ENERGIA 07/09. Glion pretsch frs. 45. /onn 09/04 10/04 11/04 12/04 01/05 02/05 03/05 04/05 05/05 06/05 07/05 08/05 09/05 10/05 11/05 12/05 01/06 02/06

Dimensione: px
Iniziare la visualizzazioe della pagina:

Download "ENERGIA 07/09. Glion pretsch frs. 45. /onn 09/04 10/04 11/04 12/04 01/05 02/05 03/05 04/05 05/05 06/05 07/05 08/05 09/05 10/05 11/05 12/05 01/06 02/06"

Transcript

1 09/04 10/04 11/04 12/04 01/05 02/05 03/05 04/05 05/05 06/05 07/05 08/05 09/05 10/05 11/05 12/05 01/06 02/06 03/06 04/06 05/06 06/06 07/06 08/06 09/06 10/06 11/06 01/07 02/07 03/07 04/07 05/07 06/07 07/07 09/07 10/07 11/07 12/07 01/08 02/08 03/08 04/08 05/08 06/08 07/08 09/08 10/08 11/08 12/08 01/09 02/09 03/09 04/09 05/09 annada 16 Glion pretsch frs. 45. /onn 06/09 07/09 08/09 ENERGIA L adrenalin - l energia per ils cas urgents Tgi nizzegia meglier l energia: Cancellara u l auto? Tge fan pissers e pischadas en las Punts? 09/09 1

2 cuntegn ENERGIA Editorial Has anc energia? da Silvana Derungs Co spargnas energia? Jeu magliel mo pli light! 3 da Silvana Derungs L energia in Grischun 4 dad Aita Pult Adrenalin migler tgi mintga Amavita-Riegel 4 da Catrina Waldegg Sen viadi cun en scaldamaint sen quatter rodas 5 da Christoph Mareischen Minergia spargnar e gudignar 6 da Bruno Casutt Manchaunza da l energia üna poesia 7 da Victoria Mosca La mort da la lingua 8 da Francesca Riesch «America stat sil plaz e beiba ord il begl plein.» 9 da Rico F. Valär Musica 10 da H. Il pled dal mais 12 dad Ursin Lutz Las Punts politicas 12 da Roman Liesch Engiavinera 14 Container 15 «Has ti anc energia?» La persuna che dumonda quai manegia savens tant sco «Has ti anc forza?» u «Has ti anc la motivaziun?» per far quai u tschai. L energia en noss mintgadi ha pliras fassettas e Punts sa sprova dad illuminar intginas da quellas. En quest ediziun pudais vus leger tge che l energia ha da far cun daners, forza, funcziuns vitalas e motivaziun. Per exempel l energia che vegn mintga di or da la bischla da contact; l energia che nus absorbain mintga di en furma da nutriment; l energia che sa chatta en mintgina da nus (en tschertinas forsa main ch en auters) u era quella sort d energia che nus pudain tancar simplamain cun ans recrear. In sguard enavos sin l ediziun passada mussa che l energia sco motivaziun è savens avant maun tar nus da las Punts, ma betg adina l energia per garantir la realisaziun da quellas ideas sin palpiri. Il mais passà avais vus retschet in flyer cun il messadi che l ediziun nr. 178 da las Punts saja pronta per leger dentant be online. (Quai era sco pitschna infurmaziun per quellas persunas che han ignorà fin uss il flyer e che spetgan anc adina las Punts dal zercladur en lur chascha da brevs.) Nus sperain ch ils texts as hajan plaschì, charas lecturas e chars lecturs, e nus fissan era mintgatant engraziaivels per in resun. Pertge era vus essas noss energia. Tant sco ils daners. E tant sco quels e quellas che chattan adina puspè il temp da scriver per nus. Era da quell energia avain nus exnum da basegn. Perquai gia qua in appel: tgi che ha gust da furnir in pau energia a Punts, duai s annunziar tar nus, las adressas sa chattan en l impressum. Uss as giavisch jau dentant bun divertiment da tancar in zic energia cun relaxar e leger ils texts da las Punts nr Jau sper che vus hajas l energia persuenter. 2

3 Co spargnas energia? Jeu magliel mo pli light! da Silvana Derungs L energia ei dapertut. Savens è leu nua ch ins vul buc. E reducir ella savess ins schon, munglass ins schon, mo magari fa ei mal e drova gronds sforzs... novas energias. Mes cudischs sin cruna han energia potenziala. Buca mo quella energia cun il potenzial da render mei pli intelligenta cun leger ils cudischs, mobein quell energia fisicala ch els possedan entras lur posiziun en il camp da gravitaziun. Ed era jeu sai tancar energia, buca mo quella subjectiva cun smarschanar, star a sulegl (e tancar la vitamina D, necessaria denter auter per baghegiar il calcium en noss ossa) e guder il dultschfarnuot e sperar che la motivaziun (= energia che aulza la veglia per far in acziun) tonschi silmeins per tochen la mesjamna, mobein quella chinetica ch in tgierp survegn entras siu moviment. Magliar Sche jeu semuentel, sun jeu denton per il pli leda da piarder, qvd. barschar energia, enstagl da gudignar tala. Schegie, suenter haver fatg sport, suenter puspei inaga sentir ch il saung pulsescha era en zonas meins activas da miu tgierp, hai jeu schon era il sentiment dad haver nova energia. Il tschurvi drova in quart da l energia da nies tgierp. Semplamein buca per aunc ina runda sport. Savens s annunzia lu ina leva fleivlezia en la regiun dil magun. Jeu drovel energia. E cheu vegn en roda il tancar energia per propi: ils biars da nus fan quei suppon jeu ussa cun magliar. Spargnar energia spargnein nus u cun evitar il modus da stand-by ni cun buca magliar ni mo cun magliar quels aliments specials per il homo sapiens modern che drova massa substanzas da ballast (per animar siu magun da sedeliberar dil ballast), pauca energia e massarias da vitaminas ed elements fastigius. Quei ch ei da memia sto vegnir barschau! Jeu savess mo pli leger sin peis enstagl da scher da smarschun sin canapè: dovra 120 kcal per ura enstagl da mo la mesadad. Da l auter maun: il leger ei dependent dil gener da lectura per il pli in activitad plitost intellectuala che drova energia. Nies tschurvi drova en stadi da paus da nies tgierp bunamein in quart dall energia digl entir organissem. Sch el sto ponderar fetg, semida (deplorablamein?) il diever dad energia buca considerablamein (patertgar remplazza pia buc exnum la dieta... u forsa mintgaton tuttina?). En situaziuns da stress trai quei organ sut la cavazza denton 90% dalla glucosa ord nies saung, normalmein ein quei ca. dus tiarzs. Forsa savess jeu mirar in film da horror enstagl da leger e tremblar e suar ed esser en ina situaziun enorma da stress e barschar quellas 60 calorias? U forsa cun dar 10 minutas badminton u cun ir 6 minutas da scala si. E per tut quels e quellas che vessen tuttenina buca dad haver avunda energia per seconcentrar ed era buca temps per luftiar il tgau, per quels dat ei era las bubrondas d energia, gia enconuschentas neu dil temps dad Asterix. L Islanda producescha bananas, cun buna energia. Quels Energy-Drinks ein cools, giuvens, frestgs, dinamics, cuntegnan guarana, taurin, coffein e semplamein avunda zucher. Mo il cap ei ch ei furneschien l energia el dretg mument (e tretgien las resursas primaras ord nossa buorsa). Respirar E quell energia sto lu è ir el dretg liug. Danunder sa il taur ch el stoppi galoppar si el tschurvi e buca forsa en la musculatura dallas queissas? Mo cun quellas caussas sefatschentan biologs e laborants e buca redacturas buca dallas scienzas naturalas da Punts che ston finalmein furnir in text gia en retard al layout. Quellas paupras persunas plein hectica ch ein avisadas sin l energia sperta en guarana e banana savessen forsa era prender peda la damaun ed absorbar autras fuormas dad energia en lur tgierp? Energia che circulescha lu en ins duront igl entir di. Respirar profundamein sin finiastra: glisch, aria ed amur. L energia universala. Respirar profundamein. L energia circulescha. Respirar profundamein. L energia circulescha. Respirar l energia... E dasperas ei probablamein envidada la cazzola sin la meisa da notg. Ella consumescha energia. Tut tenor il pér dapli ni pli pauc (guarda era la columna da Veronica sin La cazzola dalla meisa da notg sa deplorablamein buca mo viver da glisch (dil di), dad aria e dad amur. Ella sto retrer l energia dalla bescla. L energia da nies mintgadi era sche mo indirectamein quella per mantener nossas funcziuns vitalas ed intellectualas vegn retratga en differentas fuormas, p.ex. dil sulegl u neu dil vent u era dall energia nucleara dallas ovras atomaras fetg discutablas (mo quei ei in auter tema ed jeu vi buca far la morala) u lu dat ei aunc la buna energia termica ord il pli profund intern da nossa mumma tiara che lubescha perfin all Islanda da producir iuas e bananas. U l energia grischa... che vegn forsa dils umens grischs? Na, quella vulein nus evitar e sche pusseivel buca consumar. (Per tuttina aunc purtar la morala.) Sedesperar Calar da consumar. Jeu less esser ina commembra dalla societad da 2000 watt, sche pusseivel gest en in marcau d energia, u en in vitg d energia. Jeu fetsch EcoDrive e per proteger quels che fussen schiglioc aunc sin via, fetsch jeu insumma negin drive. Jeu dumbrel puncts d energia (pli paucs e meglier ch igl ei) e semuentel cun ils weightwatschlers, jeu cumprel pérs da spargn per mias cazzolas, jeu consumeschel dapli energia universala e damain energia nucleara, mobein sche pusseivel energia purepowernaturstromjade, jeu eviteschel tut las trapplas da stand-by e dad energia zuppada, mo mirel tuttina pli bugen la televisiun che da leger in cudisch ed emblidel lu tuttina da tschentar giu il stampader suenter esser loscha dad haver tschentau giu il compi e buca mo schau el en stand-by... 3

