Peripecitë e librit të parë shqip në Vatikan

Transcript

1 allegato a Basilicata Mezzogiorno inserto di Basilicatanet.it Reg N 268/1999 Tribunale di Potenza. Editore: Regione Basilicata - Via V. Verrastro Potenza. Direttore: Giovanni Rivelli HISTORI KTHEHET NGA ZBULIMI I PARE ME 1740 E DERI MESOT,, LIBRI ANTIKUAR KTHEHET NE ATDHE Suplementi i së dielës te SHQIPTARJA.com rilindasi@gmail.com Na ndiqni edhe online Viti iti II - Nr:44 E diel, 11 1 nëntor 2012 Kryeredaktore: Admirina PEÇI VJEN NE SHQIPERI MESHARI! P Peripecitë e librit të parë shqip në Vatikan Nga Visar Zhiti ritje e grumbulluar në bre za, ëndërr e përbashkët dhe e atyre që s'janë! Përzier me ca mister dhe me gëzim! Një libër!... i pari fare. Aty nisi... Do t'i afrohemi më shumë se kurrë, do të mund ta shohim si dorën tonë, që shkruan... Meshari i shqiptarëve, i gati 5 shekujve më parë, që ka mbetur i vetmuar në një Bibliotekë të huaj, ndër më të mëdhatë në botë e më të rëndësishmet, vjen në tokën e gjuhës së vet për herë të parë. Sikur kthehet nga një mërgim i gjatë si harrimet. Dhe shpërthejnë emocioni dhe malli, përsiatjet dhe kujtimet. Rimëkëmja e një kombi vjen nga e kaluara, nëse e dashuron atë, thotë një i mënçur i madh. Do të vijë nga qielli Meshari, se libër qiellor është. Me avion nga Roma do të zbresë në aeroportin "Nënë Tereza" dhe mes pritësve, sigurisht do të dalin dhe hijet e Përkthimi i Dhiatës së Re, e vërteta në një monografi Lorenzo Zolfo estimet për 150 vjetorin e FBashkimit të Italisë tashmë kanë përfunduar. Shumë personazhe tëë famshme të së kaluarës u rikujtuan. Por asnjë fjalë për Monografia është një studim i plotë e i gjithanshëm i dorëshkrimit, i botimeve të tij në vite, i fjalësit dhe paraprihet nga një studim i historisë së marrëdhënieve të Vangjel Meksit me Shoqërinë Biblike 150 vjetori i bashkimit të Italisë, arbëreshët u harruan disa personazhe arbëreshë që në të shkuarën kanë dhënë kontributin e tyre për unifikimin e Italisë. Mes tyre: Pasquale Scura, Luigi Giura e Francesco Crispi. Arkitekti Atanasio Pizzi, me origjinë nga Santa Sofia d'epiro Në foto: (Majtas) Me Mesharin, Visar Zhiti, punonjësi i Bibliotekës dhe ish ambasadori Zef Bushati në Vatikan (Djathtas) "Meshari" i Buzukut (Kozenca), tjetër qendër me prejardhje arbëreshe, i ka dërguar një letër proteste Presidentit të Republikës, Giorgio Napolitano. Pizzi jeton në Napoli dhe prej shumë vitësh kërkon gjurmët historike të personazheve... faqe 19 Budit, Bardhit e Bogdanit, e poetëve themeltarë, Naimi e Fishta, do të dalë hija e romancierit të parë shqiptar, Ndoc Nikaj, e atyre që nisën prozën moderne shqipe, Koliqi e Kuteli, gruaja e parë shkrimtare, Musine Kokalari, do të vijnë nga Kosova Mekuli, Shkreli, Podrimja, do të dalin fëmijët me tufa me lule. Vendoseni në një shtrat topi si heronjtë Librin e Parë, mbështilleni me Flamurin Kombëtar dhe çojeni drejt qendrës së Kryeqytetit, aty ku pret në bronz Heroi ynë kombëtar, Gjergj Kastrioti - Skënderbeu. Dhe të presin në radhë shqiptarët, me mijëra, të ardhur nga të gjitha trevat e të shohin Librin e tyre të Parë, ta prekin. Kemi udhëtuar me shekuj drejt tij... Në kërkim të mesharit: Mesharin së pari e zbuloi në Vatikan gjakovari Gjon Nikolë Kazazi më Sepse... vijon në faqen Sabri M. Kallajxhi Sakrificat e një rilindasi Si solli fshehurazi në gjirokastër 100 abetare të "Shoqërisë së Stambollit" dhe botime të tjera të saj për t'u përdorur në vendlindjen e vet... Aleksandër Meksi otimi nga profesor BXhevat Lloshi i studimit monografik për përkthimin në gjuhën shqipe, gati dy shekuj më parë, të Ungjillit nga Dr. Vangjel Meksi, shënon një sukses jo vetëm të autorit. Me këtë botim studiuesit shqiptar kanë në dorë një dëshmi më të plotë të gjuhës së folur në Jug nga një studiues si Vangjel Meksi, autor dhe i një gramatike me mjaftë gjasë të humbur. Ungjilli sipas Matheut nga Meksi dhe monografia kushtuar atij janë me rëndësi për studimet shqiptare, veçanërisht për gjuhësinë dhe për historinë e shkrimit shqip. Nënvizojmë se Dhiata e Re arriti të botohet vetëm pas vdekjes së përkthyesit, në vitin 1827 në Korfuz "nën përkujdesjen" e Grigor Gjirokastritit. Monografia është një studim i plotë e i gjithanshëm i dorëshkrimit, i botimeve të tij në vite, i fjalësit dhe paraprihet nga një studim i historisë së marrëdhënieve të Vangjel Meksit me Shoqërinë Biblike që porositi përkthimin, peripecitë e dorëshkrimit dhe dokumentimin e asaj, që autori e quan Enigma për autorësinë - një pështjellim, rezultat i mosthellimit në kërkime të shumë studiuesve,gjë që profesor Lloshi e ka kryer më së miri duke e zgjidhur përfundimisht. Vangjel Meksi... faqe 16 "Revolta e Atlasit" e Ayn yn Rand-it një himn ndaj lirisë amerikane "Revolta e Atlasit", me elemente të ndryshme romance, misteri dhe politike, paraqet parullën më të gjerë të bindjeve politike, filozofike dhe liberale të përpunuara nga Ayn Rand-i. faqe 20 Ola Bruko ë në periudhën e her Qshme të Rilindjes Kombëtare midis patriotëve të tjerë të Gjirokastrës ka qenë edhe mësuesi Sabri Mustafa Kallajxhi. Ai lindi në Gjirokastër në vitin Mësimet fillore dhe të shkollës qytetëse i mori në vendlindjen e tij. Më pas vazhdoi shkollën "Zosimea" të Janinës, ndërsa në Stamboll mbaroi shkollën e lartë "Sulltanie" në fakultetin e drejtësisë më Që në moshë të vogël Sabriu dallohej për zgjuarsi dhe për ndjenjë të veçantë atdhetare që kishte trashëguar. Duke qenë student në Stamboll, shpesh largohej nga shkolla për të marrë pjesë në veprimtaritë e "Shoqërisë së të Shtypurit Shkronja Shqip", kryetar i së cilës ishte Sami Frashëri, ndërsa Sabriu fillimisht si anëtar dhe më pas si sekretar, ku u zgjodh për meritat e tij të veçanta. Ndonëse situata ishte e mbushur me kërcënime nga qeveria osmane dhe organizmat e saj të kohës, Sabriu nuk e ndërpreu punën, por me zell shumë të madh bashkëpunonte me Sami Frashërin për shtypjen e abetareve në gjuhën shqipe me alfabetin e Stambollit. Ai vazhdonte veprimtarinë popullarizuese të vlerave të gjuhës shqipe, për të rrënjosur në zemrat e shqiptarëve të shumtë të mërguar atje... faqe 18-19

