Jo, temperatura nuk është sëmundje, është vetëm një shenjë. Temperatura është një mbrojtje natyrale që ndihmon organizmin. Si e tillë nuk është e dëmshme, pra nuk duhet të kemi frikë, por as nuk duhet nënvleftësuar. Nëse nuk merren masa për të mbajtur nën kontroll temperaturën, pasojat mund të jenë më të rënda se vetë shkaku që ka çuar në rritjen e saj. Cilat janë vlerat normale të temperaturës? Termorregullimi ose thënë ndryshe kontrolli i temperaturës trupore realizohet nëpërmjet bashkëveprimit të disa strukturave të SNQ (sistemit nervor qëndor) me në krye hipotalamusin. Këto struktura bëjnë të mundur që të ekzistojë një balancë midis prodhimit dhe eleminimit të nxehtësisë, duke ruajtur kështu një temperaturë konstante trupore. Temperatura e matur nën sqetull, vlerësohet si normale në limitet 35.8 C C. Ndërsa e matur në anus, lëviz me një gjysmë grade. Temperatura mund të pësojë luhatje të cilat vlerësohen si normale; më e ulëta arrin psh midis orës 01 dhe 04, kur fëmija zgjohet mund ta ketë 36, ndërsa midis orës 18 dhe 20 arrin deri në 37.2.Çdo luhatje brenda këtyre shifrave është normale. Kur do të jepen medikamentet për uljen e temperaturës? Do të jepen vetëm nëse me gjithë masat e marra, temperatura kalon mbi 38.5 gradë. Bëhet përjashtim për ata fëmijë që kanë kaluar konvulsione. Në këto raste medikamentet për të ulur temperaturën mund të jepen dhe kur ajo është gradë. Medikamenti më i mirë për uljen e temperaturës është Paracetamoli (në formë shurupi, supostash, tableta etj, doza e këshillueshme është mg për kg peshë në vakt, çdo 4-6 orë. Më pak i preferuar është ibuprofeni me dozë mg për kg peshë.

37 S hendeti yne e organizmit tonë! Kur duhet të lidhemi me mjekun Në kushte të zakonshme duhet pritur 2-3 ditë. Por nëse temperatura shoqërohet me shenja të tjera duhet të konsultoheni me mjekun. Ja disa nga shenjat: - vështirësi në frymëmarje, frymëmarrje e shpeshtë ose e zhurmshe. - gjendje përgjumjeje e zgjatur (nuk mund të zgjohet) - errësim të ndërgjegjes dhimbje të forta barku refuzim i marrjes së çdo lëngu të dridhura (konvulsione) qarje me britma kur e prekin dhimbje të forta koke me të vjella dhimbje veshi vjellje pa shkak kollë ngacmuese diarre me ose pa të vjella urinim i shpeshtë me ose pa djegie Fëmijët në moshë më të vogël se 3 muaj duhen konsultuar me mjekun pa u shfaqur shenjat e mësipërme. Çlirojeni fëmijën nga veshjet e tepërta Freskoni mjedisin ku mbahet fëmija Jepini të pijë lëngje në sasi të bollshme Nëse temperatura kalon mbi 38.5 gradë, jepini paracetamol duke e llogaritur mg për çdo kg/peshë në vakt. Doza e parë mund të llogaritet me 15mg për kg, dhe në vazhdim 10 mg për kg çdo 4 ose 6 orë. Përjashtime bëhen për fëmijët që kanë kaluar konvulsione nga temperatura. Paracetamoli sipas rastit jepet dhe në temperaturë mbi 37.5 gradë. Bëni një banjë freskuese. Në një govatë përgatisni ujë të vakët derisa ta durojë bërryli juaj. Nëse keni termometër uji, banja fillon me një gradë poshtë asaj të trupit psh. nqse fëmija është me 40 atëherë uji fillohet me 39 gradë. Vazhdimisht dhe në mënyrë graduale do të shtohet ujë i zakonshëm deri sa temperatura e ujit të ulet në 32 gradë. Kjo vazhdon për 10 minuta. Gjatë kohës të banjës, trupi duhet të jetë i mbuluar nga uji, vetëm koka do të mbetet jashtë. Mbas banjës fshihet trupi i fëmijës dhe matet temperatura. Nëse këto masa nuk japin rezultat brenda ditës, lidhuni pa humbur kohë me mjekun. Çfarë nuk duhet bërë? Mos i vishni dhe mbuloni shumë që të djersiten (djersa është armik i temperaturës) Mos i detyroni të qëndrojnë në shtrat ( kur nuk ndihen mirë shkojnë vetë ). Nuk është e thënë që çdo fëmijë me temperaturë të ndihet keq. Ka prej tyre që me temperaturën gradë vazhdojnë të sillen si zakonisht Mos i pengoni. Të tjerë vetëm me temperaturë japin shenja se nuk ndihen mirë dhe kërkojnë krevatin: le të shtrihen! -mos i detyroni të hanë jashtë vullnetit të tyre. -mos u jepni medikamente për uljen e temperaturës pa qënë nevoja -asjëherë mos filloni antibiotikë pa sqaruar shkakun -mos e teproni me medikamente dhe masa të tjera për të ulur temperaturën në shifra normale.