4 L energia in Grischun dad Aita Pult Dingionder deriva vairamaing nossa energia? Quista dumonda n haja provà da respuonder tuot pragmaticamaing: l energia la plü importanta illa regiun es l electricità chi vain prodütta per gronda part cun forza da l aua. Quella rapreschainta sco portader d energia ecologic la forza principala; ün tschinchavel da tuot la producziun d energia cun forza d aua in Svizra deriva da nos chantun. La qualità da nossas ouvras electricas idraulicas es per l economia publica da la Svizra dimena fich importanta. Ils avantags da la forza d aua sun cuntschaints: ils lais stagnats permettan dad accumular l aua uschè lönch fin cha blera forza electrica vain dovrada, per exaimpel d inviern o dürant uras specialas. Ün tschinchavel da tuot la producziun d energia cun forza d aua in Svizra deriva da nos chantun. Cun quai cha la forza idraulica es üna fuorma d energia regenerabla e natürala praist la üna gronda contribuziun a la protecziun dal clima. Ella vain prodütta surtuot sainza CO 2 e nu causa dimena ingün effect da serra; congualà cun tschellas pussibiltats per prodüer energia resta per intant la forza idraulica la metoda la plü ecologica. Scha pussibel energia indigena La strategia da la politica d economia es d investir consequentamaing in ouvras da forza da l aua, pel mumaint vain realisà ün proget da la Rätia Energie aint il Partens (l ouvra electrica Taschinas) cun ün budget da 58 milliuns francs chi d es planisà pella fin dal L aua vain inchaschada ad üna otezza da 1000 meters sur mar e dirigida in üna gallaria fin Plileisch. Là cumainza il conduct a pressiun suot terra chi maina l aua illa centrala da l ouvra. Culla prestaziun supplementara da quist ouvra vain garantida energia per chasadas l on. Blers oters progets per ütilisar la forza da l aua sco energia spettan da gnir realisats prosmamaing. Il chantun Grischun voul promouver ün ütilisaziun chantunala, naziunala ed internaziunala da la producziun d energia indigena. Dasper il turissem rapreschainta il sectur d energia üna funtana da guadogn importanta pel chantun e garantischa bleras plazzas da lavur. La producziun d energia resta però adüna in conflict cun la protecziun da l ambiaint. L energia solara e la forza dal vent spordschan be üna pitschna contribuziun, eir perquai cha lur potenzial illa regiun es relativ minim. L ütilisaziun da la laina porta però grond potenzial d energia e la politica voul sviluppar l explotaziun da quista funtana d energia chi vain pel mumaint douvrada be per ün terz. Adrenalin migler tgi mintga Amavita-Riegel da Catrina Waldegg Tgi na canoscha betg chegl? Sen igl carussel dad otg igl tgar passa vease, adegna pi anse, anc pi ot vogl prest betg ple. Cura tg ins è arrivo sensom dattigl chel curt mumaint tg ins realisescha «ossa dattigl angal anc ena veia». Ins teira anc en eda fons igl flo ed alloura igls pless sbrigian scu tgi vulessan tgi schizont igls omigns segl mars igls saintan, ed oters oters seran igls îgls e provan angal da sa tigneir x-ensanouas. Igl sentimaint tg ia mentg è igl kick d adrenalin. Ma per tot chels tgi tremblan betg scu figlias siva d ena runda sen la Silverstar u schiglio x-uschei en carussel mortal, dattigl gio avond oter per dar en kick. Sagleir giu da crepels ainten l ava, or da aeroplans cugl parasagl u bungee jumping èn angal treis exaimpels. Ma tge è adrenalin è pertge dattigl chegl ansoma? Cun igl adrenalin lavoura noss corp a 100%. Igl cor batta, ma nous vagn betg d eir sen tualetta Adrenalin, er numno epinefrin, è en hormon tgi vign produtgia ainten la glonda surrenala (Nebennierenmark) e transpurto aint igl sang an mumaints da grond stress. Antras chest hormon è igl noss corp fitg strapatgabel e lavoura 100%. Cunchegl tgi adrenalin è en hormon da stress, porta el las premissas per ena sperta disposiziun da reservas d energeia (antras la combustiun da grass e la furniziun da glucosa) tgi dessan garanteir igl surveiver ainten situaziuns da prievel scu cumbat u fugia. Da gronda impurtanza è igl effect d adrenalin sen igl sistem da cor e circulaziun. Las avagnas vignan pi largias ed igl volumen digl sang crescha antras contracziun da pitschnas avagnas ainten la pel ed igls nirunchels. A madem taimp s augmainta la frequenza digl cor e la contractilitad, ma la sava da stimulaziun (Reizschwelle) sa sbassa. Chels effects migliureschan l amprestaziun digl cor ed augmaintan la pressiun digl sang. Sper la funcziun sen igl sistem da cor e circulaziun capetta l extensiun dallas bronchias ed ena deactivaziun temporara da process, digls quals ins n ò betg basigns, p.ex. dalla digestiun. Igl transport d adrenalin aint igl sang vign activo tras igl simpaticus. Igl simpaticus sveglia activitads corporalas, sen las qualas nous na vagn nigna influenza, scu p.ex. la pel gagligna, la producziun da suaditsch, igl angrondamaint dallas pupillas ed ena bucca sitga. Masdegna d urgenza Tots tgi on gio eneda via Mission Impossible 3 u schiglio en actionfilm sa ragordan forsa d ena scena, noua tgi en agent peglia ena sprezza e catscha ella directamaintg aint igl cor d en oter agent u d ena persunga tgi fiss da spindrar. Ainten chella sprezza vess d esser adrenalin. Er ainten la veta nunfictiva vign chest hormon applitgia an cass d urgenza. Ma pigl ple betg intracardial (directamaintg aint igl cor), mabagn intravenous (aint igl sang) u endobronchial (sur la veia respiratorica). Damaias porta an cass da grond prievel u stress nign Energy-Drink e nign Amavita- Riegel tant scu igl noss corp cugl adrenalin. 4

5 Sen viadi cun en scaldamaint sen quatter rodas da Christoph Mareischen Pigl mument passan gist tschents dad autos davant mia fanestra. Gl è las tschintg la seira e planget von tots a tgesa digl luvrar. Sch ins varda pi exact, ins vei tgi quasi mintgign tschainta sulet ainten la sia carotscha e tschuffergnescha la nateira. Agls ples niss mai l ideia da duvrar igl traffic public ni schizont eir cugl velo a luvrar ed uscheia er anc far ensatge per la sanadad. La tematica n è sieir betg nova e l egn u l oter na varo ansomma nign gost da santeir anc daple lamantem sur digl sfarlattem dalla nateira. Ia less pero mussar tg igns so er vurdar sen l antiera tgossa dad en otra perspectiva ena perspectiva en po scientifica e tuttegna er humoristica. Amprem exaimpel: Cancellara Ainten igl taimp cura tgi na dava nigns autos era la fegnameira digl carstgang da percorrer tanta distanza scu pussebel cun duvrar schi paca energeia scu pussebel. Ozande para chegl pero dad esser sa mido total. Antras chegl tgi duvragn autos, faschagnsa exact igl cuntrari e duvragn bler daple energeia tgi chegl tgi faschess basigns. En auto nizzegia angal quindesch pertschent dalla energeia tgi igl benzin purschess ed igl rest vò a perder scu caleira e fricziun. Detg en po pi nosch: nous giagn ainten scaldamaints cun quatter rodas. Quanta energeia tgi sa zoppa ainten la materia, mossan las suandontas cefras. Sagond exaimpel: la tschigulatta Per tots chels tgi n èn anc adegna betg persvadias, cò anc en pêr datas: cun l energeia dad 1 tschigulatta vign en auto 1,5 km, tge tgi para anc bler sen l amprema igleida. En velocipedist fò pero ena distanza da 15 km ed egn tgi è vetiers anc trano schizont 40 km. Noua è ossa eida a perder tot chella bunga tschigulatta ainten igl auto? Speragn tgi la tschigulatta ò gia daple success da persvader er anc igls pessimists, gio tgi tschigulatta votigl forsa betg sfarlattar, mabagn galdeir. Da spargner energeia nissans naturalmaintg anc an blers lis e la bilantscha sa mussess sumigliainta scu soura, pero ègl cler tgi na lagn betg eir anavos ainten igl taimp medieval cun tgars tratgs da tgavals e bovs, mabagn adegna veiver e viandar pi spert. Schi egn e mintgign è pront da far part ad ena midada ed amprender ad eir anturn dretg cun l energeia, ègl anc pussebel bler. Gio oz dattigl singuls tgi mossan tgi gl è pussebel da duvrar pi paca energeia e tuttegna veiver segl madem standard, per exaimpel cun tgesas da minergeia ni autos hibrids. Er cun en auto hibrid ischans pero anc nagliour, cò giaro igl svilup anc gliunsch anavant e forsa nignsa en bel de er dad eir cun en auto uscheia gliunsch scu Cancellara cugl velo cun l energeia dad angal 1 liter benzin anstagl da scaldar igl ambiaint. Cancellara pedalass 600 km cun 1 liter benzin. En sportist professiunal scu Fabian Cancellara niss da pedalar cun l energeia dad 1 liter benzin 15 ouras cun 40 kilometers a l oura, vot deir el faschess 600 km cun 1 liter benzin. En auto fò an media gist eneda 14 km distanza cun 1 liter benzin, tge tgi è ple tgi 42 gedas pi pac. Pero er mintgign tgi n è betg trano scu en profi vign cun chella energeia dad eir cugl velo 10 ouras cun ena sveltezza da 20 km a l oura, tge tgi resultescha an 200 km. Via uscheia, faschessigl franc senn da piglier egna u l otra geda daple igl velo ni igl traffic public per eir a luvrar. 5

6 Minergia spargnar e gudignar da Bruno Casutt Resumau san ins dir ch ils cuosts d energia ein vegni sminui per circa 30 gadas. PUNTS ha supplitgà Bruno Casutt da Falera che terminescha questa stad la Scola chantunala a Cuira da scriver davart sia lavur da matura, en la quala el ha documentà la sanaziun dad ina chasa da famiglia a Favugn tenor ils standards da minergia. En quest cass dalla sanaziun dalla casa da famiglias a Favugn setracta ei d ina sanaziun dad ina casa veglia ad ina casa da minergia. Las lavurs da construcziun han entschiet il november 2007 ed ein aunc buca finidas. Era economicamein vegn tratg ina bilanza positiva. Damai che la casa veglia ei vegnida sanada ad ina casa d energia, ein ils cuosts per la sanaziun carschi per frs Denton ein ils cuosts d energia sesminui. Cun il scaldament da lenna resulta in respargn da biabein frs ad onn. Pia fussen ils cuosts per sanar ad ina casa da minergia cuvri gia en 21 onns. Havess la casa giu in scaldament d ieli, havess ei schizun dau in respargn da frs ad onn e las investiziuns da frs fussen puspei ulivadas ora gia suenter 12 onns. La sanaziun dalla casa da famiglias a Favugn ei pia buca mo stada in success ord vesta ecologica, mobein ella ha era purtau avantatgs finanzials. Per contonscher il standard da minergia ei la casa vegnida zugliada en in isolaziun speciala da 20 cm grossezia. Ultra da quei cuntegn la casa finiastras dad ina qualitad speciala che contonschan in grond gudogn da calira e che reduceschan la sperdita da calira entras lur buna isolaziun. Sil tetg eis ei vegniu montau collecturs dad aua caulda ch ein responsabels per il provediment dad aua caulda. Quels collecturs furneschan 80% dall aua caulda necessaria. In indrez da ventilaziun ei buca vegnius construius, damai ch ils cuosts per la sanaziun fussen daventai memia gronds. Perquei resulta la consequenza che la casa ha buca retschiert ina certificaziun. 19 tonnas lenna per scaldar ina casa La finamira dalla sanaziun ei da minimar ils cuosts da scaldar entras pintgas transmissiuns tras las fassadas ed in grond gudogn d energia directa. Quei ei vegniu contonschiu. Avon la sanaziun stueva vegnir barschau kg lenna ad onn cun la valur energetica da 253 GJ, quei che corrisponda ad ina summa horrenta. Suenter la sanaziun vegn la pegna mo pli a duvrar 650 kg ad onn ed ei sto mo pli vegnir procurau per in energia da 9 GJ. 6

7 Manchaunza da l energia üna poesia da Victoria Mosca Chi nu cugnuoscha il sentimaint da stuvair adüna morder süls daints? Lavur nu do que mê pü poch, dal spür blastmer as vain tuot roch. L energia es il problem, dischi quella mauncha nempe, nischi?! Uschè nu do que bger oter da fer, scu da spetter cha l energia tuorna in nos tscharvè. 7