2 EVENIMENTI 14 E diel, 11 nëntor 2012 SUPLEMENT JAVOR I LIBRI I RRALLË Nga Visar Zhiti vijon nga faqja 13...deri atëhere dihej i humbur. Pastaj sikur u harrua prapë dhe më 1909, një vit pas Kongresit të Manastirit, kur si alfabet i shqipes u konfirmuan sërisht shkronjat latine, ato të Mesharit, e rigjeti Pal Skiroi nga Palermo dhe përsëri më 1930 At Justin Rrota nga Shkodra, që e fotografoi në tre kopje dhe i shpërndau. Më 1968 "Mesharit" iu bë një (ri)botim shkencor në Tiranë me faksimile dhe trasnskribim, paisur me një studim të gjerë nga profesor Çabej. Ndërsa origjinali dergjej atje, në Vatikanin e ndaluar. Duke u harruar. Studuesit nuk kishin mundësi të dilnin nga Shqipëria diktatoriale sa herë t'u duhej, por kur nisnin ndonjë, misioni ishte ndryshe NGA VATIKANI NE SHQIPERI! Mirësevjen Meshar libri ynë i parë... Libri i parë i shqipes, "Meshari" i Buzukut vjen sot nga Vatikani për t'u ekspozuar,, pas gati 5 shekujsh, për herë të parë në atdhe. Një ngjarje më shumë se kulturore, emblematike dhe me rëndësi. Shqiptarët për herë të parë do të mund të shohin librin e tyre të parë. * * * Autori Gjon Buzuku, prifti katolik nga Veriu i Shqipërisë, mbase nga fshatrat e bregut perëndimor të liqenit të Shkodrës, famullitar i një kishe jo larg vendit të botimit të librit, ndoshta në trevat e Ulqinit a të Tivarit a gjetiu në Bregun Dalmat, por dhe në Venedik, sipas një mendimi më të përgjitshëm, pra, ai, Buzuku, është kështu dhe autori i parë i letërsisë shqiptare. I botuar më 1555, i papërcaktuar se ku, se i mungojnë 16 faqet e para bashkë me ballinën. "Meshari" i tij nuk është thjeshtë një libër kishtar, që përmban lëndë të ndryshme biblike të përkthyer, liturgji, të shoqëruar me copëza proze tregimtare. Rëndësia e tij është e jashtzakonshme, jo vetëm për historinë e gjuhës tonë, por për gjithë kulturën e kombit, identitetin e tij. Vepra është parë dhe si sintezë e botës së një populli, shpirt dhe mendësi, kahu i ecjes dhe çelsi i shumë enigmave. Aty gjejmë, ndër të tjera, se si kanë folur shqiptarët në Mesjetën e tyre, pa evoluimin e dukshëm të dy dialekteve tona, si ka folur Skënderbeu dhe na bën të besohet që të ketë patur dhe Origjinali dergjej atje, në Vatikanin e ndaluar. Duke u harruar. Studuesit nuk kishin mundësi të dilnin nga Shqipëria diktatoriale sa herë t'u duhej, por kur nisnin ndonjë, misioni ishte ndryshe Në foto: Me Mesharin, Visar Zhiti, punonjësi i Bibliotekës (në mes) dhe ish ambasadori Zef Bushati në Vatikan vepra të tjera paraprirëse. Të zhdukura (!?!). Buzuku ndjek kështu një traditë të konsoliduar të shkrimit të shqipes, që do të vijojë dhe me autorë të tjerë. Gjuha shqipe ndjehet e kultivuar, kurse në pasthënie shprehet qartazi dashuria për atdhe si frymëzuese e kësaj bëme për të ndritur mendjet e bashkatdhetarëve. "Meshari" është shkruar me alfabetin latin me shkronja të tipit gjysmëgotik, i zakonshëm në atë kohë në Italinë e Veriut. Dhe për tingujt e shqipes që nuk i ka latinishtja, janë përdorur dhe pesë shkronja të posaçme, të ngjashme me ato të alfabetit cirilik. Gjithsesi libri ndihmon dhe linguistët indo-europianistë në rrafsh të gjerë. Dy tregime me mesharin: (diplomaci) 1. Edhe unë e kam kërkuar Mesharin tonë, kam ëndërruar të jem përballë tij. Shqipëria qe hapur, pa diktaturë, duhej të shkonim drejt Mesharit. Dhe nga i burgosur politik, isha caktuar të punoja në ambasadë... Kisha hyrë në portat e shtetit të Vatikanit, të rrethuar me mure të larta dhe me roja zviceriane me shtiza të gjata ndër duar. Më ishte dukur sikur isha futur jo vetëm në një kështjellë paqësore, por dhe në një tjetër kohë, shumë të ngjashme me përjetësinë. Qetësi dhe rrugët bosh, me vetura të ndaluara dhe ajër si i manastirtë. Dëgjoja hapat e mi nëpër gurë. U ktheva andej nga Biblioteka e famshme. Plotës-

3 SUPLEMENT JAVOR I EVENIMENTI E diel, 11 nëntor Mesharin së pari e zbuloi në Vatikan gjakovari Gjon Nikolë Kazazi më Sepse deri atëhere dihej i hum- bur.. Më 1909, e rigjeti Pal Skiroi nga Palermo dhe përsëri më 1930 At Justin Rrota nga Shkodra, që e fotografoi në tre kopje dhe i shpërndau. ova ç'duhej me rigorozitet dhe kërkova Librin e Parë Shqip. Doja ta shihja, ta merrja ndër duar, ta ledhatoja Vetë Prefekti i atëhershëm i Bibliotekës, një kanadez hollak me uniformë të stilizuar prifti, e zezë e gjitha, me pakëz jakë të bardhë, se nga shkoi nëpër ca labirinthe, në Mesjetë me siguri dhe u kthye me një sasi fletash ndër duar, pergamena apo fotokopje të tyre? - Ky është libri që kërkon? - më pyeti në italishten e tij të bukur, me pakëz akcent.- Shikoje E mora librin me duart që më dridheshin. - Jo, jo! - thashë me pikëllim të thellë, megjithëse nuk e kisha parë kurrë. - Do ta gjejmë, - shtoi gjithë siguri. - Këtu asgjë nuk humbet. Do të jetë në rikonstruktim. Ndjeva dhëmbje, dyshim dhe frikë. Të jetë zhdukur vërtet? I vetmi ble që kishte mbetur në të gjithë botën dhe për çudi nuk ndodhej në atdheun e vet. Rreziku i grabitjes, i zhdukjes së tij, me qëllim, pa qëllim, ishte, është... unë s'besoj se bleu tjetër i "Mesharit" tonë humbi rastësisht në Raguzë, para do kohe. Ç'duhet bërë?... Dhe kundërlajmi mbërriti. Gjithë ngazëllim u ula mbi makinën e shkrimit, poshtë në zyrën time të nëndheshme, kantinë a bodrum, ç'kishte qenë dikur, në vilën e Ambasadën dhe shkruajta fjalinë e parë, rraha tastat me po ato shkronja si të "Mesharit". U gjet - dhe thashë me vete: Shekulli nuk mund të mbyllej pa 'Mesharin' tonë të rikonstruktuar. Po çoja informacionin në Tiranë, ku qe përhapur lajmi në media se në Vatikan nuk gjendej më Meshari ynë. Po mua më lajmëroi vetë Prefekti i Bibliotekës se këtu asgjë nuk humbiste, kush i përhapte këto lajme të pavërteta? Libri është gati për përdorim, - përfundoi ai me zë sipëran. Po gati për në atdhe kur do të jetë? 2. Dhe në një ditë romane plot me diell, në fundin e dhjetëvjeçarit të parë të shekullit XXI, u nisëm nga ngrehi- na shkretane e ambasadës tonë. Megjithatë më dukej ditë solemne. Takim drithërues, i ëndërruar gjithë jetën. Vetura e sorrtë e ambasadorit na futi në shtetin e vogël, por të madh, në atë shpirtëror, të Vatikanit. Ja portat e Bibliotekës. Kolegu ynë, Zef Bushati, kishte folur me miqtë e tij për një takim me... Mesharin. Po dridhesha. Sikur ndizeshin vetvetiu qirinj. Mezi po prisja në sallë. S'po kuptoja ç'po flisnim. Dhe ja, një nga punonjësit e Bibliotekës së famshme erdhi, e solli. I ngazëllyer dhe ai prej ngazëllimit të syve tanë. M.E.SH.A.R.I. Ja, i vërteti, i gjallë. E prekëm