TEMA II: RICU ANALFABETA - POBERU COLTU 1. Sozu (1 18 ) A sa calma torrade novamente s est chi si podet raggiungher sa meta prite sa nostra lìnia direta prosighimos de fronte a tanta zente. In primu aio cantadu sa mente como tenzo su ricu analfabeta: mancu sa o isco fagher cun sa tatza ma tenzo bellas riservas de catza. 2. Piras (1 05 ) Como po non ti fagher unu toltu torramos dae nou in argumentu. Un aterunu tema nos an poltu po prosighire su diveltimentu: deo tenzo unu póberu coltu chi est inteligente e de talentu. Cun Peppe amos de andare umpari però so póberu e sentza inari 3. Sozu (1 16 ) No mi tratenzo in sa biblioteca ca a mie parit una cosa istrana. Ma tenzo e oro sa cascia sovrana, nisciunu b at a ponner ipoteca. M impoltat pagu s istória greca e nemmancu s istória romana ne sa coltura de un intrea zona: m interessat chi fato vida ona. 21
Genova 1962 PEPPE SOZU - REMUNDU PIRAS 4. Piras (1 06 ) Si no t impoltat s istória greca tue non podes sos tràgicos bìere. In domo b as a tenner una zeca ma ca ses goi mi faghes a rìere. Fingi ch apas de fagher un isceca a su inari e no l ischis iscriere e po amministrare su inari a tie t enit foltzadu e cumandare a mie. 5. Sozu (59 ) Da ch enis a servire volontàriu no as a crer chi mi nde palzat male ca deves ubbidire puntuale e deo istabbilidu apo s oràriu prite deo so sempre principale e tue ses su meu segretàriu. E t at a parrer sériu velenu a da chi contas su inari anzenu. 22 6. Piras (1 02 ) Deo non creo chi sias crudele e creo chi Remundu ti lusinghet: est unu segretàriu fidele chi finas ti saludat e ti chinghet. Ma però chie manizat su mele sempre a buca su póddighe s astrìnghet proite faghes rughe e frimo deo e-i sa palte mia mi che leo.
TEMA II: RICU ANALFABETA - PÒBERU COLTU 7. Sozu (58 ) S as a lingher su didu passione como devimos fagher su cunfrontu. Si so analfabeta non so tontu sos nùmeros los imparo a cantone. E tue as su inari a ratzione, a mie no m imbroglias in su contu. Mancari chi bi ponzas oriolu ti chi leas su chi t ispetat solu. 8. Piras (59 ) Su ch est analfabeta est mesu tontu mancari tontu no lu fetat Deu. cando mi ponzo a ti fagher su contu est su inari tou a contu meu e dae s alba fina a su tramontu no bi resessis s abbarreras reu. Deo sos contos ja ti fato igue: fato su contu deo e pagas tue. 9. Sozu (59 ) Chi non tenes rejone ti nde abbiza ca de inari in pagos sun sos meres. Deo, mi, vivo passiza-passiza, ap a godire tantos piagheres. E non ti dao totu sos chi cheres de sos biglietes chi sun de deghemiza: lu podes su inari amministrare ma però deven sos contos torrare. 23
Genova 1962 PEPPE SOZU - REMUNDU PIRAS 10. Piras (1 06 ) Tue non legges e che passas susu ca contas cun sa fae a malapena. Deo chi literadu sos pro usu ja so padronu e sa busciaca anzena Tue ch in punzos astringhes sa rena pius ch astringhes che nd essit piusu. Astringhes dae sero a su manzanu: àteru no ti restat, rena in manu. 11. Sozu......... o una tanca, cussa propiedade est tota mia. Mancari analfabeta eo lu sia tue non podes betare sa franca ca si ses su casceri de una banca deves sos soddos custodire ebbia. E sos chi in cosas malas si aventuran deven risponder da chi bi lis furan. 24 12. Piras (52 ) Tue nachi possedis una tanca ma est de unu ricu analfabeta. Tue faghes figura in sa pinneta ue at balveghe niedda e bianca ma s andas a bintrare in-d-una banca capatz est ch intras chena sa giacheta. Po andare a igue bi at porfia: sempre bi chelzo deo in cumpagnia.