8 La mort da la lingua da Francesca Riesch Sin quest mund discurr ins 6000 linguas, per part sumegliantas, vul dir parentas e per part dal tut differentas. Uschia sco menziunà en il titel na vegnan bleras da questas linguas betg a surviver ils proxims 100 onns. I dat da quels ch èn da l opiniun che 2000 linguas vegnian a restar, auters han il sentiment che be 600 na svaneschian betg en il proxim tschientaner. In egliada vers il futur En mintga cas vegn il rumantsch ad esser ina da questas linguas che vegn anc ad avair pledaders en l onn Ma pertge? Qua datti plirs aspects che mussan ch il futur na guarda betg ora mal per nossa lingua materna. A l entschatta èsi da menziunar ch ils Rumantschs han furmà in immensa infrastructura per lur lingua e lur cultura. La premissa per il mantegniment a lunga vista è ch ins scrivia era rumantsch, e quai fan ins dapi la refurmaziun. Il rumantsch vegn duvrà or dad atgna motivaziun. In punct impurtant è era la scola rumantscha, uschia emprenda la nova generaziun da scriver e discurrer rumantsch. Cun la furmaziun bilingua han ils scolars rumantschs era la pussaivladad da s exprimer en tudestg (e quai suenter ils nov onns obligatorics sin il medem nivel sco scolars monolings tudestgs). Uschia na fissan els atgnamain betg pli sfurzads da duvrar il rumantsch, ma blers dovran era vinavant lur lingua oriunda e quai demussa che la lingua rumantscha n è betg be ina chaussa necessaria u sfurzada, mabain insa-tge che vegn duvrà or dad atgna motivaziun. Suenter la scola han ins alura contact cun la lingua entras il radio, la televisiun rumantscha e la gasetta (uschia survegnan era chaussas modernas in num rumantsch, per exempel invenziuns tecnicas, euv.). Plinavant è il rumantsch ina da las linguas uffizialas da la Svizra (sco era dal chantun Grischun). Uschia pon ins contactar u vegn ins contactà en la lingua giavischada, en quest cas il rumantsch. Questa integraziun da la lingua en il mintgadi è fitg impurtanta. Entras quai n emblidan ins betg che blers auters discurran era rumantsch e va pli optimisticamain (en connex cun la lingua e sia derasaziun) tras il mund. Uschiglio na registresch ins betg las bleras occasiuns da baterlar rumantsch. Ils Rumantschs s adatteschan memia spert a lur conturn. Ma tge posiziun vegn il rumantsch ad avair, sch el surviva in grond dumber d autras linguas che han oz anc bler dapli pledaders? Ideal fiss il scenari ch i dess adina dapli persunas che discurran rumantsch. Quai è era realistic, sch ins ponderescha be ina giada che las pussaivladads d emprender in autra lingua sminuissan dramaticamain. Quai fiss ina schanza per il rumantsch da far reclama e da gudagnar novs pledaders. Plinavant è el ina lingua uffiziala d ina terra amez l Europa. Las influenzas dal latin fissan per tuts che discurran in linguatg neolatin in grond agid. Uschia avessan blers interess d emprender rumantsch. Forsa s expandescha il territori dals Rumantschs puspè entras quest interess e daventa in linguatg mundial; il problem è simplamain ch jau na fid betg a mes talent da predir il futur. Memia gronda flexibilitad La situaziun resta problematica. Entras las influenzas d autras linguas sa sviluppescha la lingua e perda per part sias atgnadads. Cunzunt en il sectur da divertiment porschan il tudestg e l englais dapli varietad. Nus essan simplamain paucs en cumparegliaziun per exempel cun tut quels che discurran tudestg. Quels han in bler pli grond martgà. E perquai che nus savain gea tudestg ed englais, nizzegiain nus gugent la pussaivladad da selecziunar tenor noss giavischs, nus n essan betg chaus dirs che vulan exnum be tadlar musica rumantscha (sco exempel). Quai fa er ora nossa mentalitad. Ils Rumantschs èn plitost averts e s adatteschan spert al conturn. Uschia mid ins en ina gruppa da Rumantschs immediatamain al tudestg, sch insatgi na chapescha betg rumantsch. Quai na faschessan ils Tudestgs u ils Franzos mai. Ma questa flexibilitad pudess daventar problematica. Ins auda gea bler l argument «Pertge duvrais vus exnum tut ils formulars en rumantsch, vus savais gea era tudestg? La confederaziun ed il chantun spargnassan blers raps.» Auters na chapeschan betg che quai è ina chaussa da princip e n han nagin idea tge ch i munta da stuair star en per sia lingua materna. Jau vi en mintga cas dar vinavant il rumantsch a mes uffants, mantegnair e sustegnair mia lingua materna. Igl è era la cultura e la mentalitad, che stattan en connex cun la lingua rumantscha, ch jau na vi betg perder fin ch jau mor, i fiss donn per il rumantsch. 8

9 «America stat sil plaz e beiba ord il begl plein.» da Rico F. Valär Arno Camenisch quinta en ses nov cudesch «Sez Ner» d ina stad ad alp. Sin l Alp Stavonas, al pe dal Piz Sezner, ston quatter umens vegnir a frida cun sasez, culs auters trais, cun lur mintgadi mintgatant lungurus, cun lavur e strapatschas e far frunt a bleras visitas nungiavischadas. Il cudesch divertent n è betg interessant mo per ils fans dad alps e vatgas! «Il signun penda vid siu glaitschirm els pégns sut la hetta dall alp al pei dil Sez Ner. El penda cul dies encunter il Sez Ner, naven dalla hetta anora aud ins co el sgiavla, culla fatscha viers la culissa muntagnarda ( ). Il signun penda els pégns, il zezen di, quel vegn lu schon puspei, quel duei mo aunc dar peis empau, sch el ei schon buca vegnius surora.» Quai è il cumenzament nunconvenziunal dal nov cudesch dad Arno Camenisch, ed uschia vai vinavant. Il quatter umens che ston viver e lavurar ensemen sin l Alp Stavonas n han betg ina vita simpla, las ierarchias èn bain definidas. Il signun è capo, el maina l alp, fa chaschiel e baiva vinars sco in grond gia l avantmezdi. Il zezen è responsabel per las vatgas, el lavura savens la notg e procura grazia a sias marusaglias cun la starlera da l alp vischina per in zichel erotica. Il paster è l emprim famegl, pertgira la muaglia e porta il latg da la stalla en l alp entant ch ils auters han ils mauns en satg. Il portger è il segund famegl, quel giudim la ierarchia, pertgira ils portgs, sto lavar e schubregiar, servir ils turists e gidar nua ch el po. Il portger è la persuna da simpatia, ins enclegia bain las bregias ch el ha cun sia posiziun subalterna. Purs, usflüglers e baichers Cun Justys, Aebis, Rapids, mopeds e velos passa ina massa pievel sin l Alp Stavonas. Las visitas èn per il persunal d alp savens in turment, era sch ellas portan in pau distracziun. Ils purs ed inspecturs e veterinaris e «milchmessers» vegnan a controllar lur lavur. E lura datti ina massa tips che chattan che la vita d alp saja il pli idillic ch i dat: ils «usflüglers» giaudan la «bercromantic» e fotografeschan la lavur d alp, l uniun da traffic porscha in «einzigartiges Naturerlebnis auf der Alp», ils «baichers» traversan per hobi las muntognas sin l asen fier, ils chatschadurs vulan aventuras eroicas e trofeas ed il magister cun sia classa da scola observescha il pauper portger che sto schaschinar. «Il purtger vegn cun duas sadialas puorla pils pors giuadora tiel clauder e reiva sur la seiv en. ( ) Il turist fotografescha, semeina viers la hetta, Margrit, cloma el, Margrit. Il purtger tila ora gl emprem stappun dil begl grond. Il turist fotografescha. La Margrit filmescha. La scotga empleina il begl da pors. Il purtger va da l autra vart e sfundra il bratsch tochen tiel bratsch su giuaden ella scotga e tila ora la secunda clavella. Il secund begl da pors s empleina. Hesch es druuf, bisch am filme, Schatz, di il turist si per sia Margrit cun caultschas cuortas e soccas cotschnas.» Adina puspè metta il cudesch en dumonda che la vita d alp saja propi tant idillica ed urchiga sco quai che blers pensan. Per tut quels che fan vacanzas en las muntognas po quai esser vair, dentant sch ins sto propi lavurar là e viver cun trais tips sco tocs lain ina stad entira en la medema tegia n è quai betg mo mangiar tschigulatta. In text sco in rap Il cudesch «Sez Ner» vegn quintà en pitschnas scenas che stattan mintgina per sasez, sco curts clips da video. La lingua da las singulas scenas è fitg ritmisada e plain rimas e gieus da pleds, savens han ins l impressiun da leger in text da rap ni da spoken word. Arno Camenisch metta fitg gronda paisa sin la lingua discurrida ed imitescha la lingua da mintgadi tgembla da pleds populars ed emprests dal tudestg. «Ils purs sesan cun capialas davos meisastiva, tilan vid las stumpas e beiban caffeschnaps, tila la carta, buca quella, tila tschella, tila il trumf, tila toch il trumf, toch buca quella, tila tschella, ti has toch aunc tschella, daco tilas pia quella, sche ti has aunc tschella, ti stos toch aunc haver il trumf, quels ein toch aunc buca i tuts, tgei has insumma aunc, sche ti has buca tschella.» Quest cudesch è in divertiment per tuttas e tuts, gist era per giuvnas e giuvens. I dat bler da rir e la vita muntagnarda vegn observada cun ironia e betg pigliada uschè seriusa. La forza da quintar ed il plaschair d experimentar cun la lingua dal giuven autur sentan ins fitg ed il text fa quaida e tschaffen d empruvar da scriver sez texts rumantschs nunconvenziunals. Arno Camenisch, Sez Ner, Urs Engeler Editor, 2009, 215 paginas, 36 francs. 9

10 Musica La Vela Puerca da return a Cuira da H. Per differenta glieud han els num ils portgs che sgolan, per autra ils joints sgulants e per anc autra simplamain ils «churros». Danunder ch il num La Vela Puerca deriva e tge che quel num signifitgescha, n è betg uschè cler. La band na dat nagina dretga resposta a quella dumonda, uschia ch igl ans resta nagut auter che dad interpretar il num sco quai che nus vulain. L emprima giada che jau sun vegnì en contact cun quel num era ils Da quel temp frequentava jau anc la Scola chantunala a Cuira ed els, la band da ska-latino, èn vegnids a sa preschentar en il Safari Beat Club. Per x-in motiv, dal qual jau na ma poss betg pli regurdar, n hai jau betg pudì frequentar quel concert. 5 onns èn lura passads fin che jau hai udì quel num che tunava uschè exotic en mias ureglias per la segunda, terza, quarta giada gea, per entirs quatter mais a la lunga hai jau mo udì da las velas puercas, sche nus discurrivan da musica. En quels quatter mais sun jau stà sin viadi en l Argentina, Chile e Bolivia e tuts conuschevan quella band che mo gist ils insiders conuschevan en Svizra. 9 commembers da la band però prendì dapart uschè sco quai ch els fan vi sur la mar. Passa duas uras e mesa han els sunà, chantà, bavì biera, fimà!!! e transfurmà la Selig sco lieu d inscunter dals sturns giuvenils da las muntognas grischunas che sautan tar beats da hiphop e drum n bass en ina Selig da sturns giuvenils svizzers, uruguaians ed argentins che sautan tar ils beats da ska e rock alternativ. E durant l entir concert tunavi adina puspè: «Vamos, vamos morena. Vamos morena de mi corazòn.» Ils portgs han prendì dapart la Selig In onn suenter mias experientschas cun las istorgias ed ils raquints da la band en l America dal Sid n era sa midà nagut qua en Svizra. Be ils insiders savevan tgi ch ils Uruguaians eran e quels èn lura era stads ils 29 da matg en la Selig Tanzbar. La Vela Puerca da return a Cuira!!!!!! Quel maletg as stuais imaginar! La Vela Puerca, els che empleneschan en Argentinia stadions da ballape, èn qua a Cuira en la Selig che toffa dapi ch ins na dastga betg pli fimar pli fitg da suaditsch e biera. In auter exempel per la differenza tranter preschentaziuns en l America dal Sid e la Svizra è forsa quella: il manager dals portgs sgulants ha dumandà per il possessur da la Selig, sch els hajan gia empustà la tribuna da 13 meters. La resposta è stada ch els na sajan betg ad in open air, mabain en ina bar amez las Alps da la Svizra. Quella bar han ils H. aka Adrian Stecher (23) è student da las scienzas da medias e communicaziun a Friburg. Il plaschair per la musica al ha gia tschiffà d uffant. Il bab è organist e la mamma sunava excellentamain la flauta, uschia ch el ha sunà sur blers onns il triangul. Per el è musica insatge che unescha, perquai na pudess el betg imaginar ina vita senza musica. Per las PUNTS va el a la tschertga da novas bands naziunalas ed internaziunalas e rapporta da concerts, albums ed experientschas fatgas cun la musica. Per il Radio Rumantsch moderescha Adrian tranter auter mintga segunda sonda la parada da hits. 10