me rradhë. Sipas hierarkisë. Me kujdes, jo ashtu, gati thirri punonjësi i Bibliotekës. Unë i fundit. Doja të qaja. Kur m'u duke se nuk po më shikonte kush, e putha. Fletët ishin të mbrojtura. Duhet ta sjellim në Shqipëri, gjëmoi një zë brenda meje. Patjetër, patjetër. Unë kam parë "Mesharin", doja t'i tregoja kujtdo që takoja, kam prekur Librin tonë të Parë dhe ditët e mia sikur u ndanë para dhe pas Mesharit. Sa i madh do të ishte gëzimi i përbashkët, kur shqiptarët të gjitha ta shihnin librin e tyre të parë në vendin e tyre! Natyrisht që duhet festuar... Realizimi i ëndrrës Por dhe mund të kërkohej të vinte këtu për pak kohë ky libër i mërguar, të ekspozohej, të vizitohej nga të gjithë, të prekej me sy, me duar, të shikonte ai libër shqiptarët e vet. Po, na thoshin, mund të bëni një kërkesë zyrtare. Por... ngrinin supet. S'ka ndodhur ndonjëherë. Si me Mona-Lizën, edhe ajo ka dalë nga Luvri. Buzëqeshnin. Shteti mund të bëjë, ja, ne jemi shteti, ka ambasadorë, avionë, reciprocitet, agjentë, të ketë dhe pakëz fantazi dhe dashuri më shumë... për të kaluarën. Ne i dhamë kohë më parë Vatikanit Kodikët tanë për një ekspozitë atje, u befasua Roma e madhe, çuam dhe të famshmin, të Purpurtin, që me të drejtë u vu mbi një shtrat topi, kur e nisëm. Dhe Vatikani mund të na i kthejë nderin duke na dërguar "Mesharin" mysafir në dheun amë, kështu bisedonim me njëri-tjetrin në tryeza diplomatike. Dhe harrohej "Meshari" si të ishte libri i trashë i menysë së restoranteve. Ndërroheshin ambasadorët, ministrat e Kulturës, por jo dëshira e thukët për të patur Mesharin mes nesh. Dhe një ditë, kur isha kthyer, ia thashë zotit Aldo Bumçi, e dëgjoi, heshti, u entuziazmua kujdesshëm, u prek Po, po, u përgjigj, do ta sjellë Qeveria jonë në këtë 100 vjetor të themelimit të shtetit modern shqiptar. Dhe Nisi çështja "Meshari". U hartuan shkresa, marrëveshje, me po ato shkronja me të cilat është shkruar dhe "Meshari", i firmosi Ministri, pastaj Biblioteka jonë Kombëtare me Biblioteka e Vatikanit erdhën përgjigjet nga jashtë me po ato shkronja me të cilat është shkruar dhe "Meshari". U bënë verifikimet e sigurisë, u kontrolluan kushtet. Meshari do të vijë do të ekspozohet në Tiranë. Mbas 457 vjetësh. 5 shekuj... Nderimet më të mëdha meriton dhe Meshari ynë, rindiznim bisedën. Një tempull, një piedestal. Pranë armëve të Gjergj Kastriotit - Skënderbeut. Dhe ato do të vijnë... Të derdhim në bronz fjalët e shqipes Në foto: "Meshari" i Buzukut e fotografuar pas restaurimit në Vatikan E prekëm me rradhë. Sipas hierarkisë. Me kujdes, jo ashtu, gati thirri punonjësi i Bibliotekës. Unë i fundit. Doja të qaja. Kur m'u duke se nuk po më shikonte kush, e putha. Fletët ishin të mbrojtura. së vjetër, me shkronjat latine, ato zgjodhëm, edhe pse ishim të rrethuar nga alfabete cirilikë. Ishte prirja jonë natyrale me Perëndimin Europian, ën së dashunit së botës s'anë....u Doni Gjoni, i biri i Bdek Buzukut, tue u kujtuom shumë herë se gluha jonë nukë kish gjã të ëndigluom ën së shkruomit shenjtë desha me u për sã mujta me ditunë, me zhdritunë pak mendetë e Të ndriçojmë mendjet e njerëzve, ja si thotë, përsëritnim fjali të shenjta të Mesharit, pra ky ka qenë edhe njëri nga qëllimet për të cilin e bë Meshari ynë. Dhe është dhe një lutje që nuk e ka asnjë meshar në botës, e shtoi Buzuku ynë: Gjithë popullsinë ndër Arbanit ata n'mortajet largo, ty të lusmë. O Zot. Te Arbëria, pra aty i rreh zemra Buzukut. Ëndrra përsëri si epilog: Meshari mbi një shtrat topi, Libri i Parë i Shqiptarëve, i një nga gjuhët më lashta të botës, asaj që shpjegon emrat e perëndive, siç thoshin rilindasit tanë. Tallazitet Flamuri Kombëtar që e mbështjell Veprën. Nga të dy anët e bulevardit njerëzit duartrokasin. Makina që tërheq topin me Librin përsipër, sipas protokollit, i afrohet qendrës së kryeqytetit. Ndal aty tek shtatorja e Gjergj Kastriotit- Skënderbeut, Heroit Kombëtar me dimensione europiane. Libri gati është moshatar me armët e Skënderbeut, po është më i ri Libri se armët në përgjithësi dhe bota duhet të kthehet tek arma e librit për t'u harruar gjithë armët e tjera, përsërisja me vete. Dhe njerëzit në rradhë për të parë Librin e tyre të Parë. Qëndrojnë para tij, përkulen me nderim Nga fletët e tij gumëzhijnë zëra, pyje, lumenj, vringëllima shpatash, orteqe eposesh, digjen qirinj, dridhen gishtrinj, mijëra - të një populli, shkëlqejnë sy, si yjet, që edhe kur shuhen, drita e tyre vjen e pavdekur, diellore, gjithë dashuri e amëshueme, del frymë nga ato fletë, por edhe gjak, del vetë ëndrra, fjalë, fjalë, fjalë të librave pafund të një populli, shkresa, memorandume, ultimatume, përgjigje, kujtesa kolektive, e folura jonë që përmbledh jetë, atë që shkoi e atë që do të vijë, vetë përjetësinë. U kthye Meshari, Mesh- ari, meshë e artë është kjo ditë. Dhe më shumë se aq

4 16 E diel, 11 nëntor 2012 SUPLEMENT BOTIMI JAVOR I LIBRI I SHENJTË B Aleksandër Meksi Përkthimi i Dhiatës së Re e vërteta në një monografi Vlerësimi Botimi i Dhiatës së Re, që deri tani është i pari në gjuhën shqipe, përbën një ngjarje kulturore me rëndësi për gjuhën tonë, duke e bërë atë të njohur për të huajt, që e vlerëson siç thotë Xilander në vitin 1835 me fjalët :" me këtë përkthim, për gjuhën shqipe përfundoi koha e dyshimit dhe e pasigurisë, përmes tij bota ka fituar një bazë të sigurt". Botimi i Dhiatës së Re përkthyer nga Vangjel Meksi, në monografinë e Profesor Xhevat Lloshit otimi nga profesor Xhevat Lloshi i studimit mon ografik për përkthimin në gjuhën shqipe, gati dy shekuj më parë, të Ungjillit nga Dr. Vangjel Meksi, shënon një sukses jo vetëm të autorit. Me këtë botim studiuesit shqiptar kanë në dorë një dëshmi më të plotë të gjuhës së folur në Jug nga një studiues si Vangjel Meksi, autor dhe i një gramatike me mjaftë gjasë të humbur. Ungjilli sipas Matheut nga Meksi dhe monografia kushtuar atij janë me rëndësi për studimet shqiptare, veçanërisht për gjuhësinë dhe për historinë e shkrimit shqip. Nënvizojmë se Dhiata e Re arriti të botohet vetëm pas vdekjes së përkthyesit, në vitin 1827 në Korfuz "nën përkujdesjen" e Grigor Gjirokastritit. Monografia është një studim i plotë e i gjithanshëm i dorëshkrimit, i botimeve të tij në vite, i fjalësit dhe paraprihet nga një studim i historisë së marrëdhënieve të Vangjel Meksit