TEMA II: RICU ANALFABETA - PÒBERU COLTU 13. Sozu (1 00 ) Ma in sa banca de chie est su valore no l as ischidu ne oe ne deris. Cussa cascia la friscias e l abberis però de nde tocare no as s onore. S intro mi naras su cummendadore, t inchinas a dananti e mi riveris ca bi tenzo una ratzione ona e mi collòcas in-d-una poltrona. 14. Piras (53 ) Deo chi tue tenzas peta rassa ja mi piaghet da sero a manzanu. Ma tue ca cultura as tropu iscassa: mancari sias ricu, ses metzanu. Su die chi ti etan una tassa nd enis a mie a restivos in manu e currinde m aporris sos pabilos e mi naras: Remundu, leggemilos. 15. Sozu (52 ) No isco fagher sos contos a mente poite iscola no m an imparadu. Ma ca inari nd ap eo incasciadu si nde devo pagare no est niente ca deo so unu contribbuente e tue sese un impiegadu. Contr a mie una gherra ja imperversas ma su chi pago deo a àtere versas. 25
Genova 1962 PEPPE SOZU - REMUNDU PIRAS 16. Piras (55 ) Deo chi oe tenzo un impiegu dae sa paga mi fato sas botas. Tue chi contas unu ricu legu si no consizo deo a chie votas? Tue jughes sa vista ma ses tzegu poite cuddu ch ides no l annotas. Poi ses minimadu dae Deu : po legger tue cheres s oju meu. 17. Sozu (1 02 ) Chie tenet dinari est in cucagna, oe triunfat solu s isterlina. Est una reggia sa mia coghina, li naran missegnora a sa cumpagna. Mi fato una villeta in sa marina e un àtera villa in sa montagna. Passo in festa un annada intera, sa vida mia est sempre primavera. 26 18. Piras (55 ) Nachi, ca este ricu e cavaglieri, si faghet una villa ca at moneda. Si ponet in cravata e in sumbreri poi si ponet camija e seda: si ti dat su progetu s ingigneri, Peppe, ja nd as a cumprèndere meda. Ja ti coglionat ca non as mente eleta: narat sa villa e ti faghet pinneta.
TEMA II: RICU ANALFABETA - PÒBERU COLTU 19. Sozu (49 ) Càgliadi, no so deo tzegu in totu po ch a iscola no bi sio andadu. Da chi m an una villa progetadu nde devo convogliare unu fiotu: una ispétzia de asta ponzo in motu, est su trabagliu meu progetadu. Ca a isperder su soddu mi est istragu, la faghet chie ispendet pius pagu. 20. Piras (55 ) Ma tue cheres fagher una nave ma no cumprendes po ch epas capellu. No ischis de sa base su tranellu ne-i su cornicione pius suave. No ischis ite siat capitellu e ne colunna e ne architrave. Restas a buca abbelta a abbaidare, jamas a mie a ti l ispiegare. 21. Sozu (52 ) Tue mi mustras paritzos retratos de sos progetos bellos de ogni situ. Nd apo a dananti caros e baratos, lu faghes tue e lu pago subbitu. Tue as progetadu sos palatos però vives in domos de afitu. Ti tocat a fadigare e de cumbàtere: faghes sas domos ma b abbìtat àtere. 27
Genova 1962 PEPPE SOZU - REMUNDU PIRAS 22. Piras (52 ) Peppe est ricu che unu miloldu e nois su progetu li varamos. Tzeltu po cussu cherimos su soldu e che óldines coltos nos pagamos. Na nois nos ponimos de acoldu: in totucantu l iscuatrinamos. E in sa domo chi b at ricos tontos si b istat bene faghinde sos contos 23. Sozu (1 00 ) Deves istudiare ogni ingranaggiu ca sa coltura a tie istada est grata. Però sa buscia mia est sodisfata, m ispasso in domo e si so in viaggiu: so amigu de Agnelli e de Piaggiu de Torlónia ancora e Alliata, sos chi sun de inari garrigados: tue as collegas sos ispiantados. 28 24. Piras (49 ) Agnelli no ti podet calculare ca ses analfabeta e ses mischinu. Tue as a tenner calchi cuatrinu ma bi so deo a ti l amministrare cun issu. no dêt abbitare cun-d-unu ruzu ricu in capotinu. Prite no bendes sas tancas e giuos e passizas cun sos cumpagnos tuos?
