La Geografia per la classe 3ª

Transcript

1 Istituto Comprensivo Statale di Grantorto (PD) Plesso: Scuola Media Statale di Gazzo Padovano Anno Scolastico 2003/04 Accoglienza Alunni Stranieri Referente: prof.ssa Elisa Marini Italiano Albanese La Geografia per la classe 3ª Dalle mappe concettuali del libro di testo Per terre e per mari, 3 Il Mondo di Marisa Mazzi e Paolo Aziani Ed. La Nuovaitalia Sintesi italiana e traduzione albanese di Elisa Marini Revisione e correzione della traduzione albanese di Ermir Kollçaku Percorso: ASIA ORIENTALE SUD EST ASIATICO ASIA MERIDIONALE RUSSIA REGIONE ISLAMICA AFRICA SUBSAHARIANA NORD AMERICA AMERICA CENTRALE SUD AMERICA OCEANIA 1

2 REGIONE = parte del mondo con caratteristiche fisiche e sociali comuni Krahinë Pjesë nga botë me karakteristikë fizike dhe socialetë përbashkët ASIA ORIENTALE ASIA ORIENTALE = regione Asia lindore krahinë ASIA ORIENTALE = * Giappone * Corea del Nord * Corea del Sud Japenia Korea e verut Korea e jugut L ASIA ORIENTALE E IN UNO SPAZIO PICCOLO DELLA TERRA Asia lindore eshtë në nje hapësirë te vogël në tokë L ASIA ORIENTALE E VERSO IL MARE Asia lindore eshtë drej detit MOLTE PERSONE VIVONO IN ASIA ORIENTALE Shumë person jetoj në Asia lindore IL GIAPPONE E UN PAESE CON MOLTE INDUSTRIE Japenia eshtë nje vend me shumë industri LO SVILUPPO ECONOMICO E MOLTO GRANDE, PER QUESTO L ASIA ORIENTALE HA CONTATTI CON L OCCIDENTE Zhvillimi economik eshtë shumë i madh, për këtë Asia lindore ka kontakte me perëndimin L EQUILIBRIO FRA TRADIZIONE E VITA MODERNA E DIFFICILE Ekuilibëri në mes traditës dhe jetë moderne eshtë i veshtirë 2

3 SUD EST ASIATICO SUD EST ASIATICO = * Brunei * Cambogia * Filippine * Indonesia * Laos * Malaysia Jug linde aziatik * Singapore * Thailandia * Vietnam IL SUD EST ASIATICO HA MOLTE ISOLE E PENISOLE Jug linde aziatik ka shumë ishuj dhe gadishuj NEL SUD EST ASIATICO CI SONO MOLTE CULTURE, MOLTE LINGUE DIVERSE E TUTTE LE PIU GRANDI RELIGIONI Në jug linde aziatik ka shumë kultura, shumë gjuhat e ndryshëm dhe gjithë fetë më te medha POPOLI ASIATICI ED EUROPEI HANNO DOMINATO LA REGIONE, PER QUESTO CI SONO CULTURE DIVERSE ED ORGANIZZAZIONI POLITICHE DIVERSE Popullë aziatik dhe europian kanë sunduar krahinen; për qy kanë kulturë e ndryshëm dhe organzim e politik te ndryshëm NEL SUD EST ASIATICO LA POLITICA NON E STABILE : CI SONO CONFLITTI, ANCHE PERCHE E FRA GRANDI POTENZE ECONOMICHE E POLITICHE Në jug linde aziatike politika nuk eshtë qëndrueshëm : ka konflikt, adhe sepsè eshtë ndër fuqìt më të mëdha LA POPOLAZIONE NON E MOLTO NUMEROSA, IL CIBO E SUFFICIENTE, CI SONO ESPORTAZIONI ALIMENTARI Populisì nuk eshtë shumë e shuntë, ushqim eshtë i mjaftueshëm, ka eksport e ushqimi LA POPOLAZIONE SI SPOSTA E VIVE IN GRANDI CITTA Populisì martòhem dhe jeton në qytetet e mëdha LA MANODOPERA COSTA POCO, CI SONO PROFESSIONISTI BRAVI E LO SVILUPPO ECONOMICO E GRANDE IN ALCUNI PAESI Krahë pune kushton pak, ka profesionistë e aftë dhe zhvillim economi eshtë i madh në disa vend NEL SUD EST ASIATICO LE VIE DI COMUNICAZIONE INTERNA SONO DIFFICILI, LA COMUNICAZIONE CON L ESTERNO E PIU FACILE. Në jug linde aziatik, rrugë e komunikime e brendshëme janë te veshtira, komunikim me e jashtëm eshtë më e lehtë 3