11 11

12 Il pled dal mais Femnas maglian pischada dad Ursin Lutz Las Punts politicas Partidas corruptas? da Roman Liesch En Svizra pon interpresas u er persunas privatas dar contribuziuns secretas a las partidas. Quant neutral represchentan las partidas il pievel, sch ellas «ston» era guardar da betg far entiert a lur donaturs? Co fissi perquai da revelar donaziuns da partidas? Finanziaziun da parteidas da Roman Liesch Pleds ed il linguatg en general furman ina part integrala dal mund dad Ursin. Per questa columna zipl el mintga mais in ivetta or dals pleds ch el inscuntra en ina moda u l autra per pudair quintar ina istorgina davart quel. Il tetel da mia columna sto esser ina mesa catastrofa per ils Engiadines e las Engiadinesas, e tuttina eisi mo ina sempla construcziun sursilvana, libra da scadina malgestadad ed incorrectadad politica. In linguist romontsch haveva inagada detg «romontsch ei cu ins capescha buc in l auter» ed en mintga cass tuc la noda cun quella constataziun. En quei senn vi jeu buca raquintar quella gada dad in plaid, mobein mussar cun zacons exempels tgei malcapientschas ch ei sa dar ella communicaziun denter Ladins e Sursilvans. Per vegnir anavos tier il tetel: «femna» para dad esser in plaid scumandau tier il Radio Romontsch, e quei per la sempla raschun ch il ladin fa la differenza denter «dunna» per Frau e «femna» per Weib. El sursilvan ha «femna» buca quella connotaziun negativa ed ei pia in plaid tut neutral che cuviera las duas muntadas Frau e Weib. «pischada» e «pisser» han da far pauc in cun l auter. Tier «magliar» vesa ei ora semegliont. Quei che vegn distinguiu en tudestg cun «essen» e «fressen» vegn spartiu el ladin cun «mangiar» e «magliar». Il sursilvan fa buca quella differenza ed igl ei perfetgamein normal da far ina construcziun sco «La femna e la vacca ein vida magliar». La caussa che vegn endamen als Ladins cu els audan «pischada» ha da far relativamein pauc cun strihar enzatgei sil paun. Ei va fetg ella direcziun da quei ch ils Sursilvans patratgan cu ei vesan il plaid ladin «pisser». En verdad eisi denton aschia che «pischada» e «pisser» han da far in cun l auter exact tuttina pauc sco «painch» e «quitau». Quella gliesta seschess aunc prolunghir cun nundumbreivels exempels, era ord ils ulteriurs idioms. Sco conclusiun pudess ins dir ch ei fagess forsa bein da magari mirar sur l atgna seiv e sedar giu culs ulteriurs idioms. Ils singuls idioms ein numnadamein buca pli endretgs ni falli ni pli bials ni macorts che tschels, els ein tut semplamein differents. Ursin Lutz (27) è linguist e lavura sco assistent scientific tar l Institut dal Dicziunari Rumantsch Grischun a Cuira. En ses temp mangia el fitg gugent maluns. La Svizra è egna dallas teras cun las reglas las pi modestas tge tgi pertotga la finanziaziun da parteidas. Pinavant survignan las parteidas «pacs» raps digl stadi. Chegl ò per ena bunga part da far cugl patratg da milissa ed igl giaveisch tgi las parteidas restan independentas digl stadi. Naturalmaintg dovran las parteidas tuttegna raps per adampleir las funcziuns tgi la constituziun las dat. Dantant baitar da corrupziun da parteidas ni tgossas sumigliaintas am para digl tottafatg exagero. I po gio schon esser tgi chegl ò en tant influenza, chegl saia betg deir. Ma gl è scu la dumonda tge tgi era gl amprem: la gagligna u igl ov? Tenor me èn chellas bunamangas betg schi en grond problem. Ensatge tg ins so deir ancunter chegl è sieir tgi la disciplina digls commembers dallas parteidas aint igl parlamaint è betg bunga an cumparegliaziun cun otras teras (chegl è dantant per ena part er caschuno digl sistem politic). Vot deir: igls politichers dallas parteidas fon betg bagn percumond tge tgi pertotga las votaziuns. Tenor me èn chellas bunamangas betg schi en grond problem. Sch ins varda segl antier process noua tg igl vign piglia decisiun aint igl noss sistem politic, ins s accorscha bagnbod eneda tgi las parteidas on an Svizra ena posiziun zont debla. Ainten la procedura da consultaziun gioian experts, cantuns ed associaziuns rollas fitg impurtantas. Betg d amblidar è er igl cunsegl federal tgi ò dapertot aint la sia detta e cunsont er l administraziun federala; lò sesa la gliout tgi sa fatschainta de per de cun las 12

13 mademas tgossas ed ò ena massa resursas. Naturalmaintg fon las parteidas anvers anor ena massa canera, ma mengia bler per la rolla tg els on. Igl punct central da chell antiera tematica è tenor me da tschartger precis tar chel punct. Tgi las associaziuns on ena tala impurtanza è caschuno digl noss sistem da regenza collegial. Tenor me fissigl impurtant da piglier cumgea digl mitus digl sistem da milissa. Ins ò venavant da rinforzar igl parlamaint (eventualmaintg er cun ena refurma digl cunsegl digls stadis) per migliurar la posiziun digl parlamaint per tgi lez saptga adampleir la funcziun, per la quala el vign eligia. Alloura, cura tg igl parlamaint ò ena rolla pi impurtanta, ins sogl discutar davart la finanziaziun dallas parteidas. Ma schi dei tg igl cunsegl federal, l administraziun e las associaziuns gioian rollas schi impurtantas ed igl parlamaint fò angal correcturas fitg selectivas e cumbats ainten la publicitad, noua tg igl vo principalmaintg per piculezzas, èn donaziuns dad associaziuns per me ansomma nign problem. Roman Liesch (23) da Brinzauls è student da las scienzias politicas a Turitg ed è fitg interessà a la politica. 13

14 Engiavinera energia Schlia l engiavinera e trametta la soluziun cun indicaziun da tia adressa a: Silvana Derungs, Hauptstrasse 117, 1715 Alterswil; scriva in sms a u in a: silvana.derungs@ punts.ch In label per bajetgs che nizzegian bain la pauca energia ch els dovran. 2. In velocipedist cun blera energia. 3. In stimulant en divers products da giudiment. 4. In Gal cun chautschas alv-blauas che aveva blera energia. 5. Part dal sistem neuronal che sveglia activitads corporalas. 6. Pajais da l America dal Sid che cumpara en questas Punts. 7. Ina persuna che sa lascha «unscher» è L adrenalin è in Pajais «da bananas» en il nord da l Europa. 10. Protagonistas en il Sez Ner. 11. Unitad da mesira veglia per l energia. 12.In da noss organs che dovra blera energia

15 punts 179 Container Brev da Tel Aviv «Cars marveglius» salida Donat Caduff (27) las visitadras ed ils visitaders da la pagina dal battaporta en sia emprima brev or da Tel Aviv. Fin il settember rapporta il graficher da Sagogn da sia nova dimora en l Israel. In extract da l emprima brev: «Enteifer Israel ei Tel Aviv enzatgei sco ina zollfreie Zone per quels che s interesseschan buca per uiaras e politica, mobein che vulan mo guder la veta. Sch ins spetga da mesanotg al stan da magliar sin siu falafel statt ins bein pusseivel en retscha cun zatgi che pertgira il di ora x in checkpoint si ella Westbank.» Tgi che vul savair dapli da Donat Caduff e da Tel Aviv duai ir sin Bun uman Normalmain daventan mo novs abunents da l onn in bun uman. Ma cun las Punts vai uschè miserabel (per plaschair uss in «ooohhh») ch era gia abunents d emprova meritan quest ludaivel titel. Perquai engraziain nus a Reto Brunold da Surcuolm per sia decisiun da fufragnar en las PUNTS e sperain ch el haja plaschair vid la gasetta giuvna. E nus engraziain er a las autras persunas che ans han abunà en il decurs dals mais passads, ma che na vulan betg vegnir menziunadas en questa ludaivla gasetta. Lavurar cun l energia Crais ti che ti hajas la controlla totala davart tia energia en il mintgadi? Sin chattas ti in gieu interactiv en connex cun l energia. Insaquants lavurers il dumber dependa dal nivel ta stattan a disposiziun per metter lingias d electricitad e per reparar differents incaps en la citad. Dasperas stos ti respunder en la centrala da l interpresa electrica (nus na faschain ussa qua nagina reclama) a differentas dumondas dals clients. Bun success! GiuFeRu Il Giuven Festival Rumantsch planisà per questa stad n ha tuttina betg lieu. Quest festival dad open air, organisà dad uniuns da giuventetgna per la giuventetgna, vegn spustà per in onn. As legrai gia ussa sin ina fin d emna, probablamain da l avust 2010! Acziun 72 uras Dals 9 als 12 da settember 2010 èsi puspè uschè lunsch: per la segunda giada ha lieu l acziun da 72 uras. Nudai gia questa data! Ulteriuras infurmaziuns chattais sin NovA chauredactura Punts tschertga anc adina ina persuna che ha gust dad occupar il plaz da chauredactura u chauredactur da las Punts. Avessas ti gust? Dapli infurmaziuns sin e per la fin in statement da Catrina Waldegg: «...ins ò scretg en uuu lung text per las PUNTS, betg siero el, igl desctop vign stgeir,... akku è veid.» punts 179 impressum chauredactura: Silvana Derungs, Hauptstr. 117, 1715 Alterswil silvana.derungs@punts.ch, redacziun: Flurina Cajochen, Crestas 36A, 7154 Ruschein flurina.cajochen@punts.ch Victoria Mosca, via Nouva 1, 7503 Samedan victoria.mosca@punts.ch Catrina Waldegg, Purmaglera 1, 7460 Savognin catrina.waldegg@punts.ch collavuratur/as en quest numer: Bruno Casutt, Roman Liesch, Ursin Lutz, Christoph Mareischen, Aita Pult, Francesca Riesch, Adrian Stecher, Rico Valär illustraziuns nr. 179: Marina Lutz, 7172 Rabius maalu@gmx.ch layout nr. 179: Carlo Clopath, 7016 Trin-Mulin concept frontispizi: Donat Caduff, 7152 Sagogn donatcaduff@gmx.ch secretariat: PUNTS, Aita Pult, 7551 Ftan punts@rumantsch.ch, editura: GiuRu, Chascha postala 312, 7002 Cuira giuru@giuru.ch abunament: 45 francs per onn, Raiffeisen Surselva, clearing 81073, conto novs abunents: Engiavinera 177 NORMAL era la schliaziun da l engiavinera da l ediziun da «subcultura» il matg. Gudagnà in bel premi da las Punts ha Martina Derungs da Kaltbrunn. Nus giavischain bun divertiment cun il premi e vinavant buna lectura cun las Punts. 15 stampa: communicaziun.ch, 7130 Glion internet: avis: Las opiniuns dals auturs e da las auturas en quest numer na ston betg correspunder a l opiniun da la redacziun da PUNTS. PUNTS è commembra da l Associaziun da la Pressa svizra dals Giuvens.