TEMA II: RICU ANALFABETA - PÒBERU COLTU 25. Sozu (51 ) M as a crere cun sos imbreagones chi mi ch esso su sero a passizare. Deghe veturas mi poto leare e avicino sas mezus persones. A sa Montecatini a las contare ti acosta a sas mias atziones chi passo s ora e chi bintro a inie: ja bi figuro pius de a tie. 26. Piras (44 ) Mi, in Montecatini ite ti cres chi bi figuret unu maumete? Mancu a giogare a caltas bonu ses prite su chimbe leas po su sete: tue su duos lu etas po tres ca non ses coltu e nemmancu poete. Figuras solu inue at capotinos, in sas fieras e in butighinos. 27. Sozu (52 ) In sas tavernas no agato asilu, igue agatas tue unu recreu ca godo totu sos benes de Deu ja chi m est sa fortuna andada in filu. Mi fato costruire unu panfilu e viaggio in su mare a contu meu: deo inie so mere supremu e tue deves tirare su remu. 29
Genova 1962 PEPPE SOZU - REMUNDU PIRAS 28. Piras (56 ) De inue abbìto ja mi onoro, ando pulidu che una viola. Ómine chi no faghet un iscola no est dignu e rispetu e de decoro: est un àinu garrigu e oro ma sempre est una estia e mola. Li an a ponner una sedda noa cun chingia astrinta e latranga in sa coa. 29. Sozu (49 ) E puru fato una figura rara ca est sa buscia mia valorosa. Si campo apo una domo lussuosa, da chi molzo mi ponen in sa bara però mi fato fagher una losa de travertinu e màrmaru e Carrara. A tie e terra unu tantu ti allogan e da poi e degh annos ti che ogan. 30 30. Piras (50 ) A tie in-d-una losa t ana poltu e ti che ponen da chi das s adiu. Sa làpide t an fatu e marmu toltu, b an iscazadu de oro unu riu: li cheren dare onore da chi est moltu da chi no si nd at fatu sende iu. Tue s istrutzione as fatu cùbere E ti cres cosa sende a piùbere.
TEMA II: RICU ANALFABETA - PÒBERU COLTU 31. Sozu (53 ) Abbizadinde chi ses pius minore ca no as che a mie un isterlina. Mancari iscas tratare sa pennina si non b at soddu no tenet valore: deo inoghe conto ditatore, so unu ras in sa terra abbissina ca sa fortuna mia est de sorrìere pro chi no isca legger ne iscrìere. 32. Piras (51 ) Tormas analfabetas ti dan ària ma chi est tempus passadu como creo ca b est ancora sa riforma agrària, Segni l at fata ma l iscrio deo: ti do sa paga terra netzessària, sa chi as de pius ti che la leo. Ponzo unu póberu a colono inie, la do a issu e la leo a tie. 33. Sozu (53 ) De terra mi nde leas un ucone e a s assegnatàriu l as resa. Ma intata est sa mia pultzione ja chi tenzo sa parte de sa richesa. Non ti la càmbio sa positzione da sa nàschida fina a sa etzesa. Deo po sa riforma no mi dolzo poite ricu fia e ricu molzo. 31
Genova 1962 PEPPE SOZU - REMUNDU PIRAS 34. Piras (49 ) Deo sa terra ti la lasso istare ca as àbbidu e deo so lizeri. Tue no ses andadu a istudiare e no ti podes fagher cavaglieri. Mancu podes pigare a consizeri puite tue no ischis firmare: as esser pegus de jugher a fune chi non pigas nemmancu a sa comune. 35. Sozu (49 ) Làssami istare s idea maligna e no mires ispiantados dotos ca chie tenet sa cascia in consigna de amigos nde buscat a fiotos: in-d-unu mese Làuro in Saldigna at buscadu sessantamiza votos a da chi at postu sa moneda in motu ca fatu e su inari curren totu. 32 36. Piras (43 ) A Làuro lu lassa istare igue ca Làuro fut primu ispiantadu e s est a pagu a pagu mezoradu, dae s ischire pigat a sa nue. Ma Làuru s est fatu deputadu prite no fiat, no, coment e tue. Ma tue ses dilgrascia e buchi-abbeltu ca as su inari e ti mancat su reltu.