me Shoqërinë Biblike që porositi përkthimin, peripecitë e dorëshkrimit dhe dokumentimin e asaj, që autori e quan Enigma për autorësinë - një pështjellim, rezultat i mosthellimit në kërkime të shumë studiuesve,gjë që profesor Lloshi e ka kryer më së miri duke e zgjidhur përfundimisht. Vangjel Meksi ( ), i lindur në Labovë të Gjirokastrës, nga një fis me tradita kulturore e të arsimuar, mjek nga profesioni, me studime të larta në Napoli, i dërguar nga Ali Pashë Tepelena pranë të cilit shërbeu si mjek, ishte një njeri me kulturë të gjerë dhe, siç thamë, kishte hartuar edhe një gramatikë e cila nuk ka arritur deri në ditët tona. Pikërisht për këtë ai u përzgjodh nga përfaqësues të Shoqërisë Biblike që të përkthente Dhiatën e Re në gjuhën shqipe, që të botohej dhe të përdorej nga shqiptarët. Në monografi jepen me imtësi këto kontakte, marrëveshjen e autorit me porositësit, me dërgimin për botim pas vdekjes së tij dhe ndodhi të mëvonshme. Monografia jep sqarime të plota për jetën e përkthyesit, për vlerësimet e porositësve (Conor) për të "si një njeri që kishte menduar me kohë shkrimin e shqipes, e ndoshta kishte fituar përvojë", çka tregon përfshirjen e tij në rrethet intelektuale të atdhetarëve që mendonin e kërkonin shkrimin e gjuhës amtare e shkolla shqip. Përkthimi u dërgua në Korfuz rreth viti 1823, ndërkohë që ai kishte vdekur në luftën e Misolongjit duke shërbyer si mjek. Kjo shpjegon ndërhyrjet-korrigjuese e redaktuese në dorëshkrimin e përkthyesit. Botimi i Dhiatës së Re, që deri tani është i pari në gjuhën shqipe, përbën një ngjarje kulturore me rëndësi për gjuhën tonë, duke e bërë atë të njohur për të huajt, që e vlerëson siç thotë Xilander në vitin 1835 me fjalët :" me këtë përkthim, për gjuhën shqipe përfundoi koha e dyshimit dhe e pasigurisë, përmes tij bota ka fituar një bazë të sigurt". Dhe kjo nuk është një vlerësim sidokudo për punën e përkthyesit. Siç është e thënë, redaktimi i botimit është bërë nga G r i g o r Gjirokastriti, peshkop i Korfuzit, por çuditërisht emri i përkthyesit tonë nuk u vu në botim, duke krijuar atë pështjellim të pamerituar ndër studiuesit deri vonë. Fjalë të mira vlerësuese thotë dhe Dhimitër Kamarda që e quan" monumentin më të shquar të idiomës epirote që ekziston sot". Ky përkthim është një dëshmi tjetër se gjuha shqipe ka një traditë shkrimore, pavarësisht se në cilin alfabet u shkrua. Dhe hulumtimet shkencore në këtë fushë mendojmë se janë në fillimet e tyre. Përkthimi jo vetëm që dëshmon për aftësitë filologjike të Meksit por për një paranormë të shqipes së avancuar, për pasuri trajtash dhe fjalori, për mundësi të pakufizuara shprehjeje. Studimet e profesor Lloshit në fushën e gjuhësisë dhe stilistikës së gjuhësore janë të shumta e ndër to po përmend vëllimin me dokumente për Kristoforidhin dhe ajo kushtuar Kongresit të Alfabetit të Gjuhës Shqipe të Manastirit. Aty vërehen karakteristikat kryesore të profesor Xhevat Lloshit, thellësia shkencore e kërkimit dhe argumentimit dhe mënyra cilësore e parashtrimit. Ky libër i jep të drejtat dhe vlerat, një emri të nëpërkëmbur ng studiues sipërfaqësor deri më sot, Vangjel Meksit i cili vuri një gur të rëndësishëm në ndërtesën e gjuhës shqipe. Monografia paraqet dhe botimet e mëvonshme si dhe përhapjen e Ungjillit të plotë në trojet shqiptare dhe në diasporë. Merita për këtë vlerësim i takon Profesor Xhevat Lloshit i cili duhet falënderuar për këmbënguljen në këtë studim, për punën në arkivat e shoqërisë Biblike, për transkriptimin e Ungjillit sipas Matheut, që jepet në libër si dhe për studimin në përgjithësi. Po kështu sponsorët The Good Book Society dhe shtëpinë botuese Onufri duhet t'i falënderojmë. Po e mbyll me fjalët e kopertinës së prapme : " botimi i Dhiatës së Re shqip në vitin 1827 ishte fryt i fillimeve të Rilindjes Ballkanike. Ringjallja e popujve natyrisht do të ndodhte Perandoria Osmane po merrte tatëpjetën, por njëkohësisht ajo nuk u bë pa ndihmën e kulturës evropiane që nga iluminizmi e deri te romantizmi, që nga rrjedhojat e Revolucionit Francez e deri tek ardhja e Bajronit në Shqipëri te Ali Pashë Tepelena. Këtë libër e bënë shqiptarët me ndihmesën e drejtpërdrejtë të evropianëve e përdorën shqiptarët, madje duke e kthyer në pikënisjen e një tradite, dhe mori vlerësimin më të lartë të shkencës evropiane". Dhe unë do të shtoja, duke vlerësuar Monografinë, se shpresojmë që mundin e Vangjel Meksit në kushtet e vështira të 200 viteve përpara do të fillojmë ta vlerësojmë dhe ne të sotmit duke i dhënë vendin që i takon. Përkthyesi Vangjel Meksi ( ), lindi në Labovë të Gjirokastrës nga një fis me tradita kulturore e të arsimuar. Ishte mjek nga profesioni, me studime të larta në Napoli, i dërguar nga Ali Pashë Tepelena pranë të cilit shërbeu si mjek Tirane më 5 nëntor 2012

5 SUPLEMENT JAVOR I POEZI E diel, 11 nëntor I keni parë yjet, se si vdesin në qiej?! Poezitë e Davidhit, nëpërmjet ritmit, kadencave, tingujve të pastër,, jo zhurmues, nëpërmjet një sintakse të pakomplikuar poetike, me koloritin bleror të fushave myzeqare, të futen në shpirt; të ngrenë, të mençurojnë, të urtësojnë, të argëtojnë, të zbukurojnë, por edhe të aktivizojnë, të hapin sytë që ta shikosh jo vetëm mjedisin me ngjyrat e të katra stinëve, por edhe botën, qiellin, universin, kozmosin... Miltiadh Davidi RREBELOHU MË THA DETI Rrebelohu dhe me valëzat e mia, dhe pse të duken te brishta kanë genet e tajfuneve e zëmrimeve të mia, në ujërat që derdhen në mua po shtohet gjaku e dhimbja bashke me shkrirjen e deborërave e ardhjen e erërave të ngrohta po shtohet e keqja, fukarallëku, dashuria po e braktis trupin e njeriut, njeriu po mbetet një kufomë, rrebelohu me dallgët e mia me egërsinë e ulërimat, me të vdekurit tuaj mjeran e të pafaj, që kur unë qetësohem dalin si trungje të mufatur e të pandjeshëm, të pavetëdijshëm për atë që ju ka ndodhur, rrebelohu, shpirti s'duhet të ketë brishtësinë e lules, shpirti duhet të ketë forcën e britmës sime në furtunë, ndaj rrebelohu dhe kundër meje dhe pse e di që më do aq shumë. Dhe një lule e çelur duhet të rrebelohet për gjakun mbi petalet.vetëvrasja e vrasja e luleve po shtohen. Rrebelohu,rrebelohu,rrebelohu,por ki kujdes, në fillim rrebelimin duhet ta fillosh nga vetja... KISHËZA Kjo degëz e blertë është kishëza ime ku unë