16 P.P Glion Jugos #124 felix #125 giuventetgna #126 Silvester #127 underground #128 la mort #129 intim #130 seniors #131 Tualettas #132 tren #133 budget #134 7 putgads mortals #135 dvd #136 superstiziun #137 minoritads #138 statistica #139 conscienza #140 frisuras #141 cureisma #142 siemis #143 malsaun #144 dumondas #145 Trocca 7 #146 vip #147 trettel #148 tamazi #149 Pertge? #150 Integraziun #151 Skis etc. #152 Geniturs #153 Uniuns #154 emprima amur #155 SMS #156 FIMAR #157 Chatscha #158 Elecziuns #159 cudeschs #160 surprise #161 08/15 #162 art #163 mars #164 auras sturnas #165 cuschinar #166 sgular #167 bikini #168 carriera #169 chalzers #170 gieus #171 pagina d internet #172 gion da cletg #173 carnaval #174 Bellezza #175 Liquids #176 subcultura #177 crisa #178 # singles #180 sanadad #181

LESCHA DAVART L INDEMNISAZIUN D AUTORITADS E DA CUMISSIUNS DALLA VISCHNAUNCA ILANZ/GLION

LESCHA DAVART L INDEMNISAZIUN D AUTORITADS E DA CUMISSIUNS DALLA VISCHNAUNCA ILANZ/GLION LESCHA DAVART L INDEMNISAZIUN D AUTORITADS E DA CUMISSIUNS DALLA VISCHNAUNCA ILANZ/GLION Tabla da cuntegn I. Disposiziuns generalas Art. Object Art. Spesas Art. 3 Clausla d index II. Parlament communal

Dettagli

Introducziun pagina 3. Organisaziun CB Lumnezia pagina 4. Equipas ed infrastructura pagina 5. Sponsur principal pagina 6

Introducziun pagina 3. Organisaziun CB Lumnezia pagina 4. Equipas ed infrastructura pagina 5. Sponsur principal pagina 6 Cuntegn Introducziun pagina 3 Organisaziun CB Lumnezia pagina 4 Equipas ed infrastructura pagina 5 Fuormas/pusseivladads da sponsoring Sponsur principal pagina 6 Reclama plazs da ballapei pagina 7 Sponsur

Dettagli

Reglament da lavurs per commembers activs (cun licenza) dall Uniun sportiva Danis-Tavanasa

Reglament da lavurs per commembers activs (cun licenza) dall Uniun sportiva Danis-Tavanasa commembers activs (cun licenza) commembers activs (cun licenza) dall Uniun sportiva Danis-Tavanasa 1 Principi L Uniun sportiva Danis-Tavanasa surdat a ses commembers activs (cun licenza) singulas incaricas

Dettagli

reglament da fiastas da musica districtualas

reglament da fiastas da musica districtualas reglament da fiastas da musica districtualas Surselva 2004 Reglament dil district Surselva per fiastas da musica districtualas I. Finamira ed intent dalla fiasta da musica districtuala Il district IV

Dettagli

Muossavia TRUN EGL AVEGNIR 2016

Muossavia TRUN EGL AVEGNIR 2016 Muossavia TRUN EGL AVEGNIR 2016 Uost, 2011/rd Ideas e projects creativs e prospereivels existan leu nua ch ils habitonts, ils commerciants, ils distribuiders s entaupan ed ein promts da surprender la resca

Dettagli

DALS RUMANTSCHS EN LA BASSA. Mars 2017

DALS RUMANTSCHS EN LA BASSA. Mars 2017 UNIUN DA LAS RUMANTSCHAS E DALS RUMANTSCHS EN LA BASSA Charas lecturas, chars lecturs Mars 2017 Quest numer vegn tramess a tuts per posta reala. Agiunt èn l invit per la radunanza annuala da sonda, ils

Dettagli

LESCHA DAVART LAS FIERAS DALLA VISCHNAUNCA ILANZ/GLION

LESCHA DAVART LAS FIERAS DALLA VISCHNAUNCA ILANZ/GLION LESCHA DAVART LAS FIERAS DALLA VISCHNAUNCA ILANZ/GLION Tabla da cuntegn I. Disposiziuns generalas Art. Object Art. Dis da fiera Art. 3 Areal da fiera Art. 4 Obligaziun da tolerar Art. 5 Responsabladad

Dettagli

Statuts da l Associaziun grischuna per il svilup dal territori

Statuts da l Associaziun grischuna per il svilup dal territori Statuts da l Associaziun grischuna per il svilup dal territori stan dals 3 da zercladur 2005 I. Num, sedia ed intent Art. 1 Sut il num Bündner Vereinigung für Raumentwicklung" (BVR)/ Associaziun grischuna

Dettagli

DALS RUMANTSCHS EN LA BASSA. Favrer 2014

DALS RUMANTSCHS EN LA BASSA. Favrer 2014 UNIUN DA LAS RUMANTSCHAS E DALS RUMANTSCHS EN LA BASSA Favrer 2014 Charas lecturas, chars lecturs In grond autur rumantsch ed in bun ami da las rumantschas e dals rumantschs en la bassa n è betg pli. La

Dettagli

A la tschinta da transport

A la tschinta da transport 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 A la tschinta da transport «La tschinta da transport maglia glieud e spid'ora autos», m'ha ditg in student che

Dettagli

DALS RUMANTSCHS EN LA BASSA. Settember 2018

DALS RUMANTSCHS EN LA BASSA. Settember 2018 UNIUN DA LAS RUMANTSCHAS E DALS RUMANTSCHS EN LA BASSA Settember 2018 Charas lecturas, chars lecturs Sco i vesa ora sbattan ils engaschads per la lingua rumantscha il mument puspè cun il dies encunter

Dettagli

Regulativ da taxas per las lubientschas da baghegiar e per il diever da terren e da spazi d aria public dalla vischnaunca da Breil

Regulativ da taxas per las lubientschas da baghegiar e per il diever da terren e da spazi d aria public dalla vischnaunca da Breil Regulativ da s Vischnaunca da Breil 021.1 Vischnaunca da Breil Regulativ da s per las lubientschas da baghegiar e per il diever da terren e da spazi d aria public dalla vischnaunca da Breil 1996 1 Art.

Dettagli

sistem permanent structura

sistem permanent structura SA 10 L- 55 Jeu hai tractau la davosa gada l'impurtonza che de Saussure e la linguistica moderna dattan al risguard dil sistem tier la perscrutaziun d'in ni da lungatgs. Effectivamein sa ina unitad linguistica,

Dettagli

Scola auta da pedagogia dal Grischun. Concept da linguas

Scola auta da pedagogia dal Grischun. Concept da linguas Scola auta da pedagogia dal Grischun Concept da linguas Mars 2015 1 Cuntegn Basa... p. 2 1. Introducziun... p. 2 2. Linguas e plurilinguitad en la scolaziun da basa 2.1 Emprimas linguas... p. 4 2.2 Il

Dettagli

Sursilvan Puncts total: 100 Cuoz: 90 minutas

Sursilvan Puncts total: 100 Cuoz: 90 minutas Suttascripziun candidata / candidat: Liug / datum: Sursilvan Puncts total: 100 Cuoz: 90 minutas 1. Capientscha dil text: 25 3. Producziun da text: 25 2. Vocabulari: 25 4. Grammatica: 25 Vegn emplenì dals

Dettagli

Vischnaunca da Mustér. Lescha davart ils dis. da ruaus publics

Vischnaunca da Mustér. Lescha davart ils dis. da ruaus publics 840 Vischnaunca da Mustér Lescha davart ils dis da ruaus publics 1999 Art. 1 Art. 2 Art. 3 Art. 4 Art. 5 Art. 6 Art. 7 Art. 8 Camp d applicaziun Dis publics da ruaus, fiastas principalas Garanzia dil ruaus

Dettagli

Vischnaunca da Medel/Lucmagn

Vischnaunca da Medel/Lucmagn Vischnaunca da Medel/Lucmagn Lescha da taglia per la vischnaunca da Medel/Lucmagn Lescha da taglia I. Disposiziuns generalas Art. Object Dretg subsidiar II. Dretg material. Taglia sin las entradas e sin

Dettagli

Register dals meds d'instrucziun per l'onn da scola 2019/20

Register dals meds d'instrucziun per l'onn da scola 2019/20 Erziehungs-, Kultur- und Umweltschutzdepartement Graubünden Departament d'educaziun, cultura e protecziun da l'ambient dal Grischun Dipartimento dell'educazione, della cultura e della protezione dell'ambiente

Dettagli

L instanza da baghegiar ha concediu suandonta lubientscha da baghegiar:

L instanza da baghegiar ha concediu suandonta lubientscha da baghegiar: Publicaziuns dalla vischnaunca, jamna 22 Lubientscha da baghegiar L instanza da baghegiar ha concediu suandonta lubientscha da baghegiar: Nr. 2011-1034 Pius e Jordana Lozza-Desax, Via dils Larischs 6,

Dettagli

SP 12 L- 61. Igl emprem tier la caussa. A l'entschatta da l'informatica distinguev'ins aunc denter duas sorts da "Speichers". In da quels cuntene-

SP 12 L- 61. Igl emprem tier la caussa. A l'entschatta da l'informatica distinguev'ins aunc denter duas sorts da Speichers. In da quels cuntene- SP 12 L- 60 Jeu hai entschiet a tractar la davosa gada cass, nua ch'ins sa buc semplamein surprender il plaid jester tudestg ni engles el romontsch, per tgei motivs lu era. Plaids che vegnan dil tudestg

Dettagli

SA 10 L- 9 Jeu hai tractau la davosa gada cuortamein la prehistoria dalla descripziun dil lungatg, ch'entscheiva praticamein culs Alexandrins el 2. ts

SA 10 L- 9 Jeu hai tractau la davosa gada cuortamein la prehistoria dalla descripziun dil lungatg, ch'entscheiva praticamein culs Alexandrins el 2. ts SA 10 L- 9 Jeu hai tractau la davosa gada cuortamein la prehistoria dalla descripziun dil lungatg, ch'entscheiva praticamein culs Alexandrins el 2. tsch. a.c.. Lezs han elavurau igl inventari principal

Dettagli

SP 10 L- 41. Damai che nus vein negin puter denter nus leg'jeu sez il text, aschi bein sco jeu sai.