TEMA II: RICU ANALFABETA - PÒBERU COLTU 37. Sozu (50 ) Tue in lota cun megus ti pones ma però deo su tronu ti ofelzo ca si cascia de su inari abbelzo mi ponen fatu totu sas persones prite si ponzo in campu milliones ja busco totu sos votos chi chelzo. Chi diventen amigos ja bi creo e faghen totu su chi naro deo. 38. Piras (44 ) Emmo ja podes jomper a s intentu, isperas de ti fagher deputadu. Che deo bi nde pigat pius de chentu, chie bi pigat est s istudiadu. Si che pigan a tie a parlamentu tando ja est arrangiadu s Istadu chi che pigat cudd orijuda ratza chi s o no ischin fagher cun sa tatza. 39. Sozu (47 ) Ma tue ses su meu galopinu: b andas, obbidis a s órdine meu. Si chelzo deo andas in vaporinu, si ti lasso no rezes mancu reu ca proite ti frimas in caminu e non caminas mancu a ozu seu. Ca deo ti finàntzio e ti atato, sa parte de s istrada ti la fato. 33
Genova 1962 PEPPE SOZU - REMUNDU PIRAS 40. Piras (48 ) Deo agato vias dogni die, bastet chi in conca solu mi lu ponza. S istùdias nd est sa tzuca testimonza ca sa coltura aggiuat a mie: a ponner fatu a ricos che a tie mancari apas dinari nd apo ilgonza. Si b intro est po jogare calchi tiru: deo b intro po ti leare in giru. 41. Sozu (51 ) L isco chi ses de una mente abbista ma non podes raggiungher una meta. Da chi no as de soddos sa provista su postu chi ti dao deo atzeta ca si mi còmporo una Giulieta tue mi deves fagher de autista. Chi ischis guidare ti nde abbizas ma a ue chelzo deo mi passizas. 34 42. Piras (46 ) Tue ti leas una Giulieta e chi la potas comporare creo. Ma si so autista a sa ereta tando s istertzu in manu mi leo: tue chi as dinari in sa giacheta ma ti che passo inue chelzo deo. E guidende cun megus no borras prite ti juto e a domo no torras.