38 R elaks Horoskopi qershor 2013 Të jetosh do të thotë të ndërtosh kujtime të ardhshme. Një shkrimtar i mirë shpreh gjëra të mëdha me fjalë të vogla; ndërsa një shkrimtar i vogël thotë gjëra të pakuptimta me fjalë të mëdha. Krijues është dikush që gjen aspekte të panjohura në diçka që është e njohur në mënyrë perfekte. Kotësia është kaq fantastike sa nuk na bën as të shqetësohemi se çfarë do mendojnë njerëzit për ne, kur të kemi vdekur e të jemi varrosur. Gjeniu është dikush që arrin të kuptojë se guri që bie dhe hëna që nuk lëviz fare përfaqësojnë dhe janë i njëjti fenomen. Jeta është kaq e shkurtër dhe aftësia e të jetuarit kaq e vështirë, sa kur dikush më në fund fillon që t ia marrë dorën, i ka ardhur tashmë koha për të vdekur. Nevojitet madhështi për t u përulur. Të qenit origjinal, në një farë mënyre, do të thotë të vesh në dukje mediokritetin e të tjerëve. Mendoj se thelbi i jetës konsiston në të qenit besnik në atë që beson se është fati yt. Të gjitha llojet e diturisë i kanë rrënjët tek mirësia. Bota nuk mund ta ndihmojë dikë që këndon në fatkeqësinë e tij. Për t u admiruar është fakti që njeriu vazhdon të luftojë dhe të krijojë të bukurën, në mes të një bote mizore dhe armiqësore. Nga e mira vjen e keqja dhe gjithashtu edhe nga e keqja vjen e mira. Besoj se e vërteta është perfekte vetëm për matematikën, kiminë, filozofinë, por jo për jetën. Në jetë, iluzionet, imagjinata, dëshira, shpresa, vlejnë më shumë. Procesi i kulturalizimit është një proces zbutjeje që nuk mund të ndodhë pa rebelimin e natyrës tonë kafshërore, të shqetësuar nga liria. Kush ka thënë që vetëm të ligjtë mund të na bëjnë të vuajmë? Ju thonë se unë nuk di të mendoj? Mund të them me fjalë të qarta atë që ndjej, dhe është njëlloj sikur të mendoja qartë. Ç është kjo mani për të kuptuar të gjitha gjërat e jetës? Dashi Konfliktet në marrëdhënien në çift do marrin fund njëherë e përgjithmonë. Për beqarët, influenca e yjeve nuk do jetë aspak e favorshme. Parashikohet te mbeteni edhe këto ditë vetëm. Në planin financiar do e keni të vështirë të ruani ekuilibrin dhe të mos shpenzoni. Shëndeti nuk do ketë shqetësime të mëdha, megjithatë nuk duhet ta lini atë pas dore. Në pune do hidhni goxha hapa para. Disa kolegë do ju ndihmojnë. Familja pa probleme. Demi Bashkëpunimi dhe mirëqenia në çift do përmirësohen ndjeshëm. Lidhja juaj do forcohet mjaft edhe falë tolerancës qe do tregoni ndaj njëri-tjetrit. Beqarët nuk do ndihen të trishtuar edhe pse fati nuk do jetë me ta. Financat do jenë më të mira, megjithatë shmangni shpenzimet impulsive. Shëndeti do jetë më i mirë se ditët e fundit. Në punë do jeni dinamikë dhe mjaft ambiciozë. Ka shumë gjasa që statusi juaj të ndryshojë. Jeta familjare do jetë goxha e vështirë. Binjakët Marrëdhënia me partnerin do jetë më e ngrohtë kohët e fundit. Nuk do ekzistoje as rreziku me i vogël për tension dhe debate. Nga ana tjetër për beqarët do jetë një javë e trazuar. Sektori i financave do jetë më pozitiv. Do i kaloni vështirësitë. Shëndeti mund të ketë probleme për shkak të mikrobeve të shumta që do gjenden në mjedisin ku jetoni. Marsi do favorizojë arritjet e mëdha profesionale. Projektet