SP 10 L- 41. Damai che nus vein negin puter denter nus leg'jeu sez il text, aschi bein sco jeu sai. SP 10 L- 37 Jeu hai tractau la davosa gada il text dalla 'Perdetga da Müstair', il soli text in tec pli liung ch'ei semantenius dalla perioda da 1250 tochen 1524. Malgrad ch'el datescha da 1389 e s'auda

Dettagli

Tut per in nov start cun success

Tut per in nov start cun success Tips per far midada Tut per in nov start cun success Quests tips per far midada gidan gia oz. Sche Vus ans communitgais uschè prest sco pussaivel Voss plans e Vossas dumondas avertas, pudais Vus spargnar

Dettagli

PROTOCOL da la radunanza generala dals Sala polivalenta, La Punt Chamues-ch, 10:30

PROTOCOL da la radunanza generala dals Sala polivalenta, La Punt Chamues-ch, 10:30 VIA DA MASANS 2 CH-7000 CUIRA TEL. 081 255 79 79 E-MAIL srg.r@rtr.ch Radunanza generala SRG.R 2017 PROTOCOL da la radunanza generala dals 17-06-2017 Sala polivalenta, La Punt Chamues-ch, 10:30 Tractandas

Dettagli

Lescha communala da taglia dalla vischnaunca da Falera

Lescha communala da taglia dalla vischnaunca da Falera Lescha communala da taglia dalla vischnaunca da Falera sebasond sin la lescha davart las taglias communalas e davart las taglias da baselgia dil cantun Grischun I. Disposiziuns generalas Art. La vischnaunca

Dettagli

Lescha da taglia Vischnaunca da Trun 720. Lescha da taglia

Lescha da taglia Vischnaunca da Trun 720. Lescha da taglia Lescha da taglia 2008 1 C U N T E G N I. Disposiziuns generalas pagina Art. 1 Object 3 Art. 2 Dretg Subsidiar 3 II. Dretg material 1. Taglia sin entradas e facultad Art. 3 Pei da taglia 4 2. Taglia sin

Dettagli

dall Uniun da scursalets Trun

dall Uniun da scursalets Trun Statutas dall Uniun da scursalets Trun (Sboz statutas novas) (Dallas statutas actualas sa vegnir priu investa sin nossa pagina www.udstrun.ch) Statutas dall Uniun da scursalets Trun I. Num, sedia, intent

Dettagli

UFFIZI DA MIGRAZIUN E DA DRETG CIVIL DAL GRISCHUN

UFFIZI DA MIGRAZIUN E DA DRETG CIVIL DAL GRISCHUN UFFIZI DA MIGRAZIUN E DA DRETG CIVIL DAL GRISCHUN PER INA CONVIVENZA PASCHAIVLA E CONSTRUCTIVA Amt für Migration und Zivilrecht Uffizi da migraziun e da dretg civil Ufficio della migrazione e del diritto

Dettagli

ACCENTS. Dapli per noss public dapli per Vus. radio televisiun multimedia nr. 1 mars 2016 annada 7. Battaporta va en claustra pagina 8

ACCENTS. Dapli per noss public dapli per Vus. radio televisiun multimedia   nr. 1 mars 2016 annada 7. Battaporta va en claustra pagina 8 mars 2016 accents nr. 1 ACCENTS nr. 1 mars 2016 annada 7 radio televisiun multimedia www.rtr.ch Tranter realitad e fantasia pagina 5 Battaporta va en claustra pagina 8 New York - nua che l innovaziun è

Dettagli

In siemi da Nadal. in giug da Nadal per il scalem miez. da Roman Weishaupt

In siemi da Nadal. in giug da Nadal per il scalem miez. da Roman Weishaupt In siemi da Nadal in giug da Nadal per il scalem miez da Roman Weishaupt Breil, december 2000 3. versiun, Turitg, fevrer 2005 Persunas e plidaders Madame de la Cour Murezi Retg Ludivic de la Cour Tarlin

Dettagli

Preziadas lecturas, preziads lecturs

Preziadas lecturas, preziads lecturs La Confederaziun en furma concisa 006 Preziadas lecturas, preziads lecturs La finamira da la broschura che Vus tegnais gist en maun è mintg onn la medema: ella vul dar a Vus in invista en la Svizra politica

Dettagli

La gulivaziun naziunala da finanzas. Per rinforzar il federalissem

La gulivaziun naziunala da finanzas. Per rinforzar il federalissem La gulivaziun naziunala da finanzas Per rinforzar il federalissem Cuntegn 1 La gulivaziun naziunala da finanzas per rinforzar il federalissem 4 2 Las pitgas principalas da la gulivaziun naziunala da finanzas

Dettagli

epocas precedentas mintgamai aschi pauc da quellas repercussiuns, che quei croda buc en egl scochemai.

epocas precedentas mintgamai aschi pauc da quellas repercussiuns, che quei croda buc en egl scochemai. II-34 Jeu hai aunc dau en lecziun 4 ina survesta dils svilups historics principals dalla Brev dalla Ligia da 1524 e la reformaziun tochen alla fin dil stadi dallas treis Ligias il 1799 e l entschatta da

Dettagli

Romontsch sursilvan Puncts total: 100

Romontsch sursilvan Puncts total: 100 Suttascripziun candidata / candidat: Romontsch sursilvan Puncts total: 100 Liug / datum: Cuoz: 90 minutas A. Capientscha dil text: 25 B. Producziun da text: 25 C. Vocabulari: 25 D. Grammatica: 25 Vegn

Dettagli

ACCENTS. Il vent daventa pli criv

ACCENTS. Il vent daventa pli criv december 2016 accents nr. 4 ACCENTS nr. 4 december 2016 annada 7 radio televisiun multimedia www.rtr.ch Chattà ina sora da RTR sin las inslas da la Scozia pagina 3 Gerd Rehm: Da Nürensdorf a Mompé - da

Dettagli

Vischnaunca da Mustér. Lescha d ustria

Vischnaunca da Mustér. Lescha d ustria 932 Vischnaunca da Mustér Lescha d ustria 2000 I. Disposiziuns generalas Art. 1 Art. 2 Survigilonza Execuziun II. Lubientschas Art. 3 Art. 4 Art. 5 Art. 6 Art. 7 Art. 8 Damonda Lubientscha Cuoz dalla lubientscha

Dettagli

Register dals meds d'instrucziun per l'onn da scola 2009/10

Register dals meds d'instrucziun per l'onn da scola 2009/10 Erziehungs-, Kultur- und Umweltschutzdepartement Graubünden Departament d'educaziun, cultura e protecziun da l'ambient dal Grischun Dipartimento dell'educazione, della cultura e della protezione dell'ambiente

Dettagli

ACCENTS. La Televisiun Rumantscha cun ina nova purschida da stad. radio televisiun multimedia nr. 2 zercladur 2016 annada 7

ACCENTS. La Televisiun Rumantscha cun ina nova purschida da stad. radio televisiun multimedia   nr. 2 zercladur 2016 annada 7 zercladur 2016 accents nr. 2 ACCENTS nr. 2 zercladur 2016 annada 7 radio televisiun multimedia www.rtr.ch Engraziel Rita Uffer ed Arnold Rauch paginas 3 e 5 La vita è capitada - la radionovela da RTR va

Dettagli

Protocol dils 18 d avrel 2015 Radunonza generala allas el Hotel La Furca Mustér

Protocol dils 18 d avrel 2015 Radunonza generala allas el Hotel La Furca Mustér Protocol dils 18 d avrel 2015 Radunonza generala allas 20.00 el Hotel La Furca Mustér Presents 26 Perstgisas 27 Extradas Sonja Schmed, Tamara Venzin Tractandas 1. Beinvegni ed appel 2. Elecziun da dus

Dettagli

Foto: Norbert Aepli / CC BY-SA 2.5 07 / 2013

Foto: Norbert Aepli / CC BY-SA 2.5 07 / 2013 Foto: Norbert Aepli / CC BY-SA 2.5 07 / 2013 Von Habsburg Diabetes Crestomazia online Favelas brasilianas Exposiziuns naziunalas Litgens e la qualitad da l aria Svilup da l Uniun Europeica Leo Trotzki

Dettagli

Adia e grazia fitg ad Oscar Knapp. Editorial. «Samy selvadi» - e sia premiera a Donat pagina 11

Adia e grazia fitg ad Oscar Knapp. Editorial. «Samy selvadi» - e sia premiera a Donat pagina 11 december 2018 accents nr. 4 La lingua rumantscha: mes paun da mintgadi pagina 6 «Samy selvadi» - e sia premiera a Donat pagina 11 Ils impuls sin viadi han tutgà «sin il viv» paginas 12 e 13 Buns resuns

Dettagli

Constituziun. dalla vischnaunca da Falera

Constituziun. dalla vischnaunca da Falera Constituziun dalla vischnaunca da Falera Constituziun dalla vischnaunca da Falera I. Disposiziuns generalas Art. 1 La vischnaunca La vischnaunca da Falera ei ina corporaziun territoriala dil dretg public.

Dettagli

Invitaziun alla 4. radunonza generala ordinaria

Invitaziun alla 4. radunonza generala ordinaria Rapport annual 2013 1 Invitaziun alla 4. radunonza generala ordinaria Preziadas commembras e preziai commembers Bugen envidein nus vus a nossa radunonza generala. Quella ha liug il venderdis, ils 27 da

Dettagli

Drizzar il cumpass e si cun las velas!

Drizzar il cumpass e si cun las velas! settember 2014 accents nr. 3 nr. 3 settember 2014 annada 5 radio televisiun multimedia www.rtr.ch La scolaziun da vusch e lingua tar RTR paginas 4+5 Uschè savens n'hai jau anc mai guarda sin l'app paginas

Dettagli

ACCENTS. Nus essan nus. radio televisiun multimedia Editorial

ACCENTS. Nus essan nus. radio televisiun multimedia   Editorial mars 2017 accents nr. 1 ACCENTS nr. 1 mars 2017 annada 8 radio televisiun multimedia www.rtr.ch «Die Rätselromanin in der Rundschau» pagina 5 RTR als Campiunadis mundials da skis alpin paginas 12-13 Top

Dettagli

Chi sia col «em». col «mus», col «mo»: be cha quel mal non s vegna pro! 3

Chi sia col «em». col «mus», col «mo»: be cha quel mal non s vegna pro! 3 III-101 Jeu hai tractau la davosa gada ils detagls principals digl artechel dad Andrea Vital. Viers la fin digl artechel (p.167-171) entra Vital aunc sin in pèr caussas pli fundamentalas pertuccont l'ortografia.

Dettagli

Bellas festas da Nadal e Bun di bun onn. Taidlas bler - vesas cler. radio televisiun multimedia Editorial. nr. 4 december 2012 annada 3

Bellas festas da Nadal e Bun di bun onn. Taidlas bler - vesas cler. radio televisiun multimedia   Editorial. nr. 4 december 2012 annada 3 december 2012 accents nr. 4 nr. 4 december 2012 annada 3 radio televisiun multimedia www.rtr.ch Editorial 2012 ha RTR introducì il nov program dal Radio Rumantsch, è s'organisà da nov cun trais partiziuns

Dettagli

ACCENTS. pagina 5. A partir dal november ha RTR in nov schefredactur

ACCENTS. pagina 5. A partir dal november ha RTR in nov schefredactur settember 2017 accents nr. 3 ACCENTS nr. 3 settember 2017 annada 8 radio televisiun multimedia www.rtr.ch A revair, Roger de Weck pagina 3 Anna Helena Cavelti: 33 onns en servetsch da RTR pagina 5 Da cruschs

Dettagli

Gieri Genatsch ( ) Selina Chönz ( ) Giovanni Segantini ( )

Gieri Genatsch ( ) Selina Chönz ( ) Giovanni Segantini ( ) Undrientscha da trais persunalitads grischunas e da lur impurtanza per la Svizra odierna Gieri Genatsch (1596-1639) Selina Chönz (1910-2000) Giovanni Segantini (1858-1899) Referat tegnì a chaschun da l'occurrenza

Dettagli

Vallader Puncts total: 100 Dürada: 90 minutas

Vallader Puncts total: 100 Dürada: 90 minutas Suottascripziun candidata / candidat: Lö / data: Vallader Puncts total: 100 Dürada: 90 minutas A. Incletta dal text: 25 B. Producziun da text: 25 C. Vocabulari: 20 D. Grammatica: 30 Vegn emplenì dals magisters

Dettagli

Invitaziun alla 2. radunonza generala ordinaria

Invitaziun alla 2. radunonza generala ordinaria Rapport annual 2011 1 Invitaziun alla 2. radunonza generala ordinaria Preziadas commembras e preziai commembers Bugen envidein nus vus a nossa radunonza generala. Quella ha liug la sonda, ils 9 da zercladur

Dettagli

ACCENTS. «Allegra, co poss jau gidar?» radio televisiun multimedia Editorial. Cartas da visita Sch ins arriva sco giast tar RTR è il

ACCENTS. «Allegra, co poss jau gidar?» radio televisiun multimedia   Editorial. Cartas da visita Sch ins arriva sco giast tar RTR è il zercladur 2015 accents nr. 2 ACCENTS nr. 2 zercladur 2015 annada 6 radio televisiun multimedia www.rtr.ch In recept: canedels da paun cun charn pagina 4 Chadaina da fortuna - engraziel per la solidaritad

Dettagli

SA 11 S- 68. Aschi lunsch pia il cuntegn dil cudisch dalla secunda classa. Aunc damondas tier quel? -

SA 11 S- 68. Aschi lunsch pia il cuntegn dil cudisch dalla secunda classa. Aunc damondas tier quel? - SA 11 S- 66 Nus vein entschiet a tractar la davosa gada la secunda seria dils cudischs da scola dil cantun. La successiun da quels ed ils differents idoms, els quals ein els vegni publicai, hai jeu aunc

Dettagli

Statutas dall Uniun da scursalets Trun

Statutas dall Uniun da scursalets Trun Statutas dall Uniun da scursalets Trun I. Num, sedia, intent Art. 1 Num, Sedia Art. 2 Intent Sut il num Uniun da scursalets Trun (UdsT), fundada ils 10 da zercladur 1962, exista a Trun in uniun tenor ils

Dettagli

ACCENTS. La plazza da medias rumantscha sa mida Tge vul quai dir per RTR? radio televisiun multimedia Editorial

ACCENTS. La plazza da medias rumantscha sa mida Tge vul quai dir per RTR? radio televisiun multimedia   Editorial zercladur 2019 accents nr. 2 ACCENTS nr. 2 zercladur 2019 annada 10 radio televisiun multimedia www.rtr.ch 35 onns producziun da musica e 30 onns Artg musical Cura che Jachen Tom ha traplà sia dunna Johannes

Dettagli

ACCENTS. «Amur senza fin» in lung process da lavur per quest film rumantsch. radio televisiun multimedia Editorial

ACCENTS. «Amur senza fin» in lung process da lavur per quest film rumantsch. radio televisiun multimedia   Editorial settember 2018 accents nr. 3 ACCENTS nr. 3 settember 2018 annada 9 radio televisiun multimedia www.rtr.ch Gionduri Maissen, il nov correspundent en Surselva pagina 5 Dus svegliarins, ina tschuetta, vulps

Dettagli

Protocol. Presents: a) Cussegl Clemens Berther Pius Huonder. Bernadetta Caminada-Mühlebach Pirmin Lozza. Victor Flepp

Protocol. Presents: a) Cussegl Clemens Berther Pius Huonder. Bernadetta Caminada-Mühlebach Pirmin Lozza. Victor Flepp Cussegl da vischnaunca 27-2009/2012 Seduta dils 20 d avrel 2012 Protocol dalla seduta dil cussegl da vischnaunca, venderdis, ils 20 d avrel 2012, dallas 20 15 22 20 uras el Center sursilvan d agricultura

Dettagli

ACCENTS. RTR ed il battaporta e ses fans sin facebook. radio - televisiun - multimedia. Editorial

ACCENTS. RTR ed il battaporta e ses fans sin facebook. radio - televisiun - multimedia.   Editorial ACCENTS radio - televisiun - multimedia www.rtr.ch Cuira, mars 2010 annada 1 nr. 1 Editorial Accents uschia sa numna la gasetta da chasa da RTR e da la societad purtadra SRG.R. Il titel da la gasetta ed

Dettagli

Concept per promover il sport dal chantun Grischun

Concept per promover il sport dal chantun Grischun Concept per promover il sport dal chantun Grischun Cuntegn Concept per promover il sport dal chantun Grischun Resumaziun 3 1. Intent dal concept per promover il sport 5 2. Princips da la politica chantunala

Dettagli

SA 11 S- 42. Lu schein nus cun quei. Dat ei aunc damondas tier quei text?

SA 11 S- 42. Lu schein nus cun quei. Dat ei aunc damondas tier quei text? SA 11 S- 42 Nus vein entschiet a tractar la davosa gada 'Las muschias ad ils filients' ella versiun sursilvana protestanta. Nus prendin aunc il davos alinea, avon che far ina bilantscha da quei text dil

Dettagli

Las consequenzas dals projects convergenza ed effizienza vegnan visiblas. In segn nunsurvesaivel

Las consequenzas dals projects convergenza ed effizienza vegnan visiblas. In segn nunsurvesaivel ACCENTS radio - televisiun - multimedia www.rtr.ch Cuira, settember 2010 annada 1 nr. 3 Editorial Sa transfurmar En la curt da la chasa da medias da la SRG SSR e da la chasa da la citad da Cuira penda

Dettagli

UNIUN DA COMMERCI E PROFESSIUN MUSTÉR. Uniun da commerci e professiun Disentis/Mustér. Statuts

UNIUN DA COMMERCI E PROFESSIUN MUSTÉR. Uniun da commerci e professiun Disentis/Mustér. Statuts Uniun da commerci e professiun Disentis/Mustér Statuts Statuts dall Uniun da commerci e professiun Mustér I. Num, sedia ed intent Art. 1 Sut il num Uniun da commerci e professiun Mustér, numnau sequent

Dettagli

Project ovra hidraulica Val Giuv / Val Mila Dretg d utilisaziun dall aua (concessiun)

Project ovra hidraulica Val Giuv / Val Mila Dretg d utilisaziun dall aua (concessiun) Vischnaunca Tujetsch Gemeinde Tujetsch Project ovra hidraulica Val Giuv / Val Mila Dretg d utilisaziun dall aua (concessiun) Messadi per la votaziun all urna dils 18 d october 2015 1 Introducziun En vesta

Dettagli

cun endatar il num en Google e tscherner newspaper.archives.rero.ch/.

cun endatar il num en Google e tscherner newspaper.archives.rero.ch/. III-92 Ina reacziun directa sin il referat da Florian Melcher e la publicaziun da quel ellas Annalas, p.ex. el 'Fögl d'engiadina', ei buc vegnida enconuschenta a mi. Il Fögl d Engiadina nr.21 (27.5.1905)

Dettagli

SPEZIALITADS DA CHARN SETGENTADA DAL GRISCHUN

SPEZIALITADS DA CHARN SETGENTADA DAL GRISCHUN Setgentaria da charn grischuna SPEZIALITADS DA CHARN SETGENTADA DAL GRISCHUN IN CORDIAL BAINVEGNI TAR LA MANUFACTURA DA SPEZIALITADS DAL GRISCHUN Da l interpresa da famiglia a la Micarna La Natura Setgentaria

Dettagli

Rapport annual CRR e RTR 2005

Rapport annual CRR e RTR 2005 Rapport annual CRR e RTR 2005 Cuminanza Rumantscha Radio e Televisiun societad regiunala da la Radio e Televisiun Rumantscha ina interpresa da la Matea Steier, Savognin 53. rapport annual CRR e RTR 2005

Dettagli

1 La Bibliografia retorumantscha indichescha sut nr in Codasch da liger par l amprema classa

1 La Bibliografia retorumantscha indichescha sut nr in Codasch da liger par l amprema classa III-65 Jeu hai tractau la davosa gada la dispeta dalla Regenza e la Surselva catolica pervia dil cudisch da scola dalla secunda classa. Ella ei vegnida concludida cun in cumpromiss: El cudisch ufficial

Dettagli

Referat alla Conferenza Generala romontscha Sursilvana Ils 26 da november Il museum in liug creativ per l instrucziun

Referat alla Conferenza Generala romontscha Sursilvana Ils 26 da november Il museum in liug creativ per l instrucziun Referat alla Conferenza Generala romontscha Sursilvana Ils 26 da november 2008 Il museum in liug creativ per l instrucziun Preziadas scolastas e preziai scolasts Caras menadras e cars menaders dils luvratoris

Dettagli

Chasa Editura Rumantscha Rapport annual 2016

Chasa Editura Rumantscha Rapport annual 2016 Chasa Editura Rumantscha Rapport annual 2016 CHASA EDITURA RUMANTSCHA CUNTEGN L onn 2016 L onn 2016 Survista e resumaziun Las s Ediziuns per creschids Ediziuns per uffants e giuvenils Broschura CER Las

Dettagli

Register dals meds d'instrucziun per l'onn da scola 2018/19

Register dals meds d'instrucziun per l'onn da scola 2018/19 Erziehungs-, Kultur- und Umweltschutzdepartement Graubünden Departament d'educaziun, cultura e protecziun da l'ambient dal Grischun Dipartimento dell'educazione, della cultura e della protezione dell'ambiente

Dettagli

Votaziun chantunala dal pievel dals 12 da favrer 2006

Votaziun chantunala dal pievel dals 12 da favrer 2006 Votaziun chantunala dal pievel dals 12 da favrer 2006 Explicaziuns dal cussegl grond Concessiun d'in credit per construir la Porta Alpina Sedrun Explicaziuns a partir da p. 3 Cun il tunnel da basa dal

Dettagli

Buns dis da Nadal e Bun di, bun onn. radio televisiun multimedia Editorial. nr. 4 december 2013 annada 4

Buns dis da Nadal e Bun di, bun onn. radio televisiun multimedia   Editorial. nr. 4 december 2013 annada 4 december 2013 accents nr. 4 nr. 4 december 2013 annada 4 radio televisiun multimedia www.rtr.ch Editorial "Ils Svizzers" en ils programs da RTR paginas 6+7 30 onns Furbaz - tut cumenza en la Cucagna pagina

Dettagli

Center da sport e cultura

Center da sport e cultura Cussegl da vischnaunca 25-2009/2012 Center da sport e cultura Remplazzament dil scaldament M E S S A D I dalla suprastonza communala al cussegl da vischnaunca Stimada signura presidenta Preziadas signuras

Dettagli

Messadi. per la radunonza da vischnaunca. dils 23 da zercladur 2017, allas uras, ella halla dalla casa da scola a Sedrun

Messadi. per la radunonza da vischnaunca. dils 23 da zercladur 2017, allas uras, ella halla dalla casa da scola a Sedrun Vischnaunca Tujetsch Gemeinde Tujetsch Messadi per la radunonza da vischnaunca dils 23 da zercladur 2017, allas 20.00 uras, ella halla dalla casa da scola a Sedrun Tractandas: 1. Avertura 2. Approbaziun

Dettagli

Statutas Uniun da catschadurs Péz Fess

Statutas Uniun da catschadurs Péz Fess Statutas Uniun da catschadurs Péz Fess I. Num e Domicil Art. 1 Ils Catschadurs da patenta dallas vischnauncas da Castrisch, Sevgein, Riein, Pitasch e Duvin seconstitueschan sut il num Uniun da catschadurs

Dettagli

PROTOCOL da la radunanza generala dals Marsöl, Cuira, 10:00

PROTOCOL da la radunanza generala dals Marsöl, Cuira, 10:00 VIA DA MASANS 2 CH-7000 CUIRA TEL. 081 255 79 79 E-MAIL srg.r@rtr.ch Radunanza generala SRG.R 2016 PROTOCOL da la radunanza generala dals 21-05-2016 Marsöl, Cuira, 10:00 Tractandas 1. Bainvegni Salids

Dettagli

Project general. Finamiras e pretensiuns

Project general. Finamiras e pretensiuns Messadi dil parlament communal per mauns dalla votaziun all'urna dils 25 da november 2018 pertuccont in credit d'obligaziun per la renovaziun digl areal dalla staziun e dils autos da posta a Glion Preziadas

Dettagli

02 SRG.R 20 onns en ils gremis da la societad purtadra 04 SRG.R las activitads da la societad 06 SRG.R il cussegl dal public

02 SRG.R 20 onns en ils gremis da la societad purtadra 04 SRG.R las activitads da la societad 06 SRG.R il cussegl dal public Rapport annual 2011 Editurs SRG SSR Svizra Rumantscha SRG.R RTR Radiotelevisiun Svizra Rumantscha Concept Mariano Tschuor ed Esther Bigliel Mainaproject Esther Bigliel Grafica e cumposiziun Grafikdeal,

Dettagli

ACCENTS. Ina carta d identitad Il Mussavia nov da RTR. Tujetsch e Zuoz curseschan per RTR. radio - televisiun - multimedia.

ACCENTS. Ina carta d identitad Il Mussavia nov da RTR. Tujetsch e Zuoz curseschan per RTR. radio - televisiun - multimedia. ACCENTS radio - televisiun - multimedia www.rtr.ch Cuira, zercladur 2011 annada 2 nr. 2 Ina carta d identitad Il Mussavia nov da RTR Tgi che va cun il tren sto consultar l urari per savair, cura ch il

Dettagli

Regulativ da fatschentas dalla vischnaunca da Tujetsch

Regulativ da fatschentas dalla vischnaunca da Tujetsch Regulativ da fatschentas dalla vischnaunca da Tujetsch Approbaus entras il cussegl da vischnaunca ils 11 d uost 2010 Vigur: 1. da schaner 2011 Cuntegn A. Determinaziuns generalas Art. 1 Art. 2 Art. 3 Art.

Dettagli

1 Dotazione ore. 2 Considerazioni didattiche

1 Dotazione ore. 2 Considerazioni didattiche ITALIANO PRIMA LINGUA 1 Dotazione ore 4 H 5 H 6 H Materia fondamentale 4 4 4 Materia specifica Formazione professionale Materia complementare Progetti interdisciplinare Altra materia Materia facoltativa

Dettagli

Chasa Editura Rumantscha Rapport annual 2017

Chasa Editura Rumantscha Rapport annual 2017 Chasa Editura Rumantscha Rapport annual 2017 CHASA EDITURA RUMANTSCHA CUNTEGN L onn 2017 L onn 2017 Survista e resumaziun Las ediziuns Ediziuns per creschids Ediziuns per uffants e giuvenils Broschura

Dettagli

Protocol. Presents: a) Cussegl Christoph Berger Armin Berther. b) Suprastonza Robert Cajacob Clemens Berther. Iso Mazzetta

Protocol. Presents: a) Cussegl Christoph Berger Armin Berther. b) Suprastonza Robert Cajacob Clemens Berther. Iso Mazzetta Cussegl da vischnaunca 2017/2020 Protocol no. 13 Seduta dils 8 da zercladur 2018 Protocol dalla seduta dil cussegl da vischnaunca, venderdis, ils 8 da zercladur 2018 allas 19.30 22.20 Liug: Center sursilvan

Dettagli

Schul- und Kindergarteninspektorat Inspecturat da scola e da scolina Ispettorato scolastico e di scuola dell infanzia.

Schul- und Kindergarteninspektorat Inspecturat da scola e da scolina Ispettorato scolastico e di scuola dell infanzia. Cuntegn Introducziun Valetaziun e promoziun da scola Cussegliaziun professiunala Sustegn Communicaziun 2 Introducziun Finamiras dil rapport 1. Rendaquen Il rapport dat rendaquen davart la lavur digl inspecturat

Dettagli

Protocol. dalla seduta dil cussegl da vischnaunca, venderdis, ils 26 da fevrer 2016, allas en casa communala

Protocol. dalla seduta dil cussegl da vischnaunca, venderdis, ils 26 da fevrer 2016, allas en casa communala 29-2013/2016 Seduta dils 26 da fevrer 2016 Protocol dalla seduta dil cussegl da vischnaunca, venderdis, ils 26 da fevrer 2016, allas 20 15 22 15 en casa communala Presidi: Actuara dil di: Andrea Hosang

Dettagli

PROTOCOL da la radunanza generala dals Studio 2 SRF, Turitg, 10:30

PROTOCOL da la radunanza generala dals Studio 2 SRF, Turitg, 10:30 VIA DA MASANS 2 CH-7002 CUIRA TEL. 081 255 79 79 E-MAIL srg.r@rtr.ch Radunanza generala SRG.R 2015 PROTOCOL da la radunanza generala dals 30-05-2015 Studio 2 SRF, Turitg, 10:30 Tractandas 1. Bainvegni

Dettagli

Vischnaunca da Trun. Lescha davart taxas da cura e contribuziuns per la promoziun turistica (LTT)

Vischnaunca da Trun. Lescha davart taxas da cura e contribuziuns per la promoziun turistica (LTT) 330 Vischnaunca da Trun Lescha davart taxas da cura e contribuziuns per la promoziun turistica (LTT) 1 C U N T E G N I. Determinaziuns generalas pagina Art. 1 Denominaziun 3 Art. 2 Intent 3 II. Taxas da

Dettagli

Protocol dalla radunonza communala Lumnezia (2013/02)

Protocol dalla radunonza communala Lumnezia (2013/02) Uffeci communal Lumnezia / Gemeindeamt Lumnezia Canzlia communala / Gemeindekanzlei 7144 Vella Tel 081 931 19 40 Fax 081 931 32 92 e-mail: info@lumnezia.ch www.lumnezia.ch Protocol dalla radunonza communala

Dettagli

1864 Duas nuorsas jastras a Tujetsch Ina tgigisch nera cun corns e tgau alv, ureglia dretga duas furclettas davon en e fess, la seniastra in mugrin

1864 Duas nuorsas jastras a Tujetsch Ina tgigisch nera cun corns e tgau alv, ureglia dretga duas furclettas davon en e fess, la seniastra in mugrin Duas nuorsas jastras a Tujetsch Ina tgigisch nera cun corns e tgau alv, ureglia dretga duas furclettas davon en e fess, la seniastra in mugrin davos en. Ina tgigisch cun tgau alv che ha mo fess l ureglia

Dettagli

30 Text da votaziun. Lescha federala davart la lavur en l'industria, en il mastergn ed en il commerzi (Lescha da lavur) Midada dals 20 da mars 1998

30 Text da votaziun. Lescha federala davart la lavur en l'industria, en il mastergn ed en il commerzi (Lescha da lavur) Midada dals 20 da mars 1998 30 Text da votaziun Lescha federala davart la lavur en l'industria, en il mastergn ed en il commerzi (Lescha da lavur) Midada dals 20 da mars 1998 L'assamblea federala da la Confederaziun svizra, avend

Dettagli

nr. 102, annada 9, Glion, november 02, pretsch frs. 40.-/onn il proxim puntissimo è : famiglia fin da redacziun per il nr. 103: 12 da november 02

nr. 102, annada 9, Glion, november 02, pretsch frs. 40.-/onn il proxim puntissimo è : famiglia fin da redacziun per il nr. 103: 12 da november 02 nr. 102, annada 9, Glion, november 02, pretsch frs. 40.-/onn il proxim puntissimo è : famiglia fin da redacziun per il nr. 103: 12 da november 02 Punts 103 cumpara entschatta december 02 INFOS INTERNS

Dettagli

Mariano Tschuor vegn clamà en la direcziun generala da la SRG SSR a Berna

Mariano Tschuor vegn clamà en la direcziun generala da la SRG SSR a Berna mars 2014 accents nr. 1 nr. 1 mars 2014 annada 5 radio televisiun multimedia www.rtr.ch Editorial «Far stim»: quai è il motto da lavur da RTR per l'onn 2014. In tal motto ha ina cumponenta spiertala, forsa

Dettagli

Ordinaziun per promover il svilup economic en il chantun Grischun (OSE, ordinaziun per il svilup economic)

Ordinaziun per promover il svilup economic en il chantun Grischun (OSE, ordinaziun per il svilup economic) AGS 2015-057 Ordinaziun per promover il svilup economic en il chantun Grischun (OSE, ordinaziun per il svilup economic) Dals 22-12-2015 Relaschs tangads da questa fatschenta (numers dal DG) Nov: 932.160

Dettagli

ACCENTS. Chasas da medias da minoritads s'inscuntran tar RTR. radio televisiun multimedia Editorial. nr. 1 mars 2019 annada 10

ACCENTS. Chasas da medias da minoritads s'inscuntran tar RTR. radio televisiun multimedia   Editorial. nr. 1 mars 2019 annada 10 mars 2019 accents nr. 1 ACCENTS nr. 1 mars 2019 annada 10 radio televisiun multimedia www.rtr.ch «Amur e dolur» Cun RTR direct en il cor pagina 7 «Missiun B» Al puls da la biodiversitad paginas 12-13 «DVB-T»

Dettagli

Planisaziun e realisaziun da mesiras sin basa dil rapport dall evaluaziun

Planisaziun e realisaziun da mesiras sin basa dil rapport dall evaluaziun Inspecturat da scola e da scolina Schul- und Kindergarteninspektorat Ispettorato scolastico e di scuola dell infanzia Valetaziun e promoziun dalla scola 2011 2014 Planisaziun e realisaziun da mesiras sin

Dettagli

Protocol. dalla seduta dil cussegl da vischnaunca, venderdis, ils 24 da mars 2017: allas Liug: Casa Communala.

Protocol. dalla seduta dil cussegl da vischnaunca, venderdis, ils 24 da mars 2017: allas Liug: Casa Communala. Protocol dalla seduta dil cussegl da vischnaunca, venderdis, ils 24 da mars 2017: allas 20.15 22.15 Liug: Casa Communala Presidi: Actuar: Presents: a) Cussegl Stefan Columberg Edgar Durschei Mario Flepp

Dettagli

Bilantscha da program 2012

Bilantscha da program 2012 Bilantscha da 2012 Editurs SRG SSR Svizra Rumantscha SRG.R RTR Radiotelevisiun Svizra Rumantscha Concept Mariano Tschuor ed Esther Bigliel Mainaproject Esther Bigliel Grafica e cumposiziun Grafikdeal,

Dettagli

Protocol dalla radunonza generala dil CHOR SURSELVA venderdis, ils 3 da november 2006 allas el hotel Eden a Glion

Protocol dalla radunonza generala dil CHOR SURSELVA venderdis, ils 3 da november 2006 allas el hotel Eden a Glion Protocol dalla radunonza generala dil CHOR SURSELVA venderdis, ils 3 da november 2006 allas 20.00 el hotel Eden a Glion Tractandas: 1. Beinvegni 2. Appel ed elecziun da dus dumbravuschs 3. Protocol 4.

Dettagli