TEMA II: RICU ANALFABETA - PÒBERU COLTU 43. Sozu (49 ) Da chi ti cheres fagher assassinu abbizadinde cant as operadu. Da chi ses coltu tribaglia a puntinu però sias un ómine educadu ca si ti cheres fagher malandrinu deo so de inari aprovistadu. E po ti che leare dae binàriu poto pagare fina unu sicàriu. 44. Piras (45 ) Non ti naro chi sia un assassinu però tue non podes esser conte. Da ch as dinari ses unu mischinu chi sempre su perìgulu as de fronte. Si ti lean fiagu e cuatrinu ti ch an a jugher a su Subramonte e a manera chi su ricatu paghes mancu sa lìtera tue no ti faghes. 45. Sozu (50 ) Bochire no mi chelfas pro dispetu ca tando est un iscena pagu bella. Si deo a sa paura so suggetu a lughe e sole o a lughe de istella da chi so deo drommidu in su letu tue mi deves fagher sentinella. E die e note tentende sa janna deves bistare a bajoneta in canna. 35
Genova 1962 PEPPE SOZU - REMUNDU PIRAS 46. Piras (47 ) Cando ses tue in su letu drommidu o sias in palatu o in pinneta pónedi unu teracu analfabeta coment e tue etotu pagu ischidu. Eo chi juto sa camija neta no so a cussu puntu reduidu. Po ti tentare inoghe che igue bi deves ponner ómines che tue. 47. Sozu (52 ) Mi cheres garrigare e vilipéndiu e mi naras chi so tontu e so legu. Non chelzo como atzèndere un incéndiu ca no m ataco che su pighe gregu ma tue ca as bisonzu e s istipéndiu ti lu deves chilcare un impiegu. Mi naras: Cussu mossu no che trago, però tribaglias ca deo ti pago. 36 48. Piras (49 ) Deo fato aterunu sacrìfìtziu cando tenzo sa mia istrutzione. Mi poto impiegare in-d-unu ufìtziu in-d-una banca e a pretzisione però no b isto a fine dae s inìtziu a teracu de unu tontorrone ca sos analfabetas mesu macos ja si chilcan adatos sos teracos.
TEMA II: RICU ANALFABETA - PÒBERU COLTU 49. Sozu (50 ) Deo ap in favore sas annadas ca no so póberu comente a tie. Istudiadu no as indebbadas ma si cheres dinari beni a mie: cun-d-una buscia de caltas bulladas tue istas in giru dogni die e si no buscas a cando a sa sera ch iscudes cascu ch istampat s aera. 50. Piras (46 ) Deo ando a fagher su ragionieri e poto fagher su mastru e iscola, giòmetra, peritu agràriu o inzigneri ca no s agatat una via sola. No b ando a mi leare su sumbreri, a servire una estia e mola: médios de campare ja nde tenzo e cun ricos che tue no bi enzo. 51. Sozu (48 ) Italianu lu sia o islavu ja conto sempre unu fizu e Deu chi faghinde sos contos non so bravu ma sa moneda est chi mi dat recreu. Tue non benis a teracu meu de su inari ses però ischiavu a da ch as s istipéndiu connotu e contas su teracu meu etotu. 37
Genova 1962 PEPPE SOZU - REMUNDU PIRAS 52. Piras (59 ) Deo a chi est goi istravagante no li do d importàntzia una perra. Deo so istruidu e so brillante e mi la campo e fato paga gherra. Unu at nadu: Su peus de sa terra est s ómine chi restat ignorante. Gai ses tue como e fronte a mie chi cheres unu po trazare a tie. 53. Sozu (55 ) Rifleti bene che sardu poeta sentza brujare in s altare s incensu ca si deves raggiungher una meta àteros donos bi at in cumpensu. Non mi nego chi so analfabeta ma poto tenner finas bonu sensu: contende eo sa pinna non la trato sos conto pro intùitu los fato. 38 54. Piras (50 ) Malignu podes esser e birbante ma no connosches sa leteratura. Unu chi no connoschet sa cultura ja si li podet narrer ignorante: a tie a esser ricu t est bastante e ses una arretrada criatura. Tue ses ricu e no b andas cun megus: sempre deves istare a daesegus.