e nisura do përfundojnë me shumë sukses. Jeta familjare do jetë e kënaqshme. Gaforrja Javë mjaft e animuar për jetën sentimentale të çifteve. Askush nuk do arrije dot t ua prishë harmoninë dhe atmosferën e ngrohte. Beqarët do kenë mundësi të shumta për të takuar personin e tyre të ëndrrave dhe shumë shpejt mund të krijojnë një lidhje të qëndrueshme. Në planin financiar do përballeni me vështirësi. Shëndeti do jetë problematik. Në punë duhet t i shprehni të gjitha mendimet që keni. Përfitoni edhe nga ftesat që do ju bëhen për konferenca. Familja mirë. Luani Do kaloni momente të mrekullueshme gjatë kësaj jave pranë atij që dashuroni dhe nuk do dëshironi të ndaheni për asnjë moment. Beqarët do e vuajnë shumë vetminë. Nuk do kenë fat as gjatë këtyre ditëve. Financat do jenë paksa më të stabilizuara dhe mund t ia lejoni vetes ndonjë shpenzim më tepër. Për sa i përket shëndetit priten probleme me aparatin tretës. Në planin profesional do keni më shumë arritje nga sa mendonit. Në familje do mbizotërojë harmonia. Virgjëresha Asgjë e rëndësishme nuk ka për të ndodhur gjatë kësaj jave në jetën tuaj sentimentale. Megjithatë dialogu dhe ekuilibri do mbizotërojnë gjatë gjithë kohës. Beqarët me shumë gjasa do e gjejnë personin e tyre të ëndrrave. Financat nuk do jenë aspak problematike, por dhe jo aq te mira sa për të kryer investime marramendëse. Shëndeti herë do jetë i mirë dhe herë problematik. Në punë do jeni mjaft kreative dhe ambiciozë. Për jetën familjare nuk do keni për çfarë të qaheni. Peshorja Rrethanat do jenë të mira këtë jave dhe do ju sigurojnë harmoninë në jetën tuaj në çift. Pasioni do jetë më i zjarrtë se kurrë më parë. Për beqarët jeta sentimentale do marrë më tepër rëndësi. Do kujdeseni mjaft për veten në mënyrë që të bini ne sy. Në planin financiar duhet të merrni masa goxha strikte nëse nuk doni të mbeteni pa asnjë lek. Shëndeti do jetë përgjithësisht i ekuilibruar. Puna do shkojë më së miri. As jeta familjare nuk do jetë problematike. Akrepi Do kërkoni më shumë qetësi në jetën tuaj në çift gjatë kësaj jave dhe gjithçka do ju realizohet. Besojini pak me tepër partnerit. Për beqarët është e mundur qe një miqësi e vjetër të shndërrohet në një dashuri pasionante. Në planin financiar në përgjithësi do mbizotërojë ekuilibri. Shëndeti do jetë më i qetë se më parë. Jeta profesionale do jetë më pozitive se javën e kaluar. Do keni goxha arritje dhe do ndiheni më krenarë për veten. Në familje do keni disa mosmarrëveshje të vogla. Shigjetari Do bashkëpunoni gjithë kohës me partnerin tuaj këtë javë dhe do e sqaroni sa hap e mbyll sytë çdo problem që do ju dalë para. Beqarët do e shfrytëzojnë pa fund aftësinë e tyre joshëse. Të shumtë do jenë personat që do ju propozojnë. Në planin financiar do kryeni transaksione të rëndësishme sepse situata do jetë e mirë. Shëndeti do jetë delikat. Në planin profesional do keni mundësi të mira për të arritur objektivat. Familja do jetë më e bashkuar se kurrë. Bricjapi Qetësia do mbizotërojë këtë javë në lidhjen tuaj. Nuk do keni as debate dhe as përballje me atë që dashuroni. Beqarët nuk do mundohen të bëjnë asgjë me inat, por do ia lënë gjithçka