4 ASIA MERIDIONALE ASIA MERIDIONALE : * Bangladesh * Bhutan * India * Maldive * Nepal * Pakistan Azi jugor LE CARATTERISTICHE FISICHE DELL ASIA MERIDIONALE SONO CHIARE : 1) A NORD I MONTI DELL HIMALAYA 2) UNA GRANDE PIANURA 3) L ALTOPIANO DECCAN VERSO L OCEANO INDIANO Në Azi jugor, karakteristikë fizik janë te gjarta : 1) në verì malë nga Himalaya 2) nje fushë e madhe 3) rrafshnaltë Deccan nga oqeàni indian CARATTERISTICHE DELL AMBIENTE : Karakterisikë i mjedisi (ambienti) : 1) I GRANDI FIUMI : * Gange * Brahmaputra * Indo Lumenjët me të medhenj: *Gange * Brahmaputra * Indo 2) IL MONSONE ESTIVO PORTA PIOGGIA PER IL RACCOLTO Era e fortë e veriut çon shi për korrje L ASIA MERIDIONALE E POVERA: Azi jugor eshtë e vàrfër: LA POPOLAZIONE E MOLTO NUMEROSA, Populisì eshtë shumë e shumtë L AGRICOLTURA E ARRETRATA, Bujqësì eshtë e prapambètur CI SONO CARESTIE. Ka zi buke. LA POPOLAZIONE VIVE IN VILLAGGI, Populisì jeton në fshat, NELLE CITTA CI SONO QUARTIERI MODERNI E PERIFERIE MOLTO POVERE. Në qytet ka lagje modernë dhe periferì shumë e varfër. RELIGIONI( E CULTURA) IN ASIA MERIDIONALE: Fe (dhe kultur) në Azi jugor: India : Induizmo Pakistan e Bangladesh : Islamizmo Sri Lanka : Buddizmo LINGUA COMUNE : INGLESE Gjuhat e përbashkët : anglishtja. L INGHILTERRA HA DOMINATO LA REGIONE; ORA INDIA, BANGLADESH E PAKISTAN SONO INDIPENDENTI. Anglia ka sunduar krahinë; tani India, Bangladesh dhe Pakistan janë te pavarùr. 4

5 RUSSIA RUSSIA = ARMENIA, AZERBAIGIAN, GEORGIA, KAZAKISTAN, KIRGHIZISTAN, TAGIKISTAN, TURKMENISTAN, RUSSIA, UZBEKISTAN NELLA REGIONE RUSSA, IL CLIMA E MOLTO FREDDO O MOLTO ARIDO. Në krahinën ruse, klima eshtë shumë e ftohtë në shumë e thatë. ARIA FREDDA PROVIENE DALL ARTICO E NON ARRIVA L INFLUSSO MITE DEL MARE. Ajiri i ftohtë vjen nga Artik dhe nuk arrin ndikim i butë i detit. NON ARRIVA L ARIA CALDA SUB TROPICALE PERCHE CI SONO CATENE MONTUOSE A SUD. Nuk arrin ajër e ngrohtë tropikal sepse ka janë varghal në jug. LA REGIONE E ISOLATA FRA IL CONTINENTE EUROPEO E IL CONTINENTE ASIATICO. Krahinë eshtë e ne mes i ndër e kontinentin europian dhe e kontinentin aziatik. I PORTI SONO POCHI E NON SONO IN POSIZIONE FAVOREVOLE AGLI SCAMBI. E portët janë pak dhe nuk janë në vendosjë e favorshëm për shkëmbim. LA REGIONE E DOMINATA DALLA FEDERAZIONE RUSSA. Krahinë eshtë sunduar nga federata e ruse. LA FEDERAZIONE RUSSA E LO STATO PIU GRANDE DEL MONDO. Federate e rus eshtë shtet më madh në botë. LA POPOLAZIONE E NUMEROSA, MA E SCARSA, PERCHE LA SUPERFICIE DEL PAESE E GRANDE. Popullsi eshtë e shumtë, por eshtë e pakët, sepsè sìpëefaqe i vendit eshtë e madhe. LA POPOLAZIONE VIVE SOPRATTUTO A OVEST DEGLI URALI. Popullsi jeton sidomos në perëndim nga Urali A OVEST DEGLI URALI: Në perëndim nga Urali: LE TERRE SONO PIU FERTILI E tokat janë më pjellor LE INDUSTRIE SONO PIU IMPORTANTI Industritët janë më e rëndësishëm I TRASPORTI SONO MIGLIORI Transparti është përmirsuar. A EST, LO SVILUPPO E LE CONDIZIONI DI VITA SONO MIGLIORI NELLA ZONA MERIDIONALE. Në lindje, zhvillin dhe kushtët e jetes janë më i miri në zonë jugor. 5

6 LA RUSSIA E UNA GRANDE POTENZA. Rusia është nje fuqi e madhe. I SUOI DOMINI CONFINANO CON IL SUO TERRITORIO. Të saj mbizotërim kufizojnë me in saj territorin. COMPRENDE MOLTI POPOLI E MOLTE ETNIE, CON GRANDI DIFFERENZE FRA LORO. Përfshin shumë popuj dhe shumë etni, me ndryshimetë mënha midis tyre. CON IL CROLLO DEL REGIME SOVIETICO, E NATA UNA GRANDE CRISI ECONOMICA E VI SONO GRANDI SQUILIBRI SOCIALI. Me shembië të regjimit sovietik, eshtë linduar nje madh krisë ekonomik dhe ka madhë çekuilibrimët shoqëror. LA REGIONE E RICCA DI MATERIE PRIME E FONTI DI ENERGIA, MA NON PER L ESPORTAZIONE. Krahinë eshtë e pasur të lëndës e parës dhe burimët energie, por nuk për eksport. QUESTO RENDE DIFFICILE LA RIPRESA. Ky jap e vështirë rimarrje. DOPO IL 1991, REGIONI - CHE APPARTENEVANO ALL IMPERO RUSSO VOGLIONO L INDIPENDENZA : Pastaj 1991, krahinat që përketnin në perandori e rus duan pavarësën : LE REPUBBLICHE BALTICHE E L UCRAINA A OVEST Republikat e Ballkanit dhe Ucraina ne perëndim LE REGIONI DEL TURKESTAN A SUD EST Krahinat të Turkerstan ne jug linde. FRA QUESTE REGIONI E LA FEDERAZIONE RUSSA VI SONO ANCORA FORTI LEGAMI ECONOMICI E POLITICI. Midis këtyre krahinave dhe federatat e Rus, ka ende nje lidhje të fortë ekonomikat dhe politikat. 6

7 REGIONE ISLAMICA REGIONE ISLAMICA : TERRITORI DELL AFRICA DEL NORD E TERRITORI ASIATICI DEL MEDIO ORIENTE SOTTO INFLUENZA ISLAMICA. Fenja islamike : territorët e Afrikës së Veriut dhe territorët e azise se Mesme Linde, nën ndikimin islamik. GLI ARABI DIFFUSERO LA RELIGIONE ISLAMICA, LA LORO LINGUA E CULTURA DAL 600 d. C. Arabët shpërndon fëen islamikë, gjyhën e tyren dhe kulturën nga 600 d.c. NELLA REGIONE VI SONO MOLTI DESERTI. SONO FERTILI : Në krahinë ka shumë shkretëtira. Janë pjellor: I TERRITORI DELLA VALLE DEL NILO E DELLA MESOPOTAMIA Territorët e luginës i Nilit dhe të Mesopotanisë LA PIANURA DEL TIGRI E DELL EUFRATE Fushë i Tigri dhe Eufrate LE COSTE MEDITERRANEE Brigjet mesdhetare LE OASI DEI DESERTI Oazat e shkretëtirave MAR ROSSO E GOLFO PERSICO SONO MARI INTERNI E NAVIGABILI Deti i Kuq dhe Gjiri Persik janë detët e brenshëmët dhe të lundrueshëmët CON IL CANALE DI SUEZ, IL MAR MEDITERRANEO COMUNICA CON L OCEANO INDIANO Me Kanalin e Suezit, Det Mesdhetar comunikon me Oqean Indian NELLA REGIONE SONO NATE ANTICHE CIVILTA E VI SONO CITTA MOLTO ANTICHE Në krahinë janë lindura e vjetëret qytetërimët dhe ka qytet shumë e vieter LA POPOLAZIONE VIVE SOPRATTUTTO SULLE COSTE DEL MEDITERRANEO E NELLE AREE FERTILI DELLA MESOPOTAMIA Popullsi jeton sidomos mbi bregë deti mesdhetarë dhe në sipërfaqet pjellore te Mesopotamis. NELLA REGIONE VI SONO MOLTI STATI. I PIU IMPORTANTI SONO : Në krahinë ka kishte shtëte. Më të rëndësishëm janë : EGITTO, ISRAELE, ARABIA SAUDITA, IRAN, IRAQ. Egjypti. Izraeli, Arabia Saudite, Irani. Iraku 7

8 NELLA REGIONE ISLAMICA VI SONO GRANDI GIACIMENTI DI PETROLIO, NON DISTIBUITI EQUAMENTE Në krahinë islamik, ka madhë puse nafte, jo të shpërndara me drejtësi COSI VI SONO STATI MOLTO RICCHI E STATI PIU POVERI Kështu ka shtete shumë të pasura dhe shtete shumë të varfëra GLI ARABI DI RELIGIONE ISLAMICA SONO MOLTI, MA VI SONO ANCHE CRISTIANI, EBREI ED ALTRE ETNIE. Arabët e fes islamikes janë shumë, por ka edhe të krishterë hebre dhe të tjetë etni. NELLA REGIONE VI E ANCHE LO STATO DI ISRAELE, VICINO ALLA CULTURA E ALL ECONOMIA OCCIDENTALE Në krahinë, ka edhe Shtet e Israele, aftër në kultur dhe në ekonomik perëndimor NELLA REGIONE ISLAMICA, IL MEDIO ORIENTE E MOLTO IMPORTANTE: Në Krahinë islamik, Linda e mesëme eshtë shumë rëndësishne: E FRA ARABIA, NORD AFRICA E REGIONE ASIATICA. Eshtë mes Arabisë, Afrikës së veriut dhe Krahinë Aziatik GLI EUROPEI HANNO COLONIZZATO LA ZONA MA, DOPO LA II GUERRA MONDIALE, HANNO LASCIATO QUEGLI STATI. Evropianët kanë kolonizuar zonë por, pas Luftës së II Botërore kanë lëshuar ata Shtetët. QUEGLI STATI SONO TORNATI INDIPENDENTI Ata Shtetët janë kthyere të panvarur. NELLA REGIONE VI SONO MOLTI CONFLITTI : Në Krahinë ka shumë konflikte: FRA ISRAELE, I PALESTINESI E GLI STATI ARABI DI CONFINE Midis Israelit, Palestinës dhe Shtetëve Arabe të fufisuar FRA IRAN, IRAQ E LE POTENZE OCCIDENTALI Midis Iran, Iraq dhe fuqët perendimorët FRA MUSULMANI SCIITI (= INTEGRALISTI) E MUSULMANI SUNNITI (= CHE INTERPRETANO CON PIU TOLLERANZA I TESTI SACRI) Midis Myslimanët Sciiti (= i plotë) dhe myslimanët Sunniti (= interpretojnët me më zemërgjerësi tekstët e shnjtët). 8

9 AFRICA SUBSAHARIANA REGIONE AFRICA SUBSAHARIANA = CONTINENTE AFRICANO A SUD DEL SAHARA Krahinë Afrika e Saharas së poshtme = Kontinent afrikan nga jug e Sahara E UN ALTOPIANO DI ANTICHISSIMA ORIGINE SENZA CATENE MONTUOSE Eshtë nje rrafshnaltë në origjinë shumë i vjetër pa vargmal A OCCIDENTE VI E UNA PROFONDA FRATTURA : LA RIFT VALLEY, PERCHE LE ZOLLE DI TERRA SI SEPARANO Në perëndimor ka nje thyerje e thelle : e Rift Valley, sepse pliseëve në toka ka çarje VI SONO GRANDI FIUMI Ka lumenjtë medhenj I GRANDI FIUMI FORMANO GRANDI LAGHI E lumenjtë formojnë liqene të medhenj OGGI RESTANO I LAGHI : VITTORIA E CIAD Ditë, qëndrojnë liqenët : Vittoria dhe Ciad LA REGIONE E NELLA FASCIA TROPICALE E SUBTROPICALE Krahinë eshtë në zonë tropikal dhe suptropikale IL CLIMA E CALDO Klimë eshtë e ngrohtë LE PIOGGIE DIMINUISCONO DALL EQUATORE AI DESERTI SETTENTRIONALI E MERIDIONALI Shiët pakësohemin nga ekuator në shkretëtirë e vermut dhe jugor L AFRICA SUBSAHARIANA HA MOLTE ETNIE CON LINGUA E CULTURA DIVERSE Afrik poshtë sahara ka shumë etni me gjuhën dhe kulturën e ndryshëmë LA RELIGIONE PIU DIFFUSA E LA CRISTIANA Fe më shpenduar eshtë e krishterë VI SONO PERO CULTI ANIMISTICI E AREE ISLAMICHE Por ka fat dhe sipërfaqat islamik IL CONTINENTE E STATO SFRUTTATO CON LO SCHIAVISMO ED E STATO COLONIZZATO DALLE POTENZE EUROPEE Kontinent ka qenë shfrytëzuar me skllavërinë dhe ka qenë kolonizuar nga fuqi evropian LA REGIONE SI E IMPOVERITA PER QUESTO Krahinë eshtë e varfër për ketë 9

10 GLI STATI HANNO CONFINI ARTIFICIALI Shtetët kanë kufij artificial QUESTI CONFINI STABILITI NEL 1800 NON CONSIDERANO I DIVERSI GRUPPI ETNICI Këto kufijtë caktuar në 1800, nuk konsiderojn e ndryshëmët grupët etnikët PERCIO OGGI VI SONO GRANDI CONFLITTI FRA LE DIVERSE POPOLAZIONI E MILIONI DI PROFUGHI Prandaj, sot ka konfliktë të medhaja midis e ndryshëmët popullsitë dhe miliona refugjiteve L AFRICA SUBSAHARIANA E MOLTO POVERA : LA TERRA E POCO FERTILE, C E MOLTA FORESTA, L AGRICOLTURA NON E SUFFICIENTE Africa e Saharas së poshtme eshtë shumë e varfër ; tokë eshtë pak pjellor, ka shumë pylle, bujqësi nuk eshtë i mjaftueshëm CI SONO MOLTE RISORSE MINERARIE, MA POCHE INDUSTRIE Ka shumë burimë minerale, por pak industri LA POPOLAZIONE VIVE IN VILLAGGI E SOPRAVVIVE CON L AGRICOLTURA. Popullsi jeton ne fshatë dhe mbijeton me bujqësi POVERTA, DENUTRIZIONE E MALATTIE COLPISCONO LA POPOLAZIONE Varfëri, paushqyerje dhe sëmundje godasin popullsin INOLTRE VI E UNA CONTINUA CRESCITA DEMOGRAFICA Përveç kësaj ka nje rritje demografik të vazhdueshëme L AFRICA SUBSAHARIANA SI DIVIDE IN AFRICA OCCIDENTALE, AFRICA EQUATORIALE, AFRICA ORIENTALE ED AFRICA MERIDIONALE Africa e Saharas së poshtme ndahemit në : Afrik perëndim, Afrik ekuatorial, Afrik lindor dhe Afrik jugor IL SUD AFRICA E IL PRINCIPALE STATO DELLA REGIONE Afrika e jugut eshtë e shteti me kryesor i krahinës NEL 1990, HA ABOLITO LA DISCRIMINAZIONE FRAU BIANCHI E NERI Neë 1990, ka hequr diskriminim midis të bardheve dhe të zinjve HA GRANDI RISORSE, STA SUPERANDO I CONFLITTI RAZZIALI E STA DIVENTANDO MOLTO IMPORTANTE A LIVELLO MONDIALE Ka burime të madhoja, po kaloi konfliktë racor dhe po kthehemit shumë i rëndësishëm në nivel botëror 10

11 NORD AMERICA NORD AMERICA : CANADA USA Veri America : Kanada USA LA REGIONE E MOLTO ANTICA E PIANEGGIANTE Krahine eshtë shumë e vjetër dhe e sheshtë SULLE DUE COSTE SI AFFACCIAUNA GRANDE DORSALE MONTUOSA, PIU PRONUNCIATA AD OCCIDENTE (MONTAGNE ROCCIOSE) Mbi dy bregdetët dalitnë nje shumë kreshtë malor, më e shqiptuar ne perendim (Malët Shkëmbout) LA REGIONE COMPRENDE CANADA E USA : Krahinë përfshii Kanada dhe USA: SONO STATI FEDERALI Janë shtetë federale DERIVANO DALLE COLONIE EUROPEE DEL 1500/1600 Rrjedhin nga kolonitë evropian në 1500/1600 GLI EUROPEI ERANO SOPRATTUTTO INGLESI, IN CANADA UNA MINORANZA ERA FRANCESE Evropian ishin sidomos anglez, në Kanada nje minorancë ishte franceze USA E CANADA SONO SOCIETA CON MOLTE CULTURE USA dhe Kanada janë shoqëri me shumë kulturë: I DISCENDENTI DEI PRIMI COLONI Parardhësit caloninë së parë I NATIVI D AMERICA E vendlindasit e Amerikës I DISCENDENTI DEGLI SCHIAVI AFRICANI Parardhësit e skllavëve afrikan NUMEROSI IMMIGRATI SOPRATTUTTO EUROPEI, ARRIVATI NEL 1800/1900 E shumtët imigrantët sidomos evropian të arritur në 1800/1900 ASIATICI ARRIVATI DOPO LA II GUERRA MONDIALE Aziatikët arriuar pas luftes II Botërore 11

12 LA POPOLAZIONE NON E MOLTO NUMEROSA, MA VIVE SOPRATTUTTO VERSO LE COSTE E LA REGIONE DEI GRANDI LAGHI Popullsi nuk eshtë shumë e shumtë, por jeton sidomos drejt bregdetët dhe krahinë e madhët liqenët IL RESTO DEL TERRITORIO E POCO POPOLATO Pjesatjetërë e territorit eshtë pak i populluar LA REGIONE E TRA LE PIU RICCHE E SVILUPPATE DEL MONDO: Krahinë eshtë ndër më e pasurat dhe me zhvilluat në botë: IL SUOLO E MOLTO FERTILE E VI SONO MATERIE PRIME Tokë eshtë shumë pjellor dhe ka lëndan e parë IL MERCATO INTERNO E ESTESO Treg të brendshëm eshtë dhe të joshtëm VI E UN FORTE SVILUPPO INDUSTRIALE Ka nje zhvill të forte industrial VI E UN DOMINIO POLITICO, ECONOMICO E FINANZIARIO A LIVELLO MONDIALE Ka nje mbizotërim politik, ekonomik dhe financiar në nivel botëror GLI USA SONO LA PRINCIPALE POTENZA MONDIALE USA janë fuqia kryesore botërore DAL 1900 IN POI, LA LORO SUPREMAZIA E SEMPRE PIU GRANDE Nga 1900 e tutje, e tyre mbizoterim eshtë gjethmonë më e madhë GLI USA SI PROPONGONO COME MODELLO PER TUTTO IL MONDO. USA propozojnë si model për të gjith botën IL LORO SVILUPPO, PERO, E FONDATO SULL USO INDISCRIMINATO DI RISORSE NON RINNOVABILI E SULLA SUPREMAZIA MONDIALE I tyre zhvillim dardhë eshtë themeluar mbi përtëruar pa diskriminim e birimi nuk përtërua dhe mbi mbizoterim botërore PER QUESTO E UN MODELLO LIMITATO Për këtë eshtë nje model me kufizuar 12

13 AMERICA CENTRALE L AMERICA CENTRALE COMPRENDE : Amerik qendrore përfshin L ALTOPIANO DEL MESSICO Rrafshnaltë e Meziko L ISTMO CHE FA DA PONTE FRA AMERICA DEL NORD E DEL SUD Istëm që shërben si urë midis Amerika së veriut dhe asaj të jugut LE ISOLE CARAIBI Ishujt Karaibi IL TERRITORIO E CARATTERIZZATO DA : Territor eshtë karakterizuar te nga: MONTI RECENTI Malë i funditë VULCANI ATTIVI Vullkanë aktive TERREMOTI FREQUENTI Tërmetë i shpeshtë IL CLIMA E TROPICALE, CALDO UMIDO SULLE COSTE Klimë eshtë tropikale, e ngrohtë e lagësht në bregdete LA POPOLAZIONE VIVE ALL INTERNO, E ABBASTANZA NUMEROSA E IN CRESCITA Popullsa që jetan ne i brenda, eshtë mjaft e shumtë në rritje IN AMERICA CENTRALE VI SONO MOLTE CULTURE : Në Amerik qendror ka shuma cultura : INFLUENZA SPAGNOLA Influencë spanjoll LE ANTICHE CULTURE DEI MAYA E DEGLI AZTECHI Cultura e vjetëra e Maya dhe e Aztechi LE CULTURE AFRICANE DEGLI ANTICHI SCHIAVI Cultura afrikana e vjeterëve skllavëve LE CULTURE DEI COLONIZZATORI EUROPEI NELLE ISOLE CARAIBI (INGHILTERRA, FRANCIA, OLANDA) Kultura e evropian ne ishullët Karaibi ( 13

14 NELLA REGIONE VI E IL CONTROLLO ECONOMICO E POLITICO DEGLI USA Ne krahinë ka kontroll ekonomik dhe politik e USA A CUBA, I RIVOLUZIONARI CONQUISTANO IL POTERE Ne Cuba, revolucionarë pushtojnë fuqi ALTRI MOVIMENTI DI GUERRIGLIA SORGONO NEGLI STATI VICINI Nje tjetër lëvizja e guerilje lindin në shtetë ngjiturë LA GUERRIGLIA E UNA MINACCIA PER GLI USA Guerilje eshtë nje kërcenim për USA GLI USA CERCANO DI FAR FALLIRE L ESPERIENZA CUBANA USA kërkojnë nga për t u beuar që të falimentuar përvojë FRA CUBA E USA VI E MOLTA TENSIONE Mbis Cubës dhe USA ka shumë tensjon NELL AMERICA CENTRALE, LA POPOLAZIONE E MOLTO POVERA : Në Amerik Qendror, popullsi eshtë shumë e varfër : VI E UNA MINORANZA MOLTO RICCA Ka nje minorancë shumë të pasur LA MASSA E MOLTO POVERA Shumica eshtë shumë e varfër VI SONO SCONTRI FRA GUERRIGLIERI RIVOLUZIONALI E LE DITTATURE MILITARI Ka njeshje midis shum revolucionar dhe diktatura ushtaraka SOLO DAGLI ANNI 90 LA SITUAZIONE SEMBRA MIGLIORARE I vetëm nga 1990, gjendja eshtë për t u përmirsuar MOLTE PERSONE SCAPPANO DALLA MISERIA E VANNO NEGLI USA (SOPRATTUTTO CALIFORNIA E FLORIDA) Shumë njerë ikinë nga mjerim dhe shkojnë në USA (sidomos California dhe Florida) IN AMERICA CENTRALE VI SONO TANTI PICCOLI STATI Në Amerik Qendror ka shumë shtete të vegjel. IL PAESE PIU RICCO E INDUSTRIALIZZATO E IL MESSICO I vend më i pasur dhe industrial eshtë Messico DOPO UNA GRAVE CRISI ECONOMICA, IL MESSICO E IN RIPRESA GRAZIE AL MERCATO UNICO CON CANADA, USA E CILE (HAFTA) Pastaj nje krizë e rëndë ekonomikë, Messilo eshtë në rimarrje falimenderit në treg i vetëm me Canada, USA dhe Cile 14

15 SUD AMERICA LA REGIONE SUD AMERICANA E CARATTERIZZATA : Krahina Amerikës e Jugut eshtë e karalterizuar: A OCCIDENTE DALLA DORSALE DELLE ANDE Në perëndim nga kushtë e Ande A NORD EST DALLA FORESTA AMAZZONICA Në verilindje nga Pyll Amazzonës DA ALTOPIANI Nga rrafshnalta IL CLIMA VARIA NELLE DIVERSE ZONE Klimë ndryshon nga zona në ndrysheme VI SONO, INFATTI, ZONE: Në faket, kanë zona: * TROPICALI * TEMPERATE * ARIDA * FREDDE * Tropicale *te buta * te thata * te ftohta LA FORESTA AMAZZONICA E LA PIU IMPORTANTE DEL PIANETA, E RICCA DI MATERIE PRIME (LEGNAME MINERALI) ED E IN FASE DI SVILUPPO Pyll Amazzones eshtë më i rëndësishëm i planetit, eshtë i pasur e lënde të para (dru mineralë) dhe eshtë në fazë i zhvillimi NEGLI ALTOPIANI CENTRO MERIDIONALI SI ALLEVA BESTIAME Në qendër rrafshnaltes jugor rritet bagëti TUTTA LA REGIONE E RICCA DI MATERIE PRIME Gjithë krahinë eshtë e pasur me lëndë të parë LA REGIONE E CHIAMATA AMERICA LATINA PERCHE FU CONQUISTATA DA SPAGNOLI E PORTOGHESI Krahinë eshtë quatuar Amerika Latinë, sepse qe pushtuar nga spanjollë dhe portugezët SPAGNOLI E PORTOGHESI PORTARONO LA LORO LINGUA E CULTURA LATINA Spanjollë dhe portugezë çuan gjuhen e tyre dhe kulturën latin L EREDITA CULTURALE DEGLI INCA E DEI NERI DISCENDENTI DAGLI SCHIAVI AFRICANI E ANCORA VIVA Trashëgim kulturor e Inca dhe e zezave zbritësave nga skllavë afrikanë eshtë ende e gjallë 15

16 LA REGIONE HA UN ALTO LIVELLO DI URBANIZZAZIONE Krahina ka nje nivel të lartë urbanizimi LA POPOLAZIONE VIVE NELLE ZONE COSTIERE Popullsi jeton në zonat bregdetar LE AREE INTERNE DELLA FORESTA O DEI LATIFONDI SONO POCO ABITATE Sipërfaqe e brendshëme të Pyllit o e latifondëve janë pa bonueshme IL BRASILE OCCUPA META DELLA SUPERFICIE DELL AMERICA MERIDIONALE Brasilë pushton gjysmën e sipërfaqes e Amerikes Jugores META DELLA POPOLAZIONE CHE VIVE IN AMERICA MERIDIONALE E IN BRASILE Gjusma e popullsisë që jeton në Amerikën Jugore, eshtë në Brasil QUESTO STATO E RICCO DI MATERIE PRIME Ky Shtet eshtë i pasur e lënde të para IL BRASILE E UNA POTENZA A LIVELLO MONDIALE ED E IN CRESCITA Brasil eshtë nje fuqi e nivelit botëror dhe eshtë në rritje IN CILE E ARGENTINA VI SONO MOLTE RISORSE DI MATERIE PRIME E L AGRICOLTURA E SVILUPPATA Në Kili dhe Argentina kanë shumë burimë e lënde të para dhe bujqësi eshtë të zhvilluar CILE E ARGENTINA SONO PAESI INDUSTRIALIZZATI E IN CRESCITA ECONOMICA Kili dhe Argentina janë vendë më industri dhe në ekonominë rritje NELLA REGIONE DIVERSI STATI SONO MOLTO POVERI, PERCHE : Në krahinë, Shtetë e ndryshëmë janë shumë të varfëra, sepse: VI SONO MATERIE PRIME, MA NON LO SVILUPPO INDUSTRIALE PER LAVORARLE Kanë lëndë të para, por nuk ka zhvillim industrial për të punuar i L AGRICOLTURA E A LIVELLO DI SUSSISTENZA Bujqësa eshtë në nivel i jeteses LE MULTINAZIONALI SPOSTANO ALL ESTERO I GUADAGNI SIA DELLE STRAZIONI MINERARIE, SIA DELLE PIANTAGIONI Shumëkombësh lëvizin nga vendi në jashtë shtetit fitimë edhe e nxjerrjeve minerar, edhe e piantacionëve VI SONO VASTI LATIFONDI E NON SONO STATE APPROVATE RIFORME POLITICHE E SOCIALI PER LA SVILUPPO Kanë latifondë e gjerë dhe nuk kanë qenë aprovuar reforma politike dhe sociale për zhvillimin 16

17 VI SONO MOLTE DIFFERENZE SOCIALI ED ECONOMICHE: Kanë shumë ndryshime social dhe ekonomike: TRA GLI STATI DELLA REGIONE Mibis Shteteve e krahine ALL INTERNO DEGLI STATI Në brendësi të Shtetëve VI SONO: Kanë: CONTRASTI FRA MINORANZE MOLTO RICCHE E MAGGIORANZE MOLTO POVERE Kontrastë mibis minoritetë shumë të pasura dhe shumica shumë e varfëra TENSIONI SOCIALI CHE HANNO PORTATO ALLA GUERRIGLIA Tendosje sociale që kanë çuar në guerilje MOLTI PAESI SONO STATI GOVERNATI DA DITTATURE MILITARI Shumë vendë kanë qenë qeverisur nga diktatura ushtarak NARCOTRAFFICANTI CONTROLLANO ALCUNE ZONE DELLE ANDE, DOVE VI E LA COLTIVAZIONE ILLEGALE DELLA COCAINA Shitësë e drogës kontrollojnë disa zonë e Ande, ku ka lërim i paligjshëm e kokainëse NEGLI ANNI 90, DIVERSI STATI TORNARONO ALLA DEMOCRAZIA Në vitë 90, Shtetë e ndryshëmë ktheheten në demokraci PER QUESTO E STATO POSSIBILE STIPULARE ACCORDI PER LO SVILUPPO ECONOMICO (NAFTA MERCOSUR) CON ALTRI PAESI INDUSTRIALIZZATI Për këtë kanë qenë i mundur lindur marrëveshje për zhvillim ekonomik (NAFTA MERCOSUR) me vendë tjetër. 17

18 OCEANIA LA REGIONE DELL OCEANIA E MOLTO ESTESA Krahinë e Oqeanisë eshtë shumë e shtrirë LA REGIONE COMPRENDE : Krahinë përfshin : LE ACQUE DEL PACIFICO Ujarat e Paqësorit IL CONTINENTE AUSTRALIA Kontinentit i Astrualise LE ISOLE DELLA NUOVA ZELANDIA E DELLA PAPUA NUOVA GUINEA Ishujt e Zelandesë Re dhe të Paput dhe Guinea e Re GLI ARCIPELAGHI DELLA MELANESIA, POLINESIA E MICRONESIA Të arkipelagët e LE ISOLE DEGLI ARCIPELAGHI SONO MOLTO PICCOLE E HANNO ORIGINE VULCANICA O CORALLINA Të ishullët e arkipelagëve janë shumë të vagela dhe kanë origjinë vullkanika o korallase NELL OCEANIA VIVEVANO DIVERSI GRUPPI DI ARBORIGENI; MA FU COLONIZZATA DAGLI EUROPEI, SOPRATTUTTO INGLESI, DURANTE IL 1700 Në Oceania jetonin grupë e ndryshemë e vendësëve; por qe kolonizuar nga evropianë, sidomos anglez, gjatë 1700 LE ISOLE DEGLI ARCIPELAGHI SONO MOLTO IMPORTANTI PER LA LORO POSIZIONE E POSSIBILITA ECONOMICA Të ishullët e arkipelagëve janë shumë e rëndësishëmë për vendosje e tyre dhe mundësi economi PER QUESTO MOLTE ISOLE SONO ANCORA DOMINIO EUROPEO Për këtë shumë ishullët janë ende nën sundimin evropian LA CULTURA INDIGENA E SIMILE IN TUTTA LA REGIONE Kulturë vendës eshtë e ngjashëmë në gjithë krahinën IN PARTE LA CULTURA INDIGENA E STATA DOMINATA DALL INFLUENZA EUROPEA Në pjesë kulturë vendase eshtë qenë sunduar nga ndikim evropian GLI INDIGENI RIVENDICANO ORA MAGGIORI POTERI E LA SOVRANITA SUI LORO TERRITORI Vendësë kërkojnë tani më e madhet fuqitë dhe.. mbi territori e tyre AUSTRALIA E NUOVA ZELANDIA ERANO PARTE DELL ECONOMIA INGLESE Australia dhe Zelanda e Re ishin pjesë e economie Anglisë ORA CERCANO DI SVILUPPARE LE INDUSTRIE E GLI SCAMBI VERSO I PAESI DEL BORDO DEL PACIFICO Tani kerkojnë për të shkaktuar industri dhe shkëmbimë ndaj vendësh e bordit Paqësor 18

19 AGRICOLTURA E ALLEVAMENTO SONO ALLA BASE DELLE ESPORTAZIONI Bujqesi dhe rritje janë në bazë e eksportimeve GLI STATI MAGGIORI HANNO MOLTE RISORSE MINERARIE Shtetet kryesorë kanë shumë burimë mineralesh COME PRODUTTORI DI MATERIE PRIME, STANNO SVILUPPANDO RELAZIONI ECONOMICHE CON GLI STATI DEL BORDO DEL PACIFICO Si prodhuesë të lëndës së parë, po zhvillojnë raportë economi me shtetët e bordit Paqësor LA REGIONE NON HA GRANDI RISORSE; MA RISPETTO AL TERRITORIO, LA POPOLAZIONE NON E MOLTO NUMEROSA Krahinë nuk ka burimë e madhë; por nderim në territor, popullsi nuk eshtë shumë e shumte PER QUESTO VI E UN RELATIVO BENESSERE Për këtë ka nje mirëqenie relative LA REGIONE E IN FASE DI TRASFORMAZIONE SIA ECONOMICA CHE POLITICA Krahinë eshtë në fazë i ndryshimit së economik ashtu dhe politike I RAPPORTI FRA GLI STATI DEL BORDO DEL PACIFICO SONO SEMPRE PIU IMPORTANTI Raportë midis shtetëve te bordit Paqësor janë gjithmonë e më të rëndësishme 19