TEMA II: RICU ANALFABETA - PÒBERU COLTU 55. Sozu (51 ) No mi piaghet a b istare addae mancari ti che coles ninna-ninna. Deo non carro ne pedra e ne linna, si bi cheres andare tue bae. Si non ti fato sos contos a pinna ja ti los poto fagher cun sa fae mancari conte po unu mese intreu ma lu connosco s interessu meu. 56. Piras (43 ) Peppe contat sa fae o a ferranca o cun-d-unu rosàriu nieddu. Faghet su contu cun fae bianca, etat a dogni fae unu faeddu: s a fagher contos b andas a sa banca ti àrrias de fae unu sacheddu. Faghes bella figura iguddae si andas a sa banca cun sa fae. 57. Sozu (53 ) As a crêre chi fato paga proa a da chi cun sa fae apo contadu o ch a resolza sana e intacadu est e no est una coltura noa. Ammenta su milesu Giolzi Coa, analfabeta ma mai imbrogliadu Su lìbberu a dananti no li pones però ischit contare milliones. 39
Genova 1962 PEPPE SOZU - REMUNDU PIRAS 58. Piras (50 ) Tue s as de marengos una tzuca ja non podes contare a s infinitu. Essende istruidu santu Luca po tratare sa pinna fit peritu: su chi a Cristos bessidu at dae uca ca issu fiat coltu l at iscritu. L at iscritu e lu leggen in totue ma no lu leggen ómines che tue. 59. Sozu (1 03 ) No mi la gires de cussu sistema ca si devet raggiungher una meta. No est nudda si est analfabeta unu, si b at in sos chelveddos crema. Omero fiat tzegu unu poeta, léggedi unu e àteru poema: non connoschiat lìbberos esatos e puru sos poemas los at fatos. 40 60. Piras (46 ) Omero fiat grande unu poeta ma de tanta coltura fit peritu. Est beru sos poemas chi at iscritu, cussu no fiat unu analfabeta ca connoschian totu po diritu dae s a finamentas a sa zeta. Ma tue malamente ti curregges puite no iscries e ne legges.
TEMA II: RICU ANALFABETA - PÒBERU COLTU 61. Sozu (51 ) No ti nde deves leare arrennegu, a cantu ti nar eo pone cura. Prite ti befas de un ómine legu e li naras ch est una disaura? Da chi Omero fit nàschidu tzegu ja non teniat peruna coltura ma cun sa poesia fatu at bìere cant e chie ischit legger e iscrìere. 62. Piras (47 ) Naras Omero fiat unu tzegu ma no nas chi fut tzegu pro ispannu. Omero istadu est tzegu poi a mannu.. ca chie in poesia leat pannu tenet de sa cultura su piegu. E podet verseggiare note e die: ma ite cantat zente che a tie? 63. Sozu...aio tentu. M as nadu finas chi giro in a mola, si so mere e sa mola so cuntentu. Ma nd amos bidu mastros de iscola chi sa vida la passan a istentu si fagher no lu poden un islanciu poite non cuadrat su bilanciu. 41
Genova 1962 PEPPE SOZU - REMUNDU PIRAS 64. Piras (45 ) Nachi ti nei estia e mola e ti nd abbitas como po recreu. Deo si tenzo unu fizu meu lu mando, sì, a su mastru e s iscola ca de sa mente l isbrogliat s atzola e lu faghet a issu ómine intreu. Si tenzo fizu lu mando a inie ma no lu mando a l imparare a tie. 65. Sozu (59 ) Chi li dies coltura ja as rejone ca sa coltura est un òtimu frutu ma, nara,a fizu tou che lu as giutu pro l imparare una professione: ma po lu ponner in-d-un istitutu pagada cheret cussa pensione. Creo a che lu leare chi ti atrivas ma no isco a pagare si bi arrivas. 42 66. Piras (43 ) Oe sun sas iscolas de regalu e bides chi sa legge andat dereta. Tue restadu ses analfabeta ca ses nàschidu tropu in tempus malu. Cussa richesa l as po aggualu ma ses che batu intro una casceta chi in sonnu at sonniadu sos diàulos: da chi nd essis ti pesas a miaulos.
TEMA II: RICU ANALFABETA - PÒBERU COLTU 67. Sozu Creo chi de finire siat ora e no nos l imputedas pro fiaca. chi at dinari dae una barraca faghet de su regnante.... 68. Piras 43