bëj kryq, ndez qirinjtë e shpirtrave, dhe puth ikonën e syrit tënd. nuk është syri i hënës Nuk është sy i hënës ai sy, i rrethuar nga një unazë me re, më duket si sy i lules ai sy, që dikur na shikonte të dy ne. Vetmia në hënë ka kthyer lulen e nga malli djeg dhe me sy, re të argjenda si mendimet përkulen pa e ndalur të na shikoj ne të dy. ENGJEJT NUK KANË KRAHË E lashë hënën e vogël të flejë për pak çaste e vetme, në dhomën e qiellit tim. E mbulova me kujdes me tylin e saj dhe dola. Ëngjëjt nuk kanë krahë e zemër për të ma rrëmbyer! FANAR Jam fanar në dete shpirtërash e u jap sinjale grimcave të natës dhe syrit të anijes tënde, me dritën e trupit tim që ndizet e fiket në perjetësi. Jam këtu të të tregoj rrugën, të orientohesh qartë ujërave ku udhëton me rrezikun e natës mbi shpinë. Jam fanar i pagjum si dhe vet dashuria, meraku e mendimi për Ty. zëri yt njeri është zëri i grimcave të Universit, është lumturia e dhimbja, është melodia e kënga e tij,është shpresa dhe e ardhmja që dëgjohet prej veshëve të Kozmosit. Po zëri yt,duhet dëgjuar dhe në tokë,njeri. Ai, është një realitet tingulli, jo një ëndërr me krahë të verbëra nate. DUART Kurrë s mund të jënë bosh, një zbrazëti e frikëshme dhe e ftohtë, atje, ku ti e shtrëngoje me pjesët e buta, dhe lije ne ikje aromën tënde. Gjithmonë me diçka do jenë të mbushura, të ruajnë të ngrohtë çastin e prekjes, për të bër të marr frymë, e për të dalluar më mirë mungesën tënde, me ajër e dritë do ti gjesh deri në kthimin tënd. DUA T'I NGJAJ NJË YLLI I keni parë yjet, se si vdesin në qiej?! thërrmohen e treten në thërrmijëza ylberi, duke nxjerr në pah shpirtin për herë të fundit. Kështu të jem, një kopësht brilant me lule e ngjyra drite, shkëputur nga këta yje, për të mahnitur qiellin e jetës sime dhe tuajin, të përndritem i tëri,vetëm për një çast. Dua t'i ngjaj një ylli kur vdes. Poeti Miltiadh Davidi Libra të botuara 1- Rosa që bleu tapet, fabula -1996, 2- Fabula të reja-1999, 3- Parajsa Danteske përballë Ezopit plak-2001, 4-Mjekërdhia, mjekërcjapi- 2002, 5- Ujëvara hëne vëllim poetik 6- Bregu i Ferrparajsës - roman 2011, 7- I njëjti zë njeriu - vëllim poetik Asnjë degëz druri s'po lëviz, asnjë fije bari. I dehur nga trupi i bukur, i pishës, dhe aroma e saj, shpirti tundet si gjethe nëpër erë. LARGËSI Çudi! Qyteteve e njerëzve që dua më shumë u largohem, ndoshta për ta ndier më tepër dhimbjen e dashurisë, dhe i ngroh si dielli me rreze nga larg, si të kem frikë se i djeg. NË PYLL

6 18 E diel, 11 nëntor 2012 SUPLEMENT PERSONAZH JAVOR I PATRIOTI VEPRA Ola Bruko Jeta dhe vepra e Sabri M. Kallajxhiut ( ) Që në periudhën e hershme të Rilindjes Kombëtare midis patriotëve të tjerë të Gjirokastrës ka qenë edhe mësuesi Sabri Mustafa Kallajxhi. Ai lindi në Gjirokastër në vitin Mësimet fillore dhe të shkollës qytetëse i mori në vendlindjen e tij. Më pas vazhdoi shkollën "Zosimea" të Janinës, ndërsa në Stamboll mbaroi shkollën e lartë "Sulltanie" në fakultetin e drejtësisë më Që në moshë të vogël Sabriu dallohej për zgjuarsi dhe për ndjenjë të veçantë atdhetare që kishte trashëguar. Duke qenë student në Stamboll, shpesh largohej nga shkolla për të marrë pjesë në veprimtaritë e "Shoqërisë së të Shtypurit Shkronja Shqip", kryetar i së cilës ishte Sami Frashëri, ndërsa Sabriu fillimisht si anëtar dhe më pas si sekretar, ku u zgjodh për meritat e tij të veçanta. Ndonëse situata ishte e mbushur me kërcënime nga qeveria osmane dhe organizmat e saj të kohës, Sabriu nuk e ndërpreu punën, por me zell shumë të madh bashkëpunonte me Sami Frashërin për shtypjen e abetareve në gjuhën shqipe me alfabetin e Stambollit. Ai vazhdonte veprimtarinë popullarizuese të vlerave të gjuhës shqipe, për të rrënjosur në zemrat e shqiptarëve të shumtë të mërguar atje, dashurinë për Atdheun, për gjuhën shqipe, duke vënë dhe jetën në rrezik. I vendosur dhe me guxim shembullor, ai shpërndante në mënyrë të fshehtë abetaret ndër shqiptarët e mërguar, të cilëve u fliste me pasion për të mësuar shkrimin dhe këndimin e gjuhës shqipe e për të mos mohuar kurrë kombësinë e tyre shqiptare. Pasi mbaroi studimet e larta për drejtësi në Stamboll, ai arriti të futet në punë si nëpunës në policinë e Stambollit, gjë që e ndihmoi t'i sillte "Shoqërisë" shërbime të vyera e mjaft të mëdha, duke e mbrojtur nga rreziqet që i kanoseshin asaj herë pas here. Por përndjekjet e autoriteteve osmane dhe presioni e shantazhi që ushtrohej mbi të edhe nga agjentë grekomanë të Patrikanës, e detyruan Sabriun të braktisë postin e tij të nëpunësisë me pretekste shëndetësore dhe të vijë fshehurazi në Gjirokastër. Me vete solli edhe 100 abetare të "Shoqërisë së Stambollit" dhe botime të tjera të saj për t'u përdorur në vendlindjen e vet. Këtu, duke përjetuar më shumë shtypjen, i ndizet edhe më tepër dashuria për atdheun dhe urrejtja për pushtuesit, të cilët vazhdonin të mohonin të drejtat e kombit shqiptar. Prandaj kudo që shkonte, cilindo që takonte u dhuronte abetare shqip për t'u mësuar bashkëatdhetarëve shkrimin dhe këndimin e gjuhës së ëmbël shqipe. Në të njëjtën kohë, Sabriu u mësoi shkrimin dhe këndimin gjithë pjestarëve të familjes së vet dhe të SABRI M. KALLAJXHI Sakrificat e një rilindasi Si solli fshehurazi në Gjirokastër 100 abetare të "Shoqërisë së Stambollit" dhe botime të tjera të saj për t'u përdorur në vendlindjen e vet... Meqenëse kishte mbaruar arsimin e lartë juridik, arriti të bëhet sekretar i gjykatës pa u shkëputur asnjë çast nga puna e tij klandestine për përhapjen e mësimit të gjuhës shqipe. Tani librat dhe abet- aret shqip i dër- gonte në shtëpinë e Thoma Papapa- nos, prej nga përcilleshin nga persona të besuar në Qestorat, ku strehohej Koto Hoxhi Në foto: Sabri M. Kallajxhi afërmve të tij. Edhe bashkëshortja e tij, Zonja, fshehurazi edhe nga vjehrra e vet, mësonte me kënaqësi vjershat e Naim Frashërit, Çajupit e të Pashko Vasës. Ajo mbyllej në dhomë dhe krahas punëve të shtëpisë, i mësonte këto vjersha me zë të lartë duke i përsëritur disa herë. Ky veprim i ra në sy edhe së vjehrrës, ndaj ajo tepër e shqetësuar i ankohet të birit, Sabriut: "More, si është nga mendte nusja tënde, se ka filluar të mbyllet në dhomë dhe flet e flet me vete?!" Atdhetarizmin e vet, Sabriu e shprehu edhe në shkollimin e plotë të lartë që u frymëzoi katër nga pesë