kohës. Për menaxhimin e financave besojuni vetëm specialisteve. Në sektorin e shëndetit nuk do jeni në formën më të mirë. Në punë do merrni atë që keni dëshiruar gjithmonë. Disa mund të kenë edhe rritje të ardhurash. Jeta familjare do jetë përgjithësisht e qetë. Ujori Kjo javë do jetë periudhë reflektimi për ata që janë në një lidhje. Do diskutoni gjerë e gjatë dhe mund të merrni vendime mbi të ardhmen. Beqarët do fillojnë aventura të shumta dhe do përjetojnë emocione të mëdha. Financat do kenë përmirësime të ndjeshme sidomos falë ndihmës së disa familjarëve. Shëndeti do jetë më i mirë se më parë. Në planin profesional duhet ta ruani në çdo moment veten. Jeta familjare do jetë si gjithmonë, pa asnjë të re. Peshqit Javë paksa e vështirë kjo për të dashuruarit. Nuk do merreni vesh me atë që keni në krah dhe nuk do toleroni në asnjë moment. Beqarët do jenë më të shoqërueshëm dhe do tregohen më të hapur ndaj takimeve. Situata financiare do vijë duke u përmirësuar gjatë mesit të javës, kështu që kujdes me shpenzimet e mëdha. Shëndeti nuk do jetë shumë i mirë. Në planin profesional çdo gjë do ju realizohet si me magji. Në familje do ju duhet të merrni një vendim të rëndësishëm.

39 Relaks Fjalëkryqi HORIZONTALISHT 9. Shkrimtar i famshëm nobelist amerikan (emër, mbiemër) 10. Ashtu siç ndodhet në natyrë 12. Aleks Stavre Drenova, poet i Rilindjes Kombëtare 13. Në to shkruhej para shpikjes së letrës 14. Richard..., arkitekt amerikan, i famshëm për projektimin e ndërtesave me forma të pastra gjeometrike 15. Pjestari i grupeve mafioze 18. Largim nga vendi për të jetuar në një vend tjetër 21. Alain..., aktor i kinematografisë franceze 23. Alban..., këngëtar i muzikës së lehtë 25. Një nga shtetet balltike 26. Emri i gazetarit të Teuta TV 29. Poet anglez i shekullit të 19-të, lider në lëvizjen romantike VERTIKALISHT 1. Robert... një socialist utopist britanik 2. I mbushur 3. Emri i filozofit dhe poetit italian të Rilindjes Bruno, i djegur nga inkuizicioni në turrën e druve 4. Pa forme 5. Shërbejnë për të mbajtur pjatat apo gotat që u serviren të tjerëve 6. Të thënët me nënkuptim e një gjëje 7. I përparshëm (lat) 8. Gjykim i një ndeshje apo Vendi ku zhvillohen numrat e cirkut sudoku pergjigjet e fjalekryqit A 15. A Mbajtës Dapo fitues Zi një medalje K B E N I T O M U 16. S Krijimi S Oi një Lfiletoje I në Nnjë I B D A F cilindër T metali M J R A T E I Z M I 17. E Shkallë P në I hierarkinë T A F I administrative I H B 19. R Degë e Ntregëtisë apo Ç prodhimit B V A R I E T E T 20. I Arben... Opolitikan M Ei PD-së G A R R 22. S Qytet në Francë mbi L lumin e T M A S S I M O Luarës K A F T A N I 24. Dëmtim i një arterie për shkak O E R të një mpiksje R gjaku apo një J flluske N A K A R B A me S ajër T A R D E T A O E I 27. H Ai gjenetik K transmeton R R E N E G A T trashëgiminë E S T O N I A 28. I marr qumështin një lope apo K D R A një L deleje U D Z I S A B E L L A F A R N E S E A T S R I A R M NIVELI FILLESTAR NIVELI mesatar NIVELI i avancuar

40 Kepi i Rodonit OJF Për një përkujdesje dhe përkushtim të munguarojf ADRESA: Rr. Fatmir Haxhiu P. 2, Shk. 11, kati 4, Tiranë, (pas Piramidës) roxy_c2005@libero.it Tel: