ENERGIA 07/09. Glion pretsch frs. 45. /onn 09/04 10/04 11/04 12/04 01/05 02/05 03/05 04/05 05/05 06/05 07/05 08/05 09/05 10/05 11/05 12/05 01/06 02/06

Documenti analoghi
LESCHA DAVART L INDEMNISAZIUN D AUTORITADS E DA CUMISSIUNS DALLA VISCHNAUNCA ILANZ/GLION

Introducziun pagina 3. Organisaziun CB Lumnezia pagina 4. Equipas ed infrastructura pagina 5. Sponsur principal pagina 6

Reglament da lavurs per commembers activs (cun licenza) dall Uniun sportiva Danis-Tavanasa

reglament da fiastas da musica districtualas

Muossavia TRUN EGL AVEGNIR 2016

DALS RUMANTSCHS EN LA BASSA. Mars 2017

LESCHA DAVART LAS FIERAS DALLA VISCHNAUNCA ILANZ/GLION

Statuts da l Associaziun grischuna per il svilup dal territori

DALS RUMANTSCHS EN LA BASSA. Favrer 2014

A la tschinta da transport

DALS RUMANTSCHS EN LA BASSA. Settember 2018

Regulativ da taxas per las lubientschas da baghegiar e per il diever da terren e da spazi d aria public dalla vischnaunca da Breil

sistem permanent structura

Scola auta da pedagogia dal Grischun. Concept da linguas

Sursilvan Puncts total: 100 Cuoz: 90 minutas

Vischnaunca da Mustér. Lescha davart ils dis. da ruaus publics

Vischnaunca da Medel/Lucmagn

Register dals meds d'instrucziun per l'onn da scola 2019/20

L instanza da baghegiar ha concediu suandonta lubientscha da baghegiar:

SP 12 L- 61. Igl emprem tier la caussa. A l'entschatta da l'informatica distinguev'ins aunc denter duas sorts da "Speichers". In da quels cuntene-

SA 10 L- 9 Jeu hai tractau la davosa gada cuortamein la prehistoria dalla descripziun dil lungatg, ch'entscheiva praticamein culs Alexandrins el 2. ts

SP 10 L- 41. Damai che nus vein negin puter denter nus leg'jeu sez il text, aschi bein sco jeu sai.

Tut per in nov start cun success

PROTOCOL da la radunanza generala dals Sala polivalenta, La Punt Chamues-ch, 10:30

Lescha communala da taglia dalla vischnaunca da Falera

Lescha da taglia Vischnaunca da Trun 720. Lescha da taglia

dall Uniun da scursalets Trun

UFFIZI DA MIGRAZIUN E DA DRETG CIVIL DAL GRISCHUN

ACCENTS. Dapli per noss public dapli per Vus. radio televisiun multimedia nr. 1 mars 2016 annada 7. Battaporta va en claustra pagina 8

In siemi da Nadal. in giug da Nadal per il scalem miez. da Roman Weishaupt

Preziadas lecturas, preziads lecturs

La gulivaziun naziunala da finanzas. Per rinforzar il federalissem

epocas precedentas mintgamai aschi pauc da quellas repercussiuns, che quei croda buc en egl scochemai.

Romontsch sursilvan Puncts total: 100

ACCENTS. Il vent daventa pli criv

Vischnaunca da Mustér. Lescha d ustria

Register dals meds d'instrucziun per l'onn da scola 2009/10

ACCENTS. La Televisiun Rumantscha cun ina nova purschida da stad. radio televisiun multimedia nr. 2 zercladur 2016 annada 7

Protocol dils 18 d avrel 2015 Radunonza generala allas el Hotel La Furca Mustér

Foto: Norbert Aepli / CC BY-SA / 2013

Adia e grazia fitg ad Oscar Knapp. Editorial. «Samy selvadi» - e sia premiera a Donat pagina 11

Constituziun. dalla vischnaunca da Falera

Invitaziun alla 4. radunonza generala ordinaria

Drizzar il cumpass e si cun las velas!

ACCENTS. Nus essan nus. radio televisiun multimedia Editorial

Chi sia col «em». col «mus», col «mo»: be cha quel mal non s vegna pro! 3

Bellas festas da Nadal e Bun di bun onn. Taidlas bler - vesas cler. radio televisiun multimedia Editorial. nr. 4 december 2012 annada 3

ACCENTS. pagina 5. A partir dal november ha RTR in nov schefredactur

Gieri Genatsch ( ) Selina Chönz ( ) Giovanni Segantini ( )

Vallader Puncts total: 100 Dürada: 90 minutas

Invitaziun alla 2. radunonza generala ordinaria

ACCENTS. «Allegra, co poss jau gidar?» radio televisiun multimedia Editorial. Cartas da visita Sch ins arriva sco giast tar RTR è il

SA 11 S- 68. Aschi lunsch pia il cuntegn dil cudisch dalla secunda classa. Aunc damondas tier quel? -

Statutas dall Uniun da scursalets Trun

ACCENTS. La plazza da medias rumantscha sa mida Tge vul quai dir per RTR? radio televisiun multimedia Editorial

ACCENTS. «Amur senza fin» in lung process da lavur per quest film rumantsch. radio televisiun multimedia Editorial

Protocol. Presents: a) Cussegl Clemens Berther Pius Huonder. Bernadetta Caminada-Mühlebach Pirmin Lozza. Victor Flepp

ACCENTS. RTR ed il battaporta e ses fans sin facebook. radio - televisiun - multimedia. Editorial

Concept per promover il sport dal chantun Grischun

SA 11 S- 42. Lu schein nus cun quei. Dat ei aunc damondas tier quei text?

Las consequenzas dals projects convergenza ed effizienza vegnan visiblas. In segn nunsurvesaivel

UNIUN DA COMMERCI E PROFESSIUN MUSTÉR. Uniun da commerci e professiun Disentis/Mustér. Statuts

Project ovra hidraulica Val Giuv / Val Mila Dretg d utilisaziun dall aua (concessiun)

cun endatar il num en Google e tscherner newspaper.archives.rero.ch/.

SPEZIALITADS DA CHARN SETGENTADA DAL GRISCHUN

Rapport annual CRR e RTR 2005

1 La Bibliografia retorumantscha indichescha sut nr in Codasch da liger par l amprema classa

Referat alla Conferenza Generala romontscha Sursilvana Ils 26 da november Il museum in liug creativ per l instrucziun

Chasa Editura Rumantscha Rapport annual 2016

Register dals meds d'instrucziun per l'onn da scola 2018/19

Votaziun chantunala dal pievel dals 12 da favrer 2006

Buns dis da Nadal e Bun di, bun onn. radio televisiun multimedia Editorial. nr. 4 december 2013 annada 4

Center da sport e cultura

Messadi. per la radunonza da vischnaunca. dils 23 da zercladur 2017, allas uras, ella halla dalla casa da scola a Sedrun

Statutas Uniun da catschadurs Péz Fess

PROTOCOL da la radunanza generala dals Marsöl, Cuira, 10:00

Project general. Finamiras e pretensiuns

02 SRG.R 20 onns en ils gremis da la societad purtadra 04 SRG.R las activitads da la societad 06 SRG.R il cussegl dal public

ACCENTS. Ina carta d identitad Il Mussavia nov da RTR. Tujetsch e Zuoz curseschan per RTR. radio - televisiun - multimedia.

Regulativ da fatschentas dalla vischnaunca da Tujetsch

1 Dotazione ore. 2 Considerazioni didattiche

Chasa Editura Rumantscha Rapport annual 2017

Protocol. Presents: a) Cussegl Christoph Berger Armin Berther. b) Suprastonza Robert Cajacob Clemens Berther. Iso Mazzetta

Schul- und Kindergarteninspektorat Inspecturat da scola e da scolina Ispettorato scolastico e di scuola dell infanzia.

Protocol. dalla seduta dil cussegl da vischnaunca, venderdis, ils 26 da fevrer 2016, allas en casa communala

PROTOCOL da la radunanza generala dals Studio 2 SRF, Turitg, 10:30

Vischnaunca da Trun. Lescha davart taxas da cura e contribuziuns per la promoziun turistica (LTT)

Protocol dalla radunonza communala Lumnezia (2013/02)

1864 Duas nuorsas jastras a Tujetsch Ina tgigisch nera cun corns e tgau alv, ureglia dretga duas furclettas davon en e fess, la seniastra in mugrin

30 Text da votaziun. Lescha federala davart la lavur en l'industria, en il mastergn ed en il commerzi (Lescha da lavur) Midada dals 20 da mars 1998

nr. 102, annada 9, Glion, november 02, pretsch frs. 40.-/onn il proxim puntissimo è : famiglia fin da redacziun per il nr. 103: 12 da november 02

Mariano Tschuor vegn clamà en la direcziun generala da la SRG SSR a Berna

Ordinaziun per promover il svilup economic en il chantun Grischun (OSE, ordinaziun per il svilup economic)

ACCENTS. Chasas da medias da minoritads s'inscuntran tar RTR. radio televisiun multimedia Editorial. nr. 1 mars 2019 annada 10

Planisaziun e realisaziun da mesiras sin basa dil rapport dall evaluaziun

Protocol. dalla seduta dil cussegl da vischnaunca, venderdis, ils 24 da mars 2017: allas Liug: Casa Communala.

Bilantscha da program 2012

Protocol dalla radunonza generala dil CHOR SURSELVA venderdis, ils 3 da november 2006 allas el hotel Eden a Glion

Transcript:

09/04 10/04 11/04 12/04 01/05 02/05 03/05 04/05 05/05 06/05 07/05 08/05 09/05 10/05 11/05 12/05 01/06 02/06 03/06 04/06 05/06 06/06 07/06 08/06 09/06 10/06 11/06 01/07 02/07 03/07 04/07 05/07 06/07 07/07 09/07 10/07 11/07 12/07 01/08 02/08 03/08 04/08 05/08 06/08 07/08 09/08 10/08 11/08 12/08 01/09 02/09 03/09 04/09 05/09 annada 16 Glion pretsch frs. 45. /onn 06/09 07/09 08/09 ENERGIA L adrenalin - l energia per ils cas urgents Tgi nizzegia meglier l energia: Cancellara u l auto? Tge fan pissers e pischadas en las Punts? 09/09 1

cuntegn ENERGIA Editorial Has anc energia? da Silvana Derungs Co spargnas energia? Jeu magliel mo pli light! 3 da Silvana Derungs L energia in Grischun 4 dad Aita Pult Adrenalin migler tgi mintga Amavita-Riegel 4 da Catrina Waldegg Sen viadi cun en scaldamaint sen quatter rodas 5 da Christoph Mareischen Minergia spargnar e gudignar 6 da Bruno Casutt Manchaunza da l energia üna poesia 7 da Victoria Mosca La mort da la lingua 8 da Francesca Riesch «America stat sil plaz e beiba ord il begl plein.» 9 da Rico F. Valär Musica 10 da H. Il pled dal mais 12 dad Ursin Lutz Las Punts politicas 12 da Roman Liesch Engiavinera 14 Container 15 «Has ti anc energia?» La persuna che dumonda quai manegia savens tant sco «Has ti anc forza?» u «Has ti anc la motivaziun?» per far quai u tschai. L energia en noss mintgadi ha pliras fassettas e Punts sa sprova dad illuminar intginas da quellas. En quest ediziun pudais vus leger tge che l energia ha da far cun daners, forza, funcziuns vitalas e motivaziun. Per exempel l energia che vegn mintga di or da la bischla da contact; l energia che nus absorbain mintga di en furma da nutriment; l energia che sa chatta en mintgina da nus (en tschertinas forsa main ch en auters) u era quella sort d energia che nus pudain tancar simplamain cun ans recrear. In sguard enavos sin l ediziun passada mussa che l energia sco motivaziun è savens avant maun tar nus da las Punts, ma betg adina l energia per garantir la realisaziun da quellas ideas sin palpiri. Il mais passà avais vus retschet in flyer cun il messadi che l ediziun nr. 178 da las Punts saja pronta per leger dentant be online. (Quai era sco pitschna infurmaziun per quellas persunas che han ignorà fin uss il flyer e che spetgan anc adina las Punts dal zercladur en lur chascha da brevs.) Nus sperain ch ils texts as hajan plaschì, charas lecturas e chars lecturs, e nus fissan era mintgatant engraziaivels per in resun. Pertge era vus essas noss energia. Tant sco ils daners. E tant sco quels e quellas che chattan adina puspè il temp da scriver per nus. Era da quell energia avain nus exnum da basegn. Perquai gia qua in appel: tgi che ha gust da furnir in pau energia a Punts, duai s annunziar tar nus, las adressas sa chattan en l impressum. Uss as giavisch jau dentant bun divertiment da tancar in zic energia cun relaxar e leger ils texts da las Punts nr. 179. Jau sper che vus hajas l energia persuenter. 2

Co spargnas energia? Jeu magliel mo pli light! da Silvana Derungs L energia ei dapertut. Savens è leu nua ch ins vul buc. E reducir ella savess ins schon, munglass ins schon, mo magari fa ei mal e drova gronds sforzs... novas energias. Mes cudischs sin cruna han energia potenziala. Buca mo quella energia cun il potenzial da render mei pli intelligenta cun leger ils cudischs, mobein quell energia fisicala ch els possedan entras lur posiziun en il camp da gravitaziun. Ed era jeu sai tancar energia, buca mo quella subjectiva cun smarschanar, star a sulegl (e tancar la vitamina D, necessaria denter auter per baghegiar il calcium en noss ossa) e guder il dultschfarnuot e sperar che la motivaziun (= energia che aulza la veglia per far in acziun) tonschi silmeins per tochen la mesjamna, mobein quella chinetica ch in tgierp survegn entras siu moviment. Magliar Sche jeu semuentel, sun jeu denton per il pli leda da piarder, qvd. barschar energia, enstagl da gudignar tala. Schegie, suenter haver fatg sport, suenter puspei inaga sentir ch il saung pulsescha era en zonas meins activas da miu tgierp, hai jeu schon era il sentiment dad haver nova energia. Il tschurvi drova in quart da l energia da nies tgierp. Semplamein buca per aunc ina runda sport. Savens s annunzia lu ina leva fleivlezia en la regiun dil magun. Jeu drovel energia. E cheu vegn en roda il tancar energia per propi: ils biars da nus fan quei suppon jeu ussa cun magliar. Spargnar energia spargnein nus u cun evitar il modus da stand-by ni cun buca magliar ni mo cun magliar quels aliments specials per il homo sapiens modern che drova massa substanzas da ballast (per animar siu magun da sedeliberar dil ballast), pauca energia e massarias da vitaminas ed elements fastigius. Quei ch ei da memia sto vegnir barschau! Jeu savess mo pli leger sin peis enstagl da scher da smarschun sin canapè: dovra 120 kcal per ura enstagl da mo la mesadad. Da l auter maun: il leger ei dependent dil gener da lectura per il pli in activitad plitost intellectuala che drova energia. Nies tschurvi drova en stadi da paus da nies tgierp bunamein in quart dall energia digl entir organissem. Sch el sto ponderar fetg, semida (deplorablamein?) il diever dad energia buca considerablamein (patertgar remplazza pia buc exnum la dieta... u forsa mintgaton tuttina?). En situaziuns da stress trai quei organ sut la cavazza denton 90% dalla glucosa ord nies saung, normalmein ein quei ca. dus tiarzs. Forsa savess jeu mirar in film da horror enstagl da leger e tremblar e suar ed esser en ina situaziun enorma da stress e barschar quellas 60 calorias? U forsa cun dar 10 minutas badminton u cun ir 6 minutas da scala si. E per tut quels e quellas che vessen tuttenina buca dad haver avunda energia per seconcentrar ed era buca temps per luftiar il tgau, per quels dat ei era las bubrondas d energia, gia enconuschentas neu dil temps dad Asterix. L Islanda producescha bananas, cun buna energia. Quels Energy-Drinks ein cools, giuvens, frestgs, dinamics, cuntegnan guarana, taurin, coffein e semplamein avunda zucher. Mo il cap ei ch ei furneschien l energia el dretg mument (e tretgien las resursas primaras ord nossa buorsa). Respirar E quell energia sto lu è ir el dretg liug. Danunder sa il taur ch el stoppi galoppar si el tschurvi e buca forsa en la musculatura dallas queissas? Mo cun quellas caussas sefatschentan biologs e laborants e buca redacturas buca dallas scienzas naturalas da Punts che ston finalmein furnir in text gia en retard al layout. Quellas paupras persunas plein hectica ch ein avisadas sin l energia sperta en guarana e banana savessen forsa era prender peda la damaun ed absorbar autras fuormas dad energia en lur tgierp? Energia che circulescha lu en ins duront igl entir di. Respirar profundamein sin finiastra: glisch, aria ed amur. L energia universala. Respirar profundamein. L energia circulescha. Respirar profundamein. L energia circulescha. Respirar l energia... E dasperas ei probablamein envidada la cazzola sin la meisa da notg. Ella consumescha energia. Tut tenor il pér dapli ni pli pauc (guarda era la columna da Veronica sin www.punts.ch). La cazzola dalla meisa da notg sa deplorablamein buca mo viver da glisch (dil di), dad aria e dad amur. Ella sto retrer l energia dalla bescla. L energia da nies mintgadi era sche mo indirectamein quella per mantener nossas funcziuns vitalas ed intellectualas vegn retratga en differentas fuormas, p.ex. dil sulegl u neu dil vent u era dall energia nucleara dallas ovras atomaras fetg discutablas (mo quei ei in auter tema ed jeu vi buca far la morala) u lu dat ei aunc la buna energia termica ord il pli profund intern da nossa mumma tiara che lubescha perfin all Islanda da producir iuas e bananas. U l energia grischa... che vegn forsa dils umens grischs? Na, quella vulein nus evitar e sche pusseivel buca consumar. (Per tuttina aunc purtar la morala.) Sedesperar Calar da consumar. Jeu less esser ina commembra dalla societad da 2000 watt, sche pusseivel gest en in marcau d energia, u en in vitg d energia. Jeu fetsch EcoDrive e per proteger quels che fussen schiglioc aunc sin via, fetsch jeu insumma negin drive. Jeu dumbrel puncts d energia (pli paucs e meglier ch igl ei) e semuentel cun ils weightwatschlers, jeu cumprel pérs da spargn per mias cazzolas, jeu consumeschel dapli energia universala e damain energia nucleara, mobein sche pusseivel energia purepowernaturstromjade, jeu eviteschel tut las trapplas da stand-by e dad energia zuppada, mo mirel tuttina pli bugen la televisiun che da leger in cudisch ed emblidel lu tuttina da tschentar giu il stampader suenter esser loscha dad haver tschentau giu il compi e buca mo schau el en stand-by... 3

L energia in Grischun dad Aita Pult Dingionder deriva vairamaing nossa energia? Quista dumonda n haja provà da respuonder tuot pragmaticamaing: l energia la plü importanta illa regiun es l electricità chi vain prodütta per gronda part cun forza da l aua. Quella rapreschainta sco portader d energia ecologic la forza principala; ün tschinchavel da tuot la producziun d energia cun forza d aua in Svizra deriva da nos chantun. La qualità da nossas ouvras electricas idraulicas es per l economia publica da la Svizra dimena fich importanta. Ils avantags da la forza d aua sun cuntschaints: ils lais stagnats permettan dad accumular l aua uschè lönch fin cha blera forza electrica vain dovrada, per exaimpel d inviern o dürant uras specialas. Ün tschinchavel da tuot la producziun d energia cun forza d aua in Svizra deriva da nos chantun. Cun quai cha la forza idraulica es üna fuorma d energia regenerabla e natürala praist la üna gronda contribuziun a la protecziun dal clima. Ella vain prodütta surtuot sainza CO 2 e nu causa dimena ingün effect da serra; congualà cun tschellas pussibiltats per prodüer energia resta per intant la forza idraulica la metoda la plü ecologica. Scha pussibel energia indigena La strategia da la politica d economia es d investir consequentamaing in ouvras da forza da l aua, pel mumaint vain realisà ün proget da la Rätia Energie aint il Partens (l ouvra electrica Taschinas) cun ün budget da 58 milliuns francs chi d es planisà pella fin dal 2011. L aua vain inchaschada ad üna otezza da 1000 meters sur mar e dirigida in üna gallaria fin Plileisch. Là cumainza il conduct a pressiun suot terra chi maina l aua illa centrala da l ouvra. Culla prestaziun supplementara da quist ouvra vain garantida energia per 10 000 chasadas l on. Blers oters progets per ütilisar la forza da l aua sco energia spettan da gnir realisats prosmamaing. Il chantun Grischun voul promouver ün ütilisaziun chantunala, naziunala ed internaziunala da la producziun d energia indigena. Dasper il turissem rapreschainta il sectur d energia üna funtana da guadogn importanta pel chantun e garantischa bleras plazzas da lavur. La producziun d energia resta però adüna in conflict cun la protecziun da l ambiaint. L energia solara e la forza dal vent spordschan be üna pitschna contribuziun, eir perquai cha lur potenzial illa regiun es relativ minim. L ütilisaziun da la laina porta però grond potenzial d energia e la politica voul sviluppar l explotaziun da quista funtana d energia chi vain pel mumaint douvrada be per ün terz. Adrenalin migler tgi mintga Amavita-Riegel da Catrina Waldegg Tgi na canoscha betg chegl? Sen igl carussel dad otg igl tgar passa vease, adegna pi anse, anc pi ot vogl prest betg ple. Cura tg ins è arrivo sensom dattigl chel curt mumaint tg ins realisescha «ossa dattigl angal anc ena veia». Ins teira anc en eda fons igl flo ed alloura igls pless sbrigian scu tgi vulessan tgi schizont igls omigns segl mars igls saintan, ed oters oters seran igls îgls e provan angal da sa tigneir x-ensanouas. Igl sentimaint tg ia mentg è igl kick d adrenalin. Ma per tot chels tgi tremblan betg scu figlias siva d ena runda sen la Silverstar u schiglio x-uschei en carussel mortal, dattigl gio avond oter per dar en kick. Sagleir giu da crepels ainten l ava, or da aeroplans cugl parasagl u bungee jumping èn angal treis exaimpels. Ma tge è adrenalin è pertge dattigl chegl ansoma? Cun igl adrenalin lavoura noss corp a 100%. Igl cor batta, ma nous vagn betg d eir sen tualetta Adrenalin, er numno epinefrin, è en hormon tgi vign produtgia ainten la glonda surrenala (Nebennierenmark) e transpurto aint igl sang an mumaints da grond stress. Antras chest hormon è igl noss corp fitg strapatgabel e lavoura 100%. Cunchegl tgi adrenalin è en hormon da stress, porta el las premissas per ena sperta disposiziun da reservas d energeia (antras la combustiun da grass e la furniziun da glucosa) tgi dessan garanteir igl surveiver ainten situaziuns da prievel scu cumbat u fugia. Da gronda impurtanza è igl effect d adrenalin sen igl sistem da cor e circulaziun. Las avagnas vignan pi largias ed igl volumen digl sang crescha antras contracziun da pitschnas avagnas ainten la pel ed igls nirunchels. A madem taimp s augmainta la frequenza digl cor e la contractilitad, ma la sava da stimulaziun (Reizschwelle) sa sbassa. Chels effects migliureschan l amprestaziun digl cor ed augmaintan la pressiun digl sang. Sper la funcziun sen igl sistem da cor e circulaziun capetta l extensiun dallas bronchias ed ena deactivaziun temporara da process, digls quals ins n ò betg basigns, p.ex. dalla digestiun. Igl transport d adrenalin aint igl sang vign activo tras igl simpaticus. Igl simpaticus sveglia activitads corporalas, sen las qualas nous na vagn nigna influenza, scu p.ex. la pel gagligna, la producziun da suaditsch, igl angrondamaint dallas pupillas ed ena bucca sitga. Masdegna d urgenza Tots tgi on gio eneda via Mission Impossible 3 u schiglio en actionfilm sa ragordan forsa d ena scena, noua tgi en agent peglia ena sprezza e catscha ella directamaintg aint igl cor d en oter agent u d ena persunga tgi fiss da spindrar. Ainten chella sprezza vess d esser adrenalin. Er ainten la veta nunfictiva vign chest hormon applitgia an cass d urgenza. Ma pigl ple betg intracardial (directamaintg aint igl cor), mabagn intravenous (aint igl sang) u endobronchial (sur la veia respiratorica). Damaias porta an cass da grond prievel u stress nign Energy-Drink e nign Amavita- Riegel tant scu igl noss corp cugl adrenalin. 4

Sen viadi cun en scaldamaint sen quatter rodas da Christoph Mareischen Pigl mument passan gist tschents dad autos davant mia fanestra. Gl è las tschintg la seira e planget von tots a tgesa digl luvrar. Sch ins varda pi exact, ins vei tgi quasi mintgign tschainta sulet ainten la sia carotscha e tschuffergnescha la nateira. Agls ples niss mai l ideia da duvrar igl traffic public ni schizont eir cugl velo a luvrar ed uscheia er anc far ensatge per la sanadad. La tematica n è sieir betg nova e l egn u l oter na varo ansomma nign gost da santeir anc daple lamantem sur digl sfarlattem dalla nateira. Ia less pero mussar tg igns so er vurdar sen l antiera tgossa dad en otra perspectiva ena perspectiva en po scientifica e tuttegna er humoristica. Amprem exaimpel: Cancellara Ainten igl taimp cura tgi na dava nigns autos era la fegnameira digl carstgang da percorrer tanta distanza scu pussebel cun duvrar schi paca energeia scu pussebel. Ozande para chegl pero dad esser sa mido total. Antras chegl tgi duvragn autos, faschagnsa exact igl cuntrari e duvragn bler daple energeia tgi chegl tgi faschess basigns. En auto nizzegia angal quindesch pertschent dalla energeia tgi igl benzin purschess ed igl rest vò a perder scu caleira e fricziun. Detg en po pi nosch: nous giagn ainten scaldamaints cun quatter rodas. Quanta energeia tgi sa zoppa ainten la materia, mossan las suandontas cefras. Sagond exaimpel: la tschigulatta Per tots chels tgi n èn anc adegna betg persvadias, cò anc en pêr datas: cun l energeia dad 1 tschigulatta vign en auto 1,5 km, tge tgi para anc bler sen l amprema igleida. En velocipedist fò pero ena distanza da 15 km ed egn tgi è vetiers anc trano schizont 40 km. Noua è ossa eida a perder tot chella bunga tschigulatta ainten igl auto? Speragn tgi la tschigulatta ò gia daple success da persvader er anc igls pessimists, gio tgi tschigulatta votigl forsa betg sfarlattar, mabagn galdeir. Da spargner energeia nissans naturalmaintg anc an blers lis e la bilantscha sa mussess sumigliainta scu soura, pero ègl cler tgi na lagn betg eir anavos ainten igl taimp medieval cun tgars tratgs da tgavals e bovs, mabagn adegna veiver e viandar pi spert. Schi egn e mintgign è pront da far part ad ena midada ed amprender ad eir anturn dretg cun l energeia, ègl anc pussebel bler. Gio oz dattigl singuls tgi mossan tgi gl è pussebel da duvrar pi paca energeia e tuttegna veiver segl madem standard, per exaimpel cun tgesas da minergeia ni autos hibrids. Er cun en auto hibrid ischans pero anc nagliour, cò giaro igl svilup anc gliunsch anavant e forsa nignsa en bel de er dad eir cun en auto uscheia gliunsch scu Cancellara cugl velo cun l energeia dad angal 1 liter benzin anstagl da scaldar igl ambiaint. Cancellara pedalass 600 km cun 1 liter benzin. En sportist professiunal scu Fabian Cancellara niss da pedalar cun l energeia dad 1 liter benzin 15 ouras cun 40 kilometers a l oura, vot deir el faschess 600 km cun 1 liter benzin. En auto fò an media gist eneda 14 km distanza cun 1 liter benzin, tge tgi è ple tgi 42 gedas pi pac. Pero er mintgign tgi n è betg trano scu en profi vign cun chella energeia dad eir cugl velo 10 ouras cun ena sveltezza da 20 km a l oura, tge tgi resultescha an 200 km. Via uscheia, faschessigl franc senn da piglier egna u l otra geda daple igl velo ni igl traffic public per eir a luvrar. 5

Minergia spargnar e gudignar da Bruno Casutt Resumau san ins dir ch ils cuosts d energia ein vegni sminui per circa 30 gadas. PUNTS ha supplitgà Bruno Casutt da Falera che terminescha questa stad la Scola chantunala a Cuira da scriver davart sia lavur da matura, en la quala el ha documentà la sanaziun dad ina chasa da famiglia a Favugn tenor ils standards da minergia. En quest cass dalla sanaziun dalla casa da famiglias a Favugn setracta ei d ina sanaziun dad ina casa veglia ad ina casa da minergia. Las lavurs da construcziun han entschiet il november 2007 ed ein aunc buca finidas. Era economicamein vegn tratg ina bilanza positiva. Damai che la casa veglia ei vegnida sanada ad ina casa d energia, ein ils cuosts per la sanaziun carschi per frs. 84 600. Denton ein ils cuosts d energia sesminui. Cun il scaldament da lenna resulta in respargn da biabein frs. 4 000 ad onn. Pia fussen ils cuosts per sanar ad ina casa da minergia cuvri gia en 21 onns. Havess la casa giu in scaldament d ieli, havess ei schizun dau in respargn da frs. 7 000 ad onn e las investiziuns da frs. 84 600 fussen puspei ulivadas ora gia suenter 12 onns. La sanaziun dalla casa da famiglias a Favugn ei pia buca mo stada in success ord vesta ecologica, mobein ella ha era purtau avantatgs finanzials. Per contonscher il standard da minergia ei la casa vegnida zugliada en in isolaziun speciala da 20 cm grossezia. Ultra da quei cuntegn la casa finiastras dad ina qualitad speciala che contonschan in grond gudogn da calira e che reduceschan la sperdita da calira entras lur buna isolaziun. Sil tetg eis ei vegniu montau collecturs dad aua caulda ch ein responsabels per il provediment dad aua caulda. Quels collecturs furneschan 80% dall aua caulda necessaria. In indrez da ventilaziun ei buca vegnius construius, damai ch ils cuosts per la sanaziun fussen daventai memia gronds. Perquei resulta la consequenza che la casa ha buca retschiert ina certificaziun. 19 tonnas lenna per scaldar ina casa La finamira dalla sanaziun ei da minimar ils cuosts da scaldar entras pintgas transmissiuns tras las fassadas ed in grond gudogn d energia directa. Quei ei vegniu contonschiu. Avon la sanaziun stueva vegnir barschau 19 200 kg lenna ad onn cun la valur energetica da 253 GJ, quei che corrisponda ad ina summa horrenta. Suenter la sanaziun vegn la pegna mo pli a duvrar 650 kg ad onn ed ei sto mo pli vegnir procurau per in energia da 9 GJ. 6

Manchaunza da l energia üna poesia da Victoria Mosca Chi nu cugnuoscha il sentimaint da stuvair adüna morder süls daints? Lavur nu do que mê pü poch, dal spür blastmer as vain tuot roch. L energia es il problem, dischi quella mauncha nempe, nischi?! Uschè nu do que bger oter da fer, scu da spetter cha l energia tuorna in nos tscharvè. 7

La mort da la lingua da Francesca Riesch Sin quest mund discurr ins 6000 linguas, per part sumegliantas, vul dir parentas e per part dal tut differentas. Uschia sco menziunà en il titel na vegnan bleras da questas linguas betg a surviver ils proxims 100 onns. I dat da quels ch èn da l opiniun che 2000 linguas vegnian a restar, auters han il sentiment che be 600 na svaneschian betg en il proxim tschientaner. In egliada vers il futur En mintga cas vegn il rumantsch ad esser ina da questas linguas che vegn anc ad avair pledaders en l onn 2108. Ma pertge? Qua datti plirs aspects che mussan ch il futur na guarda betg ora mal per nossa lingua materna. A l entschatta èsi da menziunar ch ils Rumantschs han furmà in immensa infrastructura per lur lingua e lur cultura. La premissa per il mantegniment a lunga vista è ch ins scrivia era rumantsch, e quai fan ins dapi la refurmaziun. Il rumantsch vegn duvrà or dad atgna motivaziun. In punct impurtant è era la scola rumantscha, uschia emprenda la nova generaziun da scriver e discurrer rumantsch. Cun la furmaziun bilingua han ils scolars rumantschs era la pussaivladad da s exprimer en tudestg (e quai suenter ils nov onns obligatorics sin il medem nivel sco scolars monolings tudestgs). Uschia na fissan els atgnamain betg pli sfurzads da duvrar il rumantsch, ma blers dovran era vinavant lur lingua oriunda e quai demussa che la lingua rumantscha n è betg be ina chaussa necessaria u sfurzada, mabain insa-tge che vegn duvrà or dad atgna motivaziun. Suenter la scola han ins alura contact cun la lingua entras il radio, la televisiun rumantscha e la gasetta (uschia survegnan era chaussas modernas in num rumantsch, per exempel invenziuns tecnicas, euv.). Plinavant è il rumantsch ina da las linguas uffizialas da la Svizra (sco era dal chantun Grischun). Uschia pon ins contactar u vegn ins contactà en la lingua giavischada, en quest cas il rumantsch. Questa integraziun da la lingua en il mintgadi è fitg impurtanta. Entras quai n emblidan ins betg che blers auters discurran era rumantsch e va pli optimisticamain (en connex cun la lingua e sia derasaziun) tras il mund. Uschiglio na registresch ins betg las bleras occasiuns da baterlar rumantsch. Ils Rumantschs s adatteschan memia spert a lur conturn. Ma tge posiziun vegn il rumantsch ad avair, sch el surviva in grond dumber d autras linguas che han oz anc bler dapli pledaders? Ideal fiss il scenari ch i dess adina dapli persunas che discurran rumantsch. Quai è era realistic, sch ins ponderescha be ina giada che las pussaivladads d emprender in autra lingua sminuissan dramaticamain. Quai fiss ina schanza per il rumantsch da far reclama e da gudagnar novs pledaders. Plinavant è el ina lingua uffiziala d ina terra amez l Europa. Las influenzas dal latin fissan per tuts che discurran in linguatg neolatin in grond agid. Uschia avessan blers interess d emprender rumantsch. Forsa s expandescha il territori dals Rumantschs puspè entras quest interess e daventa in linguatg mundial; il problem è simplamain ch jau na fid betg a mes talent da predir il futur. Memia gronda flexibilitad La situaziun resta problematica. Entras las influenzas d autras linguas sa sviluppescha la lingua e perda per part sias atgnadads. Cunzunt en il sectur da divertiment porschan il tudestg e l englais dapli varietad. Nus essan simplamain paucs en cumparegliaziun per exempel cun tut quels che discurran tudestg. Quels han in bler pli grond martgà. E perquai che nus savain gea tudestg ed englais, nizzegiain nus gugent la pussaivladad da selecziunar tenor noss giavischs, nus n essan betg chaus dirs che vulan exnum be tadlar musica rumantscha (sco exempel). Quai fa er ora nossa mentalitad. Ils Rumantschs èn plitost averts e s adatteschan spert al conturn. Uschia mid ins en ina gruppa da Rumantschs immediatamain al tudestg, sch insatgi na chapescha betg rumantsch. Quai na faschessan ils Tudestgs u ils Franzos mai. Ma questa flexibilitad pudess daventar problematica. Ins auda gea bler l argument «Pertge duvrais vus exnum tut ils formulars en rumantsch, vus savais gea era tudestg? La confederaziun ed il chantun spargnassan blers raps.» Auters na chapeschan betg che quai è ina chaussa da princip e n han nagin idea tge ch i munta da stuair star en per sia lingua materna. Jau vi en mintga cas dar vinavant il rumantsch a mes uffants, mantegnair e sustegnair mia lingua materna. Igl è era la cultura e la mentalitad, che stattan en connex cun la lingua rumantscha, ch jau na vi betg perder fin ch jau mor, i fiss donn per il rumantsch. 8