fëmijëve të tij, duke përfshirë edhe vajzën, Zehranë, të cilën e shkolloi në Universitetin e Barit ( ). Sabriu me kënaqësi të madhe u mësonte shkrimin e këndimin e shqipes, nxënësve të tij ndër të cilët dalloheshin si më të zellshëm: Çerçiz Topulli, Idriz Guri, Hamza Çiço, Shemsi Hajro, etj. Ja si i fillon kujtimet e tij Shemsi Hajro në librin e vet "Mbi lëvizjen patriotike": "Një ditë maji në vitin 1889 kur po këndonim labërisht në të përpjetën e kalasë së Gjirokastrës, takuam një burrë me shtat mesatar, të shëndoshë, me flokë e mustaqe të thinjura, i cili na tha: "Shumë bukur po këndoni o djema, ju lumtë! Po pa më dëgjoni dhe mua një çikë." Dhe filloi të na rrëfente një vajtim për Shefki Kallajxhinë (xhaxhai i Sabriut, edhe ai patriot) e pastaj na lëçiti disa vjersha të tjera. Na pyeti nëse dinim të lexonim shqip. Kur i thamë se nuk dinim, por që kishim dëshirë të mësonim, na porositi të shkonim te shtëpia e Sabri Kallajxhiut e t'i thoshim se na kishte dërguar vetë Koto Hoxhi për të na dhënë abetare dhe ndonjë libër tjetër shqip (Bashkëbiseduesi me ne ishte vetë patrioti Koto Hoxhi). Sabriu vazhdoi bashkëpunimin edhe me patriotë të tjerë të shquar, përveç vëllezërve Frashëri, edhe me Jani Vreton etj. Shtëpia e tij bëhet çerdhe e mbledhjeve të fshehta të sektit fetar Bektashian, disa herë këto mbledhje bëheshin në Teqenë ngritur mbi kodrat e shtufit me pretekstin duke qenë se ishin muhibë, për të mos rënë në sy dhe për të mos u ekspozuar në sy të agjentëve të shumtë të kohës. Për këtë veprimtari patriotike, u kap një herë me libra e abetare shqip në Sarandë dhe u burgos në Janinë. Pas shumë vuajtjesh e mundimesh, si u lirua nga burgu me ndihmën e disa miqve dhe me një rryshfet të konsiderueshëm, rikthehet në Gjirokastër, ku vazhdon përpjekjet dhe veprimtarinë atdhetare. Meqenëse kishte mbaruar arsimin e lartë juridik, arriti të bëhet sekretar i gjykatës pa u shkëputur asnjë çast nga puna e tij klandestine për përhapjen e mësimit të gjuhës shqipe. Tani librat dhe abetaret shqip i dërgonte në shtëpinë e Thoma Papapanos, prej nga përcilleshin nga persona të besuar në Qestorat, ku strehohej Koto Hoxhi. Ky i fundit, në shtëpinë e Sabriut kishte lënë një sunduk të mbushur me libra shqip dhe me sende personale. Pas atentatit që iu bë Koto Hoxhit, Sabriu porositi që Librat dhe sendet e tij t'i dorëzoheshin vetëm mbesës së K. Hoxhit, Zogullës, e cila ishte martuar me një mjek nga Lunxhëria. Përsëri qëndroi gjashtë muaj në Gjirokastër, nga ku, në marrëveshje me S. Frashërin, kthehet përsëri në Stamboll duke u rikthyer në detyrën e mëparshme si sekretar i "Shoqërisë". Por edhe këtu nuk qëndroi shumë kohë, sepse filluan përsëri përndjekjet e patriotëve shqiptarë. Gjithashtu Patrikana dhe Konsullata greke nuk e shihnin me sy të mirë. Ndjekjet dhe kërcënimet që i bëheshin herë pas here, e detyruan Sabriun që së bashku me shokët e tij, t'i shpërndante nëpër miq të besuar të gjithë dokumentet komprometuese të zyrës së tij dhe librat shqip. Kështu që kur u kontrollua zyra nga agjentët perandorakë, nuk u gjend asnjë dokument. Në këto kushte represioni, detyrohet të kthehet përsëri në Gjirokastër ku vazhdoi verpimtaritë e tij atdhetare. Në vitin 1895, autoritet turke për ta shkëputur nga përfshirja në veprimtaritë patriotike, e transferoi në Himarë si jurist, me

7 SUPLEMENT JAVOR I SPECIALE E diel, 11 nëntor TRADIT RADITA VLERA detyrën e sekretarit të Gjykatës vendore. Por dhe këtu i vazhdoi persekutimi. I kallëzuar nga armiqtë e shqiptarisë si njeri i dyshimtë, i bastiset shtëpia e tij, i gjenden edhe materiale e dokumenta komprometuese në gjuhën shqipe dhe i dylloset zyra. U mbajt i izoluar atë natë, ndërkohë që miqtë e tij atdhetarë futen në zyrë nga dritarja dhe i heqin të gjithë materialet që mund të shërbenin si prova fajësimi. Megjithatë ai mbahet i izoluar dhe dërgohet në Janinë si person 'recidivist' në veprimtari kundër pushtetit osman. Me ndërhyrje miqsh dhe me rryshfet, u arrit të lirohet "për mungesë provash", por iu mohua e drejta e ushtrimit të profesionit si nëpunës juridik për 3 vjet. Ndërkohë, ai vazhdonte pa ndërprerje veprimtarinë për idealin kombëtar. Në vitin 1898 kthehet përsëri në Stamboll, ku merr pjesë në një konkurs të organizuar nga Ministria e Drejtësisë, në të cilin fitoi vendin e parë. Kështu, duke patur këtë dëshmi mjaft të rëndësishme, iu krijua mundësia që të emërohej nëpunës, kësaj radhe si pyetës (Hetues) në Meçovë, prej nga, në vitin 1900 u tranferua në Skrapar e më pas në Lushnëj, ku mbeti me të njejtën detyrë deri në vitin Në Skrapar gjeti mbështetjen e patriotëve të tjerë si Muço Qulli, Gani Butka e mjaft të tjerëve. Gjatë atyre viteve në Skrapar, u zgjodh anëtar i Komitetit Shqiptar të Skraparit me mjaft shokë të tjerë të besuar dhe të respektuar, që gëzonin Qeveria e Fan Nolit, i caktoi një pension pleqërie, të cilin e gëzoi vetëm 4 vjet, kur me gjendje shëndetësore të rënduar, vdiq më 7 shkurt 1929 simpatinë dhe mbështetjen e popullit për çështjen kombëtare. Në atë kohë, Sabri Kallajxhiu shkruante ndër të tjera se "po ndizej një zjarr që digjte dhe hapte rrugën për kryengritje". Dashuria e zjarrtë që kishte Sabriu për gjuhën shqipe shprehet edhe në një përgjigje që i dërgoi një shokut të tij nga qyteti i Gjirokastrës, i cili i kishte dërguar një letër atij të shkruar turqisht. Sabriu iu përgjigj shqip: Letrën tënde e këndova, ishte e shkruar turqisht, asnjë fjalë s'e kuptova, tjetër herë shkruaj shqip... Disa bashkëpunëtorë të pushtuesit osman që nuk e shikonin me sy të mirë veprimtarinë e Sabriut, ndërmjetësuan për ta syrgjynosur familjarisht në një fshat të thellë. Ata nuk u mjaftuan me kaq, por u orvatën edhe ta zhduknin fizikisht duke shkuar natën të armatosur rreth shtëpisë ku banonte. Por zhurma e rrethuesve dhe lehjet e shumta të qenve të shtëpisë dhe të banesave fqinje, bënë që njerëzit e shtëpisë të hapnin zjarr me armë kundër kriminelëve gjersa ata u larguan... Në këto kushte kërcënuese edhe për jetën, ai kthehet përsëri në Skrapar, nga ku në javët e para të nëntorit të 1912, niset për në Vlorë, në prag të ngritjes së Flamurit. Atje u aktivizua në punët parapërgatitore për organizimin e ditës së shënuar të shpalljes së Pavarësisë. Këtu, u njoh dhe u takua personalisht edhe me Ismail Qemalin, i cili, duke vlerësuar përpjekjet dhe meritat atdhetare të Sabriut, e emëron si gjyqtar hetues në Durrës. Në qershor të vitit 1913, për shkak të rrethanave të kohës, Sabriu kthehet përsëri në vendlindjen e tij, në Gjirokastër, ku filloi detyrën e tij aq të preferuar si mësues i aftë dhe i pasionuar i gjuhës shqipe, që e donte aq shumë. Për këtë ai kaloi shumë sakrifica, mundime e peripecira në vende të ndryshme të Shqipërisë... Në kohën e okupacionit të parë italian, u emërua si mësues i gjuhës shqipe në shkollën fillore të lagjes "Pazari i Vjetër" ku kishte edhe shtëpinë e vet (sot në krah të konsullatës greke, përbri rrugës nacionale që të çon në Sheshin e Çerçizit). Pastaj u transferua në shkollën mashkullore të lagjes Varosh dhe më vonë në shkollën femërore të së njejtës lagje, ku shërbeu deri në vitin Për arsye të moshës së thyer dhe keqësimit të shëndetit, largohet nga detyra e mësuesit në moshën 65-vjeçare. Duke vlerësuar veprën e Sabriut si patriot dhe njëkohësisht si mësues i apasionuar i gjuhës shqipe, qeveria e Fan Nolit, i caktoi një pension pleqërie, të cilin e gëzoi vetëm 4 vjet, kur me gjendje shëndetësore të rënduar, vdiq më 7 shkurt 1929 i pezmatuar se nuk e la Shqipërinë ashtu siç e kishte ëndërruar. Miqtë e shokët e përcollën me nderime në banesën e fundit. Gazeta shqiptare "Drita" e marsit të vitit 1929, shkroi një nekrologji, ku nxirrte në pah shumë vlera të tij dhe përpjekjet e parreshtura për përhapjen dhe gjallërimin e gjuhës shqipe, për çlirimin e vendit nga okupatorët dhe për një Shqipëri të lirë e demokratike. 150 vjetori i bashkimit të Italisë arbëreshët u harruan Mendimi i arkitektit Atanasio Pizzi kërkues personazhesh të famshme arbëreshe Lorenzo Zolfo F estimet për 150 vjetorin e Bashkimit të Italisë tashmë kanë përfunduar. Shumë personazhe tëë famshme të së kaluarës u rikujtuan. Por asnjë fjalë për disa personazhe arbëreshë që në të shkuarën kanë dhënë kontributin e tyre për unifikimin e Italisë. Mes tyre: Pasquale Scura, Luigi Giura e Francesco Crispi. Arkitekti Atanasio Pizzi, me origjinë nga Santa Sofia d'epiro (Kozenca), tjetër qendër me prejardhje arbëreshe, i ka dërguar një letër proteste Presidentit të Republikës, Giorgio Napolitano. Pizzi jeton në Napoli dhe prej shumë vitësh kërkon gjurmët historike të personazheve të famshme arbëreshë që nga 1735 deri më 1861 u dalluan në këtë qytet dhe në jug të Italisë. Por kush ishin këta personazhe të famshme? "Pjesëmarrja e tyre - i ka shkruar Pizzi Presidentit - ishte vendimtare në rrugën drejt unifikimit të Italisë. Doja të sillja në vëmendjen tuaj përfshirjen modeste që u është ofruar minoriteteve në skenarin e festimeve të sapo përfunduara, pavarësisht se ata kanë kontribuuar në mënyrë të pashmangshme për arritjen e rezultatit të bashkimit kombëtar. Nga Luigi Giura qeveria e Giuseppe Garibaldi, tre anëtarë ishin minoritarë albanofonë; respektivisht, letrari Francesco Crispi me origjinë siçiliane, juristi Pasquale Scura me origjinë kalabreze dhe inxhinjer Luigi Giura me origjinë lukane. Tre arbëreshë, që për nga ndërshmëria dhe kapaciteti i shkëlqyer në jetë dhe disiplinat profesionale, ishin idealet garantuese të arritjes së Plebishitit të 21 tetorit 1860*. Veçanërisht, Pasquale Scura, ati i Nenit 1 të Kushtetutës Italiane: "Italia është një dhe e pandashme"; Luigi Giura, ministri i parë i Punëve Publike të kombit të krijuar italian. Albanofonët me rastin e jubileut prisnin një tjetër përfshirje në skenaret institucionale që ishin vetrinë e ngjarjes, por fatkeqësisht kështu nuk ndodhi. Vetëm ju jeni në gjendje të 150ti aniversar: "Italia e tërë dhe e pandashme" Aljbëreshët të harruar e opiniona e arkitetit Atanasio Pizzi, studioz i paljodhur i figurave istorike më buljare Lorenzo Zolfo se aljbëreshët i harruan e Pnëk iu dha atyre nderin që meritoin? Protestar arkiteti Atanasio Pizzi, studjoz i personaxheve që pan vljerë tek storia e Italisë në 150tin anivers i"italia e tërë dhe e pandashme". As një kuljtim për Pasqule Scura ka Vakarici i Aljbëreshëve (Kusencë), autor i art. 1 i Kostitucjonës së 'Italisë, për Luigi Giura i M a s k i t i t (Putencë) e për Franceso Crispi i Siçilies. Arkiteti Atanasio Pizzi i Santa Sofia d'epiro (Kosencë). Katund aljbëresh i Kalabrisë, i a dërgoi një litër presëdhendit të Republikës, Giorgio Napolitano. Pizzi rri Napulj e ka shumë vjet që interesaret për personaxhet më të giegjur aljbëreshë që kanë pasur një roll i rënd në vitrat në Napulj e në Italinë meridionale. Po kush ishin këta? ndreqni këtë mangësi, duke ftuar sipas mundësisë përfaqësuesit e qendrave albanofone, për t'u ofruar atyre mirënjohjen për vetëmohimin e paraardhsve arbëreshë". *Votime popullore për anek- simin në Mbretërinë e Italisë "Klje dhe për pjesë atyre ndë Italia, e ndajtur si ish', u bë një e e tërë- i shkruan A. Pizzi Presëdhendit- dua të them se u dha pak rëndësi minoritarëvet te shenari i festavet që u rrin, megjithëse ata dhanë një kontribut i madh për Italinë. Tek kuverni i Garibaldit, bëin pjesë tre aljbëreshë: leterati Francesco Crispi ka Siçilia, judhëçi Pasquale Scura ka Kalabria e 'nxhinjeri Luigi Giura ka Bazilikata. Tre burra aljbëreshë që për drejtësi e kapaçitet shkëljqyen ndë jetë e tek arti i tyre; kljen idealet garantë për suçesin e Plebishitit të 21 shënmitrit Sidomos Pasquale Scura, ati i artikullit 1o i kostitucionës italiane: " Italia është e tërë e e pandashme"; Luigi Giura klje i pari ministër i "Lavori Publici. Aljbëreshët prisin një piesëmarrje ndrishe tek shenaret istitucional që bënë vetrinë, po nëk klje ashtu. "Vetëm Ju, Zoti Presëdhend, mënd t'i vëni rimedh kësaj mangësi tue invitartur rapresentandet e katundevet intersartur e të ia ipni atyre trimavet aljbëreshë rikonoshimendin për abnegacjunën që pan." Përktheu: Pietro Abitante