«America stat sil plaz e beiba ord il begl plein.» da Rico F. Valär Arno Camenisch quinta en ses nov cudesch «Sez Ner» d ina stad ad alp. Sin l Alp Stavonas, al pe dal Piz Sezner, ston quatter umens vegnir a frida cun sasez, culs auters trais, cun lur mintgadi mintgatant lungurus, cun lavur e strapatschas e far frunt a bleras visitas nungiavischadas. Il cudesch divertent n è betg interessant mo per ils fans dad alps e vatgas! «Il signun penda vid siu glaitschirm els pégns sut la hetta dall alp al pei dil Sez Ner. El penda cul dies encunter il Sez Ner, naven dalla hetta anora aud ins co el sgiavla, culla fatscha viers la culissa muntagnarda ( ). Il signun penda els pégns, il zezen di, quel vegn lu schon puspei, quel duei mo aunc dar peis empau, sch el ei schon buca vegnius surora.» Quai è il cumenzament nunconvenziunal dal nov cudesch dad Arno Camenisch, ed uschia vai vinavant. Il quatter umens che ston viver e lavurar ensemen sin l Alp Stavonas n han betg ina vita simpla, las ierarchias èn bain definidas. Il signun è capo, el maina l alp, fa chaschiel e baiva vinars sco in grond gia l avantmezdi. Il zezen è responsabel per las vatgas, el lavura savens la notg e procura grazia a sias marusaglias cun la starlera da l alp vischina per in zichel erotica. Il paster è l emprim famegl, pertgira la muaglia e porta il latg da la stalla en l alp entant ch ils auters han ils mauns en satg. Il portger è il segund famegl, quel giudim la ierarchia, pertgira ils portgs, sto lavar e schubregiar, servir ils turists e gidar nua ch el po. Il portger è la persuna da simpatia, ins enclegia bain las bregias ch el ha cun sia posiziun subalterna. Purs, usflüglers e baichers Cun Justys, Aebis, Rapids, mopeds e velos passa ina massa pievel sin l Alp Stavonas. Las visitas èn per il persunal d alp savens in turment, era sch ellas portan in pau distracziun. Ils purs ed inspecturs e veterinaris e «milchmessers» vegnan a controllar lur lavur. E lura datti ina massa tips che chattan che la vita d alp saja il pli idillic ch i dat: ils «usflüglers» giaudan la «bercromantic» e fotografeschan la lavur d alp, l uniun da traffic porscha in «einzigartiges Naturerlebnis auf der Alp», ils «baichers» traversan per hobi las muntognas sin l asen fier, ils chatschadurs vulan aventuras eroicas e trofeas ed il magister cun sia classa da scola observescha il pauper portger che sto schaschinar. «Il purtger vegn cun duas sadialas puorla pils pors giuadora tiel clauder e reiva sur la seiv en. ( ) Il turist fotografescha, semeina viers la hetta, Margrit, cloma el, Margrit. Il purtger tila ora gl emprem stappun dil begl grond. Il turist fotografescha. La Margrit filmescha. La scotga empleina il begl da pors. Il purtger va da l autra vart e sfundra il bratsch tochen tiel bratsch su giuaden ella scotga e tila ora la secunda clavella. Il secund begl da pors s empleina. Hesch es druuf, bisch am filme, Schatz, di il turist si per sia Margrit cun caultschas cuortas e soccas cotschnas.» Adina puspè metta il cudesch en dumonda che la vita d alp saja propi tant idillica ed urchiga sco quai che blers pensan. Per tut quels che fan vacanzas en las muntognas po quai esser vair, dentant sch ins sto propi lavurar là e viver cun trais tips sco tocs lain ina stad entira en la medema tegia n è quai betg mo mangiar tschigulatta. In text sco in rap Il cudesch «Sez Ner» vegn quintà en pitschnas scenas che stattan mintgina per sasez, sco curts clips da video. La lingua da las singulas scenas è fitg ritmisada e plain rimas e gieus da pleds, savens han ins l impressiun da leger in text da rap ni da spoken word. Arno Camenisch metta fitg gronda paisa sin la lingua discurrida ed imitescha la lingua da mintgadi tgembla da pleds populars ed emprests dal tudestg. «Ils purs sesan cun capialas davos meisastiva, tilan vid las stumpas e beiban caffeschnaps, tila la carta, buca quella, tila tschella, tila il trumf, tila toch il trumf, toch buca quella, tila tschella, ti has toch aunc tschella, daco tilas pia quella, sche ti has aunc tschella, ti stos toch aunc haver il trumf, quels ein toch aunc buca i tuts, tgei has insumma aunc, sche ti has buca tschella.» Quest cudesch è in divertiment per tuttas e tuts, gist era per giuvnas e giuvens. I dat bler da rir e la vita muntagnarda vegn observada cun ironia e betg pigliada uschè seriusa. La forza da quintar ed il plaschair d experimentar cun la lingua dal giuven autur sentan ins fitg ed il text fa quaida e tschaffen d empruvar da scriver sez texts rumantschs nunconvenziunals. Arno Camenisch, Sez Ner, Urs Engeler Editor, 2009, 215 paginas, 36 francs. 9

Musica La Vela Puerca da return a Cuira da H. Per differenta glieud han els num ils portgs che sgolan, per autra ils joints sgulants e per anc autra simplamain ils «churros». Danunder ch il num La Vela Puerca deriva e tge che quel num signifitgescha, n è betg uschè cler. La band na dat nagina dretga resposta a quella dumonda, uschia ch igl ans resta nagut auter che dad interpretar il num sco quai che nus vulain. L emprima giada che jau sun vegnì en contact cun quel num era ils 20-3-2003. Da quel temp frequentava jau anc la Scola chantunala a Cuira ed els, la band da ska-latino, èn vegnids a sa preschentar en il Safari Beat Club. Per x-in motiv, dal qual jau na ma poss betg pli regurdar, n hai jau betg pudì frequentar quel concert. 5 onns èn lura passads fin che jau hai udì quel num che tunava uschè exotic en mias ureglias per la segunda, terza, quarta giada gea, per entirs quatter mais a la lunga hai jau mo udì da las velas puercas, sche nus discurrivan da musica. En quels quatter mais sun jau stà sin viadi en l Argentina, Chile e Bolivia e tuts conuschevan quella band che mo gist ils insiders conuschevan en Svizra. 9 commembers da la band però prendì dapart uschè sco quai ch els fan vi sur la mar. Passa duas uras e mesa han els sunà, chantà, bavì biera, fimà!!! e transfurmà la Selig sco lieu d inscunter dals sturns giuvenils da las muntognas grischunas che sautan tar beats da hiphop e drum n bass en ina Selig da sturns giuvenils svizzers, uruguaians ed argentins che sautan tar ils beats da ska e rock alternativ. E durant l entir concert tunavi adina puspè: «Vamos, vamos morena. Vamos morena de mi corazòn.» Ils portgs han prendì dapart la Selig In onn suenter mias experientschas cun las istorgias ed ils raquints da la band en l America dal Sid n era sa midà nagut qua en Svizra. Be ils insiders savevan tgi ch ils Uruguaians eran e quels èn lura era stads ils 29 da matg en la Selig Tanzbar. La Vela Puerca da return a Cuira!!!!!! Quel maletg as stuais imaginar! La Vela Puerca, els che empleneschan en Argentinia stadions da ballape, èn qua a Cuira en la Selig che toffa dapi ch ins na dastga betg pli fimar pli fitg da suaditsch e biera. In auter exempel per la differenza tranter preschentaziuns en l America dal Sid e la Svizra è forsa quella: il manager dals portgs sgulants ha dumandà per e-mail il possessur da la Selig, sch els hajan gia empustà la tribuna da 13 meters. La resposta è stada ch els na sajan betg ad in open air, mabain en ina bar amez las Alps da la Svizra. Quella bar han ils H. aka Adrian Stecher (23) è student da las scienzas da medias e communicaziun a Friburg. Il plaschair per la musica al ha gia tschiffà d uffant. Il bab è organist e la mamma sunava excellentamain la flauta, uschia ch el ha sunà sur blers onns il triangul. Per el è musica insatge che unescha, perquai na pudess el betg imaginar ina vita senza musica. Per las PUNTS va el a la tschertga da novas bands naziunalas ed internaziunalas e rapporta da concerts, albums ed experientschas fatgas cun la musica. Per il Radio Rumantsch moderescha Adrian tranter auter mintga segunda sonda la parada da hits. 10

11

Il pled dal mais Femnas maglian pischada dad Ursin Lutz Las Punts politicas Partidas corruptas? da Roman Liesch En Svizra pon interpresas u er persunas privatas dar contribuziuns secretas a las partidas. Quant neutral represchentan las partidas il pievel, sch ellas «ston» era guardar da betg far entiert a lur donaturs? Co fissi perquai da revelar donaziuns da partidas? Finanziaziun da parteidas da Roman Liesch Pleds ed il linguatg en general furman ina part integrala dal mund dad Ursin. Per questa columna zipl el mintga mais in ivetta or dals pleds ch el inscuntra en ina moda u l autra per pudair quintar ina istorgina davart quel. Il tetel da mia columna sto esser ina mesa catastrofa per ils Engiadines e las Engiadinesas, e tuttina eisi mo ina sempla construcziun sursilvana, libra da scadina malgestadad ed incorrectadad politica. In linguist romontsch haveva inagada detg «romontsch ei cu ins capescha buc in l auter» ed en mintga cass tuc la noda cun quella constataziun. En quei senn vi jeu buca raquintar quella gada dad in plaid, mobein mussar cun zacons exempels tgei malcapientschas ch ei sa dar ella communicaziun denter Ladins e Sursilvans. Per vegnir anavos tier il tetel: «femna» para dad esser in plaid scumandau tier il Radio Romontsch, e quei per la sempla raschun ch il ladin fa la differenza denter «dunna» per Frau e «femna» per Weib. El sursilvan ha «femna» buca quella connotaziun negativa ed ei pia in plaid tut neutral che cuviera las duas muntadas Frau e Weib. «pischada» e «pisser» han da far pauc in cun l auter. Tier «magliar» vesa ei ora semegliont. Quei che vegn distinguiu en tudestg cun «essen» e «fressen» vegn spartiu el ladin cun «mangiar» e «magliar». Il sursilvan fa buca quella differenza ed igl ei perfetgamein normal da far ina construcziun sco «La femna e la vacca ein vida magliar». La caussa che vegn endamen als Ladins cu els audan «pischada» ha da far relativamein pauc cun strihar enzatgei sil paun. Ei va fetg ella direcziun da quei ch ils Sursilvans patratgan cu ei vesan il plaid ladin «pisser». En verdad eisi denton aschia che «pischada» e «pisser» han da far in cun l auter exact tuttina pauc sco «painch» e «quitau». Quella gliesta seschess aunc prolunghir cun nundumbreivels exempels, era ord ils ulteriurs idioms. Sco conclusiun pudess ins dir ch ei fagess forsa bein da magari mirar sur l atgna seiv e sedar giu culs ulteriurs idioms. Ils singuls idioms ein numnadamein buca pli endretgs ni falli ni pli bials ni macorts che tschels, els ein tut semplamein differents. Ursin Lutz (27) è linguist e lavura sco assistent scientific tar l Institut dal Dicziunari Rumantsch Grischun a Cuira. En ses temp mangia el fitg gugent maluns. La Svizra è egna dallas teras cun las reglas las pi modestas tge tgi pertotga la finanziaziun da parteidas. Pinavant survignan las parteidas «pacs» raps digl stadi. Chegl ò per ena bunga part da far cugl patratg da milissa ed igl giaveisch tgi las parteidas restan independentas digl stadi. Naturalmaintg dovran las parteidas tuttegna raps per adampleir las funcziuns tgi la constituziun las dat. Dantant baitar da corrupziun da parteidas ni tgossas sumigliaintas am para digl tottafatg exagero. I po gio schon esser tgi chegl ò en tant influenza, chegl saia betg deir. Ma gl è scu la dumonda tge tgi era gl amprem: la gagligna u igl ov? Tenor me èn chellas bunamangas betg schi en grond problem. Ensatge tg ins so deir ancunter chegl è sieir tgi la disciplina digls commembers dallas parteidas aint igl parlamaint è betg bunga an cumparegliaziun cun otras teras (chegl è dantant per ena part er caschuno digl sistem politic). Vot deir: igls politichers dallas parteidas fon betg bagn percumond tge tgi pertotga las votaziuns. Tenor me èn chellas bunamangas betg schi en grond problem. Sch ins varda segl antier process noua tg igl vign piglia decisiun aint igl noss sistem politic, ins s accorscha bagnbod eneda tgi las parteidas on an Svizra ena posiziun zont debla. Ainten la procedura da consultaziun gioian experts, cantuns ed associaziuns rollas fitg impurtantas. Betg d amblidar è er igl cunsegl federal tgi ò dapertot aint la sia detta e cunsont er l administraziun federala; lò sesa la gliout tgi sa fatschainta de per de cun las 12

mademas tgossas ed ò ena massa resursas. Naturalmaintg fon las parteidas anvers anor ena massa canera, ma mengia bler per la rolla tg els on. Igl punct central da chell antiera tematica è tenor me da tschartger precis tar chel punct. Tgi las associaziuns on ena tala impurtanza è caschuno digl noss sistem da regenza collegial. Tenor me fissigl impurtant da piglier cumgea digl mitus digl sistem da milissa. Ins ò venavant da rinforzar igl parlamaint (eventualmaintg er cun ena refurma digl cunsegl digls stadis) per migliurar la posiziun digl parlamaint per tgi lez saptga adampleir la funcziun, per la quala el vign eligia. Alloura, cura tg igl parlamaint ò ena rolla pi impurtanta, ins sogl discutar davart la finanziaziun dallas parteidas. Ma schi dei tg igl cunsegl federal, l administraziun e las associaziuns gioian rollas schi impurtantas ed igl parlamaint fò angal correcturas fitg selectivas e cumbats ainten la publicitad, noua tg igl vo principalmaintg per piculezzas, èn donaziuns dad associaziuns per me ansomma nign problem. Roman Liesch (23) da Brinzauls è student da las scienzias politicas a Turitg ed è fitg interessà a la politica. 13

Engiavinera energia Schlia l engiavinera e trametta la soluziun cun indicaziun da tia adressa a: Silvana Derungs, Hauptstrasse 117, 1715 Alterswil; scriva in sms a 079 274 48 03 u in e-mail a: silvana.derungs@ punts.ch. 2 3 1 1. In label per bajetgs che nizzegian bain la pauca energia ch els dovran. 2. In velocipedist cun blera energia. 3. In stimulant en divers products da giudiment. 4. In Gal cun chautschas alv-blauas che aveva blera energia. 5. Part dal sistem neuronal che sveglia activitads corporalas. 6. Pajais da l America dal Sid che cumpara en questas Punts. 7. Ina persuna che sa lascha «unscher» è... 8. L adrenalin è in... 9. Pajais «da bananas» en il nord da l Europa. 10. Protagonistas en il Sez Ner. 11. Unitad da mesira veglia per l energia. 12.In da noss organs che dovra blera energia. 5 4 11 6 7 9 10 8 12 14

punts 179 Container Brev da Tel Aviv «Cars marveglius» salida Donat Caduff (27) las visitadras ed ils visitaders da la pagina dal battaporta en sia emprima brev or da Tel Aviv. Fin il settember rapporta il graficher da Sagogn da sia nova dimora en l Israel. In extract da l emprima brev: «Enteifer Israel ei Tel Aviv enzatgei sco ina zollfreie Zone per quels che s interesseschan buca per uiaras e politica, mobein che vulan mo guder la veta. Sch ins spetga da mesanotg al stan da magliar sin siu falafel statt ins bein pusseivel en retscha cun zatgi che pertgira il di ora x in checkpoint si ella Westbank.» Tgi che vul savair dapli da Donat Caduff e da Tel Aviv duai ir sin www.battaporta.ch. Bun uman Normalmain daventan mo novs abunents da l onn in bun uman. Ma cun las Punts vai uschè miserabel (per plaschair uss in «ooohhh») ch era gia abunents d emprova meritan quest ludaivel titel. Perquai engraziain nus a Reto Brunold da Surcuolm per sia decisiun da fufragnar en las PUNTS e sperain ch el haja plaschair vid la gasetta giuvna. E nus engraziain er a las autras persunas che ans han abunà en il decurs dals mais passads, ma che na vulan betg vegnir menziunadas en questa ludaivla gasetta. Lavurar cun l energia Crais ti che ti hajas la controlla totala davart tia energia en il mintgadi? Sin www.energieim-alltag.de chattas ti in gieu interactiv en connex cun l energia. Insaquants lavurers il dumber dependa dal nivel ta stattan a disposiziun per metter lingias d electricitad e per reparar differents incaps en la citad. Dasperas stos ti respunder en la centrala da l interpresa electrica (nus na faschain ussa qua nagina reclama) a differentas dumondas dals clients. Bun success! GiuFeRu Il Giuven Festival Rumantsch planisà per questa stad n ha tuttina betg lieu. Quest festival dad open air, organisà dad uniuns da giuventetgna per la giuventetgna, vegn spustà per in onn. As legrai gia ussa sin ina fin d emna, probablamain da l avust 2010! Acziun 72 uras Dals 9 als 12 da settember 2010 èsi puspè uschè lunsch: per la segunda giada ha lieu l acziun da 72 uras. Nudai gia questa data! Ulteriuras infurmaziuns chattais sin www.72stunden.ch. NovA chauredactura Punts tschertga anc adina ina persuna che ha gust dad occupar il plaz da chauredactura u chauredactur da las Punts. Avessas ti gust? Dapli infurmaziuns sin www.punts.ch.... e per la fin in statement da Catrina Waldegg: «...ins ò scretg en uuu lung text per las PUNTS, betg siero el, igl desctop vign stgeir,... akku è veid.» punts 179 impressum chauredactura: Silvana Derungs, Hauptstr. 117, 1715 Alterswil silvana.derungs@punts.ch, 079 274 48 03 redacziun: Flurina Cajochen, Crestas 36A, 7154 Ruschein flurina.cajochen@punts.ch Victoria Mosca, via Nouva 1, 7503 Samedan victoria.mosca@punts.ch Catrina Waldegg, Purmaglera 1, 7460 Savognin catrina.waldegg@punts.ch collavuratur/as en quest numer: Bruno Casutt, Roman Liesch, Ursin Lutz, Christoph Mareischen, Aita Pult, Francesca Riesch, Adrian Stecher, Rico Valär illustraziuns nr. 179: Marina Lutz, 7172 Rabius maalu@gmx.ch layout nr. 179: Carlo Clopath, 7016 Trin-Mulin www.caclo.ch concept frontispizi: Donat Caduff, 7152 Sagogn donatcaduff@gmx.ch secretariat: PUNTS, Aita Pult, 7551 Ftan punts@rumantsch.ch, 079 563 27 32 editura: GiuRu, Chascha postala 312, 7002 Cuira giuru@giuru.ch abunament: 45 francs per onn, Raiffeisen Surselva, clearing 81073, conto 41742.23 novs abunents: www.punts.ch Engiavinera 177 NORMAL era la schliaziun da l engiavinera da l ediziun da «subcultura» il matg. Gudagnà in bel premi da las Punts ha Martina Derungs da Kaltbrunn. Nus giavischain bun divertiment cun il premi e vinavant buna lectura cun las Punts. 15 stampa: communicaziun.ch, 7130 Glion internet: www.punts.ch www.giuru.ch avis: Las opiniuns dals auturs e da las auturas en quest numer na ston betg correspunder a l opiniun da la redacziun da PUNTS. PUNTS è commembra da l Associaziun da la Pressa svizra dals Giuvens.

P.P. 7130 Glion Jugos #124 felix #125 giuventetgna #126 Silvester #127 underground #128 la mort #129 intim #130 seniors #131 Tualettas #132 tren #133 budget #134 7 putgads mortals #135 dvd #136 superstiziun #137 minoritads #138 statistica #139 conscienza #140 frisuras #141 cureisma #142 siemis #143 malsaun #144 dumondas #145 Trocca 7 #146 vip #147 trettel #148 tamazi #149 Pertge? #150 Integraziun #151 Skis etc. #152 Geniturs #153 Uniuns #154 emprima amur #155 SMS #156 FIMAR #157 Chatscha #158 Elecziuns #159 cudeschs #160 surprise #161 08/15 #162 art #163 mars #164 auras sturnas #165 cuschinar #166 sgular #167 bikini #168 carriera #169 chalzers #170 gieus #171 pagina d internet #172 gion da cletg #173 carnaval #174 Bellezza #175 Liquids #176 subcultura #177 crisa #178 #179 16 singles #180 sanadad #181