8 20 E diel, 11 nëntor 2012 SUPLEMENT BIBLIOTEKE JAVOR I R LIBRI I RI "Revolta e Atlasit" e Ayn Rand-it një himn ndaj lirisë amerikane evolta e Atlasit" është romani i katërt dhe i fundit i Ayn Randit, i cili ka ardhur në shqip me përkthimin mjeshtëror të Amik Kasoruhos, botuar nga "Pegi". I botuar për herë të parë në vitin 1957 në SHBA, ai konsiderohet si kryevepra e saj. Historia zhvillohet në një shtet të identifikuar si Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Në këtë shtet, politikat sociale dhe ndërhyrjet shtetërore, gjithmonë e në rritje, kthehen gradualisht në pengesë për aktivitetin e njerëzve "të ndritur". Protagonistja, Denji Tagart, mundohet të luftojë shkatërrimin e ngadaltë të sistemit, duke iu kundërvënë ndryshimeve e duke angazhuar edhe disa aktorë të tjerë. Jeta e saj private do të përzihet me funksionin e saj publik të pavetëdijshëm. Pyetja që rrëshqet në çdo faqe të librit, fillon të bëhet gjithmonë e më e qartë: "Parazitët" do të ngadhënjejnë apo do të vetëshkatërrohen? Tema e romanit "Revolta e Atlasit", siç e ka përshkruar vetë autorja, është "roli i mendjes së njeriut të lirë". Libri eksploron disa tema si mbrojtja e arsyes, e individualizmit, e kapitalizmit dhe falimentimet e veprimeve shtetërore. Libri ka 1160 faqe dhe për këtë arsye, në shqip, do të botohet me tri vëllime që do të ndjekin ndarjen origjinale në tri pjesë. Nuk ndodh shpesh që zgjedhjet amerikane të ndezin debate mbi një filozof, por, që kur Mitt Romney zgjodhi Paul Ryan-in si kandidat për zëvendëspresident, bisedat kanë filluar të rrotullohen rreth ideve të shkrimtaresfilozofe Ayn Rand. Thuhet që Ryan-i është një adhurues i Rand-it dhe, megjithëse është stërmunduar ta largojë veten nga e gjithë filozofia e saj, ai vazhdon të pranojë se romani "Revolta e Atlasit" është një histori e madhërishme. Ryan-i nuk është i vetmi që e mendon këtë. Që nga kriza financiare e 2008-s, romani i Rand-it, i shkruar në 1957-n, ka shitur më shumë se 1.5 milion kopje. Interesante është se pothuajse të gjitha ato shitje i përkasin SHBA-së. Pse kaq shumë amerikanë, duke filluar që nga studentët e deri te politikanët, flasin për romanin e Rand-it? Pse në Evropë librat e saj janë relativisht më të lënë pas dore? Përgjigjja e të dyja pyetjeve është e njëjta: "Revolta e Altasit" është një himn ndaj shpirtit amerikan. Shpirti amerikan karakterizohet nga pavarësia, individualizmi, liria politike, liria ekonomike dhe ambiciet prodhuese. Ky është kuptimi i jetës, mrekullisht i përmbajtur në sloganin e Revolucionit "Revolta e Atlasit", me elemente të ndryshme romance, misteri dhe politike, paraqet parullën më të gjerë të bindjeve politike, filozofike dhe liberale të përpunuara nga Ayn Rand-i. Në foto: (Lart) Ayn Rand (Poshtë) Kopertina e librit Revolta e Altasit Konferenca e paqes Titulli në origjinal: Atlas Shrugged Autore: Ayn Rand Përktheu: Amik Kasoruho Zhanri: Roman Numri i faqeve: 422 Amerikan: "Mos më nëpërkëmb". Ishte i njëjti shpirt që i shtyu shumë amerikanë t'i kundërviheshin zgjerimit të ndërhyrjes dhe fuqisë shtetërore në 2008-n. Ata jo vetëm që e shihnin "qeverinë e madhe" si një kërcënim ndaj ekonomisë, por ajo ishte një përbuzje ndaj gjithë asaj çfarë përfaqëson Amerika. Pas tetë vjetësh me Bushin dhe tetë minutash me Obamën, ata nuk e duruan më nëpërkëmbjen. Atlasi i flet këtij shpirti. Në një botë, fatkeqësisht të ngjashme me tonën, në një botë ku ekonomia po shkatërrohet, ku qeveria ndërhyn gjithmonë e më shumë dhe ku individët prodhues denoncohen dhe sfiliten për të mirën e individëve parazitë, tregohet historia e burrave dhe e grave që vendosin ta ndalojnë nëpërkëmbjen. Për më tepër, kjo histori dramatike përmban edhe një energji të fuqishme intelektuale: Atlasi i jep shpirtit amerikan një mbrojtje filozofike që nuk e ka pasur kurrë. Shpirti amerikan është akuzuar shpesh si i vogël, i pashpirt dhe materialist. "Revolta e Atlasit" i shkatërron të gjitha këto akuza. Aty tregohet se kapitalizmi është një sistem ku përfitojnë të gjithë, ku të gjithë individët janë të lirë të ndjekin lumturinë e tyre. Atlasi tregon se është e drejtë që individët të punojnë për lumturinë e tyre dhe se ata që mundohen të të "nëpërkëmbin", të të kontrollojnë jetën, të rishpërndajnë pasurinë dhe të hipotekojnë të ardhmen tënde, janë moralisht gabim. Nuk është një rastësi pra, që popullariteti i pakufishëm i Ayn Rand-it në Amerikë nuk ka tejkaluar në Evropë. Për të njëjtën arsye, evropianët kanë Mbi autoren Ayn Rand (1905, Shën Pjetërburg -1982, Nju Jork) ishte një shkrimtare e filozofe amerikane. Ajo është shkrimtarja e parë që ta mbrojtur në mënyrë të flaktë një ideologji të bazuar në lirinë individuale, egoizmin racional, etik dhe kapitalizmin ekstrem "laissez-faire". Ajo iu kundërvu fesë, luftës dhe çdo forme të ndërhyrjes së shtetit në ekonomi. Librat dhe mendimi i saj kanë qenë shumë influencues në kulturën dhe shoqërinë e SHBA-së. përqafuar gjerësisht politikat ndërhyrëse të shtetit gjatë krizës postfinanciare, duke filluar nga infuzioni i parave në ekonomi e deri te rregulloret e reja dhe të gjera, ndërsa amerikanët u rebeluan. Çfarëdolloj slogani përfaqësoftë shpirtin evropian ndaj jetës, me siguri ai nuk është "Mos më nëpërkëmb". Ayn Rand-i e shkroi "Revoltën e Atlasit", të paktën pjesërisht, si një paralajmërim për amerikanët. Ajo besonte se, që në vitet 1890, Amerika kishte lëvizur nga rrënjët e saj të tregut të lirë dhe po shkiste drejt shtetëzimit (asaj do t'i ishte dukur absurd fakti i shumëbesuar që Amerika i ngjante sadopak tregut të lirë në vitet para krizës financiare). Për ta ndaluar këtë lëvizje, amerikanët duhet të përkthenin shpirtin e tyre individualist në një program ideologjik të saktë, një program që lartësonte individualizmin dhe kapitalizmin "laissez-faire" si ideale morale e politike. Për t'ia dalë mbanë në këtë detyrë, argumentonte Rand-i, amerikanët duhet të dyshojnë dhe të përbuzin idenë aliene të altruizmit. Altruizmi është doktrina e Botës së Vjetër, që thotë se është detyra jote të jetosh për të tjerët dhe të sakrifikosh interesat e tua vetjake për ta. Në një mënyrë apo në një tjetër, kjo doktrinë morale ka qenë justifikimi i çdo programi social. Thuhet se njerëzit e tjerë kanë nevojë që t'u paguhet pensioni apo shëndeti i tyre, prandaj ata kanë të drejtë t'i marrin këto lekë nga ti. Përndjekja individuale e lumturisë kundër altruizmit: kjo është zgjedhja para së cilës gjendet sot Amerika. Megjithëse Rand-i po i fliste kryesisht amerikanëve, ajo nuk po u fliste vetëm atyre. Ajo mendonte se shpirti i Amerikës është i hapur ndaj çdo individi të gatshëm të mendojë. Sot, teksa shtetet evropiane po ndërhyjnë gjithmonë e më shumë në ekonomi, ai shpirt dhe idetë e "Revoltës së Atlasit" janë të nevojshme më shumë se kurrë.